Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Caesi”

Caesi, 55Cs
	Quang phổ của caesi
Tính chất chung
Tên, ký hiệu	Caesi, Cs
Phiên âm	/ˈsiːziəm/ SEE-zee-əm
Hình dạng	Bạc ngà
Caesi trong bảng tuần hoàn
	Xenon ← Caesi → Bari
Số nguyên tử (Z)	55
Khối lượng nguyên tử chuẩn (±) (Ar)	132,9054519(6)
Phân loại	kim loại kiềm
Nhóm, phân lớp	1, s
Chu kỳ	Chu kỳ 6
Cấu hình electron	[Xe] 6s1
mỗi lớp	2, 8, 18, 18, 8, 1
Tính chất vật lý
Màu sắc	Bạc ngà
Trạng thái vật chất	Chất lỏng
Nhiệt độ nóng chảy	301,59 K (28,44 °C, 83,19 °F)
Nhiệt độ sôi	944 K (671 °C, 1240 °F)
Mật độ	1,93 g·cm−3 (ở 0 °C, 101.325 kPa)
Mật độ ở thể lỏng	ở nhiệt độ nóng chảy: 1,843 g·cm−3
Điểm tới hạn	1.938 K, 9,4 MPa
Nhiệt lượng nóng chảy	2,09 kJ·mol−1
Nhiệt bay hơi	63,9 kJ·mol−1
Nhiệt dung	32,210 J·mol−1·K−1
Tính chất nguyên tử
Trạng thái oxy hóa	+1, −1 Bazơ mạnh
Độ âm điện	0,79 (Thang Pauling)
Năng lượng ion hóa	Thứ nhất: 375,7 kJ·mol−1; Thứ hai: 2.234,3 kJ·mol−1; Thứ ba: 3.400 kJ·mol−1
Bán kính cộng hoá trị	thực nghiệm: 265 pm
Bán kính liên kết cộng hóa trị	244±11 pm
Bán kính van der Waals	343 pm
Thông tin khác
Cấu trúc tinh thể	Lập phương tâm khối
Độ giãn nở nhiệt	97 µm·m−1·K−1 (ở 25 °C)
Độ dẫn nhiệt	35,9 W·m−1·K−1
Điện trở suất	ở 20 °C: 205 n Ω·m
Tính chất từ	Thuận từ
Mô đun Young	1,7 GPa
Mô đun khối	1,6 GPa
Độ cứng theo thang Mohs	0,2
Độ cứng theo thang Brinell	0,14 MPa
Số đăng ký CAS	7440-46-2
Đồng vị ổn định nhất
	Bài chính: Đồng vị của Caesi

Duyệt lịch sử tương tác

← Thay đổi trước Thay đổi sau →

Nội dung được xóa Nội dung được thêm vào

Trực quanMã wiki

Nội tuyến

Phiên bản lúc 02:24, ngày 3 tháng 3 năm 2016

Xêsi (tiếng Latinh: caesius)^{[ghi chú 1]} là một nguyên tố hóa học trong bảng tuần hoàn có ký hiệu Cs và số nguyên tử bằng 55. Nó là một kim loại kiềm mềm, màu vàng ngà với điểm nóng chảy là 28 °C (83 °F), làm cho nó trở thành một trong các kim loại ở dạng lỏng tại hay gần nhiệt độ phòng.^{[ghi chú 2]} Xêsi là một kim loại kiềm và có các tính chất vật lý và hóa học giống với rubidi và kali. Là kim loại hoạt động mạnh và có khả năng tự cháy, phản ứng với nước thậm chí ở nhiệt độ −116 °C (−177 °F). Nó là nguyên tố có độ âm điện thấp thứ hai sau Franxi. Nó chỉ có một đồng vị bền là xêsi-133. Xêsi được khai thác trong mỏ chủ yếu từ pollucit, trong khi các đồng vị phóng xạ khác, đặc biệt là xêsi-137 - một sản phẩm phân hạch hạt nhân, được tách ra từ chất thải của các lò phản ứng hạt nhân.

Nhà hóa học và vật lý học người Đức Robert Bunsen và Gustav Kirchhoff đã phát hiện ra xêsi năm 1860 bằng một phương pháp mới được phát triển là quang phổ ngọn lửa. Các ứng dụng quy mô nhỏ đầu tiên của xêsi là "chất giữ" trong ống chân không và trong tế bào quang điện. Năm 1967, dựa trên việc xác định vận tốc ánh sáng của Einstein các chiều không đổi trong vũ trụ, hệ SI đã tách biệt hệ đếm 2 sóng riêng biệt từ quang phổ phát xạ của xêsi-133 để đồng xác định giây và met. Từ đó xêsi được ứng dụng rộng rãi trong các đồng hồ nguyên tử độ chính xác cao.

Từ thập niên 1990, ứng dụng của nguyên tố này trên quy mô lớn nhất là xêsi format trong dung dịch khoan. Nó có nhiều ứng dụng trong điện, điện tử, và hóa học. Đồng vị phóng xạ xêsi-137 có chu kỳ bán rã khoảng 30 năm và được sử dụng trong y học, thiết bị đo công nghiệp và thủy văn. Mặc dù nguyên tố chỉ có độ độc tính trung bình, nó là vật liệu nguy hại ở dạng kim loại và các đồng vị phóng xạ của nó ảnh hưởng đến sức khỏe cao nếu nó được phóng thích ra môi trường.

Lịch sử

Xêsi (tiếng Latinh caesius có nghĩa là "thiên thanh" hay "lam nhạt") được Robert Bunsen và Gustav Kirchhoff phát hiện nhờ quang phổ năm 1860 trong nước khoáng lấy từ Dürkheim, Đức.^{[ghi chú 3]}^[10]^[11]^[12] Việc xác định nó dựa trên các vạch màu lam nhạt trong quang phổ của nó và nó là nguyên tố đầu tiên được phát hiện nhờ phân tích quang phổ, chỉ một năm sau khi Bunsen và Kirchhoff phát minh ra kính quang phổ.^[13]

Để thu được một mẫu xêsi tinh khiết, 44.000 lit nước khoáng đã được cho bốc hơi tạo ra 240 kilôgam (530 lb) dung dịch muối. Các kim loại kiềm thổ được kết tủa ở dạng sulfat hoặc oxalat, để lại các kim loại kiềm trong dung dịch. Sau khi chuyển thành các nitrat và tách ra bằng ethanol thì thu được một hỗn hợp không chứa natri. Từ hỗn hợp này, liti được kết tũa bằng ammoni cacbonat. Kali, rubidi và xêsi tạo thành các muối không tan với axit cloroplatinic, nhưng các muối này có độ hòa tan hơi khác nhau trong nước nóng. Do đó, xêsi và rubidi hexacloroplatinat ((Cs,Rb)₂PtCl₆) ít tan hơn có thể thu được từ kết tinh phân đoạn. Sau khi khử hexachloroplatinat bằng hydro, xêsi và rubidi có thể được tách ra dựa trên tính tan khác nhau của dạng cacbonat của chúng trong cồn. Quá trình này tạo ra 9,2 gam (0,32 oz) rubidi clorua và 7,3 gam (0,26 oz) xêsi clorua từ 44.000 lit nước khoáng ban đầu.^[11]

Hai nhà khoa học đã sử dụng xêsi clorua này để tính toán khối lượng nguyên tử của nguyên tố mới là 123,35 (so với con số hiện tại được chấp nhận là 132,9).^[11] Họ đã cố gắng tạo ra xêsi nguyên tố bằng cách điện phân xêsi clorua nóng chảy, nhưng thay vì tạo ra kim loại, thì họ thu được một chất màu xanh đồng nhất "không thể nhìn bằng mắt thường cũng như bằng kính hiển vi" có thể thấy được kim loại ở dạng vết nhỏ nhất"; kết quả là họ đã gán cho nó tên là subclorua (Cs
₂Cl). Trong thực tế, sản phẩm họ tạo ra có thể là một hỗn hợp colloid của xêsi kim loại và xêsi clorua.^[14] Việc điện phân dung dịch clorua với anot thủy ngân tạo ra hỗn hống xêsi sẵn sàng phân hủy trong các điều kiện dung dịch.^[11] Kim loại tinh khiết cuối cùng cũng được nhà hóa học Đức Carl Setterberg tách ra khi nghiên cứu luận án tiến sĩ của ông với Kekulé và Bunsen.^[12] Năm 1882, ông tạo ra kim loại xêsi bằng cách điện phân xêsi cyanua, và điều này đã tránh các vấn đề như đã gặp khi sử dụng clorua.^[15]

Trong lịch sử, ứng dụng quan trọng nhất của xêsi là trong nghiên cứu và phát triển, chủ yếu là lĩnh vực điện và hóa. Rất ít ứng dụng phát triển trên xêsi mãi cho đến thập niên 1920, khi nó được sử dụng trong các ống chân không radio. Nó có hai chức năng; là một getter, nó loại bỏ ôxy thừa sau khi chế tạo, và làm chất áo trên cathode được nung nóng, nó làm tăng độ dẫn điện. Xêsi không được công nhận là một kim loại trong công nghiệp hiệu suất cao mãi cho đến thập niên 1950.^[16] Những ứng dụng của xêsi không phóng xạ như tế bào năng lượng, ống photomultiplier, các bộ phận quang học của kính hồng ngoại, chất xúc tác cho một số phản ứng hữu cơ, các tinh thể dùng trong máy đếm nhấp nháy, và trong máy phát điện MHD.^[17] Xêsi cũng và vẫn được sử dụng làm nguồn cung cấp các ion dương trong quang phổ khối ion thứ cấp (secondary ion mass spectrometry).

Từ năm 1967, Hệ thống đơn vị đo lường quốc tế xác định giây dựa trên tính chất của xêsi. Hệ SI định nghĩa một giây là 9.192.631.770 chu kỳ phân rã tương ứng với sự chuyển hai mức năng lượng từ trạng thái ổn định của nguyên tử xêsi-133.^[18]

Đặc trưng

Tính chất vật lý

Y-shaped yellowish crystal in glass ampoule, looking like the branch of a pine tree — Xêsi-133 độ tinh khiết cao được bảo quản trong argon

Xêsi là một minh loại có màu nhạt rất dẻo, độ cứng thấp và rất mềm, nó chuyển sang màu tối khi có mặt ôxy ở dạng vết.^[17]^[19]^[20] Xêsi có điểm nóng chảy ở 28,4 °C (83,1 °F), là một trong ít các kim loại nguyên tố ở dạng lỏng trong điều kiện gần nhiệt độ phòng. Thủy ngân là kim loại nguyên tố duy nhất có điểm nóng chảy thấp hơn xêsi.^{[ghi chú 4]}^[13] Thêm vào đó, kim loại xêsi có điểm sôi khá thấp, 641 °C (1.186 °F), thấp nhất trong tất cả các kim loại trừ thủy ngân.^[22] Các hợp chất của nó cháy cho ngọn lửa màu xanh dương^[23]^[24] hoặc tím^[24] colour.

Xêsi tạo hợp kim với các kim loại kiềm khác, cũng như với vàng, và tạo hỗn hống với thủy ngân. Ở nhiệt độ dưới 650 °C (1.202 °F), nó không tạo hợp kim với coban, sắt, molypden, niken, platin, tantalum hay wolfram. Nó tạo thành các hợp chất đa kim với antimon, galli, indi và thori, có tính cảm quang.^[17] Xêsi tạo hỗn hợp với tất cả kim loại kiềm, trừ liti; hợp kim với tỉ lệ mol chiếm 41% xêsi, 47% kali, và 12% natri có điểm nóng chảy thấp nhất trong bất kỳ hợp kim kim loại nào đã được biết đến, ở −78 °C (−108 °F).^[13]^[25] Một vài hỗn hống đã được nghiên cứu như: CsHg
₂ có màu đen tạo ra ánh kim màu tía, trong khi CsHg có màu vàng ánh bạc.^[26]

Tính chất hóa học

Thêm một ít xêsi vào nước lạnh gây nổ.

Kim loại xêsi có độ hoạt động mạnh và tự bốc cháy. Nó phản ứng nổ với nước thậm chí ở nhiệt độ thấp, mạnh hơn các kim loại khác trong nhóm 1.^[17] Phản ứng với nước đá ở nhiệt độ thấp −116 °C (−177 °F).^[13] Do có tính hoạt động mạnh, kim loại xêsi được xếp vào nhóm vật liệu nguy hại. Nó được trữ và vận chuyển trong hidrocacbon khô, như dầu khoáng. Tương tự, nó phải được xử lý trong khí trơ như argon. Tuy nhiên, phản ứng nổ xêsi-nước thường ít mạnh hơn phản ứng nổ natri-nước với cùng một lượng natri. Điều này là do xêsi phát nổ ngay lập tức khi tiếp xúc với nước, nên có ít thời gian để tích tụ hydro.^[27] Xêsi có thể được chứa trong ống thủy tinh borosilicat được hút chân không. Với một lượng hơn 100 gram (3,5 oz), xêsi được vận chuyển trong các thùng chứa bằng thép không gỉ được bịt kín.^[17]

Tính chất hóa học của xêsi tương tự các kim loại kiếm khác như gần với tính chất của rubidi hơn.^[28] Là một kim loại kiếm, trạng thái ôxy hóa phổ biến của nó là +1.^{[ghi chú 5]} Có một số khác biệt nhỏ từ thực tế rằng nó khối lượng nguyên tử lớn hơn và độ dương điện lớn hơn so với các kim loại kiềm khác.^[30] Xêsi là nguyên tố hóa học có độ dương điện cao nhất.^{[ghi chú 6]}^[13] Ion xêsi cũng lớn hơn và ít "cứng" hơn so với các kim loại kiềm nhẹ hơn.

Hợp chất

Phần lớn các hợp chất của xêsi chứa nguyên tố ở dạng cation Cs⁺
, nó tạo liên kết ion với nhiều loại anion. Một ngoại lệ đáng chú ý là trường hợp anion caesua (Cs⁻
).^[3] Các ngoại lệ khác bao gồm nhiều suboxit (xem phần các ôxit bên dưới).

Đối với các hợp chất thông thường, các muối Cs⁺ hầu như không màu trừ anion là có màu. Nhiều muối đơn giản là hygroscopic, nhưng ít hơn so với các muối tương ứng của các kim loại kiềm nhẹ hơn. Các muối phosphat,^[32] acetat, cacbonat, halua, oxit, nitrat, và sulfat đều tan trong nước. Các muối kép thường ít tan hơn, và tính tan thấp của xêsi nhôm sulfat được khai thác để lấy Cs từ quặng của nó. Muối kép với antimon (như CsSbCl
₄), bismuth, cadmi, đồng, sắt, và chì cũng ít tan.^[17]

Xêsi hiđrôxít (CsOH) là một bazơ cực mạnh^[28] và sẽ nhanh chóng ăn mòn bề mặt của bán dẫn như silicon.^[33] CsOH thông thường được coi là "bazơ mạnh nhất" (sau FrOH), phản ánh tính hút tương đối yếu giữa ion lớn Cs⁺ và OH⁻;^[23] nhưng trên thực tế thì nhiều hợp chất khác không tan trong dung dịch, như n-butyl liti (C₄H₉Li) hay amit natri (NaNH₂)^[28] là các bazơ mạnh hơn.

Hỗn hợp cân bằng hóa học của xêsi và vàng sẽ phản ứng để tạo thành xêsi aurua vàng (Cs⁺Au⁻) trong điều kiện nung. Aion aurua có ứng xử như một giả halogen. Hợp chất phản ứng mãnh liệt với nước tạo xêsi hydroxit, vàng kim loại, và khí hydro; trong amoniac lỏng nó có thể phản ứng với một loại nhựa trao đổi ion xêsi đặc biệt tạo ra tetramethylammonium aurua. Hợp chất với platin tương tự như xêsi platinua đỏ (Cs₂Pt) chứa ion platinua có ứng xử như một giả chalcogen.^[34]

Phức

Giống như các cation kim loại, Cs⁺ tạo phức với các bazơ Lewis trong dung dịch. Do có kích thước lớn, Cs⁺ thường có số phối trí lớn hơn 6, là điển hình cho các cation kim loại kiềm nhẹ hơn. Xu hướng này thể hiện rõ bởi số phối trí 9 trong CsCl, so với mẫu halit khi các kim loại kiềm khác liên kết với clo. Nó có số phối trí cao và mềm (khuynh hướng tạo thành liên kết cộng hóa trị) là điểm cơ bản để tách Cs⁺ ra khỏi các cation khác, như xử lý chất thải hạt nhân khi ¹³⁷Cs⁺ được tác ra khỏi một lượng lớn K⁺ không phóng xạ.^[35]

Halua

Xêsi florua (CsF) là một chất rắn màu trắng háo nước được sử dụng rộng rãi trong hóa học cacbon-flo làm nguồn cung cấp anion florua.^[37] Xêsi florua có cấu trúc giống halit, nghĩa là các ion Cs⁺ và F⁻ xếp trong một hình lập phương kết chặt giống như Na⁺ và Cl⁻ trong natri clorua.^[28]

Xêsi clorua (CsCl) kết tinh theo hệ lập phương, còn được gọi là cấu trúc xêsi clorua.^[30] Kiểu cấu trúc này là một ô mạng lập phương nguyên thủy với một đơn vị cơ bản gồm 2 nguyên tử, mỗi nguyên tử có số phối trí là 8; các nguyên tử clorua nằm trên các đinh của ô mạng, còn xêsi nằm ở trọng tâm của hình lập phương. Cấu trúc này giống với CsBr và CsI, và nhiều hợp chất khác không chứa Cs.^[30] Cấu trúc CsCl được tham chiếu vì Cs⁺ có bán kính ion là 174 pm và Cl⁻
181 pm.^[38]

Ôxit

Xêsi tạo nhiều hợp chất hai cấu tử với ôxy hơn các kim loại kiềm khác. Khi cháy trong không khí, superoxit CsO
₂ là sản phẩm chính.^[39] Xêsi ôxit (Cs
₂O) "bình thường" tạo các tinh thể hệ sáu phương có màu vàng cam,^[40] và chỉ có ôxit loại anti-CdCl
₂.^[41] Nó hóa hơi ở 250 °C (482 °F), và phân hủy thành kim loại xêsi và perôxit Cs
₂O
₂ ở nhiệt độ trên 400 °C (752 °F).^[42] Ngoài các superoxit và ozonua CsO
₃,^[43]^[44] nhiều subôxit có màu sáng cũng được nghiên cứu,^[45] như Cs
₇O, Cs
₄O, Cs
₁₁O
₃, Cs
₃O (lục sẫm^[46]), CsO, Cs
₃O
₂,^[47] hay Cs
₇O
₂.^[48]^[49] Chất Cs
₇O
₂ có thể được nung trong chân không để tạo ra Cs
₂O.^[41] Hợp chất hai cấu tử với lưu huỳnh, selen, và telluri cũng tồn tại.^[17]

Phổ biến

Xêsi là một nguyên tố tương đối hiếm vì nó chiếm trung bình khoảng 3 ppm trong vỏ Trái Đất.^[50] Nguyên tố này phổ biến thứ 45 trong số các nguyên tố và thứ 36 trong nhóm kim loại. Tuy vậy, nó phổ biến hơn các nguyên tố như antimony, cadmi, thiếc và tungsten, và lớn gấp 20 lần so với thủy ngân hoặc bạc, nhưng chỉ hơn 3,3% so với rubidi là loại cộng sinh với nó.^[17]

Do có bán kính ion lớn, caesi là một trong những nguyên tố không tương hợp trong việc thay thế với các nguyên tố khác trong ô mạng tinh thể.^[51] Trong sự kết tinh phân đoạn mácma, caesi được tập trung ở pha lỏng và kết tinh sau cùng. Do đó, các mỏ caesi lớn nhất là các thân quặng pecmatit được hình thành từ quá trình làm giàu quặng này. Do caesi không thể thay thế kali cũng như rubidi, các khoáng vật kiềm hình thành do quá trình bay hơi như sylvit (KCl) và carnallit (KMgCl
₃·6H
₂O) chỉ có thể chứa 0,002% caesi. Từ đó, Cs được tìm thấy trong ít khoáng vật. Một phần caesi có thể được tìm thấy trong beryl (Be
₃Al
₂(SiO
₃)
₆) và avogadrit ((K,Cs)BF
₄), lên đến 15 wt% Cs₂O trong khoáng pezzottait (Cs(Be₂Li)Al₂Si₆O₁₈), lên đến 8,4 wt% Cs₂O trong londonit ((Cs,K)Al
₄Be
₄(B,Be)
₁₂O
₂₈), và ít phổ biến hơn trong rhodizit.^[17] Nguồn khoáng sản duy nhất quan trọng có giá trị kinh tế của caesi là pollucit Cs(AlSi
₂O
₆), nó được tìm thấy ở một vài nơi trên thế giới trong các pecmatit, và đồng sinh với nguyên tố có giá trị hơn là liti trong lepidolit và petalit. Trong pecmatit, các hạt có kích thước lớn và các khoáng vật bị chia tách rõ tạo ra một loại quặng cao cấp trong khai thác mỏ.^[52]

