Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Nguyễn Du”

Bách khoa toàn thư mở Wikipedia
Duyệt lịch sử tương tác
← Thay đổi trướcThay đổi sau →
Nội dung được xóa Nội dung được thêm vào
Trực quanMã wiki
thích thì tôi chiều, vậy thôi, tùy bác sửa sao thì sửa
Mời bác Phương viết tiếp
Dòng 33: Dòng 33:
| website =
| website =
}}
}}
{{Đang viết}}
{{Đang viết 2|name=Phuongcacanh}}
⚫
'''Nguyễn Du''' ([[Chữ Trung Quốc|chữ Hán]]: 阮攸; [[1765]]–[[1820]]) [[tên tự]] '''Tố Như''' (素如), hiệu '''Thanh Hiên''' (清軒), biệt hiệu '''Hồng Sơn lạp hộ''' (鴻山獵戶), là một nhà thơ nổi tiếng thời Lê mạt, Nguyễn sơ ở [[Việt Nam]]. Ông là một nhà thơ lớn của [[Việt Nam]], được [[người Việt]] kính trọng gọi ông là "Đại thi hào dân tộc". Năm [[1965]], Nguyễn Du được [[UNESCO]] công nhận là [[danh nhân văn hóa]] thế giới.
{{thái độ trung lập}}
⚫
'''Nguyễn Du''' ([[Chữ Trung Quốc|chữ Hán]]: 阮攸; [[1765]]–[[1820]]) [[tên tự]] '''Tố Như''' (素如), hiệu '''Thanh Hiên''' (清軒), biệt hiệu '''Hồng Sơn lạp hộ''' (鴻山獵戶), là một nhà thơ nổi tiếng thời Lê mạt, Nguyễn sơ ở [[Việt Nam]]. Ông được xem như là một nhà thơ lớn của [[Việt Nam]], được [[người Việt]] kính trọng gọi ông là "Đại thi hào dân tộc". Năm [[1965]], Nguyễn Du được [[UNESCO]] công nhận là [[danh nhân văn hóa]] thế giới.


==Cuộc đời==
==Tiểu sử==
'''Nguyễn Du''' tên tự là '''Tố Như''', tên hiệu là '''Thanh Hiên''' sinh ngày mồng 3 tháng 1 năm ([[1766]]) tức ngày 23 tháng 11 năm [[Ất Dậu]] tại phường Bích Câu, [[Thăng Long]]. Cha là [[Nguyễn Nghiễm]] (1708-1775), sinh ở làng Tiên Điền, huyện Nghi Xuân, Hà Tĩnh, tên tự ''Hy Di'', hiệu ''Nghi Hiên'', có biệt hiệu là ''Hồng Ngự cư sĩ'' đậu Nhị giáp [[tiến sĩ]], làm quan đến chức Đại tư đồ (Tể tướng), tước Thượng thư bộ Hộ [[nhà Hậu Lê|triều Lê]]. Mẹ là bà Trần Thị Tần (24-8-1740) - (27-8-1778), con gái một người làm chức câu kế. Quê làng Hoa Thiều, xã Minh Đạo, huyện Tiên Du (Đông Ngàn), xứ [[Kinh Bắc]], nay thuộc tỉnh [[Bắc Ninh]]. Bà Tần là vợ thứ ba của [[Nguyễn Nghiễm]] (kém chồng 32 tuổi sinh được năm con, bốn trai và một gái).<ref>''Từ điển văn học'' (bộ mới), tr. 1120.)</ref> <ref>Nguyễn Du về tác gia và tác phẩm, nxb Giáo dục, 2002, tr 27</ref>
'''Nguyễn Du''' sinh năm [[Ất Dậu]] ([[1765]])<ref> Chép theo sách ''giáo khoa lớp 10'' (Tập 2) hiện hành (bản in 2008, tr. 92).</ref> tại [[Thăng Long]]. Tổ tiên ông vốn từ làng Canh Hoạch, huyện [[Thanh Oai]], trấn [[Sơn Nam]] (thuộc [[Hà Tây]] và nay thuộc [[Hà Nội]]) sau di cư vào xã [[Nghi Xuân]], huyện [[Tiên Điền]] (nay là làng Tiên Điền, huyện [[Nghi Xuân]], tỉnh [[Hà Tĩnh]]).


Tổ tiên của Nguyễn Du có nguồn gốc từ làng Canh Hoạch, huyện [[Thanh Oai]], trấn [[Sơn Nam]] (nay thuộc [[Hà Nội]]), sau di cư vào [[Hà Tĩnh]], có truyền thống khoa hoạn nổi danh ở làng Tiên Điền về thời [[Nhà Hậu Lê|Lê mạt]]. Trước ông, sáu bảy thế hệ viễn tổ đã từng đỗ đạt làm quan.
Nguyễn Du thuộc về một gia đình khoa hoạn nổi danh ở làng Tiên Điền về thời [[Nhà Hậu Lê|Lê mạt]]. Trước ông, sáu bảy thế hệ viễn tổ đã từng đỗ đạt làm quan. Đến thân phụ ông là [[Nguyễn Nghiễm]] (1708-1775), đậu Nhị giáp [[tiến sĩ]], làm quan đến chức Đại tư đồ (Tể tướng), tước Xuân Quận Công dưới [[nhà Hậu Lê|triều Lê]]...Ngoài là một đại thần, ông Nghiễm còn là một nhà thơ, một nhà nghiên cứu sử học.
Ông Nghiễm có cả thảy tám vợ và 21 người con trai<ref>Ghi theo ''Thơ chữ Hán Nguyễn Du'', tr. 18.</ref>. Người con trưởng là [[Nguyễn Khản]] (1734-1786) đỗ Tam giáp tiến sĩ, làm quan tới chức Tham Tụng, tước Toản Quận Công (con bà chính, rất mê hát xướng, nổi tiếng phong lưu một thời, thân với chúa [[Trịnh Sâm]]), người con thứ hai là Nguyễn Điều đỗ Hương cống, từng làm trấn thủ [[Sơn Tây]]. Nếu kể theo thứ tự này, thì Nguyễn Du đứng hàng thứ bảy, nên còn được gọi là ''Chiêu Bảy''.


