Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Thanh điệu”

Bách khoa toàn thư mở Wikipedia
Duyệt lịch sử tương tác
← Thay đổi trướcThay đổi sau →
Nội dung được xóa Nội dung được thêm vào
Trực quanMã wiki
Không có tóm lược sửa đổi
Không có tóm lược sửa đổi
Dòng 8: Dòng 8:
-->
-->
==Các ngôn ngữ có thanh điệu==
==Các ngôn ngữ có thanh điệu==
Hầu hết các ngôn ngữ ở [[châu Phi hạ Sahara|châu Phi cận Sahara]] đều có thanh điệu, ngoại trừ [[tiếng Swahili]] ở phía đông và [[tiếng Wolof]], [[tiếng Fulani]] ở phía tây. [[Các ngôn ngữ Chad]], [[các ngôn ngữ Omot]] và một số nhánh mở rộng của [[nhóm ngôn ngữ Cush]] thuộc [[hệ ngôn ngữ Phi-Á]] là những ngôn ngữ có thanh điệu <!-- —the Omotic languages heavily so— --> trong khi các ngôn ngữ chị em của chúng như [[các ngôn ngữ Semit]], [[các ngôn ngữ Berber]] và [[tiếng Ả Rập|tiếng Ai Cập]] thì không có thanh điệu.
Hầu hết các ngôn ngữ ở [[châu Phi hạ Sahara|châu Phi cận Sahara]] đều có thanh điệu, ngoại trừ [[tiếng Swahili]] ở phía đông và [[tiếng Wolof]], [[tiếng Fulani]] ở phía tây. [[Nhóm ngôn ngữ Chad]], [[nhóm ngôn ngữ Omot]] và một số nhánh mở rộng của [[nhóm ngôn ngữ Cush]] thuộc [[hệ ngôn ngữ Phi-Á]] là những ngôn ngữ có thanh điệu <!-- —the Omotic languages heavily so— --> trong khi các ngôn ngữ chị em của chúng như [[nhóm ngôn ngữ Semit]], [[nhóm ngôn ngữ Berber]] và [[tiếng Ả Rập|tiếng Ai Cập]] thì không có thanh điệu.


Một số ngôn ngữ ở [[Đông Á]] có thanh điệu, bao gồm tất cả [[các ngôn ngữ Trung Quốc]] <!-- (trừ một số như [[tiếng Thượng Hải]] are only marginally tonal)-->, [[tiếng Việt]], [[tiếng Thái]] và [[tiếng Lào]]. Một số ngôn ngữ Đông Á như [[tiếng Miến Điện|tiếng Myanma]], [[tiếng Triều Tiên|tiếng Hàn]] và [[tiếng Nhật]] có hệ thống thanh điệu đơn giản hơn<!--, which are sometimes called '[[Register (phonology)|register]]' or '[[pitch accent]]' systems-->. Tuy nhiên, một số ngôn ngữ trong vùng này hoàn toàn không có thanh điệu như [[tiếng Mông Cổ]], [[tiếng Khmer]] và [[tiếng Mã Lai]]. Trong số các ngôn ngữ Tây Tạng, [[các ngôn ngữ Trung Tây Tạng]] (gồm các phương ngữ ở thủ phủ [[Lhasa]]) và [[tiếng Amdo Tây Tạng]] thì có thanh điệu, ngược lại [[tiếng Khams Tây Tạng]] và [[tếng Ladakhi]] thì không có.
Một số ngôn ngữ ở [[Đông Á]] và [[Đông Nam Á]] có thanh điệu, bao gồm tất cả [[các dạng Trung Quốc]] <!-- (trừ một số như [[tiếng Thượng Hải]] are only marginally tonal)-->, [[tiếng Việt]], [[tiếng Thái]] và [[tiếng Lào]]. Một số ngôn ngữ Đông Á như [[tiếng Miến Điện|tiếng Myanma]], [[tiếng Triều Tiên|tiếng Hàn]] và [[tiếng Nhật]] có hệ thống thanh điệu đơn giản hơn<!--, which are sometimes called '[[Register (phonology)|register]]' or '[[pitch accent]]' systems-->. Tuy nhiên, một số ngôn ngữ trong vùng này hoàn toàn không có thanh điệu như [[tiếng Mông Cổ]], [[tiếng Khmer]] và [[tiếng Mã Lai]]. Trong số [[nhóm ngôn ngữ Tây Tạng]], [[tiếng Trung Tạng]] (gồm các phương ngữ ở thủ phủ [[Lhasa]]) và [[tiếng Tạng Kham]] thì có thanh điệu, ngược lại [[tiếng Tạng Amdo]] và [[tếng Ladakh]] thì không có.