Một trong những nguồn tài nguyên giàu caesi và quan trọng nhất trên thế giới là mỏ Tanco ở Bernic Lake, Manitoba, Canada. Mỏ được ước tính chứa 350.000 tấn quặng pollucit, chiếm 2/3 trữ lượng trên thế giới.^[52]^[53] Mặc dù cân bằng hàm lượng caesi trong pollucit là 42,6%, các mẫu pollucit tinh khiết từ mỏ này có thể chỉ chiếm khoảng 34% caesi, trong khi hàm lượng trung bình 24 wt%.^[53] Pollucit thương mại chứa hơn 19% caesi.^[54] Mỏ pecmatit Bikita ở Zimbabwe được khai thác để lấy petalit, nhưng nó chỉ chứa một lượng đáng kể pollucit. Một lượng pollucit khá phong phú cũng được khai thác ở sa mạc Karibib, Namibia.^[53] Với tốc độ khai thác các mỏ trên thế giới hiện nay với sản lượng 5 đến 10 tấn mỗn năm, với trữ lượng hiện tại việc khai thác có thể kéo dài hàng ngàn năm.^[17]

Đồng vị

Xêsi có ít nhất 39 đồng vị đã biết, là nhiều hơn bất kỳ một nguyên tố nào (ngoại trừ franxi). Nguyên tử lượng của các đồng vị này nằm trong khoảng từ 112 tới 151. Nhiều trong số này được tổng hợp từ các nguyên tố nhẹ hơn bằng quá trình bắt neutron chậm (quá trình S) bên trong các sao già,^[55] cũng như trong các vụ nổ siêu tân tinh (quá trình R).^[56] Mặc dù có nhiều đồng vị như vậy, song xêsi chỉ có 1 đồng vị ổn định trong tự nhiên là Cs¹³³ có 78 neutron. Mặc dù nó có spin hạt nhân lớn (⁷⁄₂+), các nghiên cứu cộng hưởng từ hạt nhân có thể được tiến hành trên đồng vị này ở tần số cộng hưởng 11,7 MHz.^[57]

Biểu đồ thể hiện năng lượng phân rã của caesium-137 (nuclear spin: I=7⁄2+, chu kỳ bán rã 30 năm). Với xác suất 94,6%, nó phân rã beta phát ra 512 keV thành bari-137m (I=11/2-, t=2.55min); sản phần này sau đó phân rã gamma phát ra 662 keV với xác suất 85.1% thành bari-137 (I=3⁄2+). Ngoài ra, caesi-137 có thể phân rã trực tiếp thành bari-137 khi phát xạ beta với xác xuất 0,4%. — Phân rã của xêsi-137

¹³⁵Cs có chu kỳ bán rã rất dài khoảng 2,3 triệu năm, dài nhất trong tất cả các đồng vị của xê-si. ¹³⁷Cs và ¹³⁴Cs có chu kỳ bán rã lần lượt là 30 và 2 năm. ¹³⁷Cs phân rã beta tạo thành đồng vị ^137mBa có thời gian tồn tại ngắn, và sau đó thành bari không phóng xạ, trong khi ¹³⁴Cs chuyển trực tiếp thành ¹³⁴Ba. Các đồng vị có số khối 129, 131, 132 và 136 có chu kỳ bán rã từ một ngày đến hai tuần, trong khi hầu hết các đồng vị còn lại có chu kỳ bán rã từ vài giây đến một giây. Có ít nhất 21 đồng phân hạt nhân ở trạng thái kích thích. Ngoài ^134mCs (có chu kỳ bán rã dưới 3 giờ), tất cả đều rất không bền và phân rã có chu kỳ vài phút hay ngắn hơn.^[58]^[59]

Đồng vị ¹³⁵Cs là một trong những sản phẩm phân hạch hạt nhân của urani có thời gian tồn tại lâu, nó được tạo ra trong các lò phản ứng hạt nhân.^[60] Tuy nhiên, sản lượng sản phẩm phân hạch của nó bị giảm trong hầu hết các lò phản ứng do nguyên tử trước đó của nó, ¹³⁵Xe, là một neutron cực kỳ động và chuyển hóa thường xuyên thành ¹³⁶Xe bền trước khi phân rã thành ¹³⁵Cs.^[61]^[62]

Do phân rã beta của nó (thành ^137mBa), ¹³⁷Cs là một nguồn phát phóng xạ gamma mạnh.^[63] Chu kỳ bán rã của làm nó trở thành một sản phẩm phân hạch có thời gian tồn tại trung bình cùng với ⁹⁰Sr—cả hai góp phần phát ra phóng xạ của các nhiên liệu hạt nhân đã qua sử dụng sau nhiều năm làm lạnh cho đến hàng trăm năm sau khi sử dụng.^[64] Ví dụ, ¹³⁷Cs cùng với ⁹⁰Sr hiện tạo ra một nguồn phóng xạ lớn nhất ở khu vực xung quanh thảm họa Chernobyl.^[65] Không khả thi để xử lý ¹³⁷Cs bằng bắt neutron (do tỉ lệ bắt giữ thấp) và kết quả là nó phải được để cho phân rã.^[66]

Hầu như tất cả xê-si được tạo ra từ phân hạch hạt nhân đều từ phân rã beta của các sản phẩm phân hạch giàu neutron hơn, trải qua nhiều đồng vị iod và xenon khác nhau.^[67] Do iod và xenon có bay hơi và có thể phân tán qua nhiên liệu hạt nhân hoặc không khí, xê-si phóng xạ thường được tạo ra rất xa nguồn phân hạch.^[68] Với vụ thử vũ khí hạt nhân khoảng năm 1945, ¹³⁷Cs đã được giải phóng vào khí quyển và sau đó vào bề mặt trái đất ở dạng bụi phóng xạ.^[17]

Sản xuất

Khai thác quặng pollucit là một phương án sản xuất xê-si và được tiến hành trên quy mô nhỏ so với hầu hết các mỏ kim loại khác. Quặng được nghiền, sàng, nhưng thường không tập trung, và sau đó nghiền mịn. Xê-si sau đó được chiết tác từ chủ yếu pollucit bởi ba phương pháp: hòa tan bằng axit, phân rã kềm, và khử trực tiếp.^[17]^[69]

Tòa tan axit, đá pollucit silicat được hòa tan trong các a-xit mạnh như axit clohydric (HCl), axit sulfuric (H
₂SO
₄), axi bromhydric (HBr), hay axit flohydric (HF). Với axit clohydric sẽ tạo ra hỗn hợp clorua tan và vác muối kép clorua không tan của xê-si được kết tủa ở dạng xê-si antimon clorua (Cs
₄SbCl
₇), xê-si iod clorua (Cs
₂ICl), hay xê-si hexaclorocerat (Cs
₂(CeCl
₆)). sau khi tách, muối kép đã được kết tủa ở dạng tinh khiết được phân hủy, và thu được CsCl tinh khiết sau khi cho nước bốc hơi. Phương pháp sử dụng axit sulfuric cho ra muối kép không tan trực tiếp ở dạng phèn xê-si (CsAl(SO
₄)
₂·12H
₂O). Nhôm sulfat trong dung dịch được chuyển thành nhomo6xxit không tan bằng cách nung phèn với cacbon, và sản phẩm được thủy luyện với nước để tạo ra dung dịch Cs
₂SO
₄.^[17]

Nung pollucit với canxi cacbonat và canxi clorua tạo ra các canxi silicat không tan và xê-si clorua tan. Dùng nước hoặc ammoniac loãng (NH
₄OH) tạo ra dung dịch clorua loãng (CsCl). Dung dịch này có thể cho bốc hơi tạo ra xê-si clora hoặc chuyển thành phèn xê-si hay xê-si cacbonat. Dù không có tính thương mại, việc khử trực tiếp quặng với kali, natri hay canxin trong chân không cũng tạo ra trực tiếp kim loại xê-si.^[17]

Hầu hết xê-si được khai thác (ở dạng muối) được chuyển trực tiếp thành xê-si format (HCOO⁻Cs⁺) cho các ứng dụng như khoan dầu. Để cung cấp cho sự phát triển của thị trường, Cabot Corporation đã xây dựng nhà máy năm 1997 ở mỏ Tanco gần Bernic Lake, Manitoba, với công suất 12.000 thùng (1.900 m³) mỗi năm ở dạng dung dịch xê-si format.^[70] Các hợp chất của xê-si được sản xuất ở quy mô nhỏ ban đầu là xêsi clorua và các nitrat của nó.^[71]

Ngoài ra, kim loại xê-si có thể thu được từ các hợp chất được làm tinh khiết từ quặng. Xê-si clorua và các xê-si halua khác có thể được khử ở 700 đến 800 °C (1.292 đến 1.472 °F) với canxi hoặc bari, sau đó chưng cất kim loại. Bằng cách tương tự, aluminat, carbonat, hay hydroxit có thể được khử bằng magiê.^[17] Kim loại cũng có thể được tách ra bằng điện phân dung dịch xê-si cyanua (CsCN). Ngoại lệ, xê-si dạng khí và tinh khiết có thể được tạo ra bằng cách nhiệt phân xê-si azua CsN
₃ ở 390 °C (734 °F), loại cyanua này được tạo ra từ dung dịch xê-si sulfat và bải azua.^[69] Trong các ứng dụng chân không, xê-si dicromat có thể được phản ứng với zirconi tạo ra kim loại xê-si tinh khiết mà không tạo ra các sản phẩm khí khác.^[71]

Cs
₂Cr
₂O
₇ + 2 Zr → 2 Cs + 2 ZrO
₂+ Cr
₂O
₃

Giá xê-si kim loại tinh khiết 99,8% năm 2009 khoảng 10 USD một gram (280 USD một ounce), nhưng các hợp chất của nó rẻ hơn đáng kể.^[53]

Ứng dụng

Thăm dò dầu khí

Có lẽ ứng dụng phổ biến nhất của xêsi hiện nay là trong các dung dịch khoan dựa trên xesi format (Cs(HCOO)) trong công nghiệp khai thác dầu mỏ.^[17] Dung dịch gốc nước của xêsi format (HCOO⁻Cs⁺)—được tạo ra từ phản ứng của xêsi hydroxit với Axit formic—được phát triển giữa thập niên 1990 được sử dụng trong khoan giếng dầu và dung dịch hoàn thiện giếng. Chức năng của dung dịch khoan là bôi trơn mũi khoan, mang mùn khoan lên trên bề mặt, và duy trì áp suất thành hệ trong quá trình khoan giếng. Các dung dịch hoàn thiện hỗ trợ cho việc lắp đặt các thiết bị điều khiển (phần cứng) sau khi khoan nhưng phải trước khi khai thác để duy trì áp suất.^[17] Tỷ trọng cao của format xêsi (tới 2,3 sg),^[72] cùng với tính tương đối lành tính của của các hợp chất Cs, làm giảm các yêu cầu đối với các chất rắn huyền phù tỷ trọng cao và có độc trong dung dịch khoan, làm cho nó có một số ưu thế đáng kể về mặt công nghệ, môi trường và công trình,^[73]^[74]. Xêsi format có thể được trộn với kali và natri format để giảm tỉ trọng dung dịch xuống bằng với tỉ trọng của nước (1.0 g·cm⁻³). Hơn nữa, nó có thể tự phân hủy và tái sử dụng, và có thể được tái chế, đây là một điểm quan trọng vì chi phí cao của nó (khoảng $4.000 một Barrel năm 2001).^[75] Các format kiềm thì an toàn trong vận chuyển và không phá hỏng thành hệ hoặc các kim loại chìm xuống lỗ khoan như những muối tỉ trọng cao ăn mòn thay thế (như dung dịch kẽm bromua ZnBr
₂); chúng cũng ít cần làm sạch hơn và giảm chi phí đổ thải.^[17]

Đồng hồ nguyên tử

Xêsi cũng đáng chú ý vì các sử dụng trong đồng hồ nguyên tử, với độ chính xác ở mức giây trong hàng nghìn năm. Kể từ năm 1967, đơn vị đo lường thời gian của Hệ đo lường quốc tế (SI), giây, là dựa trên các thuộc tính của nguyên tử xêsi. SI định nghĩa giây bằng 9.192.631.770 chu kỳ bức xạ, tương ứng với sự chuyển trạng thái của hai mức năng lượng spin điện tử trong trạng thái tĩnh của nguyên tử Cs¹³³. Đồng hồ xêsi chính xác đầu tiên được Louis Essen tạo ra năm 1955 ở National Physical Laboratory ở UK.^[76] Các đồng hồ này được cải tiến theo định kỳ cứ mỗi nửa thế kỷ, và hình thành các tiêu chuẩn tuân thủ thời gian và đo đạc tần số, và được xem là "đơn vị chính xác nhất mà còn người từng đạt được."^[18] Các đồng hồ này đo đạc tần số với sai số 2 đến 3 phần 10¹⁴, tương ứng với độ chính xác thời gian là 2 nano giây mỗi ngày, hoặc 1 giây trong 1,4 triệu năm. Phiên bản mới nhất có độ chính xác hơn 1/10¹⁵, tức là chúng lệch 1 giây trong 20 triệu năm.^[17] Các đồng hồ xêsi cũng được dùng trong các mạng lưới quan sát thời gian trong truyền tín hiện điện thoại di động và truyền thông tin trên Internet.^[77]

Năng lượng điện và điện tử

Các máy phát điện ion nhiệt bằng hơi xêsi là các thiết bị năng lượng thấp chuyển năng lượng nhiệt thành năng lượng điện. Trong bộ chuyển ống chân không hai điện cực, nó trung hòa điện tích trong khoảng không hình thành ở gần ca-tốt, và do vậym nó tăng cường dòng điện.^[78]

Xêsi cũng có những đặc điểm quan trọng do tính quang điện của nó, theo đó năng lượng ánh sáng được chuyển thành dòng điện. Nó được dùng trong các tế bào quang điện do các ca-tốt gốc xêsi như hợp chất kim loại K
₂CsSb, có ngưỡi điện thế thấp để phát ra electron.^[79] Các thiết bị quang điện sử dụng xêsi như các thiết bị nhận dạng kí tự quang học, các đèn nhân quang điện, và các ống video camera.^[80]^[81] Tuy nhiên, germani, rubidi, selen, silicon, telluri, và nhiều nguyên tố khác có thể thay thế xêsi trong các loại vật liệu cảm quang.^[17]

Các tinh thể xêsi iodua (CsI), xêsi bromua (CsBr) và xêsi florua (CsF) được ứng dụng làm scintillator trong máy điềm scintillation trong nhiều nghiên cứu khoáng sản và vật lý hạt, vì chúng rất thích hợp để nhận dạng các tia phóng xạ gamma và tia X. Xêsi với vai trò là một nguyên tố nặng cung cấp năng lượng dừng tốt, có khả năng nhận dạng tốt hơn. Các hợp chất của xêsi cũng cung cấp chất phản ứng nhanh (CsF) và ít hút ẩm (CsI).

Hơi xếi được dùng phổ biến trong từ kế.^[82] Nguyên tố cũng được dùng làm chuẩn nội trong quang phổ học.^[83] Giống các kim loại kiềm khác, xêsi có ái lực mạnh với ôxy và được sử dụng làm "thắng" (phanh) trong ống chân không.^[84] Các ứng dụng khác ở dạng kim loại như tia laser năng lượng cao, đèn huỳnh quang, và chỉnh lưu.^[17]

Dung dịch ly tâm

Do có tỉ trọng lớn, các dung dịchxe6ssi clorua,xêsi sulfat, vãe6ssi trifluoroacetat (Cs(O
₂CCF
₃)) được sử dụng phổ biến trong sinh học phân tử để tách lọc ly tâm.^[85] Công nghệ này được ứng dụng chủ yếu trong tách các hạt virus, bào quan và các phần phân đoạn của tế bào, và các axit nucleic từ các mẫu sinh học.^[86]

Hóa học và y học

Các ứng dụng về hóa của xêsi tương đối ít.^[87] Doping với các hợp chất Xêsi được dùng để nâng cao hiệu quả một số chất xúc tác trong sản xuất chất hóa học như các monome axit acrylic, anthraquinone, etylen ôxit, metanol, phthalic anhydrua, styren, metyl methacrylat, và nhiều olefin khác nhau. Nó cũng được sử dụng trong chuyển đổi xúc tác sulfur điôxit thành sulfur triôxit trong sản xuất axit sulfuric.^[17]

Xêsi florua sử dụng thích hợp trong hóa vô cơ làm chất bazo,^[28] hoặc nguồn anhydrous tạo ra ion florua.^[88] Các muối Xêsi đôi khi thay các muối natri và kali trong tổng hợp hữu cơ như chất vòng hóa, ester hóa, và polymer hóa. Nó cũng được dùng trong dosimetry bức xạ thermoluminescent (TLD): Khi tiếp xúc với bức xạ, nó thu được những khuyết tật tinh thể do đó khi được nung nóng, chuyển thành phát ra ánh sáng thích hợp với liều nhậu được. Do vậy, việc đo đạc xung ánh sáng bằng đèn nhân quang điện có thể cho phép liều bức xạ tích tụ để có thể lượng hóa được.