Năm [[Đinh Hợi]] ([[1767]]), khi Nguyễn Du mới một tuổi, [[Nguyễn Nghiễm]] được thăng Thái tử Thái bảo, hàm tòng nhất phẩm, tước Xuân Quận công nên Nguyễn Du thời đó sống trong giầu sang phú quý.
Mẹ Nguyễn Du là bà Trần Thị Tần (1740-1778), con gái một người thuộc hạ làm chức câu kế <ref> ''Từ điển văn học (bộ mới)'' ghi: xuất thân từ giới bình dân. (tr.1120)</ref>, người xã Hoa Thiều, huyện Đông Ngàn, xứ [[Kinh Bắc]], nay thuộc tỉnh [[Bắc Ninh]].
Bà Tần là vợ thứ ba của Nguyễn Nghiễm, trẻ hơn chồng 32 tuổi. Bà sinh được năm con, bốn trai và một gái.<ref>Thứ tự như sau: Nguyễn Trụ, Nguyễn Nễ (hơn Nguyễn Du 4 tuổi), Nguyễn Du, Nguyễn Ức (kém Nguyễn Du 2 tuổi) và Nguyễn Thị Niên. Năm [[1775]], người con đầu của bà Tần mất, mới 18 tuổi, năm sau chồng mất, hai cái tang liền làm cho bà đau buồn rồi lâm bệnh mất ngày 27 [[tháng 7]] năm [[1778]], khi mới 39 tuổi (theo ''Thơ chữ Hán Nguyễn Du'', tr 19 và ''Từ điển văn học'' (bộ mới), tr. 1120.)</ref>.


Năm [[Giáp Ngọ]] ([[1774]]), cha Nguyễn Du sung chức tả tướng, cùng [[Hoàng Ngũ Phúc]] đi đánh chúa Nguyễn ở Đàng Trong. Từ thời gian này Nguyễn Du chịu nhiều mất mát:
Thuở nhỏ Nguyễn Du sống trong nhung lụa, nhưng cuộc sống này kéo dài không quá mười năm. Vì 10 tuổi đã mồ côi cha, năm 13 tuổi, mồ côi mẹ, ông và các anh em ruột phải đến sống với người anh cả khác mẹ là Nguyễn Khản (khi ấy ông Khản đã hơn Nguyễn Du 31 tuổi)).
# Năm [[1775]] anh trai cùng mẹ là Nguyễn Trụ (sinh 1757) qua đời.
# Năm [[1776]] ([[Bính Thân]]) cha Nguyễn Du qua đời.
# Năm [[1778]] ([[Mậu Tuất]]) bà Trần Thị Tần, mẹ Nguyễn Du qua đời. Cũng trong năm này, anh thứ hai của Nguyễn Du là Nguyễn Điều (sinh năm 1745) được bổ làm Trấn thủ Hưng Hóa.


Năm [[Canh Tý]] ([[1780]]), Nguyễn Khản là anh cả của Nguyễn Du đang làm Trấn thủ Sơn Tây bị khép tội mưu loạn trong [[Vụ án năm Canh Tý]], bị bãi chức và bị giam ở nhà Châu Quận công. Lúc này Nguyễn Du được một người thân của Nguyễn Nghiễm là Đoàn Nguyễn Tuấn đón về Sơn Nam Hạ (Nam Định) nuôi ăn học.
Năm [[1780]], khi ấy Nguyễn Du mới 15 tuổi thì xảy ra “Vụ mật án [[Canh Tý]]”: Chúa [[Trịnh Sâm]] lập con thứ là [[Trịnh Cán]] làm thế tử, thay cho con trưởng là Trịnh Tông. Ông Khản giúp Trịnh Tông, việc bại lộ, bị giam. Đến khi Trịnh Tông lên ngôi, ông Khản được cử lên làm Thượng thư [[Bộ Lại]] và Tham tụng. Quân lính khác phe (sử gọi là “kiêu binh”) không phục, kéo đến phá nhà, khiến ông Khản phải cải trang trốn lên [[Sơn Tây]] sống với em là Nguyễn Điều rồi về quê ở [[Hà Tĩnh]]. Vậy là anh em Nguyễn Du từ bấy lâu đã đến nương nhờ ông Khản, mỗi người phải mỗi ngã.