Một số ngôn ngữ bản địa ở Bắc Mỹ và Nam Mỹ có thanh điệu, như [[các ngôn ngữ Athabask]] ở [[Alaska]] và đông nam [[Hoa Kỳ]] (bao gồm [[tiếng Navajo]]), và đặc biệt là [[các ngôn ngữ Oto-Mangue]] ở Mexico. [[Các ngôn ngữ Maya]] hầu hết không có thanh điệu, trừ [[tiếng Yucatec Maya]] (có số người nói lớn nhất), [[tiếng Uspantek]] và một phương ngữ của [[tiếng Tzotzil]] có hệ thống thanh điệu đơn giản.
Một số ngôn ngữ bản địa ở Bắc Mỹ và Nam Mỹ có thanh điệu, như [[nhóm ngôn ngữ Athabaska]] ở [[Alaska]] và đông nam [[Hoa Kỳ]] (bao gồm [[tiếng Navajo]]), và đặc biệt là [[hệ ngôn ngữ Oto-Mangue]] ở Mexico. [[Hệ ngôn ngữ Maya]] hầu hết không có thanh điệu, trừ [[tiếng Maya Yucatec]] (có số người nói lớn nhất), [[tiếng Uspantek]] và một phương ngữ của [[tiếng Tzotzil]] có hệ thống thanh điệu đơn giản.


Tại châu Âu, [[tiếng Na Uy]], [[tiếng Thụy Điển]], [[tiếng Latvia]], [[tiếng Litva]], [[tiếng Serb-Croatia]], một số phương ngữ của [[tiếng Slovene|tiếng Slovenia]] và [[tiếng Limburg]] có hệ thống thanh điệu đơn giản<!--generally characterized as [[pitch accent]]-->. Các [[hệ ngôn ngữ Ấn-Âu|ngôn ngữ Ấn-Âu]] có thanh điệu khác, được nói ở [[tiểu lục địa Ấn Độ]] là [[tiếng Punjab]], [[tiếng Lahanda]], [[các ngôn ngữ Ấn Độ]] và [[tiếng Tây Pahar]]<ref>Barbara Lust, James Gair. ''Lexical Anaphors and Pronouns in Selected South Asian Languages''. Page 637. Walter de Gruyter, 1999. ISBN 9783110143881.</ref><ref>[http://www.omniglot.com/writing/gurmuki.htm]</ref><ref>[http://www.crulp.org/Publication/Crulp_report/CR02_21E.pdf Phonemic Inventory of Punjabi]</ref><ref>Geeti Sen. ''Crossing Boundaries''. Orient Blackswan, 1997. ISBN 9788125013419. Page 132. Quote: "Possibly, Punjabi is the only major South Asian language that has this kind of tonal character. There does seem to have been some speculation among scholars about the possible origin of Punjabi's tone-language character but without any final and convincing answer."</ref>.
Tại châu Âu, [[tiếng Na Uy]], [[tiếng Thụy Điển]], [[tiếng Latvia]], [[tiếng Litva]], [[tiếng Serbo-Croatia]], một số phương ngữ của [[tiếng Slovene|tiếng Slovenia]] và [[tiếng Limburg]] có hệ thống thanh điệu đơn giản<!--generally characterized as [[pitch accent]]-->. Các [[hệ ngôn ngữ Ấn-Âu|ngôn ngữ Ấn-Âu]] có thanh điệu khác, được nói ở [[tiểu lục địa Ấn Độ]] là [[tiếng Punjab]], [[tiếng Lahnda]], và [[nhóm ngôn ngữ Tây Pahar]]<ref>Barbara Lust, James Gair. ''Lexical Anaphors and Pronouns in Selected South Asian Languages''. Page 637. Walter de Gruyter, 1999. ISBN 9783110143881.</ref><ref>[http://www.omniglot.com/writing/gurmuki.htm]</ref><ref>[http://www.crulp.org/Publication/Crulp_report/CR02_21E.pdf Phonemic Inventory of Punjabi]</ref><ref>Geeti Sen. ''Crossing Boundaries''. Orient Blackswan, 1997. ISBN 9788125013419. Page 132. Quote: "Possibly, Punjabi is the only major South Asian language that has this kind of tonal character. There does seem to have been some speculation among scholars about the possible origin of Punjabi's tone-language character but without any final and convincing answer."</ref>.