Hạt nhân và đồng vị của nó

Xêsi-137 là một đồng vị phóng xạ rất phổ biến được sử dụng như nguồn phát tia gamma trong các ứng dụng công nghiệp. Ưu điểm của nó là có chu kỳ bán rã gần 30 năm, nó có trong chu trình nhiên liệu hạt nhân, và có ¹³⁷Ba đồng vị bền cuối. Khả năng hòa tan lớn trong nước là một bất lợi làm cho nó không thích hợp với large pool irradiators trong việc cung ứng cho thực phẩm và dược phẩm.^[89] Nó được dùng trong nông nghiệp, điều trị ung thư, và khử trùng vi sinh trong thực phẩm, bùn cống, và thiết bị phẫu thuật.^[17]^[90] Các đồng vị phóng xạ của xêsi trong các thiết bị xạ trị được dùng trong lĩnh vực y học để trị các loại ung thư nhất định,^[91] nhưng những thay thế tốt hơn trong trường hợp khẩn cấp và sử dụng xêsi clorua tan trong nước trong các nguồn có thể tạo ra sự ô nhiễm trên diện rộng, từ từ làm cho các xêsi này không thể sử dụng được nữa.^[92]^[93] Xêsi-137 đã được sử dụng trong nhiều thiết bị đo đạc công nghiệp, như đo độ ẩm, tỉ trọng, thủy chuẩn, và đo bề dày.^[94] Nó cũng được sử dụng trong các thiết bị đo địa vật lý giếng khoan để đo mật độ electron của các thành hệ đá, giá trị này tương tự như mật độ khối của thành hệ.^[95]

Đồng vị 137 cũng được sử dụng trong các nghiên cứu thủy văn tương tự như sử dụng triti.Xêsi-137 là đồng vị con trong phản ứng phân hạch hạt nhân. Với việc bắt đầu thử nghiệm hạt nhân khoảng năm 1945, và tiếp tục những vụ thử sau đó trong suốt giữa thập niên 1980, xêsi-137 đã được giải phóng vào không khí và nó dễ dàng được hấp thụ trong các dung dịch. Việc biết sự thay đổi theo năm trong khoảng thời gian đó cho phép thiết lập mối quan hệ giữa đất và các lớp trầm tích. Xêsi-134, và các đồng vị ít phổ biến hơn là xêsi-135, cũng được sử dụng trong thủy văn bằng cách đo lượng xêsi đầu ra của công nghiệp hạt nhân. Trong khi chúng ít phổ biến hơn cả xêsi-133 hay xêsi-137, các đồng vị này có ưu điểm là được tạo ra độc lập từ các nguồn nhân tạo.^[96]

Ứng dụng khác

Xêsi và thủy ngân từng được dùng làm nhiên liệu trong động cơ đẩy của các động cơ ion thời kỳ đầu trên tàu không gian với các chuyến hành trình rất dài. Phương pháp ion hóa là việc tách các electron lớp ngoài cùng từ nhiên liệu khi tiếp xúc với điện cực wolfram có điện thế. Các vấn đề quan tâm như hoạt động ăn mòn của xêsi đối với các bộ phận trên tàu không gian đã chuyển hướng phát triển sang ứng dụng nhiên liệu khí trơ, như xenon; loại này dễ xử lý trong các thí nghiệm ở mặt đất và ít có tiềm năng can thiệp trên phi thuyến không gian.^[17] Cuối cùng, xenon đã được sử dụng trên phi thuyền thí nghiệm Deep Space 1 được phóng năm 1998.^[97]^[98] Tuy nhiên, động cơ đẩy Field Emission Electric Propulsion sử dụng một hệ thống sơn giản các ion kim loại lỏng được tăng tốc như trường hợp của xêsi để tạo ra lực đẩy đã được chế tạo.^[99]

Xêsi nitrat được sử dụng làm chất ôxy hóa và chất tạo màu để đốt silic trong pháo sáng hồng ngoại,^[100] như pháo sáng LUU-19,^[101] do nó phát ra nhiều ánh sáng trong quang phổ cận hồng ngoại.^[102] Xêsi đã từng được sử dụng để giảm dấu vết khí thải động cơ trên màn hình radar của máy bay quân sự SR-71 Blackbird.^[103] Xêsi cùng với rubidi đã được thêm vào dạng carbonat trong thủy tinh do nó giảm độ dẫn điện và tăng độ ổn định và độ bền của sợi quang học và các thiết bị quan sát ban đêm. Xêsi florua hoặc nhôm florua được sử dụng trong chất hỗ trợ cấu trúc hàn hợp kim nhôm có chứa magiê.^[17]

Máy phát điện MHD-hệ thống phát điện đã được nghiên cứu nhưng không được chấp nhận rộng rãi.^[104] Kim loại xê-si cũng được xem là chất lỏng làm việc trong các chu trình Rankine nhiệt độ cao của các máy phát điện turboelectric.^[105] Các muối xê-si được đánh giá là chất chống sốc đã được sử dụng sau khi tiêm do nhiễm độc asen. Do ảnh hưởng của nó lên nhịp tim, tuy nhiên, chúng có vẻ ít được dùng hơn so với các muối kali hay rubidi. Chúng cũng được dùng để trị động kinh.^[17]

Cảnh báo

Tỷ lệ liều phóng xạ tổng (trong không khí) của các đồng vị theo thời gian sau thảm họa Chernobyl, xêsi-137 trở thành một nguồn phóng xạ lớn trong khoảng 20 ngày sau sự cố.^[106]

Các hợp chất xêsi không phóng xạ có độ độc trung bình. Tiếp xúc một lượng lớn có thể gây khó chịu và co thắt, do tính chất tương tự của xêsi so với kali, nhưng những lượng lớn như vậy không thể có được một cách thông thường trong các nguồn tự nhiên, vì thế xêsi không bị coi là chất hóa học chính gây ô nhiễm môi trường.^[107] Liều gây chết trung bình (LD₅₀) của xêsi clorua đối với chuột là 2,3 g/kg, so với LD₅₀ của kali clorua và natri clorua.^[108] Ứng dụng chính của xêsi không phóng xạ, là xêsi format trong dung dịch khoan dầu khí, lợi dụng độc tính thấp của nó để giảm chí phí thay thế.^[72]

Tất cả các kim loại kiềm đều có độ hoạt động hóa học cao. Xêsi, một trong các kim loại kiềm nặng nhất, là một trong số các kim loại hoạt động hóa học mạnh nhất và gây nổ mạnh khi tiếp xúc với nước, do khí hiđrô được giải phóng ra từ phản ứng bị nung nóng bởi nhiệt giải phóng ra từ chính phản ứng này, gây ra đánh lửa và gây nổ mạnh (như các kim loại kiềm khác) – nhưng do xêsi là quá hoạt hóa nên phản ứng nổ này diễn ra ngay cả với nước lạnh hay nước đá.^[17] Nhiệt độ bắt lửa của xêsi là −116 °C, do đó nó có tính tự cháy cao, và bùng nổ trong không khí tạo thành xêsi hydroxit và nhiều ôxit khác. Xêsi hiđrôxít là một bazơ cực mạnh, có khả năng ăn mòn thủy tinh.^[22]

Các đồng vị Cs¹³⁴ và Cs¹³⁷ (có trong sinh quyển ở mức một lượng rất nhỏ do rò rỉ phóng xạ) là gánh nặng phóng xạ, phụ thuộc vào vị trí của từng khu vực. Xêsi phóng xạ không tích lũy trong cơ thể như nhiều sản phẩm từ phân rã hạt nhân khác (chẳng hạn như iốt phóng xạ hay stronti phóng xạ). Khoảng 10% xêsi phóng xạ hấp thụ được thải ra khỏi cơ thể tương đối nhanh trong mồ hôi và trong nước tiểu. 90% còn lại có chu kỳ bán rã sinh học khoảng 50 đến 150 ngày.^[109] Xêsi phóng xạ sau kali và có khuynh hướng tích lũy trong tế bào thực vật, như trong trái cây và rau.^[110]^[111]^[112] Thực vật hấp thụ xêsi ở các mức khác nhau, một số không hấp thụ nhiều, và một số hấp thụ lượng lớn. đôi khi thể hiện khả năng kháng hấp thụ nó. Nó được ghi nhận rằng nấm trong các khu rừng bị ô nhiễm tích tụ xêsi phóng xạ (xêsi-137) trong túi sinh bào tử.^[113] Tích tụ xêsi-137 trong các hồ được quan tâm nhiều sau thảm họa Chernobyl.^[114]^[115] Các thí nghiệm trên chó cho thấy một liều đơn 3,8 millicuries (140 MBq, 4,1 μg xêsi-137) trên mỗi kilogram gây tử vong trong 3 tuần;^[116] một lượng nhỏ hơn có thể gây vô sinh và ung thư.^[117] Cơ quan năng lượng nguyên tử quốc tế và các nguồn khác cảnh báo rằng các vật liệu phóng xạ như xêsi-137 có thể được dùng trong các thiết bị phân tán phóng xạ hoặc "bom bẩn".^[118]

Xem thêm

Ghi chú

^ Caesium theo đề nghị của IUPAC.^[6] Hội hóa học Hoa Kỳ (ACS) sử dụng cesium từ năm 1921,^[7]^[8] theo Webster's New International Dictionary. Nguyên tố được đặt theo từ Latinh caesius, nghĩa là "xám xanh".^[9] Trong các văn bản thời kỳ Trung cổ và đầu hiện đại caesius được gọi æ là cæsius; do đó hệ thống chữ biết được thay thế loại lỗi thời là cæsium. Giải thích cách phát âm ae/oe với e.
^ Cùng với rubidi (39 °C), franxi (27 °C), thủy ngân (-39 °C) và gali (30 °C); brom cũng có dạng lỏng ở nhiệt độ phòng (nóng chảy ở −7.2 °C, 19 °F), nhưng nó là halogen, không phải kim loại.
^ Bunsen quotes Aulus Gellius Noctes Atticae II, 26 by Nigidius Figulus: Nostris autem veteribus caesia dicts est quae Graecis, ut Nigidus ait, de colore coeli quasi coelia.
^ Nguyên tố franxi có tính phóng xạ có thể có điểm nóng chảy thấp hơn, nhưng do tính phóng xạ của nó ngăn cản việc cô lập đủ số lượng nguyên tử trong các thí nghiệm trực tiếp.^[21]
^ Có sự khác biệt về giá trị này trong các xêsua chứa anion Cs⁻ và do đó xêsi có trạng thái ôxi hóa −1.^[3] Thêm vào đó, các tính toán của Mao-sheng Miao năm 2013 chỉ ra rằng trong các điềm kiện áp suất cực lớn (hơn 30 GPa), các electron phân lớp 5p có thể tạo các liên kết hóa học, xêsi có thể ứng sử như nguyên tố 5p nhóm 7. Phát hiện này chỉ ra rằng các xêsi florua với xêsi có trạng thái ôxy hóa cao hơn +2 đến +6 có thể tồn tại trong các điều kiện như trên.^[29]
^ Độ dương điện của franxi không được đo đạc bằng thí nghiệp do tính phóng xạ cao của nó. Các đo đạc năng lượng ion hóa đầu tiên của fanxi cho thấy rằng hiệu ứng tương đối có thể giám khả năng phản ứng của nó và tăng độ dương diện hơn như được dự đoán trong bảng tuần hoàn.^[31]

