Lý luận sức sản xuất

Một phần của loạt bài về
Chủ nghĩa Marx
Công trình lý luận Các bản thảo kinh tế và triết học 1844 Tình cảnh giai cấp công nhân Anh Hệ tư tưởng Đức Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản Ngày 18 tháng sương mù của Louis Bonaparte Grundrisse Tư bản Phê phán cương lĩnh Gotha Biện chứng của tự nhiên Nguồn gốc gia đình, chế độ tư hữu và nhà nước Chủ nghĩa đế quốc, giai đoạn tột cùng của chủ nghĩa tư bản Làm gì? Tích lũy tư bản Bút ký triết học Nhà nước và cách mạng Các tiểu luận về thuyết giá trị của Marx Lịch sử và ý thức giai cấp Bút ký trong tù Những người Jacobin đen Về mâu thuẫn Về thực hành Cương lĩnh về triết học lịch sử Biện chứng của khai sáng Phê phán kinh tế Liên Xô Cuộc cách mạng dài Kẻ khốn cùng của Trái Đất Đọc Tư bản Tư bản độc quyền Xã hội diễn cảnh Lý thuyết sư phạm phê phán Ideology and Ideological State Apparatuses Ways of Seeing How Europe Underdeveloped Africa Social Justice and the City Women, Race and Class Marxism and the Oppression of Women Imagined Communities Hegemony and Socialist Strategy The Sublime Object of Ideology Time, Labor and Social Domination The Age of Extremes The Origin of Capitalism Empire Late Victorian Holocausts Change the World Without Taking Power Caliban and the Witch An Introduction to the Three Volumes of Karl Marx's Capital Capitalist Realism How to Blow Up a Pipeline Capital in the Anthropocene
Triết học Chủ nghĩa duy vật biện chứng Triết học tự nhiên
Phê phán kinh tế chính trị Tư bản (tích lũy) Thuyết khủng hoảng Hàng hóa Lao động trừu tượng và cụ thể Yếu tố sản xuất Xu hướng tỷ suất lợi nhuận giảm Tư liệu sản xuất Phương thức sản xuất Châu Á Tư bản chủ nghĩa Xã hội chủ nghĩa Lực lượng sản xuất Chủ nghĩa xã hội khoa học Sản xuất giá trị thặng dư Thời gian lao động xã hội cần thiết Lượng giá trị của hàng hóa Lao động làm thuê
Xã hội học Tha hóa Cơ sở hạ tầng và kiến trúc thượng tầng Giai cấp tư sản Giai cấp Ý thức giai cấp Đấu tranh giai cấp Xã hội phi giai cấp Bái vật giáo hàng hóa Xã hội cộng sản Phê phán kinh tế chính trị Bá quyền văn hóa Dân chủ Chuyên chính vô sản Bóc lột lao động Ý thức sai lầm Bản chất con người Ý thức hệ Bần cùng hóa Chủ nghĩa đế quốc Giai cấp vô sản lưu manh Rạn nứt trao đổi chất Giai cấp vô sản Tài sản tư Quan hệ sản xuất Đồ vật hóa Học thuyết về nhà nước Giai cấp lao động
Lịch sử Triết học ở Liên Xô Tích lũy nguyên thủy Cách mạng vô sản Cách mạng thế giới Thuyết quỹ đạo lịch sử
Bình diện Mỹ học Khảo cổ học Tội phạm học Phân tích văn hóa Nghiên cứu văn hóa Đạo đức học Lý thuyết phim Địa lý Sử học Phê phán văn học Tôn giáo Xã hội học Triết học
Biến thể thông thường Cấu trúc luận Phân tích Tự trị Chủ nghĩa Marx–Lenin Tư tưởng Guevara Tư tưởng Mao Trạch Đông Tư tưởng Tito Chủ nghĩa Trotsky Chủ nghĩa Gramsci mới Trường phái điều tiết Thuyết thế giới thứ ba Hegel phái Trường phái Budapest Trường phái công cụ Trường phái Frankfurt Trường phái nhân bản Neue Marx-Lektüre Trường phái mở Trường phái chính trị Trường phái Praxis Cả hai Chính thống Cổ điển Da đen Hậu Marxist Leninist Nữ quyền Tân Marxist Tây phương
Biến thể khác Trường phái Marxist Áo Cộng sản hóa Chủ nghĩa cộng sản hội đồng Chủ nghĩa De Leon Chủ nghĩa cộng sản Âu Kinh tế học Marxian Chủ nghĩa Marx–Lenin–Mao Mao-Spontex Chủ nghĩa Nkrumah Chủ nghĩa xét lại Quốc tế Tình huống Chủ nghĩa xã hội đặc sắc Trung Quốc Chủ nghĩa công nhân
Nhân vật Marx Engels Morris Lafargue Kautsky Plekhanov Du Bois Connolly Lenin Luxemburg Liebknecht Kollontai Bogdanov Stalin Trotsky Grossman Zinoviev Bloch Lukács Korsch Bukharin Hồ Chí Minh Serge Gramsci Galiev Pashukanis Bourdieu Benjamin Mao Basu Mariátegui Horkheimer Dutt Brecht Marcuse Bordiga Fromm Lefebvre James Adorno Padmore Sartre Deutscher Beauvoir Sombart Nkrumah Sweezy Emmanuel Hill Bettelheim Draper Jones Hobsbawm Althusser Hinton Williams Freire Mandel Sivanandan Miliband Cabral Thompson Bauman Fanon Kosik Berger Castro Guevara Heller Guattari Mészáros O'Connor Wallerstein Mies Tronti Debord Amin Hall Nairn Parenti Negri Jameson Dussel Harvey Laclau Poulantzas Vattimo Badiou Harnecker Altvater Anderson Schmidt Löwy Vogel Sison Easthope Rancière Berman Przeworski Cohen Therborn Ahmad Losurdo Ture Postone Rodney Spivak Newton Sakai Wood Federici Wolff Balibar Eagleton Hartsock Rowbotham Mouffe Geras Brenner Davis Cleaver Bishop Haraway Panitch Clarke Jessop Davis Wright Fraser Holloway Screpanti Tamás Hampton Cano Žižek Berardi Sankara Hennessy McDonnell Douzinas Roediger Foster West Ghandy Marcos Heinrich Prashad Kelley Dean Linera Fisher Li Coulthard Malm Seymour Toscano Bhattacharya Moufawad-Paul Srnicek Lordon Horvat Hamza Saito
Tạp chí Antipode Capital & Class Capitalism Nature Socialism Constellations Critique: Journal of Socialist Theory Historical Materialism Mediations Monthly Review New Left Review Race & Class Rethinking Marxism Science & Society Socialism and Democracy Socialist Register
Chủ đề liên quan Danh sách nhà lý luận cộng sản thế kỷ 21 Chủ nghĩa vô chính phủ Hủy diệt mang tính sáng tạo Lý thuyết xung đột Lý thuyết phê phán Phê phán chủ nghĩa Marx Chủ nghĩa cộng sản Chủ nghĩa công xã Tất định luận kinh tế Tất định luận lịch sử Lịch sử chủ nghĩa cộng sản Chính trị cánh tả Kinh tế học Marxian Cánh tả mới Cánh tả cũ Chế độ tự quản đô thị Sinh thái học chính trị Dân chủ triệt để Dân chủ xã hội Chủ nghĩa xã hội Chuyên chế Dân chủ Thị trường Cải lương Cách mạng Không tưởng Dân chủ xô viết Chủ nghĩa dân túy cánh tả Giai cấp phổ quát Chủ nghĩa Marx thông tục Chủ nghĩa kinh tế Hợp tác xã công nhân Hội đồng công nhân
Cổng thông tin Chủ nghĩa cộng sản  Cổng thông tin Triết học

