Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Can Chi”

Bách khoa toàn thư mở Wikipedia
Nội dung được xóa Nội dung được thêm vào
Không có tóm lược sửa đổi
Thẻ: Sửa đổi di động Sửa đổi từ trang di động
Thể loại
Dòng 15: Dòng 15:


=== Ý nghĩa ===
=== Ý nghĩa ===
'''Can''' được gọi là Thiên Can ([[tiếng Trung Quốc|tiếng Hán]]: 天干; pinyin: ''tiāngān'') hay Thập Can (tiếng Hán: 十干; pinyin: ''shígān'') do có đúng mười (10) can khác nhau. Can cũng còn được phối hợp với [[Âm dương|Âm-Dương]] và [[Ngũ hành]].<!--Xuất phát hay có liên quan gì đến việc con người là giống động vật mười ngón?-->
'''Can''' được gọi là Thiên Can ([[tiếng Trung Quốc|tiếng Hán]]: 天干; pinyin: ''tiāngān'') hay Thập Can (tiếng Hán: 十干; pinyin: ''shígān'') do có đúng mười (10) can khác nhau. Can cũng còn được phối hợp với [[Âm dương]] và [[Ngũ hành]].<!--Xuất phát hay có liên quan gì đến việc con người là giống động vật mười ngón?-->


=== Danh sách 10 can ===
=== Danh sách 10 can ===
Năm sinh kết thúc bằng số nào thì có Can số đó.
Năm kết thúc bằng số nào thì có Can số đó.
{| class="wikitable"
{| class="wikitable"
! Số!! Can!! Việt || Âm-Dương!! Hành
! Số!! Can!! Việt || Âm - Dương!! Hành
|-
|-
|0 || 庚 || canh || Dương || Kim
|0 || 庚 || canh || Dương || Kim
Dòng 59: Dòng 59:
|3 || 寅 || dần || yín || とら tora || 인 in || hổ || 60° ||xuân || 1 || 3 - 5 giờ sáng
|3 || 寅 || dần || yín || とら tora || 인 in || hổ || 60° ||xuân || 1 || 3 - 5 giờ sáng
|-
|-
|4 || 卯 || mẹo (mão hay mèo) || mǎo || う u || 묘 myo || mèo (tại Trung Quốc, Bán đảo Triều Tiên, Nhật Bản,... là thỏ) ||90° (đông) || xuân || 2 (xuân phân) || 5 - 7 giờ sáng
|4 || 卯 || mão || mǎo || う u || 묘 myo || mèo (tại Trung Quốc, Bán đảo Triều Tiên, Nhật Bản,... là thỏ) ||90° (đông) || xuân || 2 (xuân phân) || 5 - 7 giờ sáng
|-
|-
|5 || 辰 || thìn || chén || たつ tatsu || 진 jin || rồng || 120° || xuân || 3 || 7 - 9 giờ sáng
|5 || 辰 || thìn || chén || たつ tatsu || 진 jin || rồng || 120° || xuân || 3 || 7 - 9 giờ sáng
Dòng 98: Dòng 98:
=== 60 tổ hợp Can Chi ===
=== 60 tổ hợp Can Chi ===
[[Tập tin:Chu Kỳ 60 Năm.svg|250 px|phải|Bản Chu Kỳ 60 Năm]]
[[Tập tin:Chu Kỳ 60 Năm.svg|250 px|phải|Bản Chu Kỳ 60 Năm]]
Người ta ghép một can với một chi để tạo thành tên gọi chính thức của những cái cần đặt tên (ngày, giờ, tháng, năm v.v...) bắt đầu từ can Giáp và chi Tý tạo ra [[Giáp Tý]], sau đó đến can Ất và chi Sửu tạo ra [[Ất Sửu]] và cứ như vậy cho đến hết (Bính,..., Quý) và (Dần..., Hợi). Sự kết hợp như vậy tạo thành một [[chu kì]], hết can (hoặc chi) cuối cùng thì nó tự động quay trở lại cho đến tổ hợp cuối cùng là [[Quý Hợi]]. Có tổng cộng 60 (bằng bội số chung nhỏ nhất của [[10]] và [[12]]) tổ hợp khác nhau của [[10]] can và [[12]] chi. Một chi có thể ghép với năm can và một can là sáu chi. [[60]] tổ hợp can chi, được gọi là [[Lục thập hoa giáp]] bao gồm:
Người ta ghép một can với một chi để tạo thành tên gọi chính thức của những cái cần đặt tên (ngày, giờ, tháng, năm v.v...) bắt đầu từ can Giáp và chi Tý tạo ra [[Giáp Tý]], sau đó đến can Ất và chi Sửu tạo ra [[Ất Sửu]] và cứ như vậy cho đến hết (Bính,..., Quý) và (Dần..., Hợi). Sự kết hợp như vậy tạo thành một [[chu kì]], hết can (hoặc chi) cuối cùng thì nó tự động quay trở lại cho đến tổ hợp cuối cùng là [[Quý Hợi]]. Có tổng cộng 60 (bằng bội số chung nhỏ nhất của [[10]] và [[12]]) tổ hợp khác nhau của [[10]] can và [[12]] chi. Một chi có thể ghép với năm can và một can là sáu chi. [[60]] tổ hợp can chi, được gọi là Lục thập hoa giáp bao gồm:


{{Div col|cols=3}}
{{Div col|cols=3}}
Dòng 206: Dòng 206:
[[Thể loại:Can Chi]]
[[Thể loại:Can Chi]]
[[Thể loại:Lịch Trung Quốc]]
[[Thể loại:Lịch Trung Quốc]]
[[Thể loại:Tử vi Đông phương
[[Thể loại:Tử vi Đông phương]]

]]
[[Thể loại:Đơn vị thời gian]]
[[Thể loại:Đơn vị thời gian]]

Phiên bản lúc 17:21, ngày 6 tháng 3 năm 2018

Can Chi (tiếng Trung干支 (Can Chi)Gānzhī), đôi khi gọi dài dòng là Thiên Can Địa Chi (tiếng Trung天干地支 (Thiên Can Địa Chi)Tiāngān dìzhī) hay Thập Can Thập Nhị Chi (tiếng Trung十干十二支 (Thập Can Thập Nhị Chi)Shí gàn shí'èrzhī), là hệ thống đánh số thành chu kỳ được dùng tại các nước có nền văn hóa Á Đông như: Trung Quốc, Việt Nam, Hàn Quốc, Triều Tiên, Nhật Bản, Đài Loan, Singapore và một số quốc gia khác. Nó được áp dụng với tổ hợp chu kỳ sáu mươi (60) trong âm lịch nói chung để xác định tên gọi của thời gian (ngày, giờ, năm, tháng) cũng như trong chiêm tinh học. Người ta cho rằng nó có xuất xứ từ thời nhà ThươngTrung Quốc.[1]

Trong đời sống, hệ Can Chi được gọi đơn giản là 12 con giáp, với các loài vật như

Mười hai con giáp

(Chuột) • Sửu (Trâu) • Dần (Hổ) • Mão/Mẹo (Mèo/Thỏ) • Thìn (Rồng) • Tỵ (Rắn) • Ngọ (Ngựa)  • Mùi (/Cừu) • Thân (Khỉ) • Dậu () • Tuất (Chó) • Hợi (Lợn)

Can

Ý nghĩa

Can được gọi là Thiên Can (tiếng Hán: 天干; pinyin: tiāngān) hay Thập Can (tiếng Hán: 十干; pinyin: shígān) do có đúng mười (10) can khác nhau. Can cũng còn được phối hợp với Âm dươngNgũ hành.

Danh sách 10 can

Năm kết thúc bằng số nào thì có Can số đó.

Số Can Việt Âm - Dương Hành
0 canh Dương Kim
1 tân Âm Kim
2 nhâm Dương Thủy
3 quý Âm Thủy
4 giáp Dương Mộc
5 ất Âm Mộc
6 bính Dương Hỏa
7 đinh Âm Hỏa
8 mậu Dương Thổ
9 kỷ Âm Thổ

Chi

Ý nghĩa

Chi hay Địa Chi (Hán: 地支; pinyin: dìzhī) hay Thập Nhị Chi (Hán: 十二支, shíèrzhī) do có đúng thập nhị (mười hai) chi. Đây là mười hai từ chỉ 12 con vật của hoàng đạo Trung Quốc dùng như để chỉ phương hướng, bốn mùa, ngày, tháng, năm và giờ ngày xưa (gọi là canh gấp đôi giờ hiện đại). Việc liên kết các yếu tố liên quan đến cuộc sống con người với Chi là rất phổ biến ở khu vực Đông ÁĐông Nam Á.

Danh sách 12 Chi

Số Chi Việt Hoa Nhật Triều Tiên Hoàng đạo¹ Hướng Mùa Tháng âm lịch Giờ
1 ね ne 자 ja chuột 0° (bắc) đông 11 (đông chí) 11 giờ đêm - 1 giờ sáng
2 sửu chǒu うし ushi 축 chug trâu 30° đông 12 1 - 3 giờ sáng
3 dần yín とら tora 인 in hổ 60° xuân 1 3 - 5 giờ sáng
4 mão mǎo う u 묘 myo mèo (tại Trung Quốc, Bán đảo Triều Tiên, Nhật Bản,... là thỏ) 90° (đông) xuân 2 (xuân phân) 5 - 7 giờ sáng
5 thìn chén たつ tatsu 진 jin rồng 120° xuân 3 7 - 9 giờ sáng
6 tỵ み mi 사 sa rắn 150° 4 9 - 11 giờ sáng
7 ngọ うま uma 오 o ngựa 180° (nam) 5 (hạ chí) 11 giờ sáng - 1 giờ chiều
8 mùi wèi ひつじ tsuji 미 mi dê (tại bán đảo Triều Tiên là cừu) 210° 6 1 - 3 giờ chiều
9 thân shēn さる saru 신 sin khỉ 240° thu 7 3 - 5 giờ chiều
10 dậu yǒu とり tori 유 yu 270° (tây) thu 8 (thu phân) 5 - 7 giờ chiều
11 tuất いぬ inu 술 sul chó 300° thu 9 7 - 9 giờ tối
12 hợi hài い i 해 hae lợn 330° đông 10 9 - 11 giờ tối