Tham khảo

^ Standard Atomic Weights 2013. Commission on Isotopic Abundances and Atomic Weights
^ Haynes, William M. biên tập (2011). CRC Handbook of Chemistry and Physics (ấn bản 92). Boca Raton, FL: CRC Press. tr. 4.121. ISBN 1439855110.
^ ^a ^b ^c Dye, J. L. (1979). “Compounds of Alkali Metal Anions”. Angewandte Chemie International Edition. 18 (8): 587–598. doi:10.1002/anie.197905871.
^ “Magnetic susceptibility of the elements and inorganic compounds”. Handbook of Chemistry and Physics (PDF) (ấn bản 81). CRC press. Truy cập ngày 26 tháng 9 năm 2010.
^ “"NIST Radionuclide Half-Life Measurements"”. Truy cập ngày 13 tháng 3 năm 2011.
^ International Union of Pure and Applied Chemistry (2005). Danh Pháp Hóa Vô Cơ (IUPAC Hướng dẫn 2005). Cambridge (UK): RSC–IUPAC. ISBN 0-85404-438-8. pp. 248–49. Bản toàn văn..
^ Coghill, Anne M.; Garson, Lorrin R. biên tập (2006). The ACS Style Guide: Effective Communication of Scientific Information (ấn bản 3). Washington, D.C.: American Chemical Society. tr. 127. ISBN 0-8412-3999-1.
^ Coplen, T. B.; Peiser, H. S. (1998). “History of the recommended atomic-weight values from 1882 to 1997: a comparison of differences from current values to the estimated uncertainties of earlier values” (PDF). Pure Appl. Chem. 70 (1): 237–257. doi:10.1351/pac199870010237.
^ OED entry for "caesium". Tái bản lần thứ hai, 1989; phiên bản trực tuyến tháng 6 năm 2012. Truy cập ngày 7 tháng 9 năm 2012. Phiên bản cũ hơn xuất bản lần đầu trong New English Dictionary, 1888.
^ Oxford English Dictionary, 2nd Edition
^ ^a ^b ^c ^d Kirchhoff, G.; Bunsen, R. (1861). “Chemische Analyse durch Spectralbeobachtungen”. Annalen der Physik und Chemie. 189 (7): 337–381. Bibcode:1861AnP...189..337K. doi:10.1002/andp.18611890702.
^ ^a ^b Weeks, Mary Elvira (1932). “The discovery of the elements. XIII. Some spectroscopic discoveries”. Journal of Chemical Education. 9 (8): 1413–1434. Bibcode:1932JChEd...9.1413W. doi:10.1021/ed009p1413.
^ ^a ^b ^c ^d ^e Kaner, Richard (2003). “C&EN: It's Elemental: The Periodic Table – Cesium”. American Chemical Society. Truy cập ngày 25 tháng 2 năm 2010.
^ Zsigmondy, Richard (2007). Colloids and the Ultra Microscope. Read books. tr. 69. ISBN 978-1-4067-5938-9.
^ Setterberg, Carl (1882). “Ueber die Darstellung von Rubidium- und Cäsiumverbindungen und über die Gewinnung der Metalle selbst”. Justus Liebig's Annalen der Chemie. 211: 100–116. doi:10.1002/jlac.18822110105.
^ Strod, A.J. (1957). “Cesium—A new industrial metal”. American Ceramic Bulletin. 36 (6): 212–213.
^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t ^u ^v ^w ^x ^y ^z ^aa Butterman, William C.; Brooks, William E.; Reese, Jr., Robert G. (2004). “Mineral Commodity Profile: Cesium” (PDF). United States Geological Survey. Truy cập ngày 27 tháng 12 năm 2009.
^ ^a ^b The 13th General Conference on Weights and Measures of 1967 defined a second as: "the duration of 9,192,631,770 cycles of microwave light absorbed or emitted by the hyperfine transition of caesium-133 atoms in their ground state undisturbed by external fields" “Cesium Atoms at Work”. Time Service Department—U.S. Naval Observatory—Department of the Navy. Truy cập ngày 20 tháng 12 năm 2009.
^ Heiserman, David L. (1992). Exploring Chemical Elements and their Compounds. McGraw-Hill. tr. 201–203. ISBN 0-8306-3015-5.
^ Addison, C. C. (1984). The Chemistry of the Liquid Alkali Metals. Wiley. ISBN 0-471-90508-9. Truy cập ngày 28 tháng 9 năm 2012.
^ “Francium”. Periodic.lanl.gov. Truy cập ngày 23 tháng 2 năm 2010.
^ ^a ^b “Chemical Data – Caesium – Cs”. Royal Society of Chemistry. Truy cập ngày 27 tháng 9 năm 2010.
^ ^a ^b Lynch, Charles T. (1974). CRC Handbook of Materials Science. CRC Press. tr. 13. ISBN 978-0-8493-2321-8.
^ ^a ^b Clark, Jim (2005). “Flame Tests”. chemguide. Truy cập ngày 29 tháng 1 năm 2012.
^ Taova, T. M.; và đồng nghiệp (ngày 22 tháng 6 năm 2003). “Density of melts of alkali metals and their Na-K-Cs and Na-K-Rb ternary systems” (PDF). Fifteenth symposium on thermophysical properties, Boulder, Colorado, USA. Truy cập ngày 26 tháng 9 năm 2010.
^ Deiseroth, H. J. (1997). “Alkali metal amalgams, a group of unusual alloys”. Progress in Solid State Chemistry. 25 (1–2): 73–123. doi:10.1016/S0079-6786(97)81004-7.
^ Gray, Theodore (2012) The Elements, Black Dog & Leventhal Publishers, p. 131, ISBN 1-57912-895-5.
^ ^a ^b ^c ^d ^e Greenwood, N.N.; Earnshaw, A. (1984). Chemistry of the Elements. Oxford, UK: Pergamon Press. ISBN 0-08-022057-6.
^ Moskowitz, Clara. “A Basic Rule of Chemistry Can Be Broken, Calculations Show”. Scientific American. Truy cập ngày 22 tháng 11 năm 2013.
^ ^a ^b ^c Holleman, Arnold F.; Wiberg, Egon; Wiberg, Nils (1985). “Vergleichende Übersicht über die Gruppe der Alkalimetalle”. Lehrbuch der Anorganischen Chemie (bằng tiếng German) . Walter de Gruyter. tr. 953–955. ISBN 3-11-007511-3.Quản lý CS1: ngôn ngữ không rõ (liên kết)
^ Andreev, S. V.; Letokhov, V. S.; Mishin, V. I. (1987). “Laser resonance photoionization spectroscopy of Rydberg levels in Fr”. Physical Review Letters. 59 (12): 1274–76. Bibcode:1987PhRvL..59.1274A. doi:10.1103/PhysRevLett.59.1274. PMID 10035190.
^ “Phosphate”. Truy cập 28 tháng 9 năm 2015.
^ Köhler, Michael J. (1999). Etching in microsystem technology. Wiley-VCH. tr. 90. ISBN 3-527-29561-5.
^ Jansen, Martin (ngày 30 tháng 11 năm 2005). “Effects of relativistic motion of electrons on the chemistry of gold and platinum”. Solid State Sciences. 7 (12): 1464–1474. Bibcode:2005SSSci...7.1464J. doi:10.1016/j.solidstatesciences.2005.06.015.
^ Moyer, Bruce A.; Birdwell, Joseph F.; Bonnesen, Peter V.; Delmau, Laetitia H. (2005). “Use of Macrocycles in Nuclear-Waste Cleanup: A Realworld Application of a Calixcrown in Cesium Separation Technology”. Macrocyclic Chemistry: 383–405. doi:10.1007/1-4020-3687-6_24. ISBN 1-4020-3364-8.
^ Senga, Ryosuke; Suenaga, Kazu (2015). “Single-atom electron energy loss spectroscopy of light elements”. Nature Communications. 6: 7943. doi:10.1038/ncomms8943. PMC 4532884. PMID 26228378.
^ F. W. Evans; M. H. Litt; A. M. Weidler-Kubanek; F. P. Avonda (1968). “Reactions Catalyzed by Potassium Fluoride. 111. The Knoevenagel Reaction”. Journal of Organic Chemistry. 33 (5): 1837–1839. doi:10.1021/jo01269a028.
^ Wells, A.F. (1984). Structural Inorganic Chemistry (ấn bản 5). Oxford Science Publications. ISBN 0-19-855370-6.
^ Cotton, F. Albert; Wilkinson, G. (1962). Advanced Inorganic Chemistry. John Wiley & Sons, Inc. tr. 318. ISBN 0-471-84997-9.
^ Lide, David R. biên tập (2006). CRC Handbook of Chemistry and Physics (ấn bản 87). Boca Raton, FL: CRC Press. tr. 451, 514. ISBN 0-8493-0487-3.
^ ^a ^b Tsai, Khi-Ruey; Harris, P. M.; Lassettre, E. N. (1956). “The Crystal Structure of Cesium Monoxide”. Journal of Physical Chemistry. 60 (3): 338–344. doi:10.1021/j150537a022.
^ “Information Bridge: DOE Scientific and Technical Information” (PDF). Office of Scientific and Technical Information — U.S. Department of Energy. ngày 23 tháng 11 năm 2009. Truy cập ngày 15 tháng 2 năm 2010.
^ Vol'nov, I. I.; Matveev, V. V. (1963). “Synthesis of cesium ozonide through cesium superoxide”. Bulletin of the Academy of Sciences, USSR Division of Chemical Science. 12 (6): 1040–1043. doi:10.1007/BF00845494.
^ Tokareva, S. A. (1971). “Alkali and Alkaline Earth Metal Ozonides”. Russian Chemical Reviews. 40 (2): 165–174. Bibcode:1971RuCRv..40..165T. doi:10.1070/RC1971v040n02ABEH001903.
^ Simon, A. (1997). “Group 1 and 2 Suboxides and Subnitrides — Metals with Atomic Size Holes and Tunnels”. Coordination Chemistry Reviews. 163: 253–270. doi:10.1016/S0010-8545(97)00013-1.
^ Tsai, Khi-Ruey; Harris, P. M.; Lassettre, E. N. (1956). “The Crystal Structure of Tricesium Monoxide”. Journal of Physical Chemistry. 60 (3): 345–347. doi:10.1021/j150537a023.
^ Okamoto, H. (2009). “Cs-O (Cesium-Oxygen)”. Journal of Phase Equilibria and Diffusion. 31: 86. doi:10.1007/s11669-009-9636-5.
^ Band, A.; Albu-Yaron, A.; Livneh, T.; Cohen, H.; Feldman, Y.; Shimon, L.; Popovitz-Biro, R.; Lyahovitskaya, V.; Tenne, R. (2004). “Characterization of Oxides of Cesium”. The Journal of Physical Chemistry B. 108 (33): 12360–12367. doi:10.1021/jp036432o.
^ Brauer, G. (1947). “Untersuchungen ber das System Csium-Sauerstoff”. Zeitschrift fr anorganische Chemie. 255: 101. doi:10.1002/zaac.19472550110.
^ Turekian, K.K.; Wedepohl, K. H. (1961). “Distribution of the elements in some major units of the Earth's crust”. Geological Society of America Bulletin. 72 (2): 175–192. Bibcode:1961GSAB...72..175T. doi:10.1130/0016-7606(1961)72[175:DOTEIS]2.0.CO;2. ISSN 0016-7606.
^ Rowland, Simon (ngày 4 tháng 7 năm 1998). “Cesium as a Raw Material: Occurrence and Uses”. Artemis Society International. Truy cập ngày 15 tháng 2 năm 2010.
^ ^a ^b Černý, Petr; Simpson, F. M. (1978). “The Tanco Pegmatite at Bernic Lake, Manitoba: X. Pollucite” (PDF). Canadian Mineralogist. 16: 325–333. Truy cập ngày 26 tháng 9 năm 2010.
^ ^a ^b ^c ^d Polyak, Désirée E. “Cesium” (PDF). U.S. Geological Survey. Truy cập ngày 17 tháng 10 năm 2009.
^ Norton, J. J. (1973). “Lithium, cesium, and rubidium—The rare alkali metals”. Trong Brobst, D. A.; Pratt, W. P. (biên tập). United States mineral resources. Paper 820. U.S. Geological Survey Professional. tr. 365–378. Truy cập ngày 26 tháng 9 năm 2010.
^ Busso, M.; Gallino, R.; Wasserburg, G. J. (1999). “Nucleosynthesis in Asymptotic Giant Branch Stars: Relevance for Galactic Enrichment and Solar System Formation” (PDF). Annula Review of Astronomy and Astrophysics. 37: 239–309. Bibcode:1999ARA&A..37..239B. doi:10.1146/annurev.astro.37.1.239. Truy cập ngày 20 tháng 2 năm 2010.
^ Arnett, David (1996). Supernovae and Nucleosynthesis: An Investigation of the History of Matter, from the Big Bang to the Present. Princeton University Press. tr. 527. ISBN 0-691-01147-8.
^ Goff, C; Matchette, Michael A.; Shabestary, Nahid; Khazaeli, Sadegh (1996). “Complexation of caesium and rubidium cations with crown ethers in N,N-dimethylformamide”. Polyhedron. 15 (21): 3897. doi:10.1016/0277-5387(96)00018-6.
^ Brown, F.; Hall, G.R.; Walter, A.J. (1955). “The half-life of Cs137”. Journal of Inorganic and Nuclear Chemistry. 1 (4–5): 241–247. doi:10.1016/0022-1902(55)80027-9.
^ Sonzogni, Alejandro. “Interactive Chart of Nuclides”. National Nuclear Data Center: Brookhaven National Laboratory. Truy cập ngày 6 tháng 6 năm 2008.
^ Ohki, Shigeo; Takaki, Naoyuki (2002). Transmutation of Cesium-135 with Fast Reactors (PDF). Seventh Information Exchange Meeting on Actinide and Fission Product Partitioning and Transmutation. Jeju, Korea. Truy cập ngày 26 tháng 9 năm 2010.
^ “20 Xenon: A Fission Product Poison”. CANDU Fundamentals (PDF) (Bản báo cáo). CANDU Owners Group Inc. Truy cập ngày 15 tháng 9 năm 2010.
^ Taylor, V. F.; Evans, R. D.; Cornett, R. J. (2008). “Preliminary evaluation of ¹³⁵Cs/¹³⁷Cs as a forensic tool for identifying source of radioactive contamination”. Journal of Environmental Radioactivity. 99 (1): 109–118. doi:10.1016/j.jenvrad.2007.07.006. PMID 17869392.
^ “Cesium | Radiation Protection”. U.S. Environmental Protection Agency. ngày 28 tháng 6 năm 2006. Truy cập ngày 15 tháng 2 năm 2010.
^ Zerriffi, Hisham (ngày 24 tháng 5 năm 2000). IEER Report: Transmutation – Nuclear Alchemy Gamble (Bản báo cáo). Institute for Energy and Environmental Research. Truy cập ngày 15 tháng 2 năm 2010.
^ Chernobyl's Legacy: Health, Environmental and Socia-Economic Impacts and Recommendations to the Governments of Belarus, Russian Federation and Ukraine (PDF) (Bản báo cáo). International Atomic Energy Agency. Truy cập ngày 18 tháng 2 năm 2010.
^ Kase, Takeshi; Konashi, Kenji; Takahashi, Hiroshi; Hirao, Yasuo (1993). “Transmutation of Cesium-137 Using Proton Accelerator”. Journal of Nuclear Science and Technology. 30 (9): 911–918. doi:10.3327/jnst.30.911.
^ Knief, Ronald Allen (1992). “Fission Fragments”. Nuclear engineering: theory and technology of commercial nuclear power. Taylor & Francis. tr. 42. ISBN 978-1-56032-088-3.
^ Ishiwatari, N.; Nagai, H. “Release of xenon-137 and iodine-137 from UO2 pellet by pulse neutron irradiation at NSRR”. Nippon Genshiryoku Gakkaishi. 23 (11): 843–850. OSTI 5714707.
^ ^a ^b Burt, R. O. (1993). “Caesium and cesium compounds”. Kirk-Othmer encyclopedia of chemical technology. 5 (ấn bản 4). New York: John Wiley & Sons, Inc. tr. 749–764. ISBN 978-0-471-48494-3.
^ Benton, William; Turner, Jim (2000). “Cesium formate fluid succeeds in North Sea HPHT field trials” (PDF). Drilling Contractor (May/June): 38–41. Truy cập ngày 26 tháng 9 năm 2010.
^ ^a ^b Eagleson, Mary biên tập (1994). Concise encyclopedia chemistry. Eagleson, Mary. Berlin: de Gruyter. tr. 198. ISBN 978-3-11-011451-5.
^ ^a ^b Downs, J. D.; Blaszczynski, M.; Turner, J.; Harris, M. (tháng 2 năm 2006). Drilling and Completing Difficult HP/HT Wells With the Aid of Cesium Formate Brines-A Performance Review. IADC/SPE Drilling Conference. Miami, Florida, USASociety of Petroleum Engineers. doi:10.2118/99068-MS. Bản gốc lưu trữ ngày 12 tháng 10 năm 2007.
^ Drilling and Completing Difficult HP/HT Wells With the Aid of Cesium Formate Brines-A Performance Review
^ Overview: Cesium Formate Fluids
^ Flatern, Rick (2001). “Keeping cool in the HPHT environment”. Offshore Engineer (February): 33–37.
^ Essen, L.; Parry, J.V.L. (1955). “An Atomic Standard of Frequency and Time Interval: A Caesium Resonator”. Nature. 176 (4476): 280. Bibcode:1955Natur.176..280E. doi:10.1038/176280a0.
^ Reel, Monte (ngày 22 tháng 7 năm 2003). “Where timing truly is everything”. The Washington Post. tr. B1. Truy cập ngày 26 tháng 1 năm 2010.
^ Rasor, Ned S.; Warner, Charles (tháng 9 năm 1964). “Correlation of Emission Processes for Adsorbed Alkali Films on Metal Surfaces”. Journal of Applied Physics. 35 (9): 2589–2600. Bibcode:1964JAP....35.2589R. doi:10.1063/1.1713806.
^ “Cesium Supplier & Technical Information”. American Elements. Truy cập ngày 25 tháng 1 năm 2010.
^ Smedley, John; Rao, Triveni; Wang, Erdong (2009). “K ₂CsSb Cathode Development”. American Institute of Physics Conference Proceedings. 1149: 1062–1066. doi:10.1063/1.3215593.
^ Görlich, P. (1936). “Über zusammengesetzte, durchsichtige Photokathoden”. Zeitschrift für Physik. 101 (5–6): 335–342. Bibcode:1936ZPhy..101..335G. doi:10.1007/BF01342330.
^ Groeger, S.; Pazgalev, A. S.; Weis, A. (2005). “Comparison of discharge lamp and laser pumped cesium magnetometers”. Applied Physics B. 80 (6): 645–654. arXiv:physics/0412011. Bibcode:2005ApPhB..80..645G. doi:10.1007/s00340-005-1773-x.
^ Haven, Mary C.; Tetrault, Gregory A.; Schenken, Jerald R. (1994). “Internal Standards”. Laboratory instrumentation. New York: John Wiley and Sons. tr. 108. ISBN 978-0-471-28572-4.
^ McGee, James D. (1969). Photo-electronic image devices: proceedings of the fourth symposium held at Imperial College, London, September 16–20, 1968. 1. Academic Press. tr. 391. ISBN 978-0-12-014528-7.
^ Manfred Bick, Horst Prinz, "Cesium and Cesium Compounds" in Ullmann's Encyclopedia of Industrial Chemistry 2005, Wiley-VCH, Weinheim. doi:10.1002/14356007.a06 153.
^ Desai, Mohamed A. biên tập (2000). “Gradient Materials”. Downstream processing methods. Totowa, N.J.: Humana Press. tr. 61–62. ISBN 978-0-89603-564-5.
^ Burt, R. O. (1993). “Cesium and cesium compounds”. Kirk-Othmer encyclopedia of chemical technology. 5 (ấn bản 4). New York: John Wiley & Sons. tr. 759. ISBN 978-0-471-15158-6.
^ Friestad, Gregory K.; Branchaud, Bruce P.; Navarrini, Walter and Sansotera, Maurizio (2007) "Cesium Fluoride" in Encyclopedia of Reagents for Organic Synthesis, John Wiley & Sons. doi:10.1002/047084289X.rc050.pub2
^ Okumura, Takeshi (ngày 21 tháng 10 năm 2003). “The material flow of radioactive cesium-137 in the U.S. 2000” (PDF). United States Environmental Protection Agency. Truy cập ngày 20 tháng 12 năm 2009.
^ Jensen, N. L. (1985). “Cesium”. Mineral facts and problems. Bulletin 675. U.S. Bureau of Mines. tr. 133–138.
^ “IsoRay's Cesium-131 Medical Isotope Used In Milestone Procedure Treating Eye Cancers At Tufts-New England Medical Center”. Medical News Today. ngày 17 tháng 12 năm 2007. Truy cập ngày 15 tháng 2 năm 2010.
^ Bentel, Gunilla Carleson (1996). “Caesium-137 Machines”. Radiation therapy planning. McGraw-Hill Professional. tr. 22–23. ISBN 978-0-07-005115-7. Truy cập ngày 26 tháng 9 năm 2010.
^ National Research Council (U.S.). Committee on Radiation Source Use and Replacement (2008). Radiation source use and replacement: abbreviated version. National Academies Press. ISBN 978-0-309-11014-3.
^ Loxton, R.; Pope, P. biên tập (1995). “Level and density measurement using non-contact nuclear gauges”. Instrumentation: A Reader. London: Chapman & Hall. tr. 82–85. ISBN 978-0-412-53400-3.
^ Timur, A.; Toksoz, M. N. (1985). “Downhole Geophysical Logging”. Annual Review of Earth and Planetary Sciences. 13: 315. Bibcode:1985AREPS..13..315T. doi:10.1146/annurev.ea.13.050185.001531.
^ Kendall, Carol. “Isotope Tracers Project – Resources on Isotopes – Cesium”. National Research Program – U.S. Geological Survey. Truy cập ngày 25 tháng 1 năm 2010. Chú thích journal cần |journal= (trợ giúp)
^ Marcucci, M. G.; Polk, J. E. (2000). “NSTAR Xenon Ion Thruster on Deep Space 1: Ground and flight tests (invited)”. Review of Scientific Instruments. 71 (3): 1389–1400. Bibcode:2000RScI...71.1389M. doi:10.1063/1.1150468.
^ Sovey, James S.; Rawlin, Vincent K.; Patterson, Michael J. “A Synopsis of Ion Propulsion Development Projects in the United States: SERT I to Deep Space I” (PDF). NASA. Truy cập ngày 12 tháng 12 năm 2009.
^ Marrese, C.; Polk, J.; Mueller, J.; Owens, A.; Tajmar, M.; Fink, R.; Spindt, C. (tháng 10 năm 2001). In-FEEP Thruster Ion Beam Neutralization with Thermionic and Field Emission Cathodes (PDF). 27th International Electric Propulsion Conference. Pasadena, California. tr. 1–15. Truy cập ngày 25 tháng 1 năm 2010. Đã bỏ qua tham số không rõ |last-author-amp= (gợi ý |name-list-style=) (trợ giúp)
^ “Infrared illumination compositions and articles containing the same”. United States Patent 6230628. Freepatentsonline.com. Truy cập ngày 25 tháng 1 năm 2010.
^ “LUU-19 Flare”. Federation of American Scientists. ngày 23 tháng 4 năm 2000. Truy cập ngày 12 tháng 12 năm 2009.
^ Charrier, E.; Charsley, E.L.; Laye, P.G.; Markham, H.M.; Berger, B.; Griffiths, T.T. (2006). “Determination of the temperature and enthalpy of the solid–solid phase transition of caesium nitrate by differential scanning calorimetry”. Thermochimica Acta. 445: 36–39. doi:10.1016/j.tca.2006.04.002.
^ Crickmore, Paul F. (2000). Lockheed SR-71: the secret missions exposed. Osprey. tr. 47. ISBN 978-1-84176-098-8.
^ National Research Council (U.S.) (2001). Energy research at DOE—Was it worth it?. National Academy Press. tr. 190–194. ISBN 978-0-309-07448-3. Truy cập ngày 26 tháng 9 năm 2010.
^ Roskill Information Services (1984). Economics of Caesium and Rubidium (Reports on Metals & Minerals). London, United Kingdom: Roskill Information Services. tr. 51. ISBN 978-0-86214-250-6.
^ Data from the OECD report and The radiochemical Manual (2nd ed.) B.J. Wilson (1966).^{[nguồn không đáng tin?]}
^ Pinsky, Carl; Bose, Ranjan; Taylor, J. R.; McKee, Jasper; Lapointe, Claude; Birchall, James (1981). “Cesium in mammals: Acute toxicity, organ changes and tissue accumulation”. Journal of Environmental Science and Health, Part A. 16 (5): 549–567. doi:10.1080/10934528109375003.
^ Johnson, Garland T.; Lewis, Trent R.; Wagner, D. Wagner (1975). “Acute toxicity of cesium and rubidium compounds”. Toxicology and Applied Pharmacology. 32 (2): 239–245. doi:10.1016/0041-008X(75)90216-1. PMID 1154391.
^ Rundo, J. (1964). “A Survey of the Metabolism of Caesium in Man”. British Journal of Radiology. 37 (37): 108–114. doi:10.1259/0007-1285-37-434-108.
^ Nishita, H.; Dixon, D.; Larson, K. H. (1962). “Accumulation of Cs and K and growth of bean plants in nutrient solution and soils”. Plant and Soil. 17 (2): 221–242. doi:10.1007/BF01376226.
^ Avery, S. (1996). “Fate of caesium in the environment: Distribution between the abiotic and biotic components of aquatic and terrestrial ecosystems”. Journal of Environmental Radioactivity. 30 (2): 139–171. doi:10.1016/0265-931X(96)89276-9.
^ Salbu, Brit; Østby, Georg; Garmo, Torstein H.; Hove, Knut (1992). “Availability of caesium isotopes in vegetation estimated from incubation and extraction experiments”. Analyst. 117 (3): 487–491. Bibcode:1992Ana...117..487S. doi:10.1039/AN9921700487. PMID 1580386.
^ M Vinichuk, A F S Taylor, K Rosén, K J Johanson. Accumulation of potassium, rubidium and caesium ((133)Cs and (137)Cs) in various fractions of soil and fungi in a Swedish forest. Science of the total envrironment 03: 2010 [1] doi:10.1016/j.scitotenv.2010.02.024
^ Smith, Jim T.; Beresford, Nicholas A. (2005). Chernobyl: Catastrophe and Consequences. Berlin: Springer. ISBN 3-540-23866-2.
^ Eremeev, V. N.; Chudinovskikh, T. V.; Batrakov, G. F.; Ivanova, T. M. (1991). “Radioactive isotopes of caesium in the waters and near-water atmospheric layer of the Black Sea”. Physical Oceanography. 2 (1): 57–64. doi:10.1007/BF02197418.
^ Redman, H. C.; McClellan, R. O.; Jones, R. K.; Boecker, B. B.; Chiffelle, T. L.; Pickrell, J. A.; Rypka, E. W. (1972). “Toxicity of 137-CsCl in the Beagle. Early Biological Effects”. Radiation Research. 50 (3): 629–648. doi:10.2307/3573559. JSTOR 3573559. PMID 5030090.
^ “Chinese 'find' radioactive ball”. BBC News. ngày 27 tháng 3 năm 2009. Truy cập ngày 25 tháng 1 năm 2010.
^ Charbonneau, Louis (ngày 12 tháng 3 năm 2003). “IAEA director warns of 'dirty bomb' risk”. The Washington Post. Reuters. tr. A15. Truy cập ngày 28 tháng 4 năm 2010.

Liên kết ngoài

Xesi tại Từ điển bách khoa Việt Nam
(Cs) (Chemical element) tại Encyclopædia Britannica (tiếng Anh)
Caesium: the essentials WebElements
Frequently Asked Questions about Cesium and alt.cesium Humor site dedicated to caesium
Cesium Phòng thí nghiệm quốc gia Los Alamos (Hoa Kỳ)
Cesium PubChem
Periodic Table of Elements | Element Cesium - Cs EnvironmentalChemistry
The Modern Alchemist: Reacting Fluorine with Caesium - See more at: http://www.richannel.org/the-modern-alchemist-reacting-fluorine-with-caesium#sthash.9mesDMQv.dpuf Ri Channel

[10] Caesium theo đề nghị của IUPAC.^[6] Hội hóa học Hoa Kỳ (ACS) sử dụng cesium từ năm 1921,^[7]^[8] theo Webster's New International Dictionary. Nguyên tố được đặt theo từ Latinh caesius, nghĩa là "xám xanh".^[9] Trong các văn bản thời kỳ Trung cổ và đầu hiện đại caesius được gọi æ là cæsius; do đó hệ thống chữ biết được thay thế loại lỗi thời là cæsium. Giải thích cách phát âm ae/oe với e.

[11] Cùng với rubidi (39 °C), franxi (27 °C), thủy ngân (-39 °C) và gali (30 °C); brom cũng có dạng lỏng ở nhiệt độ phòng (nóng chảy ở −7.2 °C, 19 °F), nhưng nó là halogen, không phải kim loại.

[12] Bunsen quotes Aulus Gellius Noctes Atticae II, 26 by Nigidius Figulus: Nostris autem veteribus caesia dicts est quae Graecis, ut Nigidus ait, de colore coeli quasi coelia.

[25] Nguyên tố franxi có tính phóng xạ có thể có điểm nóng chảy thấp hơn, nhưng do tính phóng xạ của nó ngăn cản việc cô lập đủ số lượng nguyên tử trong các thí nghiệm trực tiếp.^[21]

[oxistates-34] Có sự khác biệt về giá trị này trong các xêsua chứa anion Cs⁻ và do đó xêsi có trạng thái ôxi hóa −1.^[3] Thêm vào đó, các tính toán của Mao-sheng Miao năm 2013 chỉ ra rằng trong các điềm kiện áp suất cực lớn (hơn 30 GPa), các electron phân lớp 5p có thể tạo các liên kết hóa học, xêsi có thể ứng sử như nguyên tố 5p nhóm 7. Phát hiện này chỉ ra rằng các xêsi florua với xêsi có trạng thái ôxy hóa cao hơn +2 đến +6 có thể tồn tại trong các điều kiện như trên.^[29]

[37] Độ dương điện của franxi không được đo đạc bằng thí nghiệp do tính phóng xạ cao của nó. Các đo đạc năng lượng ion hóa đầu tiên của fanxi cho thấy rằng hiệu ứng tương đối có thể giám khả năng phản ứng của nó và tăng độ dương diện hơn như được dự đoán trong bảng tuần hoàn.^[31]

[IUPAC-1] Standard Atomic Weights 2013. Commission on Isotopic Abundances and Atomic Weights

[b92-2] Haynes, William M. biên tập (2011). CRC Handbook of Chemistry and Physics (ấn bản 92). Boca Raton, FL: CRC Press. tr. 4.121. ISBN 1439855110.

[caeside-3] Dye, J. L. (1979). “Compounds of Alkali Metal Anions”. Angewandte Chemie International Edition. 18 (8): 587–598. doi:10.1002/anie.197905871.

[magnet-4] “Magnetic susceptibility of the elements and inorganic compounds”. Handbook of Chemistry and Physics (PDF) (ấn bản 81). CRC press. Truy cập ngày 26 tháng 9 năm 2010.

[isotope-5] “"NIST Radionuclide Half-Life Measurements"”. Truy cập ngày 13 tháng 3 năm 2011.