Các ngôn ngữ có thanh điệu bao gồm:
Các ngôn ngữ có thanh điệu bao gồm:
*Một số [[ngữ hệ Hán-Tạng|ngôn ngữ Hán-Tạng]], trong đó hầu hết là những ngôn ngữ quan trọng. Một số dạng tiếng Trung có thanh điệu phức tạp (ngoại trừ [[tiếng Thượng Hải]]<!--, where the system has collapsed to only a two-way contrast at the word level with some initial consonants, and no contrast at all with others-->); trong khi một số [[ngôn ngữ Tây Tạng]] như [[tiếng Lhasa]] chuẩn, [[tiếng Dzongkha|tiếng Bhutan]] và [[tiếng Miến Điện|tiếng Myanma]] có thanh điệu đơn giản<!--, are more marginally tonal-->. Tuy nhiên, [[tiếng Nepal Bhasa]], ngôn ngữ gốc ở [[Kathmandu]], thì không có thanh điệu, giống như một số phương ngữ Tây Tạng và nhiều ngôn ngữ Tạng-Miến khác.
*Một số [[ngữ hệ Hán-Tạng|ngôn ngữ Hán-Tạng]], trong đó hầu hết là những ngôn ngữ quan trọng. Một số dạng tiếng Trung có thanh điệu phức tạp (ngoại trừ [[tiếng Thượng Hải]]<!--, where the system has collapsed to only a two-way contrast at the word level with some initial consonants, and no contrast at all with others-->); trong khi một số [[ngôn ngữ Tây Tạng]] như [[tiếng Lhasa]] chuẩn, [[tiếng Dzongkha|tiếng Bhutan]] và [[tiếng Miến Điện|tiếng Myanma]] có thanh điệu đơn giản<!--, are more marginally tonal-->. Tuy nhiên, [[tiếng Nepal Bhasa]], ngôn ngữ gốc ở [[Kathmandu]], thì không có thanh điệu, giống như một số phương ngữ Tây Tạng và nhiều ngôn ngữ Tạng-Miến khác.
*Trong [[ngữ hệ Nam-Á]], [[tiếng Việt]] và các ngôn ngữ có quan hệ gần với nó thì có hệ thống thanh điệu phức tạp. Các ngôn ngữ khác của ngữ hệ này như [[tiếng Môn]], [[tiếng Khmer]] và [[các ngôn ngữ Munda]] thì không có thanh điệu.
*Trong [[ngữ hệ Nam-Á]], [[tiếng Việt]] và các ngôn ngữ có quan hệ gần với nó thì có hệ thống thanh điệu phức tạp. Các ngôn ngữ khác của ngữ hệ này như [[tiếng Môn]], [[tiếng Khmer]] và [[nhóm ngôn ngữ Munda]] thì không có thanh điệu.
*[[Ngữ hệ Kradai]] thuần nhất, được sử dụng chủ yếu ở Trung Quốc, Việt Nam, Thái Lan và Lào thì có hệ thống thanh điệu phức tạp.
*[[Ngữ hệ Kradai]] thuần nhất, được sử dụng chủ yếu ở Trung Quốc, Việt Nam, Thái Lan và Lào thì có hệ thống thanh điệu phức tạp.
*[[Ngữ hệ Hmong-Mien]] có hệ thống thanh điệu phức tạp.
*[[Ngữ hệ Hmong-Miền]] có hệ thống thanh điệu phức tạp.
*Nhiều [[hệ ngôn ngữ Phi-Á|ngôn ngữ Phi-Á]] thuộc các ngữ hệ Chad, Cush và Omot có hệ thống thanh điệu đơn giản<!--have register-tone systems-->, như [[tiếng Hausa]] ở Chad. Nhiều ngôn ngữ Omot khá phức tạp về thanh điệu. Tuy nhiên nhiều ngôn ngữ trong các ngữ hệ nêu trên như [[tiếng Somali]] của nhóm ngôn ngữ Cush có rất ít thanh điệu.
*Nhiều [[hệ ngôn ngữ Phi-Á|ngôn ngữ Phi-Á]] thuộc nhóm ngôn ngữ Chad, Cush và Omot có hệ thống thanh điệu đơn giản<!--have register-tone systems-->, như [[tiếng Hausa]] ở Chad. Nhiều ngôn ngữ Omot khá phức tạp về thanh điệu. Tuy nhiên nhiều ngôn ngữ trong các ngôn ngôn ngữ nêu trên như [[tiếng Somali]] của nhóm ngôn ngữ Cush có rất ít thanh điệu.