Một phần của loạt bài về
Chủ nghĩa Marx-Lenin
Khái niệm Chủ nghĩa Marx Chủ nghĩa Lenin Chủ nghĩa phản đế Chủ nghĩa chống xét lại Chủ nghĩa cộng sản Nhà nước cộng sản Nguyên tắc tập trung dân chủ Kinh tế kế hoạch Marx–Lenin và tôn giáo Hệ thống đơn đảng Dân chủ nhân dân Lý thuyết Mặt trận Nhân dân Chủ nghĩa Quốc tế vô sản Hệ thống xã hội chủ nghĩa Lý luận sức sản xuất Đảng tiên phong
Biến thể Chủ nghĩa Stalin Tư tưởng Mao Trạch Đông Chủ nghĩa Marx–Lenin–Mao Tư tưởng Hồ Chí Minh Chủ nghĩa Khrushchev Chính trị Fidel Castro Chủ nghĩa Guevar Chủ nghĩa Hoxha
Nhân vật Vladimir Lenin Iosif Stalin Ernst Thälmann Earl Browder Gonchigiin Bumtsend José Díaz Josip Broz Tito Enver Hoxha Palmiro Togliatti Nikita Khrushchev Mao Trạch Đông Hồ Chí Minh Kaysone Phomvihane Fidel Castro Che Guevara Mathieu Kérékou Agostinho Neto Samora Machel Thomas Sankara Alfonso Cano
Công trình Lao động làm thuê và Tư bản Chủ nghĩa duy vật và chủ nghĩa kinh nghiệm phê phán Chủ nghĩa đế quốc, giai đoạn tột cùng của chủ nghĩa tư bản Nhà nước và Cách mạng Chủ nghĩa duy vật lịch sử Chiến tranh du kích Các nguyên tắc cơ bản của chủ nghĩa Marx-Lenin Chủ nghĩa đế quốc và cách mạng
Lịch sử Cách mạng Tháng Mười Liên Xô Đệ Tam Quốc tế Cộng hòa Xô viết Hungary Nội chiến Tây Ban Nha Thế chiến II Khối Warszawa Nội chiến Hy Lạp Quốc-Công nội chiến II Chiến tranh Triều Tiên Cách mạng Cuba Phi Stalin hóa Phong trào không liên kết Chia rẽ Trung – Xô Chiến tranh Việt Nam Chiến tranh thuộc địa Bồ Đào Nha Phong trào dân quyền Cách mạng Nicaragua Nội chiến Nepal
Chủ đề liên quan Bolshevik Cánh tả chống Stalin Chủ nghĩa Trotsky Chủ nghĩa cộng sản Tây Âu
Cổng thông tin Chủ nghĩa cộng sản