[6] International Union of Pure and Applied Chemistry (2005). Danh Pháp Hóa Vô Cơ (IUPAC Hướng dẫn 2005). Cambridge (UK): RSC–IUPAC. ISBN 0-85404-438-8. pp. 248–49. Bản toàn văn..

[7] Coghill, Anne M.; Garson, Lorrin R. biên tập (2006). The ACS Style Guide: Effective Communication of Scientific Information (ấn bản 3). Washington, D.C.: American Chemical Society. tr. 127. ISBN 0-8412-3999-1.

[8] Coplen, T. B.; Peiser, H. S. (1998). “History of the recommended atomic-weight values from 1882 to 1997: a comparison of differences from current values to the estimated uncertainties of earlier values” (PDF). Pure Appl. Chem. 70 (1): 237–257. doi:10.1351/pac199870010237.

[9] OED entry for "caesium". Tái bản lần thứ hai, 1989; phiên bản trực tuyến tháng 6 năm 2012. Truy cập ngày 7 tháng 9 năm 2012. Phiên bản cũ hơn xuất bản lần đầu trong New English Dictionary, 1888.

[13] Oxford English Dictionary, 2nd Edition

[BuKi1861-14] Kirchhoff, G.; Bunsen, R. (1861). “Chemische Analyse durch Spectralbeobachtungen”. Annalen der Physik und Chemie. 189 (7): 337–381. Bibcode:1861AnP...189..337K. doi:10.1002/andp.18611890702.

[Weeks-15] Weeks, Mary Elvira (1932). “The discovery of the elements. XIII. Some spectroscopic discoveries”. Journal of Chemical Education. 9 (8): 1413–1434. Bibcode:1932JChEd...9.1413W. doi:10.1021/ed009p1413.

[autogenerated1-16] Kaner, Richard (2003). “C&EN: It's Elemental: The Periodic Table – Cesium”. American Chemical Society. Truy cập ngày 25 tháng 2 năm 2010.

[17] Zsigmondy, Richard (2007). Colloids and the Ultra Microscope. Read books. tr. 69. ISBN 978-1-4067-5938-9.

[Sett-18] Setterberg, Carl (1882). “Ueber die Darstellung von Rubidium- und Cäsiumverbindungen und über die Gewinnung der Metalle selbst”. Justus Liebig's Annalen der Chemie. 211: 100–116. doi:10.1002/jlac.18822110105.

[19] Strod, A.J. (1957). “Cesium—A new industrial metal”. American Ceramic Bulletin. 36 (6): 212–213.

[USGS-20] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t ^u ^v ^w ^x ^y ^z ^aa Butterman, William C.; Brooks, William E.; Reese, Jr., Robert G. (2004). “Mineral Commodity Profile: Cesium” (PDF). United States Geological Survey. Truy cập ngày 27 tháng 12 năm 2009.

[USNO-21] The 13th General Conference on Weights and Measures of 1967 defined a second as: "the duration of 9,192,631,770 cycles of microwave light absorbed or emitted by the hyperfine transition of caesium-133 atoms in their ground state undisturbed by external fields" “Cesium Atoms at Work”. Time Service Department—U.S. Naval Observatory—Department of the Navy. Truy cập ngày 20 tháng 12 năm 2009.

[22] Heiserman, David L. (1992). Exploring Chemical Elements and their Compounds. McGraw-Hill. tr. 201–203. ISBN 0-8306-3015-5.

[23] Addison, C. C. (1984). The Chemistry of the Liquid Alkali Metals. Wiley. ISBN 0-471-90508-9. Truy cập ngày 28 tháng 9 năm 2012.

[24] “Francium”. Periodic.lanl.gov. Truy cập ngày 23 tháng 2 năm 2010.

[RSC-26] “Chemical Data – Caesium – Cs”. Royal Society of Chemistry. Truy cập ngày 27 tháng 9 năm 2010.

[CRC74-27] Lynch, Charles T. (1974). CRC Handbook of Materials Science. CRC Press. tr. 13. ISBN 978-0-8493-2321-8.

[flametests-28] Clark, Jim (2005). “Flame Tests”. chemguide. Truy cập ngày 29 tháng 1 năm 2012.

[29] Taova, T. M.; và đồng nghiệp (ngày 22 tháng 6 năm 2003). “Density of melts of alkali metals and their Na-K-Cs and Na-K-Rb ternary systems” (PDF). Fifteenth symposium on thermophysical properties, Boulder, Colorado, USA. Truy cập ngày 26 tháng 9 năm 2010.

[30] Deiseroth, H. J. (1997). “Alkali metal amalgams, a group of unusual alloys”. Progress in Solid State Chemistry. 25 (1–2): 73–123. doi:10.1016/S0079-6786(97)81004-7.

[31] Gray, Theodore (2012) The Elements, Black Dog & Leventhal Publishers, p. 131, ISBN 1-57912-895-5.

[greenwood-32] Greenwood, N.N.; Earnshaw, A. (1984). Chemistry of the Elements. Oxford, UK: Pergamon Press. ISBN 0-08-022057-6.

[33] Moskowitz, Clara. “A Basic Rule of Chemistry Can Be Broken, Calculations Show”. Scientific American. Truy cập ngày 22 tháng 11 năm 2013.

[HollemanAF-35] Holleman, Arnold F.; Wiberg, Egon; Wiberg, Nils (1985). “Vergleichende Übersicht über die Gruppe der Alkalimetalle”. Lehrbuch der Anorganischen Chemie (bằng tiếng German) . Walter de Gruyter. tr. 953–955. ISBN 3-11-007511-3.Quản lý CS1: ngôn ngữ không rõ (liên kết)

[36] Andreev, S. V.; Letokhov, V. S.; Mishin, V. I. (1987). “Laser resonance photoionization spectroscopy of Rydberg levels in Fr”. Physical Review Letters. 59 (12): 1274–76. Bibcode:1987PhRvL..59.1274A. doi:10.1103/PhysRevLett.59.1274. PMID 10035190.

[38] “Phosphate”. Truy cập 28 tháng 9 năm 2015.

[39] Köhler, Michael J. (1999). Etching in microsystem technology. Wiley-VCH. tr. 90. ISBN 3-527-29561-5.

[40] Jansen, Martin (ngày 30 tháng 11 năm 2005). “Effects of relativistic motion of electrons on the chemistry of gold and platinum”. Solid State Sciences. 7 (12): 1464–1474. Bibcode:2005SSSci...7.1464J. doi:10.1016/j.solidstatesciences.2005.06.015.

[41] Moyer, Bruce A.; Birdwell, Joseph F.; Bonnesen, Peter V.; Delmau, Laetitia H. (2005). “Use of Macrocycles in Nuclear-Waste Cleanup: A Realworld Application of a Calixcrown in Cesium Separation Technology”. Macrocyclic Chemistry: 383–405. doi:10.1007/1-4020-3687-6_24. ISBN 1-4020-3364-8.

[chains-42] Senga, Ryosuke; Suenaga, Kazu (2015). “Single-atom electron energy loss spectroscopy of light elements”. Nature Communications. 6: 7943. doi:10.1038/ncomms8943. PMC 4532884. PMID 26228378.

[43] F. W. Evans; M. H. Litt; A. M. Weidler-Kubanek; F. P. Avonda (1968). “Reactions Catalyzed by Potassium Fluoride. 111. The Knoevenagel Reaction”. Journal of Organic Chemistry. 33 (5): 1837–1839. doi:10.1021/jo01269a028.

[44] Wells, A.F. (1984). Structural Inorganic Chemistry (ấn bản 5). Oxford Science Publications. ISBN 0-19-855370-6.

[cotton-45] Cotton, F. Albert; Wilkinson, G. (1962). Advanced Inorganic Chemistry. John Wiley & Sons, Inc. tr. 318. ISBN 0-471-84997-9.

[CRC-46] Lide, David R. biên tập (2006). CRC Handbook of Chemistry and Physics (ấn bản 87). Boca Raton, FL: CRC Press. tr. 451, 514. ISBN 0-8493-0487-3.

[ReferenceA-47] Tsai, Khi-Ruey; Harris, P. M.; Lassettre, E. N. (1956). “The Crystal Structure of Cesium Monoxide”. Journal of Physical Chemistry. 60 (3): 338–344. doi:10.1021/j150537a022.

[autogenerated2-48] “Information Bridge: DOE Scientific and Technical Information” (PDF). Office of Scientific and Technical Information — U.S. Department of Energy. ngày 23 tháng 11 năm 2009. Truy cập ngày 15 tháng 2 năm 2010.

[49] Vol'nov, I. I.; Matveev, V. V. (1963). “Synthesis of cesium ozonide through cesium superoxide”. Bulletin of the Academy of Sciences, USSR Division of Chemical Science. 12 (6): 1040–1043. doi:10.1007/BF00845494.

[50] Tokareva, S. A. (1971). “Alkali and Alkaline Earth Metal Ozonides”. Russian Chemical Reviews. 40 (2): 165–174. Bibcode:1971RuCRv..40..165T. doi:10.1070/RC1971v040n02ABEH001903.

[Simon-51] Simon, A. (1997). “Group 1 and 2 Suboxides and Subnitrides — Metals with Atomic Size Holes and Tunnels”. Coordination Chemistry Reviews. 163: 253–270. doi:10.1016/S0010-8545(97)00013-1.

[52] Tsai, Khi-Ruey; Harris, P. M.; Lassettre, E. N. (1956). “The Crystal Structure of Tricesium Monoxide”. Journal of Physical Chemistry. 60 (3): 345–347. doi:10.1021/j150537a023.

[53] Okamoto, H. (2009). “Cs-O (Cesium-Oxygen)”. Journal of Phase Equilibria and Diffusion. 31: 86. doi:10.1007/s11669-009-9636-5.

[54] Band, A.; Albu-Yaron, A.; Livneh, T.; Cohen, H.; Feldman, Y.; Shimon, L.; Popovitz-Biro, R.; Lyahovitskaya, V.; Tenne, R. (2004). “Characterization of Oxides of Cesium”. The Journal of Physical Chemistry B. 108 (33): 12360–12367. doi:10.1021/jp036432o.

[55] Brauer, G. (1947). “Untersuchungen ber das System Csium-Sauerstoff”. Zeitschrift fr anorganische Chemie. 255: 101. doi:10.1002/zaac.19472550110.

[56] Turekian, K.K.; Wedepohl, K. H. (1961). “Distribution of the elements in some major units of the Earth's crust”. Geological Society of America Bulletin. 72 (2): 175–192. Bibcode:1961GSAB...72..175T. doi:10.1130/0016-7606(1961)72[175:DOTEIS]2.0.CO;2. ISSN 0016-7606.

[57] Rowland, Simon (ngày 4 tháng 7 năm 1998). “Cesium as a Raw Material: Occurrence and Uses”. Artemis Society International. Truy cập ngày 15 tháng 2 năm 2010.

[Cerny-58] Černý, Petr; Simpson, F. M. (1978). “The Tanco Pegmatite at Bernic Lake, Manitoba: X. Pollucite” (PDF). Canadian Mineralogist. 16: 325–333. Truy cập ngày 26 tháng 9 năm 2010.

[USGS-Cs2-59] Polyak, Désirée E. “Cesium” (PDF). U.S. Geological Survey. Truy cập ngày 17 tháng 10 năm 2009.

[60] Norton, J. J. (1973). “Lithium, cesium, and rubidium—The rare alkali metals”. Trong Brobst, D. A.; Pratt, W. P. (biên tập). United States mineral resources. Paper 820. U.S. Geological Survey Professional. tr. 365–378. Truy cập ngày 26 tháng 9 năm 2010.

[61] Busso, M.; Gallino, R.; Wasserburg, G. J. (1999). “Nucleosynthesis in Asymptotic Giant Branch Stars: Relevance for Galactic Enrichment and Solar System Formation” (PDF). Annula Review of Astronomy and Astrophysics. 37: 239–309. Bibcode:1999ARA&A..37..239B. doi:10.1146/annurev.astro.37.1.239. Truy cập ngày 20 tháng 2 năm 2010.

[62] Arnett, David (1996). Supernovae and Nucleosynthesis: An Investigation of the History of Matter, from the Big Bang to the Present. Princeton University Press. tr. 527. ISBN 0-691-01147-8.

[NMR-63] Goff, C; Matchette, Michael A.; Shabestary, Nahid; Khazaeli, Sadegh (1996). “Complexation of caesium and rubidium cations with crown ethers in N,N-dimethylformamide”. Polyhedron. 15 (21): 3897. doi:10.1016/0277-5387(96)00018-6.

[64] Brown, F.; Hall, G.R.; Walter, A.J. (1955). “The half-life of Cs137”. Journal of Inorganic and Nuclear Chemistry. 1 (4–5): 241–247. doi:10.1016/0022-1902(55)80027-9.

[nuclidetable-65] Sonzogni, Alejandro. “Interactive Chart of Nuclides”. National Nuclear Data Center: Brookhaven National Laboratory. Truy cập ngày 6 tháng 6 năm 2008.

[66] Ohki, Shigeo; Takaki, Naoyuki (2002). Transmutation of Cesium-135 with Fast Reactors (PDF). Seventh Information Exchange Meeting on Actinide and Fission Product Partitioning and Transmutation. Jeju, Korea. Truy cập ngày 26 tháng 9 năm 2010.

[67] “20 Xenon: A Fission Product Poison”. CANDU Fundamentals (PDF) (Bản báo cáo). CANDU Owners Group Inc. Truy cập ngày 15 tháng 9 năm 2010.

[68] Taylor, V. F.; Evans, R. D.; Cornett, R. J. (2008). “Preliminary evaluation of ¹³⁵Cs/¹³⁷Cs as a forensic tool for identifying source of radioactive contamination”. Journal of Environmental Radioactivity. 99 (1): 109–118. doi:10.1016/j.jenvrad.2007.07.006. PMID 17869392.

[69] “Cesium | Radiation Protection”. U.S. Environmental Protection Agency. ngày 28 tháng 6 năm 2006. Truy cập ngày 15 tháng 2 năm 2010.

[70] Zerriffi, Hisham (ngày 24 tháng 5 năm 2000). IEER Report: Transmutation – Nuclear Alchemy Gamble (Bản báo cáo). Institute for Energy and Environmental Research. Truy cập ngày 15 tháng 2 năm 2010.

[71] Chernobyl's Legacy: Health, Environmental and Socia-Economic Impacts and Recommendations to the Governments of Belarus, Russian Federation and Ukraine (PDF) (Bản báo cáo). International Atomic Energy Agency. Truy cập ngày 18 tháng 2 năm 2010.

[72] Kase, Takeshi; Konashi, Kenji; Takahashi, Hiroshi; Hirao, Yasuo (1993). “Transmutation of Cesium-137 Using Proton Accelerator”. Journal of Nuclear Science and Technology. 30 (9): 911–918. doi:10.3327/jnst.30.911.

[73] Knief, Ronald Allen (1992). “Fission Fragments”. Nuclear engineering: theory and technology of commercial nuclear power. Taylor & Francis. tr. 42. ISBN 978-1-56032-088-3.

[74] Ishiwatari, N.; Nagai, H. “Release of xenon-137 and iodine-137 from UO2 pellet by pulse neutron irradiation at NSRR”. Nippon Genshiryoku Gakkaishi. 23 (11): 843–850. OSTI 5714707.

[Burt-75] Burt, R. O. (1993). “Caesium and cesium compounds”. Kirk-Othmer encyclopedia of chemical technology. 5 (ấn bản 4). New York: John Wiley & Sons, Inc. tr. 749–764. ISBN 978-0-471-48494-3.

[76] Benton, William; Turner, Jim (2000). “Cesium formate fluid succeeds in North Sea HPHT field trials” (PDF). Drilling Contractor (May/June): 38–41. Truy cập ngày 26 tháng 9 năm 2010.

[CEC-77] Eagleson, Mary biên tập (1994). Concise encyclopedia chemistry. Eagleson, Mary. Berlin: de Gruyter. tr. 198. ISBN 978-3-11-011451-5.

[Down-78] Downs, J. D.; Blaszczynski, M.; Turner, J.; Harris, M. (tháng 2 năm 2006). Drilling and Completing Difficult HP/HT Wells With the Aid of Cesium Formate Brines-A Performance Review. IADC/SPE Drilling Conference. Miami, Florida, USASociety of Petroleum Engineers. doi:10.2118/99068-MS. Bản gốc lưu trữ ngày 12 tháng 10 năm 2007.

[79] Drilling and Completing Difficult HP/HT Wells With the Aid of Cesium Formate Brines-A Performance Review

[80] Overview: Cesium Formate Fluids

[81] Flatern, Rick (2001). “Keeping cool in the HPHT environment”. Offshore Engineer (February): 33–37.

[82] Essen, L.; Parry, J.V.L. (1955). “An Atomic Standard of Frequency and Time Interval: A Caesium Resonator”. Nature. 176 (4476): 280. Bibcode:1955Natur.176..280E. doi:10.1038/176280a0.

[83] Reel, Monte (ngày 22 tháng 7 năm 2003). “Where timing truly is everything”. The Washington Post. tr. B1. Truy cập ngày 26 tháng 1 năm 2010.

[84] Rasor, Ned S.; Warner, Charles (tháng 9 năm 1964). “Correlation of Emission Processes for Adsorbed Alkali Films on Metal Surfaces”. Journal of Applied Physics. 35 (9): 2589–2600. Bibcode:1964JAP....35.2589R. doi:10.1063/1.1713806.

[85] “Cesium Supplier & Technical Information”. American Elements. Truy cập ngày 25 tháng 1 năm 2010.

[86] Smedley, John; Rao, Triveni; Wang, Erdong (2009). “K ₂CsSb Cathode Development”. American Institute of Physics Conference Proceedings. 1149: 1062–1066. doi:10.1063/1.3215593.

[87] Görlich, P. (1936). “Über zusammengesetzte, durchsichtige Photokathoden”. Zeitschrift für Physik. 101 (5–6): 335–342. Bibcode:1936ZPhy..101..335G. doi:10.1007/BF01342330.

[88] Groeger, S.; Pazgalev, A. S.; Weis, A. (2005). “Comparison of discharge lamp and laser pumped cesium magnetometers”. Applied Physics B. 80 (6): 645–654. arXiv:physics/0412011. Bibcode:2005ApPhB..80..645G. doi:10.1007/s00340-005-1773-x.

[89] Haven, Mary C.; Tetrault, Gregory A.; Schenken, Jerald R. (1994). “Internal Standards”. Laboratory instrumentation. New York: John Wiley and Sons. tr. 108. ISBN 978-0-471-28572-4.

[90] McGee, James D. (1969). Photo-electronic image devices: proceedings of the fourth symposium held at Imperial College, London, September 16–20, 1968. 1. Academic Press. tr. 391. ISBN 978-0-12-014528-7.

[91] Manfred Bick, Horst Prinz, "Cesium and Cesium Compounds" in Ullmann's Encyclopedia of Industrial Chemistry 2005, Wiley-VCH, Weinheim. doi:10.1002/14356007.a06 153.

[92] Desai, Mohamed A. biên tập (2000). “Gradient Materials”. Downstream processing methods. Totowa, N.J.: Humana Press. tr. 61–62. ISBN 978-0-89603-564-5.

[93] Burt, R. O. (1993). “Cesium and cesium compounds”. Kirk-Othmer encyclopedia of chemical technology. 5 (ấn bản 4). New York: John Wiley & Sons. tr. 759. ISBN 978-0-471-15158-6.

[94] Friestad, Gregory K.; Branchaud, Bruce P.; Navarrini, Walter and Sansotera, Maurizio (2007) "Cesium Fluoride" in Encyclopedia of Reagents for Organic Synthesis, John Wiley & Sons. doi:10.1002/047084289X.rc050.pub2

[Takeshi-95] Okumura, Takeshi (ngày 21 tháng 10 năm 2003). “The material flow of radioactive cesium-137 in the U.S. 2000” (PDF). United States Environmental Protection Agency. Truy cập ngày 20 tháng 12 năm 2009.

[96] Jensen, N. L. (1985). “Cesium”. Mineral facts and problems. Bulletin 675. U.S. Bureau of Mines. tr. 133–138.

[97] “IsoRay's Cesium-131 Medical Isotope Used In Milestone Procedure Treating Eye Cancers At Tufts-New England Medical Center”. Medical News Today. ngày 17 tháng 12 năm 2007. Truy cập ngày 15 tháng 2 năm 2010.