Năm [[Nhâm Dần]] ([[1782]]), [[Trịnh Sâm]] mất [[Kiêu binh]] phế [[Trịnh Cán]], lập [[Trịnh Tông]] lên ngôi chúa. Hai anh của Nguyễn Du là Nguyễn Khản được làm Thượng thư bộ Lại, tước Toản Quận công, Nguyễn Điều làm Trấn thủ Sơn Tây.
Năm [[1783]], Nguyễn Du [[thi Hương]] đỗ tam trường (tú tài), sau đó không rõ vì lẽ gì không đi thi nữa. Trước đây, một võ quan họ Hà (không rõ tên) ở [[Thái Nguyên]], không có con nên đã nhận ông làm con nuôi. Vì thế, khi người cha này mất, Nguyễn Du được tập ấm<ref>Tập ấm: Tập có nghĩa truyền lại đời sau, ấm có nghĩa là nhờ ơn người trước để lại mà con cháu được phong tặng chức tước hoặc miễn cho một trách nhiệm nào đó.</ref> một chức quan võ nhỏ ở Thái Nguyên.


Năm [[Quý Mão]] ([[1783]]) Nguyễn Du [[thi Hương]] ở trường Sơn Nam, đậu Tam trường (Tú tài). Ông lấy vợ là con gái Đoàn Nguyễn Thục và ông được tập ấm chức Chánh thủ hiệu hiệu quân Hùng hậu của cha nuôi họ Hà ở Thái Nguyên. Cũng trong năm này anh cùng mẹ của Nguyễn Du là Nguyễn Đề (sinh 1761) đỗ đầu kỳ thi Hương ở điện Phụng Thiên (cử Nhân) và Nguyễn Khản đầu năm thăng chức Thiếu Bảo, cuối năm thăng chức Tham tụng.
Năm [[1786]], Tây Sơn bắt đầu đưa quân ra [[Bắc Hà]].


Tháng 2 năm ([[1784]]), kiêu binh nổi dậy đưa hoàng tôn Lê Duy Kỳ lên làm thái tử. Tư dinh của Nguyễn Khản ở phường Bích Câu, [[Thăng Long]] bị phá, Nguyễn Khản phải trốn lên ở với em là Nguyễn Điều đang là trấn thủ Sơn Tây. Đến năm [[1786]] thì Nguyễn Khản bị mắc bệnh rồi chết ở [[Thăng Long]].
Năm [[1789]], [[Nguyễn Huệ]], một trong ba thủ lĩnh của [[nhà Tây Sơn]] đã kéo quân ra Bắc đánh tan hai mươi mấy vạn quân [[nhà Thanh|Thanh]] sang tiến chiếm [[Đại Việt]]. Nguyễn Du cũng chạy theo vua [[Lê Chiêu Thống]] (1766-1793) nhưng không kịp, đành trở về quê vợ<ref>Vợ Nguyễn Du, sách ''Ngữ văn 10'' không ghi tên, chỉ cho biết là con gái Đoàn Nguyễn Thục, quê ở Quỳnh Côi, trấn Sơn Nam, nay thuộc tỉnh Thái Bình. Khi đến sống ở đây, vài tác giả như Phạm Thế ngũ (sách ghi bên dưới, tr. 349) cho biết Nguyễn Du có mưu chống lại Tây Sơn, nhưng việc không thành nên bỏ về Nghệ An. Nhưng theo ''Từ điển văn học'', căn cứ vào những sáng tác viết vào khoảng thời gian này trong ''Thanh Hiên thi tập'', thì hình như Nguyễn Du chủ yếu là trốn tránh để giữ mình, chứ không có âm mưu chống đối gì.</ref>, quê ở Quỳnh Côi ở [[Thái Bình]], sống nhờ nhà người anh vợ là danh sĩ [[Đoàn Nguyễn Tuấn]] (1750-?).


Năm [[1789]] [[Nguyễn Huệ]] đại phá [[quân Thanh]]. Đoàn Nguyễn Tuấn hợp tác với nhà Tây Sơn|Tây Sơn]], giữ chức Thị lang bộ Lại. Lúc này Nguyễn Du về ở quê vợ (Quỳnh Côi, Thái Bình).
Được vài năm, Nguyễn Du về Nghệ An. Năm [[1796]], nghe tin ở [[Gia Định]], chúa [[Nguyễn Ánh]] (1762-1819) đang hoạt động mạnh, ông định vào theo, nhưng chưa đi khỏi địa phận Nghệ An thì đã bị quân Tây Sơn do tướng Nguyễn Thuận chỉ huy, bắt giữ ba tháng.
Trở về Tiên Điền (Hà Tĩnh), ông sống chật vật một thời gian dài cho đến mùa thu năm [[1802]], khi chúa Nguyễn Ánh lên ngôi lấy niên hiệu [[Gia Long]], thì ông được gọi ra làm quan cho nhà Nguyễn.


Tháng mười, năm [[Tân Hợi]] ([[1791]]), anh thứ tư cùng cha khác mẹ với Nguyễn Du là Nguyễn Quýnh do chống Tây Sơn nên bị bắt và bị giết, dinh cơ họ Nguyễn ở Tiên Điền Hà Tĩnh bị Tây Sơn phá hủy.
Năm [[1802]], ông nhậm chức Tri huyện tại huyện Phù Dung (nay thuộc Khoái Châu, [[Hưng Yên]]). Tháng 11 cùng năm, đổi làm Tri phủ Thường Tín ([[Hà Tây]], nay thuộc [[Hà Nội]]).
Kể từ đó, Nguyễn Du lần lượt đảm đương các chức việc sau:
⚫
Năm [[1803]]: đến cửa [[Nam Quan]] tiếp sứ thần [[nhà Thanh]], [[Trung Quốc]].


