Kim Nham

Kim Nham là một vở chèo cổ của Việt Nam, trong đó có trích đoạn "Xúy Vân giả dại" được đánh giá là một trong những trích đoạn kinh điển của chèo cổ Việt Nam. Xúy Vân là nhân vật chính trong vở chèo, đây là một vai nữ lệch vì cô đã giả điên để lừa chồng nhưng rồi lại bị người tình phụ bạc. Tuy nhiên, theo quan điểm giai cấp sau này người ta đã đánh giá Xúy Vân là cô chỉ là một nạn nhân của xã hội phong kiến đương thời. Cũng từ nội dung nhân vật này nên trong chèo cổ có điệu chèo "hát xuôi, hát ngược".

Vở chèo này có dị bản Súy Vân gần như đối lập hoàn toàn với bản gốc. Vở chèo “Súy Vân” được Ban nghiên cứu chèo chỉnh lý từ vở chèo “Kim Nham” cổ.

Nội dung vở chèo

Kim Nham là một học trò nghèo tỉnh Nam Định, ngụ học ở Tràng An (Hà Nội), được viên huyện Tể đem con gái là Xúy (Súy) Vân gả cho. Xúy Vân là một cô gái đảm đang khéo léo, ước mong của cô chỉ là có một gia đình, chồng cày vợ cấy, "Chờ cho lúa chín bông vàng / Để anh đi gặt để nàng mang cơm". Sau khi cưới vợ, Kim Nham lại lên Tràng An "giùi mài kinh sử", còn Xúy Vân lẻ bóng và rất buồn trong cảnh chờ đợi.

Kim Nham vắng nhà thì Trần Phương, một gã nhà giàu nổi tiếng phong tình ở Đông Ngàn, Bắc Ninh tìm cách tán tỉnh Xúy Vân, xui nàng giả điên dại để thoát khỏi Kim Nham rồi hắn sẽ cưới. Xúy Vân nghe theo bèn giả điên. Kim Nham mời hết thầy thuốc, cô đồng, thầy cúng đến chạy chữa cho vợ nhưng không kết quả. Chàng đành phải làm giấy cho Xúy Vân được tự do. Xúy Vân bỏ Kim Nham để theo Trần Phương, nhưng gã sở khanh này đã quay lưng lại với nàng.

Xúy Vân lỡ làng, đau khổ không dám về nhà. Từ chỗ giả điên, nàng trở nên điên thật. Kim Nham do quyết chí học hành, đã đỗ cao, được bổ làm quan. Trong khi đó Xúy Vân điên dại, phải đi ăn xin. Nhận ra vợ cũ, Kim Nham bỏ một nén bạc vào nắm cơm sai người đem cho. Xúy Vân bẻ nắm cơm, thấy có bạc, hỏi ra mới biết. Xấu hổ, đau đớn, nàng nhảy xuống sông tự vẫn.

Cải biên

Vở chèo cải biên Xúy Vân (Súy Vân) do GS NSND Trần Bảng là đạo diễn, người chủ biên, lần đầu tiên công diễn trong hội diễn sân khấu chuyên nghiệp mùa xuân năm 1962 bởi Nhà hát Chèo Việt Nam. Với vở chèo này, nhà hát đã được đón nhận nhiều Huy chương Vàng tại hội diễn: cho vở diễn, cho các thành phần tham dự sáng tạo (đạo diễn, âm nhạc, trang trí phục trang), 7 HCV cho diễn viên.

Nội dung vở chèo Súy Vân cải biên, Súy Vân đã trở thành nhân vật trung tâm, đội ngũ cải biên ủng hộ sự nổi dậy của Súy Vân, làm cho ý đồ bênh vực Súy Vân hoàn toàn thắng thế. Điều này được cho là trái với vở Kim Nham gốc.

Vở cải biên nhiều ở đoạn đầu, thêm nhiều tình tiết ở đoạn đầu vở và thay đổi tính cách Kim Nham, bỏ hai lần nhắc lại bài quyết chí tu thân của nhân vật này. Bỏ hẳn lớp trò gả chồng cho Súy Vân đồng thời thay đổi thân phận Súy Vân thành "vốn con nhà cua ốc". Theo GS Trần Bảng việc loại bỏ lớp trò gả chồng này không phải là sự mất mát vì "đây là một lớp có tính chất dùng chung không phải là lớp riêng biệt của vở Súy Vân". Thay vào đó, vở cải biên có thêm cảnh ở nhà chồng, thêm nhân vật mẹ chồng, tình tiết Kim Nham muốn cưới thêm Trần tiểu thư làm vợ lẽ,... Giữ lại những hình tượng của vở cổ như: lớp hề gậy – Trần Phương; mụ Quán – Khoèo, Thầy Phù thủy. Đoạn Vân dại được bảo tồn và được trau chuốt thêm.

Xem thêm

• Quan Âm Thị Kính
• Chu Mãi Thần
• Lưu Bình - Dương Lễ