Lý luận sức sản xuất (tiếng Anh: Theory of productive forces) đôi khi được gọi là quyết định luận sức sản xuất (productive forces determinism) là một biến thể phổ biến rộng rãi của duy vật lịch sử và chủ nghĩa Mác, chú trọng chủ yếu vào tiến bộ kỹ thuật làm cơ sở cho sự tiến bộ, sự thay đổi cấu trúc xã hội và văn hóa của một nền văn minh nhất định. Sức mạnh liên quan tới ảnh hưởng xã hội được gán cho vai trò của phát triển kỹ thuật (hoặc công nghệ) và sự phân biệt khác nhau về tiến bộ xã hội giữa các môn phái khác nhau của các nhà tư tưởng Mác-xít. Có một khái niệm liên quan khác là quyết định luận công nghệ (technological determinism).

Trên quy tắc, quan điểm này đặt sự nhấn mạnh vào sự cần thiết phải tăng cường sức sản xuất của nền kinh tế như một điều kiện tiên quyết để thực hiện chủ nghĩa xã hội, và trong một nền kinh tế xã hội chủ nghĩa danh nghĩa, cần thiết để đạt được chế độ cộng sản. Lý thuyết này đã có nhiều trong chủ nghĩa Marx chính thốngcũng như chủ nghĩa Mác-Lenin; kết quả là, nó đóng một vai trò quan trọng trong báo cáo các chính sách kinh tế của nhà nước cộng sản mang chủ nghĩa Mác-Lênin trong thế kỷ 20.