Năm [[1793]] [[Quý Sửu]], Nguyễn Du về thăm quê Tiên Điền và đến cuối năm ông vào kinh đô Phú Xuân thăm anh là Nguyễn Đề đang làm thái sử ở viện cơ mật và anh vợ là Đoàn Nguyễn Tuấn.
Năm [[1805]]: thăng hàm Đông Các điện học sĩ.


Năm [[1794]] [[Giáp Dần]], Nguyễn Đề được thăng Tả phụng nghi bộ Binh và vào Quy Nhơn giữ chức Hiệp tán nhung vụ. Đến năm [[1795]] Nguyễn Đề đi sứ sang Yên Kinh dự lễ nhường ngôi của vua [[Càn Long]] [[nhà Thanh]], đến năm [[1796]] trở về được thăng chức Tả đồng nghị Trung thư sảnh.
Năm [[1807]]: làm Giám khảo trường thi Hương ở Hải Dương.


Mùa đông năm [[Bính Thìn]] ([[1796]]), Nguyễn Du trốn vào Gia Định theo [[Nguyễn Ánh]] nhưng bị Quận công Nguyễn Thận bắt giam ba tháng ở [[Nghệ An]]. sau khi được tha ông về sống ở Tiên Điền. Trong thời gian bị giam ông có làm thơ ''My trung mạn hứng'' (Cảm hứng trong tù)
⚫
Năm [[1809]]: làm Cai bạ dinh [[Quảng Bình]].


Mùa thu năm [[Nhâm Tuất]] ([[1802]]), Vua [[Gia Long]] diệt [[nhà Tây Sơn]]. Nguyễn Du ra làm quan Tri huyện Phù Dung, phủ Khoái Châu, trấn Sơn Nam (nay thuộc tỉnh Hưng Yên). Mấy tháng sau thăng tri phủ Thường Tín, trấn Sơn Nam Thượng (nay thuộc Hà Nội).
Năm [[1813]]: thăng Cần Chánh điện học sĩ và giữ chức Chánh sứ đi Trung Quốc.


⚫
Năm [[1803]], Nguyễn Du được cử lên [[ải Nam Quan]] tiếp sứ [[nhà Thanh]] sang phong sắc cho vua [[Gia Long]].
Sau khi đi sứ về vào năm [[1814]], ông được thăng Hữu tham tri Bộ Lễ.


Năm [[1805]] [[Ất Sửu]] ông được thăng Đông các đại học sĩ (hàm Ngũ phẩm), tước Du Đức hầu và vào nhậm chức ở kinh đô Phú Xuân. Năm [[1807]] được cử làm giám khảo kỳ thi h\Hương ở Hải Dương. Mùa thu năm [[1808]] ông xin về quê nghỉ.
Năm [[1820]], Gia Long mất, [[Minh Mạng]] (1791-1840) lên ngôi, Nguyễn Du lại được cử làm Chánh sứ đi Trung Quốc, nhưng chưa kịp lên đường thì mất đột ngột (trong một trận dịch khủng khiếp làm chết hàng vạn người lúc bấy giờ) ở kinh đô [[Huế]] vào ngày 10 tháng 8 năm [[Canh Thìn]] tức 18 tháng 9 năm 1820<ref> Ghi theo ''Ngữ văn 10 tập 2'' (Nxb Giáo dục, 2008, tr.93). Còn ''Văn học 11 tập I'' (Nxb Giáo dục, 1981, tr 23), ''Từ điển Văn học'' (bộ mới, sách đã dẫn, tr.1120)'' và theo cách tính của website [http://www.xemngay.com/Default.aspx?blog=stol&d=10081820&key=xem+l%e1%bb%8bch+2008] đều cho biết đó là ngày 16 tháng 9 năm 2008.</ref>


⚫
Năm [[1809]] ông được bổ chức Cai bạ (hàm Tứ phẩm) ở [[Quảng Bình]]
Lúc đầu (1820), Nguyễn Du được táng ở xã An Ninh, huyện [[Quảng Điền]], tỉnh [[Thừa Thiên]]. Bốn năm sau mới cải táng về Tiên Điền (Hà Tĩnh)<ref>Phần ''tiểu sử Nguyễn Du'' dựa theo ''Từ điển văn học'' (bộ mới), Ngữ văn 10 tập 2, ''Thơ chữ Hán Nguyễn Du'' và ''Việt Nam văn học sử giản ước tân biên quyển 2'' của Phạm Thế Ngũ. Và theo GS. Trương Chính thì một phần cuộc đời của Nguyễn Du được phân ra mấy giai đoạn như sau: Năm 1786 cho đến khoảng cuối năm 1795 đầu năm 1796, là giai đoạn “Mười năm gió bụi”. Năm 1796 cho đến năm 1802 là giai đoạn “Dưới chân núi Hồng”. Từ năm 1802 đến cuối năm 1804 là giai đoạn “Ra làm quan ở Bắc Hà”... (''Thơ chữ Hán Nguyễn Du'', tr. 15-16)</ref>.