*Các nhánh chính<!--The vast majority of--> của [[các ngôn ngữ Niger-Congo]] như [[tiếng Ewe]], [[tiếng Igbo]], [[tiếng Lingala]], [[tiếng Maninka]], [[tiếng Yoruba]] và [[tiếng Zulu]], có hệ thống thanh điệu đơn giản<!--have register-tone systems-->. [[Các ngôn ngữ Kru]] có hệ thống thanh điệu kín<!--have contour tones-->. Các ngôn ngữ Niger-Congo không thanh điệu đáng chú ý có [[tiếng Swahili]], [[tiếng Fula]] và [[tiếng Wolof]].
*Các nhánh chính<!--The vast majority of--> của [[hệ ngôn ngữ Niger-Congo]] như [[tiếng Ewe]], [[tiếng Igbo]], [[tiếng Lingala]], [[tiếng Maninka]], [[tiếng Yoruba]] và [[tiếng Zulu]], có hệ thống thanh điệu đơn giản<!--have register-tone systems-->. [[Nhóm ngôn ngữ Kru]] có hệ thống thanh điệu kín<!--have contour tones-->. Các ngôn ngữ Niger-Congo không thanh điệu đáng chú ý có [[tiếng Swahili]], [[tiếng Fula]] và [[tiếng Wolof]].
*Hầu như tất cả các [[ngôn ngữ Nile-Saharan]] có hệ thống thanh điệu đơn giản<!--have register-tone systems-->.
*Hầu như tất cả [[hệ ngôn ngữ Nilo-Sahara|ngôn ngữ Nilo-Sahara]] có hệ thống thanh điệu đơn giản<!--have register-tone systems-->.
*Tất cả các [[ngôn ngữ Khoisan]] ở Nam Phi có hệ thống thanh điệu kín<!--have contour-tone systems-->.
*Tất cả các [[hệ ngôn ngữ Khoisan|ngôn ngữ Khoisan]] ở Nam Phi có hệ thống thanh điệu kín<!--have contour-tone systems-->.
*Gần một nửa [[các ngôn ngữ Athabask]], như [[tiếng Navajo]], có hệ thống thanh điệu đơn giản<!--have simple register-tone systems--> (các ngôn ngữ ở California, Oregon một số ở Alaska)<!--, but the languages that have tone fall into two groups that are mirror images of each other. That is, a word which has a high tone in one language will have a cognate with a low tone in another, and ''vice versa.''-->
*Gần một nửa [[nhóm ngôn ngữ Athabaska]], như [[tiếng Navajo]], có hệ thống thanh điệu đơn giản<!--have simple register-tone systems--> (các ngôn ngữ ở California, Oregon, một số ở Alaska)<!--, but the languages that have tone fall into two groups that are mirror images of each other. That is, a word which has a high tone in one language will have a cognate with a low tone in another, and ''vice versa.''-->
*[[Các ngôn ngữ Iroquoian]] có thanh điệu, như tiếng Mohawk có ba dấu thanh.
*[[Hệ ngôn ngữ Iroquois]] có thanh điệu, như tiếng Mohawk có ba thanh.
*Tất cả các [[ngôn ngữ Oto-Manguea]] có thanh điệu. <!--Most have register-tone systems, some contour systems. These are perhaps the most complex tone systems in North America.
*Tất cả các [[hệ ngôn ngữ Oto-Manguea|ngôn ngữ Oto-Manguea]] có thanh điệu. <!--Most have register-tone systems, some contour systems. These are perhaps the most complex tone systems in North America.
*The [[Kiowa-Tanoan languages]].
*The [[Kiowa-Tanoan languages]].
*Scattered languages of the [[Amazon basin]], usually with rather simple register-tone systems.
*Scattered languages of the [[Amazon basin]], usually with rather simple register-tone systems.