[2][3][4]

Giờ Âm Lịch - Dương Lịch

Tương truyền ngày xưa có một người tên Đại Nhiêu đã lập ra Thập Can và Thập Nhị Chi để giúp người ta tính toán thời gian. Việc tính giờ cũng có liên quan đến tập tính của 12 loài vật:

  • Tý (23-1 giờ): Lúc chuột đang hoạt động mạnh.
  • Sửu (1-3 giờ): Lúc trâu chuẩn bị đi cày.
  • Dần (3-5 giờ): Lúc hổ hung hãn nhất.
  • Mão (5-7 giờ): Lúc trăng còn sáng (mắt thỏ ngọc/mèo sáng).
  • Thìn (7-9 giờ): Lúc đàn rồng quây mưa (quần long hành vũ).
  • Tỵ (9-11 giờ): Lúc rắn không hại người.
  • Ngọ (11-13 giờ): Ngựa có dương tính cao nên được xếp vào giữa trưa.
  • Mùi (13-15 giờ): Lúc dê (cừu) ăn cỏ không ảnh hưởng tới việc cây cỏ mọc lại.
  • Thân (15-17 giờ): Lúc khỉ thích hú.
  • Dậu (17-19 giờ): Lúc gà bắt đầu vào chuồng.
  • Tuất (19-21 giờ): Lúc chó phải trông nhà.
  • Hợi (21-23 giờ): Lúc lợn ngủ say nhất.[5]

Lục thập hoa giáp

60 tổ hợp Can Chi

Bản Chu Kỳ 60 Năm
Bản Chu Kỳ 60 Năm

Người ta ghép một can với một chi để tạo thành tên gọi chính thức của những cái cần đặt tên (ngày, giờ, tháng, năm v.v...) bắt đầu từ can Giáp và chi Tý tạo ra Giáp Tý, sau đó đến can Ất và chi Sửu tạo ra Ất Sửu và cứ như vậy cho đến hết (Bính,..., Quý) và (Dần..., Hợi). Sự kết hợp như vậy tạo thành một chu kì, hết can (hoặc chi) cuối cùng thì nó tự động quay trở lại cho đến tổ hợp cuối cùng là Quý Hợi. Có tổng cộng 60 (bằng bội số chung nhỏ nhất của 1012) tổ hợp khác nhau của 10 can và 12 chi. Một chi có thể ghép với năm can và một can là sáu chi. 60 tổ hợp can chi, được gọi là Lục thập hoa giáp bao gồm:

Bảng "Chu kỳ 60 năm"

Giáp Ất Bính Đinh Mậu Kỷ Canh Tân Nhâm Quý
01 13 25 37 49
Sửu 02 14 26 38 50
Dần 51 03 15 27 39
Mão 52 04 16 28 40
Thìn 41 53 05 17 29
Tỵ 42 54 06 18 30
Ngọ 31 43 55 07 19
Mùi 32 44 56 08 20
Thân 21 33 45 57 09
Dậu 22 34 46 58 10
Tuất 11 23 35 47 59
Hợi 12 24 36 48 60
Bảng tra nhanh: Chu kỳ Can Chi 60 năm

Xem thêm

Tham khảo

  1. ^ “Ngũ hành và can chi”. Truy cập 14 tháng 11/2008. Kiểm tra giá trị ngày tháng trong: |accessdate= (trợ giúp)
  2. ^ Trong ngoặc là tên con vật tượng trưng của người Việt
  3. ^ Giờ lấy tương đối do nó thay đổi theo từng tháng trong năm, với dung sai so với giờ trong bảng khoảng ±20 phút.
  4. ^ Về nghĩa của các con vật gán cho các chi thì chi thứ tự nghĩa Việt Nam là mão (tức là con mèo) trong khi nghĩa Trung Hoa là thố (tức là con thỏ). Cho đến nay chưa thấy có tài liệu đáng tin cậy nào giải thích sự khác nhau này.
  5. ^ "12 con giáp" và ý nghĩa tượng trưng”. Truy cập 3 tháng 2/2008. Kiểm tra giá trị ngày tháng trong: |accessdate= (trợ giúp)

Liên kết ngoài