Năm [[Quý Dậu]] [[1813]] ông được thăng Cần chánh điện học sĩ và được cử làm chánh sứ sang [[nhà Thanh]]. Năm [[1814]] ông đi sứ về, được thăng Hữu tham chi bộ Lễ (hàm Tam phẩm).
⚫
==Tác phẩm==
⚫
===Tác phẩm bằng chữ Hán===
Tính đến [[tháng 5]] năm [[2008]], giới chuyên môn đã sưu tập được 249 bài thơ [[chữ Hán]] của Nguyễn Du, được chia ra như sau:
*'''[[Thanh Hiên thi tập]]''' (Tập thơ của Thanh Hiên) gồm 78 bài, viết chủ yếu trong những năm tháng trước khi làm quan nhà Nguyễn.
*'''[[Nam trung tạp ngâm]]''' (Ngâm nga lặt vặt lúc ở miền Nam) gồm 40 bài, viết khi làm quan ở Huế, Quảng Bình và những địa phương ở phía nam Hà Tĩnh.
*'''[[Bắc hành tạp lục]]''' (Ghi chép linh tinh trong chuyến đi sang phương Bắc) gồm 131 bài thơ, viết trong chuyến đi sứ sang Trung Quốc.


Năm [[Bính Tý]] (1816), anh rể Nguyễn Du là Vũ Trinh vì liên quan đến vụ án cha con Tổng trấn [[Nguyễn Văn Thành]] nên bị đày vào [[Quảng Nam]].
Nhận xét về mảng thơ này, ''Ngữ văn 10 (Tập 2)'' viết:
:''Thơ chữ Hán của Nguyễn Du thể hiện tư tưởng, nhân cách của ông. Các bài thơ trong "Thanh Hiên thi tập" và "Nam trung tạp ngâm" tuy biểu hiện một tâm trạng buồn đau, day dứt nhưng đã cho thấy rõ khuynh hướng quan sát, suy ngẫm về cuộc đời, về xã hội của tác giả. Trong Bắc hành tạp lục, những điểm đặc sắc tư tưởng, tình cảm của Nguyễn Du được thể hiện rõ ràng hơn. Có ba nhóm đáng chú ý: Một là ca ngợi, đồng cảm với các nhân cách cao thượng và phê phán những nhân vật phản diện. Hai là phê phán xã hội phong kiến chà đạp quyền sống con người. Ba là cảm thông với những thân phận nhỏ bé dưới đáy xã hội, bị đọa đày hắt hủi...''<ref> ''Ngữ văn 10'' (Tập 2), tr. 94.</ref>


Năm [[1820]] ([[Canh Thìn]]) [[Gia Long]] qua đời [[Minh Mạng]] nối ngôi. Lúc này Nguyễn Du được cử đi làm chánh sứ sang [[nhà Thanh]] báo tang và cầu phong nhưng ông bị bệnh dịch chết ngày mồng 10 tháng 8 AL (16-9-1820) thọ 54 tuổi.
⚫
===Tác phẩm bằng chữ Nôm===
Sáng tác của Nguyễn Du gồm có:
*'''Đoạn trường tân thanh''' (Tiếng kêu mới về nỗi đau đứt ruột. Tên phổ biến là [[Truyện Kiều]]), được viết bằng [[chữ Nôm]], gồm 3.254 câu thơ theo thể [[lục bát]]. Nội dung của truyện dựa theo tác phẩm [[Kim Vân Kiều|Kim Vân Kiều truyện]] của [[Thanh Tâm Tài Nhân]], [[Trung Quốc]]. Nội dung chính của truyện xoay quanh quãng đời lưu lạc sau khi bán mình chuộc cha của [[Thuý Kiều]], nhân vật chính trong truyện, một cô gái có tài sắc. Về thời điểm sáng tác, ''Từ điển văn học (bộ mới)'' ghi: "Có thuyết cho rằng Nguyễn Du viết ra sau khi ông đi sứ [[Trung Quốc]] (1814-1820), có thuyết cho nói ông viết trước khi đi sứ, có thể vào khoảng thời gian làm Cai bạ ở [[Quảng Bình]] (1804-1809). Thuyết sau được nhiều người chấp nhận hơn" <ref>''Từ điển văn học'' (bộ mới), tr. 1844.</ref>.


Năm [[Giáp Thân]] ([[1824]]), người ta cải táng ông và đưa về quê nhà Tiên Điền, [[Hà Tĩnh]].<ref>Nguyễn Du về tác gia và tác phẩm, nxb Giáo dục, 2002, tr 27-30</ref>
*'''Văn chiêu hồn''' (tức [[Văn tế thập loại chúng sinh]], dịch nghĩa: Văn tế mười loại chúng sinh), hiện chưa rõ thời điểm sáng tác. Trong văn bản do Đàm Quang Thiện hiệu chú có dẫn lại ý của ông [[Trần Thanh Mại]] trên “Đông Dương tuần báo” năm [[1939]], thì Nguyễn Du viết bài [[văn tế]] này sau một mùa dịch khủng khiếp làm hằng triệu người chết, khắp non sông đất nước âm khí nặng nề, và ở khắp các chùa, người ta đều lập đàn giải thoát để cầu siêu cho hàng triệu linh hồn. Ông [[Hoàng Xuân Hãn]] cho rằng có lẽ Nguyễn Du viết ''Văn chiêu hồn'' trước cả [[Truyện Kiều]], khi ông còn làm cai bạ ở Quảng Bình (1802-1812). Tác phẩm được làm theo thể [[song thất lục bát]], gồm 184 câu thơ [[chữ Nôm]].