Phiên bản lúc 05:59, ngày 26 tháng 10 năm 2016

Thanh điệu (tiếng Anh: tone) là độ trầm, bổng của giọng nói trong một âm tiết có tác dụng cấu tạo và khu biệt vỏ âm thanh của từ và hình vị. Sự khác nhau cà và cá là sự khác nhau về thanh điệu: âm tiết cá được phát âm cao, âm tiết cà được phát âm thấp.

Các ngôn ngữ có thanh điệu

Hầu hết các ngôn ngữ ở châu Phi cận Sahara đều có thanh điệu, ngoại trừ tiếng Swahili ở phía đông và tiếng Wolof, tiếng Fulani ở phía tây. Nhóm ngôn ngữ Chad, nhóm ngôn ngữ Omot và một số nhánh mở rộng của nhóm ngôn ngữ Cush thuộc hệ ngôn ngữ Phi-Á là những ngôn ngữ có thanh điệu trong khi các ngôn ngữ chị em của chúng như nhóm ngôn ngữ Semit, nhóm ngôn ngữ Berber và tiếng Ai Cập thì không có thanh điệu.

Một số ngôn ngữ ở Đông Á và Đông Nam Á có thanh điệu, bao gồm tất cả các dạng Trung Quốc , tiếng Việt, tiếng Thái và tiếng Lào. Một số ngôn ngữ Đông Á như tiếng Myanma, tiếng Hàn và tiếng Nhật có hệ thống thanh điệu đơn giản hơn. Tuy nhiên, một số ngôn ngữ trong vùng này hoàn toàn không có thanh điệu như tiếng Mông Cổ, tiếng Khmer và tiếng Mã Lai. Trong số nhóm ngôn ngữ Tây Tạng, tiếng Trung Tạng (gồm các phương ngữ ở thủ phủ Lhasa) và tiếng Tạng Kham thì có thanh điệu, ngược lại tiếng Tạng Amdo và tếng Ladakh thì không có.

Một số ngôn ngữ bản địa ở Bắc Mỹ và Nam Mỹ có thanh điệu, như nhóm ngôn ngữ Athabaska ở Alaska và đông nam Hoa Kỳ (bao gồm tiếng Navajo), và đặc biệt là hệ ngôn ngữ Oto-Mangue ở Mexico. Hệ ngôn ngữ Maya hầu hết không có thanh điệu, trừ tiếng Maya Yucatec (có số người nói lớn nhất), tiếng Uspantek và một phương ngữ của tiếng Tzotzil có hệ thống thanh điệu đơn giản.

Tại châu Âu, tiếng Na Uy, tiếng Thụy Điển, tiếng Latvia, tiếng Litva, tiếng Serbo-Croatia, một số phương ngữ của tiếng Slovenia và tiếng Limburg có hệ thống thanh điệu đơn giản. Các ngôn ngữ Ấn-Âu có thanh điệu khác, được nói ở tiểu lục địa Ấn Độ là tiếng Punjab, tiếng Lahnda, và nhóm ngôn ngữ Tây Pahar[1][2][3][4].

Các ngôn ngữ có thanh điệu bao gồm:

Tiếng Việt sử dụng bảng chữ cái Latin và có sáu thanh điệu được ghi bằng các dấu thanh đặt trên hoặc dưới nguyên âm chính: huyền, ngã, hỏi, sắc, nặng và không dấu (tức không có dấu nào cả). Việc đặt dấu thanh đối với các từ sử dụng âm đệm w kết hợp với nguyên âm i (được viết là uy) đồng thời không có phụ âm cuối hiện đang còn gây tranh cãi.