[98] Bentel, Gunilla Carleson (1996). “Caesium-137 Machines”. Radiation therapy planning. McGraw-Hill Professional. tr. 22–23. ISBN 978-0-07-005115-7. Truy cập ngày 26 tháng 9 năm 2010.

[99] National Research Council (U.S.). Committee on Radiation Source Use and Replacement (2008). Radiation source use and replacement: abbreviated version. National Academies Press. ISBN 978-0-309-11014-3.

[gauges-100] Loxton, R.; Pope, P. biên tập (1995). “Level and density measurement using non-contact nuclear gauges”. Instrumentation: A Reader. London: Chapman & Hall. tr. 82–85. ISBN 978-0-412-53400-3.

[101] Timur, A.; Toksoz, M. N. (1985). “Downhole Geophysical Logging”. Annual Review of Earth and Planetary Sciences. 13: 315. Bibcode:1985AREPS..13..315T. doi:10.1146/annurev.ea.13.050185.001531.

[102] Kendall, Carol. “Isotope Tracers Project – Resources on Isotopes – Cesium”. National Research Program – U.S. Geological Survey. Truy cập ngày 25 tháng 1 năm 2010. Chú thích journal cần |journal= (trợ giúp)

[103] Marcucci, M. G.; Polk, J. E. (2000). “NSTAR Xenon Ion Thruster on Deep Space 1: Ground and flight tests (invited)”. Review of Scientific Instruments. 71 (3): 1389–1400. Bibcode:2000RScI...71.1389M. doi:10.1063/1.1150468.

[104] Sovey, James S.; Rawlin, Vincent K.; Patterson, Michael J. “A Synopsis of Ion Propulsion Development Projects in the United States: SERT I to Deep Space I” (PDF). NASA. Truy cập ngày 12 tháng 12 năm 2009.

[105] Marrese, C.; Polk, J.; Mueller, J.; Owens, A.; Tajmar, M.; Fink, R.; Spindt, C. (tháng 10 năm 2001). In-FEEP Thruster Ion Beam Neutralization with Thermionic and Field Emission Cathodes (PDF). 27th International Electric Propulsion Conference. Pasadena, California. tr. 1–15. Truy cập ngày 25 tháng 1 năm 2010. Đã bỏ qua tham số không rõ |last-author-amp= (gợi ý |name-list-style=) (trợ giúp)

[106] “Infrared illumination compositions and articles containing the same”. United States Patent 6230628. Freepatentsonline.com. Truy cập ngày 25 tháng 1 năm 2010.

[107] “LUU-19 Flare”. Federation of American Scientists. ngày 23 tháng 4 năm 2000. Truy cập ngày 12 tháng 12 năm 2009.

[108] Charrier, E.; Charsley, E.L.; Laye, P.G.; Markham, H.M.; Berger, B.; Griffiths, T.T. (2006). “Determination of the temperature and enthalpy of the solid–solid phase transition of caesium nitrate by differential scanning calorimetry”. Thermochimica Acta. 445: 36–39. doi:10.1016/j.tca.2006.04.002.

[109] Crickmore, Paul F. (2000). Lockheed SR-71: the secret missions exposed. Osprey. tr. 47. ISBN 978-1-84176-098-8.

[110] National Research Council (U.S.) (2001). Energy research at DOE—Was it worth it?. National Academy Press. tr. 190–194. ISBN 978-0-309-07448-3. Truy cập ngày 26 tháng 9 năm 2010.

[111] Roskill Information Services (1984). Economics of Caesium and Rubidium (Reports on Metals & Minerals). London, United Kingdom: Roskill Information Services. tr. 51. ISBN 978-0-86214-250-6.

[112] Data from the OECD report and The radiochemical Manual (2nd ed.) B.J. Wilson (1966).^{[nguồn không đáng tin?]}

[113] Pinsky, Carl; Bose, Ranjan; Taylor, J. R.; McKee, Jasper; Lapointe, Claude; Birchall, James (1981). “Cesium in mammals: Acute toxicity, organ changes and tissue accumulation”. Journal of Environmental Science and Health, Part A. 16 (5): 549–567. doi:10.1080/10934528109375003.

[114] Johnson, Garland T.; Lewis, Trent R.; Wagner, D. Wagner (1975). “Acute toxicity of cesium and rubidium compounds”. Toxicology and Applied Pharmacology. 32 (2): 239–245. doi:10.1016/0041-008X(75)90216-1. PMID 1154391.

[115] Rundo, J. (1964). “A Survey of the Metabolism of Caesium in Man”. British Journal of Radiology. 37 (37): 108–114. doi:10.1259/0007-1285-37-434-108.

[116] Nishita, H.; Dixon, D.; Larson, K. H. (1962). “Accumulation of Cs and K and growth of bean plants in nutrient solution and soils”. Plant and Soil. 17 (2): 221–242. doi:10.1007/BF01376226.

[117] Avery, S. (1996). “Fate of caesium in the environment: Distribution between the abiotic and biotic components of aquatic and terrestrial ecosystems”. Journal of Environmental Radioactivity. 30 (2): 139–171. doi:10.1016/0265-931X(96)89276-9.

[118] Salbu, Brit; Østby, Georg; Garmo, Torstein H.; Hove, Knut (1992). “Availability of caesium isotopes in vegetation estimated from incubation and extraction experiments”. Analyst. 117 (3): 487–491. Bibcode:1992Ana...117..487S. doi:10.1039/AN9921700487. PMID 1580386.

[119] M Vinichuk, A F S Taylor, K Rosén, K J Johanson. Accumulation of potassium, rubidium and caesium ((133)Cs and (137)Cs) in various fractions of soil and fungi in a Swedish forest. Science of the total envrironment 03: 2010 [1] doi:10.1016/j.scitotenv.2010.02.024

[smithber05-120] Smith, Jim T.; Beresford, Nicholas A. (2005). Chernobyl: Catastrophe and Consequences. Berlin: Springer. ISBN 3-540-23866-2.

[121] Eremeev, V. N.; Chudinovskikh, T. V.; Batrakov, G. F.; Ivanova, T. M. (1991). “Radioactive isotopes of caesium in the waters and near-water atmospheric layer of the Black Sea”. Physical Oceanography. 2 (1): 57–64. doi:10.1007/BF02197418.

[122] Redman, H. C.; McClellan, R. O.; Jones, R. K.; Boecker, B. B.; Chiffelle, T. L.; Pickrell, J. A.; Rypka, E. W. (1972). “Toxicity of 137-CsCl in the Beagle. Early Biological Effects”. Radiation Research. 50 (3): 629–648. doi:10.2307/3573559. JSTOR 3573559. PMID 5030090.

[123] “Chinese 'find' radioactive ball”. BBC News. ngày 27 tháng 3 năm 2009. Truy cập ngày 25 tháng 1 năm 2010.

[124] Charbonneau, Louis (ngày 12 tháng 3 năm 2003). “IAEA director warns of 'dirty bomb' risk”. The Washington Post. Reuters. tr. A15. Truy cập ngày 28 tháng 4 năm 2010.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[ghi chú 1]

[ghi chú 2]

[ghi chú 3]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[ghi chú 4]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[ghi chú 5]

[30]

[ghi chú 6]

[32]

[33]

[34]

[35]

[36]

[37]

[38]

[39]

[40]

[41]

[42]

[43]

[44]

[45]

[46]

[47]

[48]

[49]

[50]

[51]

[52]

[53]

[54]

[55]

[56]

[57]

[58]

[59]

[60]

[61]

[62]

[63]

[64]

[65]

[66]

[67]

[68]

[69]

[70]

[71]

[72]

[73]

[74]

[75]

[76]

[77]

[78]

[79]

[80]

[81]

[82]

[83]

[84]

[85]

[86]

[87]

[88]

[89]

[90]

[91]

[92]

[93]

[94]

[95]

[96]

[97]

[98]

[99]

[100]

[101]