⚫
==Tác phẩm==
*'''Thác lời trai phường nón''', 48 câu, được viết bằng thể lục bát. Nội dung là thay lời anh con trai phường nón làm thơ tỏ tình với cô gái phường vải.
===Văn bản===
⚫
===Tác phẩm bằng chữ Hán===


⚫
===Tác phẩm bằng chữ Nôm===
*'''Văn tế sống Trường Lưu nhị nữ''', 98 câu, viết theo lối [[văn tế]], để bày tỏ nỗi uất hận vì mối tình với hai cô gái phường vải khác.

Hai bài này được sáng tác khoảng thời gian Nguyễn Du về sống ở Nghệ An, sau bị quân Tây Sơn bắt giữ rồi thả.

==Nhận xét khái quát==
Xét về nội dung, qua các sáng tác của Nguyễn Du, nét nổi bật chính là sự đề cao xúc cảm, tức đề cao “tình”. Điều quan trọng hàng đầu, là sự cảm thông sâu sắc của tác giả đối với cuộc sống và con người, đặc biệt là những con người nhỏ bé, bất hạnh ([[Văn tế thập loại chúng sinh]], [[Sở kiến hành]], [[Thái Bình mại ca giả]] v.v...). Cái nhìn nhân đạo này khiến ông được đánh giá là “tác giả tiêu biểu của trào lưu nhân đạo chủ nghĩa trong văn học cuối [[thế kỷ 18]] đầu [[thế kỷ 19]]”. Riêng với [[Truyện Kiều]], kiệt tác này còn “thấm đẫm tinh thần ngợi ca, trân trọng vẻ đẹp kì diệu của tình yêu lứa đôi.”
Về mặt nghệ thuật, Nguyễn Du là nhà thơ có học vấn uyên bác, nắm vững nhiều thể thơ của Trung Quốc, như: ngũ ngôn cổ thi, ngũ ngôn luật , thất ngôn luật, ca, hành...nên ở thể thơ nào, ông cũng có bài xuất sắc.
Đặc biệt hơn cả là tài làm thơ bằng [[chữ Nôm]] của ông, mà bằng chứng là ở Truyện Kiều, đã cho thấy thể thơ lục bát “có khả năng chuyển tải nội dung tự sự và trữ tình to lớn của thể loại truyện thơ.”<ref> Lược theo ''Một vài đặc điểm về nội dung và nghệ thuật của thơ văn Nguyễn Du'', Ngữ văn 10, tr. 95-96.</ref>

Và để hiểu được phần nào nỗi lòng của Nguyễn Du, các nhà nghiên cứu văn học thường dựa vào ''Gia phả'' họ Nguyễn Tiên Điền và các tác phẩm của ông (đặc biệt là Truyện Kiều) để rút ra một số nhận định. Tuy nhiên, những nhận định ấy đến nay vẫn chưa thống nhất, thậm chí còn mâu thuẫn với nhau một cách sâu sắc. Bởi vậy chỉ có thể tạm kết luận rằng:
:''Nguyễn Du là một con người suy nghĩ nhiều về cuộc sống đương thời, có thái độ yêu ghét khá rõ trước cái tốt cái xấu, nhưng không sao thoát khỏi buồn phiền vì không giải thích nổi cuộc đời và không biết phải làm thế nào để thay đổi cuộc đời đó''<ref>''Văn học 11'', Nxb Giáo dục, 1981, tr.24.</ref>.

⚫
==Về năm sinh Nguyễn Du==
[[Tháng 8]] năm [[1958]], Thư viện Khoa học Trung ương ([[Hà Nội]]) có thêm cuốn ''Nguyễn Tộc thế phả'', mang ký hiệu VHv 369 và vi phim mang số 1747. Trong đó tại tờ 20a và 20b có câu:
:''Đệ nhất nam húy Du, tiểu húy Du (ngọc quý), tự Tố Như, trắc thất Trần thị sinh giã. Ất Dậu niên sinh''...

Bên phải dòng này có một dòng chữ nhỏ, nét chữ và màu mực đều khác, do người sau chua thêm vào: ''Thập nhất nguyệt, nhị thập tam nhật dần thời''.

Vì vậy mà có người cho rằng Nguyễn Du sinh vào giờ dần ngày 23 [[tháng 11]] năm Nhâm Dần (tức ngày 3 [[tháng 1]] năm [[1766]]), thay vì là năm [[1765]] như các sách đã ghi trước đây. Nhưng theo PGS. Nguyễn Thạch Giang thì:
:''Dòng chữ do người đời sau chua thêm không đáng tin. Vì cho đến nay, không có một bản gia phả nào của họ Nguyễn ghi rõ "ngày sinh" của Nguyễn Du, kể cả bản “Hoan Châu Nghi Tiên Nguyễn gia thế phả” do chính cha của Nguyễn Du là [[Nguyễn Nghiễm]] biên soạn'' <ref>Theo PGS. Nguyễn Thạch Giang, ''Văn học thế kỷ 18''. NXB. Khoa học Xã hội, 2004, tr. 169.</ref>.