Tham khảo

  • Mai Ngọc Chủ, Vũ Đức Thiệu, Hoàng Trọng Phiên, Cơ sở ngôn ngữ học và tiếng Việt, 2006
  • Bao, Zhiming. (1999). The structure of tone. New York: Oxford University Press. ISBN 0-19-511880-4.
  • Chen, Matthew Y. 2000. Tone Sandhi: patterns across Chinese dialects. Cambridge, England: CUP ISBN 0-521-65272-3
  • Clements, George N.; Goldsmith, John (eds.) (1984) Autosegmental Studies in Bantu Tone. Berlin: Mouton de Gruyer.
  • Fromkin, Victoria A. (ed.). (1978). Tone: A linguistic survey. New York: Academic Press.
  • Halle, Morris; & Stevens, Kenneth. (1971). A note on laryngeal features. Quarterly progress report 101. MIT.
  • Haudricourt, André-Georges. (1954). De l'origine des tons en vietnamien. Journal Asiatique, 242: 69-82.
  • Haudricourt, André-Georges. (1961). Bipartition et tripartition des systèmes de tons dans quelques langues d'Extrême-Orient. Bulletin de la Société de Linguistique de Paris, 56: 163-180.
  • Hombert, Jean-Marie; Ohala, John J.; Ewan, William G. (1979). “Phonetic explanations for the development of tones”. Language. 55 (1): 37–58. doi:10.2307/412518.
  • Hyman, Larry. 2007. There is no pitch-accent prototype. Paper presented at the 2007 LSA Meeting. Anaheim, CA.
  • Hyman, Larry. 2007. How (not) to do phonological typology: the case of pitch-accent. Berkeley, UC Berkeley. UC Berkeley Phonology Lab Annual Report: 654-685. Available online.
  • Kingston, John. (2005). The phonetics of Athabaskan tonogenesis. In S. Hargus & K. Rice (Eds.), Athabaskan prosody (pp. 137–184). Amsterdam: John Benjamins Publishing.
  • Maddieson, Ian. (1978). Universals of tone. In J. H. Greenberg (Ed.), Universals of human language: Phonology (Vol. 2). Stanford: Stanford University Press.
  • Michaud, Alexis. (2008). Tones and intonation: some current challenges. Proc. of 8th Int. Seminar on Speech Production (ISSP'08), Strasbourg, pp. 13–18. (Keynote lecture.) Available online.
  • Odden, David. (1995). Tone: African languages. In J. Goldsmith (Ed.), Handbook of phonological theory. Oxford: Basil Blackwell.
  • Pike, Kenneth L. (1948). Tone languages: A technique for determining the number and type of pitch contrasts in a language, with studies in tonemic substitution and fusion. Ann Arbor: The University of Michigan Press. (Reprinted 1972, ISBN 0-472-08734-7).
  • Wee, Lian-Hee (2008). “Phonological Patterns in the Englishes of Singapore and Hong Kong”. World Englishes. 27 (3/4): 480–501. doi:10.1111/j.1467-971X.2008.00580.x.
  • Yip, Moira. (2002). Tone. Cambridge textbooks in linguistics. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-521-77314-8 (hbk), ISBN 0-521-77445-4 (pbk).

Chú thích

  1. ^ Barbara Lust, James Gair. Lexical Anaphors and Pronouns in Selected South Asian Languages. Page 637. Walter de Gruyter, 1999. ISBN 9783110143881.
  2. ^ [1]
  3. ^ Phonemic Inventory of Punjabi
  4. ^ Geeti Sen. Crossing Boundaries. Orient Blackswan, 1997. ISBN 9788125013419. Page 132. Quote: "Possibly, Punjabi is the only major South Asian language that has this kind of tonal character. There does seem to have been some speculation among scholars about the possible origin of Punjabi's tone-language character but without any final and convincing answer."

Liên kết ngoài

Xem thêm

Lấy từ “https://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Thanh_điệu&oldid=25401168”