@@ Dòng 1: / Dòng 1: @@
 {{caesium}}
-'''Xêsi''' ([[tiếng Latinh]]: '''caesius'''){{refn|''Caesium'' theo đề nghị của [[IUPAC]].<ref>{{RedBook2005|pages=248–49}}.</ref> [[Hội hóa học Hoa Kỳ]] (ACS) sử dụng ''cesium'' từ năm 1921,<ref>{{chú thích sách|editor1-first = Anne M.|editor1-last = Coghill|editor2-first = Lorrin R.|editor2-last = Garson|date = 2006|title = The ACS Style Guide: Effective Communication of Scientific Information|edition = 3rd|publisher = American Chemical Society|location = Washington, D.C.|isbn = 0-8412-3999-1|page = 127}}</ref><ref>{{Cite journal|journal=Pure Appl. Chem.|volume=70|issue=1|last1=Coplen|pages = 237–257|date = 1998|first1=T. B.|url = http://old.iupac.org/reports/1998/7001coplen/history.pdf|last2=Peiser|first2=H. S.|title = History of the recommended atomic-weight values from 1882 to 1997: a comparison of differences from current values to the estimated uncertainties of earlier values|doi = 10.1351/pac199870010237}}</ref> theo ''Webster's New International Dictionary''. Nguyên tố được đặt theo từ Latinh ''[[wikt:caesius#Adjective|caesius]]'', nghĩa là "xám xanh".<ref>[http://www.oed.com/view/Entry/26023 OED entry for "caesium"]. Tái bản lần thứ hai, 1989; phiên bản trực tuyến tháng 6 năm 2012. Truy cập ngày 7 tháng 9 năm 2012. Phiên bản cũ hơn xuất bản lần đầu trong ''New English Dictionary'', 1888.</ref> Trong các văn bản thời kỳ Trung cổ và đầu hiện đại ''caesius'' được gọi ''[[Æ#Latin and Greek|æ]]'' là ''cæsius''; do đó hệ thống chữ biết được thay thế loại lỗi thời là ''cæsium''. Giải thích cách phát âm ae/oe với e.|group="ghi chú"}} là một [[nguyên tố hóa học]] trong [[bảng tuần hoàn]] có ký hiệu '''Cs''' và [[số nguyên tử]] bằng 55. Nó là một [[kim loại kiềm]] mềm, màu vàng ngà với điểm nóng chảy là 28&nbsp;°C (83&nbsp;°F), làm cho nó trở thành một trong các kim loại ở dạng lỏng tại hay gần [[nhiệt độ và áp suất tiêu chuẩn|nhiệt độ phòng]].{{refn|Cùng với [[rubiđi|rubidi]] (39&nbsp;°C), [[franxi]] (27&nbsp;°C), [[thủy ngân]] (-39&nbsp;°C) và [[gali]] (30&nbsp;°C); brom cũng có dạng lỏng ở nhiệt độ phòng (nóng chảy ở −7.2&nbsp;°C, 19&nbsp;°F), nhưng nó là [[halogen]], không phải kim loại.|group="ghi chú"}} Xêsi là một kim loại kiềm và có các tính chất vật lý và hóa học giống với [[rubidi]] và [[kali]]. Là kim loại hoạt động mạnh và có khả năng tự cháy, phản ứng với nước thậm chí ở nhiệt độ −116&nbsp;°C (−177&nbsp;°F). Nó là nguyên tố có [[độ âm điện]] thấp thứ hai sau [[Franxi]]. Nó chỉ có một đồng vị bền là [[xêsi-133]]. Xêsi được khai thác trong mỏ chủ yếu từ [[pollucit]], trong khi các đồng vị phóng xạ khác, đặc biệt là [[xêsi-137]] - một sản phẩm phân hạch hạt nhân, được tách ra từ chất thải của các [[lò phản ứng hạt nhân]].
+'''Xêsi''' ([[tiếng Latinh]]: '''caesius'''){{refn|''Caesium'' theo đề nghị của [[IUPAC]].<ref>{{RedBook2005|pages=248–49}}.</ref> [[Hội hóa học Hoa Kỳ]] (ACS) sử dụng ''cesium'' từ năm 1921,<ref>{{chú thích sách|editor1-first = Anne M.|editor1-last = Coghill|editor2-first = Lorrin R.|editor2-last = Garson|date = 2006|title = The ACS Style Guide: Effective Communication of Scientific Information|edition = 3rd|publisher = American Chemical Society|location = Washington, D.C.|isbn = 0-8412-3999-1|page = 127}}</ref><ref>{{Cite journal|journal=Pure Appl. Chem.|volume=70|issue=1|last1=Coplen|pages = 237–257|date = 1998|first1=T. B.|url = http://old.iupac.org/reports/1998/7001coplen/history.pdf|last2=Peiser|first2=H. S.|title = History of the recommended atomic-weight values from 1882 to 1997: a comparison of differences from current values to the estimated uncertainties of earlier values|doi = 10.1351/pac199870010237}}</ref> theo ''Webster's New International Dictionary''. Nguyên tố được đặt theo từ Latinh ''[[wikt:caesius#Adjective|caesius]]'', nghĩa là "xám xanh".<ref>[http://www.oxforddictionaries.com/definition/english/caesium OED entry for "caesium"]. Tái bản lần thứ hai, 1989; phiên bản trực tuyến tháng 6 năm 2012. Truy cập ngày 7 tháng 9 năm 2012. Phiên bản cũ hơn xuất bản lần đầu trong ''New English Dictionary'', 1888.</ref> Trong các văn bản thời kỳ Trung cổ và đầu hiện đại ''caesius'' được gọi ''[[Æ#Latin and Greek|æ]]'' là ''cæsius''; do đó hệ thống chữ biết được thay thế loại lỗi thời là ''cæsium''. Giải thích cách phát âm ae/oe với e.|group="ghi chú"}} là một [[nguyên tố hóa học]] trong [[bảng tuần hoàn]] có ký hiệu '''Cs''' và [[số nguyên tử]] bằng 55. Nó là một [[kim loại kiềm]] mềm, màu vàng ngà với điểm nóng chảy là 28&nbsp;°C (83&nbsp;°F), làm cho nó trở thành một trong các kim loại ở dạng lỏng tại hay gần [[nhiệt độ và áp suất tiêu chuẩn|nhiệt độ phòng]].{{refn|Cùng với [[rubiđi|rubidi]] (39&nbsp;°C), [[franxi]] (27&nbsp;°C), [[thủy ngân]] (-39&nbsp;°C) và [[gali]] (30&nbsp;°C); brom cũng có dạng lỏng ở nhiệt độ phòng (nóng chảy ở −7.2&nbsp;°C, 19&nbsp;°F), nhưng nó là [[halogen]], không phải kim loại.|group="ghi chú"}} Xêsi là một kim loại kiềm và có các tính chất vật lý và hóa học giống với [[rubidi]] và [[kali]]. Là kim loại hoạt động mạnh và có khả năng tự cháy, phản ứng với nước thậm chí ở nhiệt độ −116&nbsp;°C (−177&nbsp;°F). Nó là nguyên tố có [[độ âm điện]] thấp thứ hai sau [[Franxi]]. Nó chỉ có một đồng vị bền là [[xêsi-133]]. Xêsi được khai thác trong mỏ chủ yếu từ [[pollucit]], trong khi các đồng vị phóng xạ khác, đặc biệt là [[xêsi-137]] - một sản phẩm phân hạch hạt nhân, được tách ra từ chất thải của các [[lò phản ứng hạt nhân]].
 Nhà hóa học và vật lý học người Đức [[Robert Bunsen]] và [[Gustav Kirchhoff]] đã phát hiện ra xêsi năm 1860 bằng một phương pháp mới được phát triển là quang phổ ngọn lửa. Các ứng dụng quy mô nhỏ đầu tiên của xêsi là  "chất giữ" trong [[ống chân không]] và trong [[pin mặt trời|tế bào quang điện]]. Năm 1967, dựa trên việc xác định vận tốc ánh sáng của Einstein các chiều không đổi trong vũ trụ, [[hệ SI]] đã tách biệt hệ đếm 2 sóng riêng biệt từ [[quang phổ phát xạ]] của xêsi-133 để đồng xác định [[giây]] và [[met]]. Từ đó xêsi được ứng dụng rộng rãi trong các [[đồng hồ nguyên tử]] độ chính xác cao.
@@ Dòng 36: / Dòng 36: @@
 Phần lớn các hợp chất của xêsi chứa nguyên tố ở dạng cation {{chem|Cs|+}}, nó tạo liên kết ion với nhiều loại [[anion]]. Một ngoại lệ đáng chú ý là trường hợp anion caesua ({{chem|Cs|−}}).<ref name=caeside/> Các ngoại lệ khác bao gồm nhiều suboxit (xem phần các ôxit bên dưới).
-Đối với các hợp chất thông thường, các muối Cs<sup>+</sup> hầu như không màu trừ anion là có màu. Nhiều muối đơn giản là [[hygroscopic]], nhưng ít hơn so với các muối tương ứng của các kim loại kiềm nhẹ hơn. Các muối [[phosphat]],<ref>{{chú thích web | url = http://www.eoearth.org/article/Phosphate?topic=49557 | tiêu đề = Phosphate | author =  | ngày =  | ngày truy cập = 28 tháng 9 năm 2015 | nơi xuất bản =  | ngôn ngữ = }}</ref> [[acetat]], [[cacbonat]], [[halua]], [[oxit]], [[nitrat]], và [[sulfat]] đều tan trong nước. Các [[muối kép]] thường ít tan hơn, và tính tan thấp của xêsi nhôm sulfat được khai thác để lấy Cs từ quặng của nó. Muối kép với [[antimon]] (như {{chem|CsSbCl|4}}), [[bismuth]], [[cadmi]], [[đồng]], [[sắt]], và [[chì]] cũng ít tan.<ref name=USGS />
+Đối với các hợp chất thông thường, các muối Cs<sup>+</sup> hầu như không màu trừ anion là có màu. Nhiều muối đơn giản là [[hygroscopic]], nhưng ít hơn so với các muối tương ứng của các kim loại kiềm nhẹ hơn. Các muối [[phosphat]],<ref>{{chú thích web | url = http://www.eoearth.org/view/article/172157/ | tiêu đề = Phosphate | author =  | ngày =  | ngày truy cập = 28 tháng 9 năm 2015 | nơi xuất bản =  | ngôn ngữ = }}</ref> [[acetat]], [[cacbonat]], [[halua]], [[oxit]], [[nitrat]], và [[sulfat]] đều tan trong nước. Các [[muối kép]] thường ít tan hơn, và tính tan thấp của xêsi nhôm sulfat được khai thác để lấy Cs từ quặng của nó. Muối kép với [[antimon]] (như {{chem|CsSbCl|4}}), [[bismuth]], [[cadmi]], [[đồng]], [[sắt]], và [[chì]] cũng ít tan.<ref name=USGS />
 [[Xêsi hiđrôxít]] (CsOH) là một [[bazơ]] cực mạnh<ref name="greenwood" /> và sẽ nhanh chóng ăn mòn bề mặt của bán dẫn như [[silicon]].<ref>{{chú thích sách|url = http://books.google.com/?id=F-8SltAKSF8C&pg=PA90|title = Etching in microsystem technology|author = Köhler, Michael J.|page = 90|publisher = Wiley-VCH|isbn = 3-527-29561-5|date = 1999}}</ref> CsOH thông thường được coi là "bazơ mạnh nhất" (sau FrOH), phản ánh tính hút tương đối yếu giữa ion lớn Cs<sup>+</sup> và OH<sup>−</sup>;<ref name=CRC74 /> nhưng trên thực tế thì nhiều hợp chất khác không tan trong dung dịch, như [[n-butyl liti|''n''-butyl liti]] (C<sub>4</sub>H<sub>9</sub>Li) hay [[amit natri]] (NaNH<sub>2</sub>)<ref name="greenwood" /> là các bazơ mạnh hơn.
@@ Dòng 54: / Dòng 54: @@
 [[Tập tin:Cs11O3 cluster.png|thumb|trái|150px|ô mạng {{chem|Cs|11|O|3}}]]
-Xêsi tạo nhiều hợp chất hai cấu tử với ôxy hơn các kim loại kiềm khác. Khi cháy trong không khí, [[superoxit]] {{chem|CsO|2}} là sản phẩm chính.<ref name=cotton >{{chú thích sách|last = Cotton|first = F. Albert |author2=Wilkinson, G.|title =Advanced Inorganic Chemistry|date =1962 |publisher = John Wiley & Sons, Inc.|page = 318|isbn = 0-471-84997-9}}</ref> [[Xêsi ôxit]] ({{chem|Cs|2|O}}) "bình thường" tạo các tinh thể [[hệ tinh thể sáu phương|hệ sáu phương]] có màu vàng cam,<ref name="CRC">{{RubberBible87th|pages=451, 514}}</ref> và chỉ có ôxit loại anti-[[cadmi clorua|{{chem|CdCl|2}}]].<ref name="ReferenceA">{{cite journal|doi = 10.1021/j150537a022|date = 1956|last1 = Tsai|first1 = Khi-Ruey|last2 = Harris|first2 = P. M.|last3 = Lassettre|first3 = E. N.|journal = Journal of Physical Chemistry|volume = 60|pages = 338–344|title = The Crystal Structure of Cesium Monoxide|issue = 3}}</ref> Nó hóa hơi ở {{convert|250|°C}}, và phân hủy thành kim loại xêsi và [[perôxit]] {{chem|Cs|2|O|2}} ở nhiệt độ trên {{convert|400|°C}}.<ref name="autogenerated2">{{chú thích web|url=http://www.osti.gov/bridge/servlets/purl/770945-AFCMWR/webviewable/770945.pdf |format=PDF|title=Information Bridge: DOE Scientific and Technical Information |publisher=Office of Scientific and Technical Information — U.S. Department of Energy|date = ngày 23 tháng 11 năm 2009 |accessdate = ngày 15 tháng 2 năm 2010}}</ref> Ngoài các superoxit và [[ozonua]] {{chem|CsO|3}},<ref>{{cite journal|doi =10.1007/BF00845494|title =Synthesis of cesium ozonide through cesium superoxide|date =1963|last1 =Vol'nov|first1 =I. I.|last2 =Matveev|first2 =V. V.|journal =Bulletin of the Academy of Sciences, USSR Division of Chemical Science|volume =12|pages =1040–1043|issue =6}}</ref><ref>{{cite journal|doi =10.1070/RC1971v040n02ABEH001903|title =Alkali and Alkaline Earth Metal Ozonides|date =1971|last1 =Tokareva|first1 =S. A.|journal =Russian Chemical Reviews|volume =40|pages =165–174|bibcode = 1971RuCRv..40..165T|issue =2}}</ref> nhiều [[subôxit]] có màu sáng cũng được nghiên cứu,<ref name=Simon>{{Cite journal|last = Simon|first = A.|title = Group 1 and 2 Suboxides and Subnitrides — Metals with Atomic Size Holes and Tunnels|journal = Coordination Chemistry Reviews |date = 1997|volume = 163|pages = 253–270|doi = 10.1016/S0010-8545(97)00013-1}}</ref> như {{chem|Cs|7|O}}, {{chem|Cs|4|O}}, {{chem|Cs|11|O|3}}, {{chem|Cs|3|O}} (lục sẫm<ref>{{cite journal|doi =10.1021/j150537a023|date =1956|last1 =Tsai|first1 =Khi-Ruey|last2 =Harris|first2 =P. M.|last3 =Lassettre|first3 =E. N.|journal =Journal of Physical Chemistry|volume =60|pages =345–347|title=The Crystal Structure of Tricesium Monoxide|issue =3}}</ref>), CsO, {{chem|Cs|3|O|2}},<ref>{{cite journal|doi =10.1007/s11669-009-9636-5|title =Cs-O (Cesium-Oxygen)|date =2009|last1 =Okamoto|first1 =H.|journal =Journal of Phase Equilibria and Diffusion|volume =31|page =86}}</ref> hay {{chem|Cs|7|O|2}}.<ref>{{cite journal|doi = 10.1021/jp036432o|title = Characterization of Oxides of Cesium|date = 2004|last1 = Band|first1 = A.|last2 = Albu-Yaron|first2 = A.|last3 = Livneh|first3 = T.|last4 = Cohen|first4 = H.|last5 = Feldman|first5 = Y.|last6 = Shimon|first6 = L.|last7 = Popovitz-Biro|first7 = R.|last8 = Lyahovitskaya|first8 = V.|last9 = Tenne|first9 = R.|journal = The Journal of Physical Chemistry B|volume = 108|pages = 12360–12367|issue = 33}}</ref><ref>{{cite journal|doi =10.1002/zaac.19472550110|title =Untersuchungen ber das System Csium-Sauerstoff|date =1947|last1 =Brauer|first1 =G.|journal =Zeitschrift fr anorganische Chemie|volume =255|page =101}}</ref> Chất {{chem|Cs|7|O|2}} có thể được nung trong chân không để tạo ra {{chem|Cs|2|O}}.<ref name="ReferenceA" /> Hợp chất hai cấu tử với [[lưu huỳnh]], [[selen]], và [[telluri]] cũng tồn tại.<ref name=USGS />
+Xêsi tạo nhiều hợp chất hai cấu tử với ôxy hơn các kim loại kiềm khác. Khi cháy trong không khí, [[superoxit]] {{chem|CsO|2}} là sản phẩm chính.<ref name=cotton >{{chú thích sách|last = Cotton|first = F. Albert |author2=Wilkinson, G.|title =Advanced Inorganic Chemistry|date =1962 |publisher = John Wiley & Sons, Inc.|page = 318|isbn = 0-471-84997-9}}</ref> [[Xêsi ôxit]] ({{chem|Cs|2|O}}) "bình thường" tạo các tinh thể [[hệ tinh thể sáu phương|hệ sáu phương]] có màu vàng cam,<ref name="CRC">{{RubberBible87th|pages=451, 514}}</ref> và chỉ có ôxit loại anti-[[cadmi clorua|{{chem|CdCl|2}}]].<ref name="ReferenceA">{{cite journal|doi = 10.1021/j150537a022|date = 1956|last1 = Tsai|first1 = Khi-Ruey|last2 = Harris|first2 = P. M.|last3 = Lassettre|first3 = E. N.|journal = Journal of Physical Chemistry|volume = 60|pages = 338–344|title = The Crystal Structure of Cesium Monoxide|issue = 3}}</ref> Nó hóa hơi ở {{convert|250|°C}}, và phân hủy thành kim loại xêsi và [[perôxit]] {{chem|Cs|2|O|2}} ở nhiệt độ trên {{convert|400|°C}}.<ref name="autogenerated2">{{chú thích web|url=http://www.osti.gov/scitech/servlets/purl/770945 |format=PDF|title=Information Bridge: DOE Scientific and Technical Information |publisher=Office of Scientific and Technical Information — U.S. Department of Energy|date = ngày 23 tháng 11 năm 2009 |accessdate = ngày 15 tháng 2 năm 2010}}</ref> Ngoài các superoxit và [[ozonua]] {{chem|CsO|3}},<ref>{{cite journal|doi =10.1007/BF00845494|title =Synthesis of cesium ozonide through cesium superoxide|date =1963|last1 =Vol'nov|first1 =I. I.|last2 =Matveev|first2 =V. V.|journal =Bulletin of the Academy of Sciences, USSR Division of Chemical Science|volume =12|pages =1040–1043|issue =6}}</ref><ref>{{cite journal|doi =10.1070/RC1971v040n02ABEH001903|title =Alkali and Alkaline Earth Metal Ozonides|date =1971|last1 =Tokareva|first1 =S. A.|journal =Russian Chemical Reviews|volume =40|pages =165–174|bibcode = 1971RuCRv..40..165T|issue =2}}</ref> nhiều [[subôxit]] có màu sáng cũng được nghiên cứu,<ref name=Simon>{{Cite journal|last = Simon|first = A.|title = Group 1 and 2 Suboxides and Subnitrides — Metals with Atomic Size Holes and Tunnels|journal = Coordination Chemistry Reviews |date = 1997|volume = 163|pages = 253–270|doi = 10.1016/S0010-8545(97)00013-1}}</ref> như {{chem|Cs|7|O}}, {{chem|Cs|4|O}}, {{chem|Cs|11|O|3}}, {{chem|Cs|3|O}} (lục sẫm<ref>{{cite journal|doi =10.1021/j150537a023|date =1956|last1 =Tsai|first1 =Khi-Ruey|last2 =Harris|first2 =P. M.|last3 =Lassettre|first3 =E. N.|journal =Journal of Physical Chemistry|volume =60|pages =345–347|title=The Crystal Structure of Tricesium Monoxide|issue =3}}</ref>), CsO, {{chem|Cs|3|O|2}},<ref>{{cite journal|doi =10.1007/s11669-009-9636-5|title =Cs-O (Cesium-Oxygen)|date =2009|last1 =Okamoto|first1 =H.|journal =Journal of Phase Equilibria and Diffusion|volume =31|page =86}}</ref> hay {{chem|Cs|7|O|2}}.<ref>{{cite journal|doi = 10.1021/jp036432o|title = Characterization of Oxides of Cesium|date = 2004|last1 = Band|first1 = A.|last2 = Albu-Yaron|first2 = A.|last3 = Livneh|first3 = T.|last4 = Cohen|first4 = H.|last5 = Feldman|first5 = Y.|last6 = Shimon|first6 = L.|last7 = Popovitz-Biro|first7 = R.|last8 = Lyahovitskaya|first8 = V.|last9 = Tenne|first9 = R.|journal = The Journal of Physical Chemistry B|volume = 108|pages = 12360–12367|issue = 33}}</ref><ref>{{cite journal|doi =10.1002/zaac.19472550110|title =Untersuchungen ber das System Csium-Sauerstoff|date =1947|last1 =Brauer|first1 =G.|journal =Zeitschrift fr anorganische Chemie|volume =255|page =101}}</ref> Chất {{chem|Cs|7|O|2}} có thể được nung trong chân không để tạo ra {{chem|Cs|2|O}}.<ref name="ReferenceA" /> Hợp chất hai cấu tử với [[lưu huỳnh]], [[selen]], và [[telluri]] cũng tồn tại.<ref name=USGS />
 === Phổ biến ===
@@ Dòng 60: / Dòng 60: @@
 Xêsi là một nguyên tố tương đối hiếm vì nó chiếm trung bình khoảng 3&nbsp;ppm trong vỏ Trái Đất.<ref>{{cite journal|last1=Turekian|first1=K.K.|last2=Wedepohl|first2=K. H.|date=1961|title=Distribution of the elements in some major units of the Earth's crust|journal=Geological Society of America Bulletin|volume=72|issue=2|pages=175–192|doi=10.1130/0016-7606(1961)72[175:DOTEIS]2.0.CO;2|issn=0016-7606|bibcode = 1961GSAB...72..175T }}</ref> Nguyên tố này phổ biến thứ 45 trong số các nguyên tố và thứ 36 trong nhóm kim loại. Tuy vậy, nó phổ biến hơn các nguyên tố như antimony, cadmi, [[thiếc]] và tungsten, và lớn gấp 20 lần so với thủy ngân hoặc bạc, nhưng chỉ hơn 3,3% so với rubidi là loại cộng sinh với nó.<ref name=USGS />
-Do có bán kính ion lớn, caesi là một trong những nguyên tố không tương hợp trong việc thay thế với các nguyên tố khác trong ô mạng tinh thể.<ref>{{chú thích web|url=http://www.asi.org/adb/02/13/02/cesium-occurrence-uses.html|title=Cesium as a Raw Material: Occurrence and Uses|first=Simon|last=Rowland|publisher=Artemis Society International|date = ngày 4 tháng 7 năm 1998 |accessdate = ngày 15 tháng 2 năm 2010}}</ref> Trong sự kết tinh phân đoạn mácma, caesi được tập trung ở pha lỏng và kết tinh sau cùng. Do đó, các mỏ caesi lớn nhất là các thân quặng [[pecmatit]] được hình thành từ quá trình làm giàu quặng này. Do caesi không thể thay thế [[kali]] cũng như rubidi, các khoáng vật kiềm hình thành do quá trình bay hơi như [[sylvit]] (KCl) và [[carnallit]] ({{chem|KMgCl|3|·6H|2|O}}) chỉ có thể chứa 0,002% caesi. Từ đó, Cs được tìm thấy trong ít khoáng vật. Một phần caesi có thể được tìm thấy trong [[beryl]] ({{chem|Be|3|Al|2|(SiO|3|)|6}}) và [[avogadrit]] ({{chem|(K,Cs)BF|4}}), lên đến 15&nbsp;wt% Cs<sub>2</sub>O trong khoáng [[pezzottait]] (Cs(Be<sub>2</sub>Li)Al<sub>2</sub>Si<sub>6</sub>O<sub>18</sub>), lên đến 8,4&nbsp;wt% Cs<sub>2</sub>O trong [[londonit]] ({{chem|(Cs,K)Al|4|Be|4|(B,Be)|12|O|28}}), và ít phổ biến hơn trong [[rhodizit]].<ref name=USGS /> Nguồn khoáng sản duy nhất quan trọng có giá trị kinh tế của caesi là [[pollucit]] {{chem|Cs(AlSi|2|O|6|)}}, nó được tìm thấy ở một vài nơi trên thế giới trong các pecmatit, và đồng sinh với nguyên tố có giá trị hơn là [[liti]] trong [[lepidolit]] và [[petalit]]. Trong pecmatit, các hạt có kích thước lớn và các khoáng vật bị chia tách rõ tạo ra một loại quặng cao cấp trong khai thác mỏ.<ref name="Cerny">{{cite journal|title=The Tanco Pegmatite at Bernic Lake, Manitoba: X. Pollucite|first1=Petr|last1=Černý|authorlink1=Petr Černý|first2=F. M.|last2=Simpson|journal=Canadian Mineralogist|volume=16|pages=325–333|date=1978|url=http://rruff.geo.arizona.edu/doclib/cm/vol38/CM38_877.pdf|format=PDF|accessdate = ngày 26 tháng 9 năm 2010}}</ref>