==Đánh giá==
Do vẫn còn ý kiến khác, nên ở đây tạm ghi theo số đông là [[1765]], trong đó có sách ''giáo khoa lớp 10'' hiện hành.
===Trước năm 1930===
===Từ 1930 đến 1945===
===Từ 1945 đến 1980===
===Từ 1980 đến nay===


⚫
===Thơ ca về Nguyễn Du===
===Trong mắt người nước ngoài===


==Chú thích==
==Chú thích==

Phiên bản lúc 08:34, ngày 2 tháng 3 năm 2011

Nguyễn Du
Quốc tịchViệt Nam
Tư cách công dânViệt Nam
Tác phẩm nổi bậtTruyện Kiều

Nguyễn Du (chữ Hán: 阮攸; 1765–1820) tên tự Tố Như (素如), hiệu Thanh Hiên (清軒), biệt hiệu Hồng Sơn lạp hộ (鴻山獵戶), là một nhà thơ nổi tiếng thời Lê mạt, Nguyễn sơ ở Việt Nam. Ông là một nhà thơ lớn của Việt Nam, được người Việt kính trọng gọi ông là "Đại thi hào dân tộc". Năm 1965, Nguyễn Du được UNESCO công nhận là danh nhân văn hóa thế giới.

Tiểu sử

Nguyễn Du tên tự là Tố Như, tên hiệu là Thanh Hiên sinh ngày mồng 3 tháng 1 năm (1766) tức ngày 23 tháng 11 năm Ất Dậu tại phường Bích Câu, Thăng Long. Cha là Nguyễn Nghiễm (1708-1775), sinh ở làng Tiên Điền, huyện Nghi Xuân, Hà Tĩnh, tên tự Hy Di, hiệu Nghi Hiên, có biệt hiệu là Hồng Ngự cư sĩ đậu Nhị giáp tiến sĩ, làm quan đến chức Đại tư đồ (Tể tướng), tước Thượng thư bộ Hộ triều Lê. Mẹ là bà Trần Thị Tần (24-8-1740) - (27-8-1778), con gái một người làm chức câu kế. Quê làng Hoa Thiều, xã Minh Đạo, huyện Tiên Du (Đông Ngàn), xứ Kinh Bắc, nay thuộc tỉnh Bắc Ninh. Bà Tần là vợ thứ ba của Nguyễn Nghiễm (kém chồng 32 tuổi sinh được năm con, bốn trai và một gái).[1] [2]

Tổ tiên của Nguyễn Du có nguồn gốc từ làng Canh Hoạch, huyện Thanh Oai, trấn Sơn Nam (nay thuộc Hà Nội), sau di cư vào Hà Tĩnh, có truyền thống khoa hoạn nổi danh ở làng Tiên Điền về thời Lê mạt. Trước ông, sáu bảy thế hệ viễn tổ đã từng đỗ đạt làm quan.

Năm Đinh Hợi (1767), khi Nguyễn Du mới một tuổi, Nguyễn Nghiễm được thăng Thái tử Thái bảo, hàm tòng nhất phẩm, tước Xuân Quận công nên Nguyễn Du thời đó sống trong giầu sang phú quý.

Năm Giáp Ngọ (1774), cha Nguyễn Du sung chức tả tướng, cùng Hoàng Ngũ Phúc đi đánh chúa Nguyễn ở Đàng Trong. Từ thời gian này Nguyễn Du chịu nhiều mất mát:

  1. Năm 1775 anh trai cùng mẹ là Nguyễn Trụ (sinh 1757) qua đời.
  2. Năm 1776 (Bính Thân) cha Nguyễn Du qua đời.
  3. Năm 1778 (Mậu Tuất) bà Trần Thị Tần, mẹ Nguyễn Du qua đời. Cũng trong năm này, anh thứ hai của Nguyễn Du là Nguyễn Điều (sinh năm 1745) được bổ làm Trấn thủ Hưng Hóa.

Năm Canh Tý (1780), Nguyễn Khản là anh cả của Nguyễn Du đang làm Trấn thủ Sơn Tây bị khép tội mưu loạn trong Vụ án năm Canh Tý, bị bãi chức và bị giam ở nhà Châu Quận công. Lúc này Nguyễn Du được một người thân của Nguyễn Nghiễm là Đoàn Nguyễn Tuấn đón về Sơn Nam Hạ (Nam Định) nuôi ăn học.

Năm Nhâm Dần (1782), Trịnh Sâm mất Kiêu binh phế Trịnh Cán, lập Trịnh Tông lên ngôi chúa. Hai anh của Nguyễn Du là Nguyễn Khản được làm Thượng thư bộ Lại, tước Toản Quận công, Nguyễn Điều làm Trấn thủ Sơn Tây.

Năm Quý Mão (1783) Nguyễn Du thi Hương ở trường Sơn Nam, đậu Tam trường (Tú tài). Ông lấy vợ là con gái Đoàn Nguyễn Thục và ông được tập ấm chức Chánh thủ hiệu hiệu quân Hùng hậu của cha nuôi họ Hà ở Thái Nguyên. Cũng trong năm này anh cùng mẹ của Nguyễn Du là Nguyễn Đề (sinh 1761) đỗ đầu kỳ thi Hương ở điện Phụng Thiên (cử Nhân) và Nguyễn Khản đầu năm thăng chức Thiếu Bảo, cuối năm thăng chức Tham tụng.

Tháng 2 năm (1784), kiêu binh nổi dậy đưa hoàng tôn Lê Duy Kỳ lên làm thái tử. Tư dinh của Nguyễn Khản ở phường Bích Câu, Thăng Long bị phá, Nguyễn Khản phải trốn lên ở với em là Nguyễn Điều đang là trấn thủ Sơn Tây. Đến năm 1786 thì Nguyễn Khản bị mắc bệnh rồi chết ở Thăng Long.