Chứng minh thực nghiệm

Bảo vệ ý tưởng mang tính triết học có ảnh hưởng nhất này đã được truyền bá bởi Gerald Cohen trong cuốn sách của ông "Học thuyết Lịch sử Karl Marx: Một lời bào chữa"(Karl Marx's Theory of History: A Defence). Theo quan điểm này, sự thay đổi kỹ thuật có thể gây ra thay đổi xã hội; nói cách khác, những thay đổi trong phương thức (và cường độ) sản xuất làm thay đổi mối quan hệ sản xuất, ví dụ sự giao lưu giữa tư tưởng và văn hóa của người dân, và mối quan hệ xã hội của họ có thể tiến tới thế giới rộng lớn hơn. Quan điểm này là một nền tảng của chủ nghĩa Mác chính thống.

Theo quan điểm này, chủ nghĩa xã hội thực tế, là dựa trên quyền sở hữu xã hội và phân bố rộng rãi sản phẩm thặng dư dồi dào, có thể không theo kịp, cho đến khi khả năng xã hội sản xuất của cải được tích tụ đủ để thỏa mãn toàn bộ dân số và hỗ trợ phương thức sản xuất xã hội chủ nghĩa. Sử dụng lý luận này như là nền tảng cho cương lĩnh thực tiễn của họ, có nghĩa là lý thuyết cộng sản và các nhà lãnh đạo trong các quốc gia xã hội chủ nghĩa Mác-Lênin, thực sự trả giá cho sự giả dối tính ưu việt của sự thay đổi ý thức hệ cá nhân trong việc duy trì một xã hội cộng sản, đầu tiên sử dụng sức sản xuất, và thứ hai sự thay đổi về ý thức hệ.

Lý luận sức sản xuất được gói gọn trong câu trích sau đây từ Hệ tư tưởng Đức:

...nó chỉ có thể đạt được sự giải phóng thực sự trong thế giới thực... bằng cách sử dụng phương thức thực... chế độ nô lệ không thể bị xóa bỏ mà không có động cơ hơi nước, máy kéo sợi và máy se sợi. Chế độ nông nô không thể bị xóa bỏ mà không cần cải thiện nông nghiệp, và... nói chung, mọi người không thể giải thoát nếu như họ không thể có thực phẩm và đồ uống, nhà ở và quần áo với chất lượng và số lượng đầy đủ. 'Giải phóng' là một hành động mang tính lịch sử và không phải mang tính tinh thần, và nó xảy ra bởi điều kiện lịch sử, sự phát triển của ngành công nghiệp, thương mại, nông nghiệp, điều kiện mậu dịch [Verkehr]...

— 1

Nhà nước cộng sản

Dựa trên lý luận sức sản xuất và viễn cảnh tương quan, các hệ thống kinh tế của khối Đông Âu cũ và các nước cộng sản khác, thực sự đại diện cho một hình thức tư bản nhà nước,mà nhà nước tích lũy vốn thông qua bòn rút thặng dư của nhân dân bằng vũ lực nhằm mục đích hiện đại hóa và công nghiệp hóa nhanh chóng đất nước của họ, bởi vì các nước này không có công nghệ tiên tiến đến mức mà một nền kinh tế xã hội chủ nghĩa thực sự đạt được. Quan điểm triết học đó đã đứng sau sự nhiệt tình hiện đại hoá của Liên Xô và Trung Quốc dựa trên mong muốn công nghiệp hóa đất nước họ. Tại Trung Quốc, lý luận sức sản xuất cũng là nền tảng của thảm họa Đại Nhảy Vọt.

Liên kết ngoài

• http://www.marxists.org/archive/marx/works/1845/german-ideology/ch01b.htm#b1
• http://pubs.socialistreviewindex.org.uk/isj102/harman.htm Lưu trữ 2022-06-02 tại Wayback Machine
• http://www.marxists.org/archive/marx/works/1847/poverty-philosophy/ch02.htm