+Do có bán kính ion lớn, caesi là một trong những nguyên tố không tương hợp trong việc thay thế với các nguyên tố khác trong ô mạng tinh thể.<ref>{{chú thích web|url=http://www.asi.org/adb/02/13/02/cesium-occurrence-uses.html|title=Cesium as a Raw Material: Occurrence and Uses|first=Simon|last=Rowland|publisher=Artemis Society International|date = ngày 4 tháng 7 năm 1998 |accessdate = ngày 15 tháng 2 năm 2010}}</ref> Trong sự kết tinh phân đoạn mácma, caesi được tập trung ở pha lỏng và kết tinh sau cùng. Do đó, các mỏ caesi lớn nhất là các thân quặng [[pecmatit]] được hình thành từ quá trình làm giàu quặng này. Do caesi không thể thay thế [[kali]] cũng như rubidi, các khoáng vật kiềm hình thành do quá trình bay hơi như [[sylvit]] (KCl) và [[carnallit]] ({{chem|KMgCl|3|·6H|2|O}}) chỉ có thể chứa 0,002% caesi. Từ đó, Cs được tìm thấy trong ít khoáng vật. Một phần caesi có thể được tìm thấy trong [[beryl]] ({{chem|Be|3|Al|2|(SiO|3|)|6}}) và [[avogadrit]] ({{chem|(K,Cs)BF|4}}), lên đến 15&nbsp;wt% Cs<sub>2</sub>O trong khoáng [[pezzottait]] (Cs(Be<sub>2</sub>Li)Al<sub>2</sub>Si<sub>6</sub>O<sub>18</sub>), lên đến 8,4&nbsp;wt% Cs<sub>2</sub>O trong [[londonit]] ({{chem|(Cs,K)Al|4|Be|4|(B,Be)|12|O|28}}), và ít phổ biến hơn trong [[rhodizit]].<ref name=USGS /> Nguồn khoáng sản duy nhất quan trọng có giá trị kinh tế của caesi là [[pollucit]] {{chem|Cs(AlSi|2|O|6|)}}, nó được tìm thấy ở một vài nơi trên thế giới trong các pecmatit, và đồng sinh với nguyên tố có giá trị hơn là [[liti]] trong [[lepidolit]] và [[petalit]]. Trong pecmatit, các hạt có kích thước lớn và các khoáng vật bị chia tách rõ tạo ra một loại quặng cao cấp trong khai thác mỏ.<ref name="Cerny">{{cite journal|title=The Tanco Pegmatite at Bernic Lake, Manitoba: X. Pollucite|first1=Petr|last1=Černý|authorlink1=Petr Černý|first2=F. M.|last2=Simpson|journal=Canadian Mineralogist|volume=16|pages=325–333|date=1978|url=http://rruff.info/doclib/cm/vol38/CM38_877.pdf|format=PDF|accessdate = ngày 26 tháng 9 năm 2010}}</ref>
-Một trong những nguồn tài nguyên giàu caesi và quan trọng nhất trên thế giới là [[mỏ Tanco]] ở [[Bernic Lake]], [[Manitoba]], Canada. Mỏ được ước tính chứa 350.000&nbsp;tấn quặng pollucit, chiếm 2/3 trữ lượng trên thế giới.<ref name="Cerny" /><ref name="USGS-Cs2">{{chú thích web|title=Cesium|last=Polyak|first=Désirée E.|url=http://minerals.usgs.gov/minerals/pubs/commodity/cesium/mcs-2009-cesiu.pdf|format=PDF|publisher=U.S. Geological Survey|accessdate = ngày 17 tháng 10 năm 2009}}</ref> Mặc dù cân bằng hàm lượng caesi trong pollucit là 42,6%, các mẫu pollucit tinh khiết từ mỏ này có thể chỉ chiếm khoảng 34% caesi, trong khi hàm lượng trung bình 24&nbsp;wt%.<ref name="USGS-Cs2" /> Pollucit thương mại chứa hơn 19% caesi.<ref>{{chú thích sách|last=Norton|first=J. J.|date=1973|chapter=Lithium, cesium, and rubidium—The rare alkali metals|editor=Brobst, D. A.|editor2=Pratt, W. P.|title=United States mineral resources|publisher=U.S. Geological Survey Professional|volume=Paper 820|pages=365–378|url=http://pubs.er.usgs.gov/usgspubs/pp/pp820|accessdate = ngày 26 tháng 9 năm 2010}}</ref> Mỏ pecmatit [[Bikita]] ở [[Zimbabwe]] được khai thác để lấy [[petalit]], nhưng nó chỉ chứa một lượng đáng kể pollucit. Một lượng pollucit khá phong phú cũng được khai thác ở [[sa mạc Karibib]], [[Namibia]].<ref name="USGS-Cs2" /> Với tốc độ khai thác các mỏ trên thế giới hiện nay với sản lượng 5 đến 10&nbsp;tấn mỗn năm, với trữ lượng hiện tại việc khai thác có thể kéo dài hàng ngàn năm.<ref name=USGS />
+Một trong những nguồn tài nguyên giàu caesi và quan trọng nhất trên thế giới là [[mỏ Tanco]] ở [[Bernic Lake]], [[Manitoba]], Canada. Mỏ được ước tính chứa 350.000&nbsp;tấn quặng pollucit, chiếm 2/3 trữ lượng trên thế giới.<ref name="Cerny" /><ref name="USGS-Cs2">{{chú thích web|title=Cesium|last=Polyak|first=Désirée E.|url=http://minerals.usgs.gov/minerals/pubs/commodity/cesium/mcs-2009-cesiu.pdf|format=PDF|publisher=U.S. Geological Survey|accessdate = ngày 17 tháng 10 năm 2009}}</ref> Mặc dù cân bằng hàm lượng caesi trong pollucit là 42,6%, các mẫu pollucit tinh khiết từ mỏ này có thể chỉ chiếm khoảng 34% caesi, trong khi hàm lượng trung bình 24&nbsp;wt%.<ref name="USGS-Cs2" /> Pollucit thương mại chứa hơn 19% caesi.<ref>{{chú thích sách|last=Norton|first=J. J.|date=1973|chapter=Lithium, cesium, and rubidium—The rare alkali metals|editor=Brobst, D. A.|editor2=Pratt, W. P.|title=United States mineral resources|publisher=U.S. Geological Survey Professional|volume=Paper 820|pages=365–378|url=https://pubs.er.usgs.gov/publication/pp820|accessdate = ngày 26 tháng 9 năm 2010}}</ref> Mỏ pecmatit [[Bikita]] ở [[Zimbabwe]] được khai thác để lấy [[petalit]], nhưng nó chỉ chứa một lượng đáng kể pollucit. Một lượng pollucit khá phong phú cũng được khai thác ở [[sa mạc Karibib]], [[Namibia]].<ref name="USGS-Cs2" /> Với tốc độ khai thác các mỏ trên thế giới hiện nay với sản lượng 5 đến 10&nbsp;tấn mỗn năm, với trữ lượng hiện tại việc khai thác có thể kéo dài hàng ngàn năm.<ref name=USGS />
 === Đồng vị ===
@@ Dòng 70: / Dòng 70: @@
 [[xêsi-135|<sup>135</sup>Cs]] có chu kỳ bán rã rất dài khoảng 2,3&nbsp;triệu năm, dài nhất trong tất cả các đồng vị của xê-si. [[Xêsi-137|<sup>137</sup>Cs]] và [[xêsi-134|<sup>134</sup>Cs]] có chu kỳ bán rã lần lượt là 30 và 2 năm. <sup>137</sup>Cs phân rã beta tạo thành đồng vị [[bari-137m|<sup>137m</sup>Ba]] có thời gian tồn tại ngắn, và sau đó thành bari không phóng xạ, trong khi <sup>134</sup>Cs chuyển trực tiếp thành <sup>134</sup>Ba. Các đồng vị có số khối 129, 131, 132 và 136 có chu kỳ bán rã từ một ngày đến hai tuần, trong khi hầu hết các đồng vị còn lại có chu kỳ bán rã từ vài giây đến một giây. Có ít nhất 21 đồng phân hạt nhân ở trạng thái kích thích. Ngoài <sup>134m</sup>Cs (có chu kỳ bán rã dưới 3&nbsp;giờ), tất cả đều rất không bền và phân rã có chu kỳ vài phút hay ngắn hơn.<ref>{{cite journal|doi = 10.1016/0022-1902(55)80027-9|title = The half-life of Cs137|date = 1955|last1 = Brown|first1 = F.|last2 = Hall|first2 = G.R.|last3 = Walter|first3 = A.J.|journal = Journal of Inorganic and Nuclear Chemistry|volume = 1|pages = 241–247|issue = 4–5}}</ref><ref name=nuclidetable>{{chú thích web|url=http://www.nndc.bnl.gov/chart/|title=Interactive Chart of Nuclides|publisher=Brookhaven National Laboratory|author=Sonzogni, Alejandro|location=National Nuclear Data Center|accessdate = ngày 6 tháng 6 năm 2008}}</ref>
-Đồng vị <sup>135</sup>Cs là một trong những sản phẩm phân hạch hạt nhân của urani có thời gian tồn tại lâu, nó được tạo ra trong các [[lò phản ứng hạt nhân]].<ref>{{cite conference| conference = Seventh Information Exchange Meeting on Actinide and Fission Product Partitioning and Transmutation|year = 2002|place = Jeju, Korea|first1 = Shigeo|last1 = Ohki|first2 = Naoyuki|last2= Takaki|title =Transmutation of Cesium-135 with Fast Reactors|url = http://www.oecd-nea.org/pt/docs/iem/jeju02/session6/SessionVI-08.pd|format = PDF|accessdate = ngày 26 tháng 9 năm 2010}}</ref> Tuy nhiên, sản lượng sản phẩm phân hạch của nó bị giảm trong hầu hết các lò phản ứng do nguyên tử trước đó của nó, [[xenon-135|<sup>135</sup>Xe]], là một neutron cực kỳ động và chuyển hóa thường xuyên thành [[xenon-136|<sup>136</sup>Xe]] bền trước khi phân rã thành <sup>135</sup>Cs.<ref>{{cite report|url=http://web.archive.org/web/20110723231319/http://canteach.candu.org/library/20040720.pdf |title=CANDU Fundamentals|format=PDF|publisher=CANDU Owners Group Inc.|chapter=20 Xenon: A Fission Product Poison|accessdate = ngày 15 tháng 9 năm 2010}}</ref><ref>{{cite journal|journal = Journal of Environmental Radioactivity|title = Preliminary evaluation of <sup>135</sup>Cs/<sup>137</sup>Cs as a forensic tool for identifying source of radioactive contamination|first1 = V. F.|last1= Taylor|first2 = R. D.|last2 = Evans|first3 = R. J.|last3= Cornett|doi = 10.1016/j.jenvrad.2007.07.006 |volume = 99 |issue = 1|date = 2008|pages = 109–118|pmid = 17869392}}</ref>
+Đồng vị <sup>135</sup>Cs là một trong những sản phẩm phân hạch hạt nhân của urani có thời gian tồn tại lâu, nó được tạo ra trong các [[lò phản ứng hạt nhân]].<ref>{{cite conference| conference = Seventh Information Exchange Meeting on Actinide and Fission Product Partitioning and Transmutation|year = 2002|place = Jeju, Korea|first1 = Shigeo|last1 = Ohki|first2 = Naoyuki|last2= Takaki|title =Transmutation of Cesium-135 with Fast Reactors|url = https://www.oecd-nea.org/pt/docs/iem/jeju02/session6/SessionVI-08.pdf|format = PDF|accessdate = ngày 26 tháng 9 năm 2010}}</ref> Tuy nhiên, sản lượng sản phẩm phân hạch của nó bị giảm trong hầu hết các lò phản ứng do nguyên tử trước đó của nó, [[xenon-135|<sup>135</sup>Xe]], là một neutron cực kỳ động và chuyển hóa thường xuyên thành [[xenon-136|<sup>136</sup>Xe]] bền trước khi phân rã thành <sup>135</sup>Cs.<ref>{{cite report|url=http://web.archive.org/web/20110723231319/http://canteach.candu.org/library/20040720.pdf |title=CANDU Fundamentals|format=PDF|publisher=CANDU Owners Group Inc.|chapter=20 Xenon: A Fission Product Poison|accessdate = ngày 15 tháng 9 năm 2010}}</ref><ref>{{cite journal|journal = Journal of Environmental Radioactivity|title = Preliminary evaluation of <sup>135</sup>Cs/<sup>137</sup>Cs as a forensic tool for identifying source of radioactive contamination|first1 = V. F.|last1= Taylor|first2 = R. D.|last2 = Evans|first3 = R. J.|last3= Cornett|doi = 10.1016/j.jenvrad.2007.07.006 |volume = 99 |issue = 1|date = 2008|pages = 109–118|pmid = 17869392}}</ref>
-Do phân rã beta của nó (thành <sup>137m</sup>Ba), <sup>137</sup>Cs là một nguồn phát phóng xạ gamma mạnh.<ref>{{chú thích web|url=http://web.archive.org/web/20110315034747/http://www.epa.gov/rpdweb00/radionuclides/cesium.html |title=Cesium &#124; Radiation Protection |publisher=U.S. Environmental Protection Agency|date = ngày 28 tháng 6 năm 2006 |accessdate = ngày 15 tháng 2 năm 2010}}</ref> Chu kỳ bán rã của làm nó trở thành một sản phẩm phân hạch có thời gian tồn tại trung bình cùng với [[stronti-90|<sup>90</sup>Sr]]—cả hai góp phần phát ra phóng xạ của các nhiên liệu hạt nhân đã qua sử dụng sau nhiều năm làm lạnh cho đến hàng trăm năm sau khi sử dụng.<ref>{{cite report|url=http://www.ieer.org/reports/transm/hisham.html |title=IEER Report: Transmutation – Nuclear Alchemy Gamble |publisher=Institute for Energy and Environmental Research |date = ngày 24 tháng 5 năm 2000 |accessdate = ngày 15 tháng 2 năm 2010 |first=Hisham|last=Zerriffi}}</ref> Ví dụ, <sup>137</sup>Cs cùng với <sup>90</sup>Sr hiện tạo ra một nguồn phóng xạ lớn nhất ở khu vực xung quanh [[thảm họa Chernobyl]].<ref>{{cite report|url=https://www.iaea.org/sites/default/files/chernobyl.pdf |title=Chernobyl's Legacy: Health, Environmental and Socia-Economic Impacts and Recommendations to the Governments of Belarus, Russian Federation and Ukraine |publisher=International Atomic Energy Agency|format=PDF |accessdate = ngày 18 tháng 2 năm 2010}}</ref> Không khả thi để xử lý <sup>137</sup>Cs bằng [[bắt neutron]] (do tỉ lệ bắt giữ thấp) và kết quả là nó phải được để cho phân rã.<ref>{{cite journal|doi=10.3327/jnst.30.911| title = Transmutation of Cesium-137 Using Proton Accelerator|first1 = Takeshi|last1= Kase|first2 = Kenji|last2= Konashi|first3 = Hiroshi|last3 = Takahashi|first4 = Yasuo|last4= Hirao|volume = 30|issue = 9|date = 1993|pages = 911–918|journal = Journal of Nuclear Science and Technology}}</ref>
+Do phân rã beta của nó (thành <sup>137m</sup>Ba), <sup>137</sup>Cs là một nguồn phát phóng xạ gamma mạnh.<ref>{{chú thích web|url=http://web.archive.org/web/20110315034747/http://www.epa.gov/rpdweb00/radionuclides/cesium.html |title=Cesium &#124; Radiation Protection |publisher=U.S. Environmental Protection Agency|date = ngày 28 tháng 6 năm 2006 |accessdate = ngày 15 tháng 2 năm 2010}}</ref> Chu kỳ bán rã của làm nó trở thành một sản phẩm phân hạch có thời gian tồn tại trung bình cùng với [[stronti-90|<sup>90</sup>Sr]]—cả hai góp phần phát ra phóng xạ của các nhiên liệu hạt nhân đã qua sử dụng sau nhiều năm làm lạnh cho đến hàng trăm năm sau khi sử dụng.<ref>{{cite report|url=http://ieer.org/resource/reports/nuclear-alchemy-gamble/ |title=IEER Report: Transmutation – Nuclear Alchemy Gamble |publisher=Institute for Energy and Environmental Research |date = ngày 24 tháng 5 năm 2000 |accessdate = ngày 15 tháng 2 năm 2010 |first=Hisham|last=Zerriffi}}</ref> Ví dụ, <sup>137</sup>Cs cùng với <sup>90</sup>Sr hiện tạo ra một nguồn phóng xạ lớn nhất ở khu vực xung quanh [[thảm họa Chernobyl]].<ref>{{cite report|url=https://www.iaea.org/sites/default/files/chernobyl.pdf |title=Chernobyl's Legacy: Health, Environmental and Socia-Economic Impacts and Recommendations to the Governments of Belarus, Russian Federation and Ukraine |publisher=International Atomic Energy Agency|format=PDF |accessdate = ngày 18 tháng 2 năm 2010}}</ref> Không khả thi để xử lý <sup>137</sup>Cs bằng [[bắt neutron]] (do tỉ lệ bắt giữ thấp) và kết quả là nó phải được để cho phân rã.<ref>{{cite journal|doi=10.3327/jnst.30.911| title = Transmutation of Cesium-137 Using Proton Accelerator|first1 = Takeshi|last1= Kase|first2 = Kenji|last2= Konashi|first3 = Hiroshi|last3 = Takahashi|first4 = Yasuo|last4= Hirao|volume = 30|issue = 9|date = 1993|pages = 911–918|journal = Journal of Nuclear Science and Technology}}</ref>
 Hầu như tất cả xê-si được tạo ra từ phân hạch hạt nhân đều từ phân rã beta của các sản phẩm phân hạch giàu neutron hơn, trải qua nhiều đồng vị iod và xenon khác nhau.<ref>{{chú thích sách|isbn = 978-1-56032-088-3|publisher = Taylor & Francis|date = 1992|first = Ronald Allen|last = Knief|url = http://books.google.com/?id=EpuaUEQaeoUC&pg=PA43|page= 42|chapter = Fission Fragments|title = Nuclear engineering: theory and technology of commercial nuclear power}}</ref> Do iod và xenon có bay hơi và có thể phân tán qua nhiên liệu hạt nhân hoặc không khí, xê-si phóng xạ thường được tạo ra rất xa nguồn phân hạch.<ref>{{cite journal|title = Release of xenon-137 and iodine-137 from UO2 pellet by pulse neutron irradiation at NSRR|last = Ishiwatari|first = N.|last2 = Nagai|first2 = H.|pages = 843–850|volume = 23|issue = 11|journal = Nippon Genshiryoku Gakkaishi|osti = 5714707}}</ref> Với vụ thử vũ khí hạt nhân khoảng năm 1945, <sup>137</sup>Cs đã được giải phóng vào khí quyển và sau đó vào bề mặt trái đất ở dạng bụi phóng xạ.<ref name="USGS" />
@@ Dòng 92: / Dòng 92: @@
 == Ứng dụng ==
 ===Thăm dò dầu khí===
-Có lẽ ứng dụng phổ biến nhất của xêsi hiện nay là trong các dung dịch khoan dựa trên [[xesi format]] (Cs(HCOO)) trong công nghiệp khai thác dầu mỏ.<ref name=USGS /> Dung dịch gốc nước của xêsi format (HCOO<sup>−</sup>Cs<sup>+</sup>)—được tạo ra từ phản ứng của xêsi hydroxit với [[axít formic|Axit formic]]—được phát triển giữa thập niên 1990 được sử dụng trong khoan giếng dầu và dung dịch hoàn thiện giếng. Chức năng của [[dung dịch khoan]] là bôi trơn mũi khoan, mang mùn khoan lên trên bề mặt, và duy trì áp suất thành hệ trong quá trình khoan giếng. Các dung dịch hoàn thiện hỗ trợ cho việc lắp đặt các thiết bị điều khiển (phần cứng) sau khi khoan nhưng phải trước khi khai thác để duy trì áp suất.<ref name=USGS /> Tỷ trọng cao của format xêsi (tới 2,3 sg),<ref name="Down">{{cite conference|conference= IADC/SPE Drilling Conference |date=February 2006|location = Miami, Florida, USASociety of Petroleum Engineers|first1 = J. D.|last1 = Downs|first2 = M.|last2 = Blaszczynski|first3 = J.|last3 = Turner|first4 = M.|last4 = Harris|doi = 10.2118/99068-MS|url = http://www.spe.org/elibinfo/eLibrary_Papers/spe/2006/06DC/SPE-99068-MS/SPE-99068-MS.htm|archiveurl = http://web.archive.org/web/20071012122901/http://spe.org/elibinfo/eLibrary_Papers/spe/2006/06DC/SPE-99068-MS/SPE-99068-MS.htm|archivedate = ngày 12 tháng 10 năm 2007 |title = Drilling and Completing Difficult HP/HT Wells With the Aid of Cesium Formate Brines-A Performance Review}}</ref> cùng với tính tương đối lành tính của của các hợp chất Cs, làm giảm các yêu cầu đối với các chất rắn huyền phù tỷ trọng cao và có độc trong dung dịch khoan, làm cho nó có một số ưu thế đáng kể về mặt công nghệ, môi trường và công trình,<ref>[http://www.spe.org/elibinfo/eLibrary_Papers/spe/2006/06DC/SPE-99068-MS/SPE-99068-MS.htm Drilling and Completing Difficult HP/HT Wells With the Aid of Cesium Formate Brines-A Performance Review]</ref><ref>[http://web.archive.org/web/20080213080932/http://w1.cabot-corp.com/controller.jsp?entry=product&N=23+4294966885+1000 Overview: Cesium Formate Fluids]</ref>. Xêsi format có thể được trộn với kali và natri format để giảm tỉ trọng dung dịch xuống bằng với tỉ trọng của nước (1.0&nbsp;g·cm<sup>−3</sup>). Hơn nữa, nó có thể tự phân hủy và tái sử dụng, và có thể được tái chế, đây là một điểm quan trọng vì chi phí cao của nó (khoảng $4.000&nbsp; một [[Barrel]] năm 2001).<ref>{{cite journal|last = Flatern|first = Rick|date = 2001|title = Keeping cool in the HPHT environment|journal = Offshore Engineer|issue = February|pages = 33–37}}</ref> Các format kiềm thì an toàn trong vận chuyển và không phá hỏng thành hệ hoặc các kim loại chìm xuống lỗ khoan như những muối tỉ trọng cao ăn mòn thay thế (như dung dịch [[kẽm bromua]] {{Chem|ZnBr|2}}); chúng cũng ít cần làm sạch hơn và giảm chi phí đổ thải.<ref name=USGS />
+Có lẽ ứng dụng phổ biến nhất của xêsi hiện nay là trong các dung dịch khoan dựa trên [[xesi format]] (Cs(HCOO)) trong công nghiệp khai thác dầu mỏ.<ref name=USGS /> Dung dịch gốc nước của xêsi format (HCOO<sup>−</sup>Cs<sup>+</sup>)—được tạo ra từ phản ứng của xêsi hydroxit với [[axít formic|Axit formic]]—được phát triển giữa thập niên 1990 được sử dụng trong khoan giếng dầu và dung dịch hoàn thiện giếng. Chức năng của [[dung dịch khoan]] là bôi trơn mũi khoan, mang mùn khoan lên trên bề mặt, và duy trì áp suất thành hệ trong quá trình khoan giếng. Các dung dịch hoàn thiện hỗ trợ cho việc lắp đặt các thiết bị điều khiển (phần cứng) sau khi khoan nhưng phải trước khi khai thác để duy trì áp suất.<ref name=USGS /> Tỷ trọng cao của format xêsi (tới 2,3 sg),<ref name="Down">{{cite conference|conference= IADC/SPE Drilling Conference |date=February 2006|location = Miami, Florida, USASociety of Petroleum Engineers|first1 = J. D.|last1 = Downs|first2 = M.|last2 = Blaszczynski|first3 = J.|last3 = Turner|first4 = M.|last4 = Harris|doi = 10.2118/99068-MS|url = https://www.onepetro.org/conference-paper/SPE-99068-MS|archiveurl = http://web.archive.org/web/20071012122901/http://spe.org/elibinfo/eLibrary_Papers/spe/2006/06DC/SPE-99068-MS/SPE-99068-MS.htm|archivedate = ngày 12 tháng 10 năm 2007 |title = Drilling and Completing Difficult HP/HT Wells With the Aid of Cesium Formate Brines-A Performance Review}}</ref> cùng với tính tương đối lành tính của của các hợp chất Cs, làm giảm các yêu cầu đối với các chất rắn huyền phù tỷ trọng cao và có độc trong dung dịch khoan, làm cho nó có một số ưu thế đáng kể về mặt công nghệ, môi trường và công trình,<ref>[https://www.onepetro.org/conference-paper/SPE-99068-MS Drilling and Completing Difficult HP/HT Wells With the Aid of Cesium Formate Brines-A Performance Review]</ref><ref>[http://web.archive.org/web/20080213080932/http://w1.cabot-corp.com/controller.jsp?entry=product&N=23+4294966885+1000 Overview: Cesium Formate Fluids]</ref>. Xêsi format có thể được trộn với kali và natri format để giảm tỉ trọng dung dịch xuống bằng với tỉ trọng của nước (1.0&nbsp;g·cm<sup>−3</sup>). Hơn nữa, nó có thể tự phân hủy và tái sử dụng, và có thể được tái chế, đây là một điểm quan trọng vì chi phí cao của nó (khoảng $4.000&nbsp; một [[Barrel]] năm 2001).<ref>{{cite journal|last = Flatern|first = Rick|date = 2001|title = Keeping cool in the HPHT environment|journal = Offshore Engineer|issue = February|pages = 33–37}}</ref> Các format kiềm thì an toàn trong vận chuyển và không phá hỏng thành hệ hoặc các kim loại chìm xuống lỗ khoan như những muối tỉ trọng cao ăn mòn thay thế (như dung dịch [[kẽm bromua]] {{Chem|ZnBr|2}}); chúng cũng ít cần làm sạch hơn và giảm chi phí đổ thải.<ref name=USGS />
 ===Đồng hồ nguyên tử===
@@ Dòng 156: / Dòng 156: @@
 * {{TĐBKVN|8255|Xesi}}
 * {{Britannica|103773|(Cs) (Chemical element)}}
-* [http://www.webelements.com/webelements/elements/text/Cs/index.html Caesium: the essentials] WebElements
+* [http://www.webelements.com/caesium/ Caesium: the essentials] WebElements
 * [http://www.cs.rochester.edu/users/faculty/nelson/cesium/cesium_faq.html Frequently Asked Questions about Cesium and alt.cesium] Humor site dedicated to caesium
 * [http://periodic.lanl.gov/55.shtml Cesium] Phòng thí nghiệm quốc gia Los Alamos (Hoa Kỳ)