Năm 1789 Nguyễn Huệ đại phá quân Thanh. Đoàn Nguyễn Tuấn hợp tác với nhà Tây Sơn|Tây Sơn]], giữ chức Thị lang bộ Lại. Lúc này Nguyễn Du về ở quê vợ (Quỳnh Côi, Thái Bình).

Tháng mười, năm Tân Hợi (1791), anh thứ tư cùng cha khác mẹ với Nguyễn Du là Nguyễn Quýnh do chống Tây Sơn nên bị bắt và bị giết, dinh cơ họ Nguyễn ở Tiên Điền Hà Tĩnh bị Tây Sơn phá hủy.

Năm 1793 Quý Sửu, Nguyễn Du về thăm quê Tiên Điền và đến cuối năm ông vào kinh đô Phú Xuân thăm anh là Nguyễn Đề đang làm thái sử ở viện cơ mật và anh vợ là Đoàn Nguyễn Tuấn.

Năm 1794 Giáp Dần, Nguyễn Đề được thăng Tả phụng nghi bộ Binh và vào Quy Nhơn giữ chức Hiệp tán nhung vụ. Đến năm 1795 Nguyễn Đề đi sứ sang Yên Kinh dự lễ nhường ngôi của vua Càn Long nhà Thanh, đến năm 1796 trở về được thăng chức Tả đồng nghị Trung thư sảnh.

Mùa đông năm Bính Thìn (1796), Nguyễn Du trốn vào Gia Định theo Nguyễn Ánh nhưng bị Quận công Nguyễn Thận bắt giam ba tháng ở Nghệ An. sau khi được tha ông về sống ở Tiên Điền. Trong thời gian bị giam ông có làm thơ My trung mạn hứng (Cảm hứng trong tù)

Mùa thu năm Nhâm Tuất (1802), Vua Gia Long diệt nhà Tây Sơn. Nguyễn Du ra làm quan Tri huyện Phù Dung, phủ Khoái Châu, trấn Sơn Nam (nay thuộc tỉnh Hưng Yên). Mấy tháng sau thăng tri phủ Thường Tín, trấn Sơn Nam Thượng (nay thuộc Hà Nội).

Năm 1803, Nguyễn Du được cử lên ải Nam Quan tiếp sứ nhà Thanh sang phong sắc cho vua Gia Long.

Năm 1805 Ất Sửu ông được thăng Đông các đại học sĩ (hàm Ngũ phẩm), tước Du Đức hầu và vào nhậm chức ở kinh đô Phú Xuân. Năm 1807 được cử làm giám khảo kỳ thi h\Hương ở Hải Dương. Mùa thu năm 1808 ông xin về quê nghỉ.

Năm 1809 ông được bổ chức Cai bạ (hàm Tứ phẩm) ở Quảng Bình

Năm Quý Dậu 1813 ông được thăng Cần chánh điện học sĩ và được cử làm chánh sứ sang nhà Thanh. Năm 1814 ông đi sứ về, được thăng Hữu tham chi bộ Lễ (hàm Tam phẩm).

Năm Bính Tý (1816), anh rể Nguyễn Du là Vũ Trinh vì liên quan đến vụ án cha con Tổng trấn Nguyễn Văn Thành nên bị đày vào Quảng Nam.

Năm 1820 (Canh Thìn) Gia Long qua đời Minh Mạng nối ngôi. Lúc này Nguyễn Du được cử đi làm chánh sứ sang nhà Thanh báo tang và cầu phong nhưng ông bị bệnh dịch chết ngày mồng 10 tháng 8 AL (16-9-1820) thọ 54 tuổi.

Năm Giáp Thân (1824), người ta cải táng ông và đưa về quê nhà Tiên Điền, Hà Tĩnh.[3]

Tác phẩm

Văn bản

Tác phẩm bằng chữ Hán

Tác phẩm bằng chữ Nôm

Đánh giá

Trước năm 1930

Từ 1930 đến 1945

Từ 1945 đến 1980

Từ 1980 đến nay

Thơ ca về Nguyễn Du

Trong mắt người nước ngoài

Chú thích

  1. ^ Từ điển văn học (bộ mới), tr. 1120.)
  2. ^ Nguyễn Du về tác gia và tác phẩm, nxb Giáo dục, 2002, tr 27
  3. ^ Nguyễn Du về tác gia và tác phẩm, nxb Giáo dục, 2002, tr 27-30

Tham khảo

  • Từ điển văn học (bộ mới). Nxb Thế giới, 2004.
  • Ngữ văn 10 (Tập 2). Nxb Giáo dục, tháng 5 năm 2008.
  • Thơ chữ Hán Nguyễn Du (phần giới thiệu của Trương Chính). Nxb Văn học, 1978
  • Phạm Thế Ngũ, Việt Nam văn học sử giản ước tân biên (Quyển 2). Quốc học tùng thư xuất bản, Sài Gòn, 1963.
  • Thạch Trung Giả, Văn học phân tích toàn thư. Nxb Lá Bối, 1973.
  • Thanh Lãng, Bảng lược đồ văn học Việt Nam (quyển Thượng). Nxb Trình Bày, Sài Gòn, 1967.
Lấy từ “https://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Nguyễn_Du&oldid=4016939”