Hiến pháp Pháp năm 1958

Hiến pháp Pháp năm 1958

Hiến pháp Pháp năm 1958 là luật pháp căn bản của Đệ ngũ cộng hoà, chế độ đang có của Pháp. Là một trong những hiến pháp bền vững nhất của Pháp, mặc dù được sửa đổi 24 lần.

Trước bối cảnh chiến tranh thô bạo ở Algérie Hiến pháp được viết để chấm dứt tình hình chính quyền không vững vàng và ngăn chặn đảo chính quân sự; điểm riêng của chế độ mới là ngành hành chính được củng cố thêm. Tư tưởng của hai người ảnh hưởng hiến pháp: Michel Debré, lấy ý tưởng từ chính thể của Anh có Thủ tướng giữ chính quyền; và Tướng de Gaulle, muốn lập Tổng thống làm người bảo đảm các cơ quan nhà nước, theo như các nguyên tắc ông đặt ra trong các bài phát biểu ở Bayeux và Épinal vào năm 1946.

Hiến pháp năm 1958 biến Tổng thống thành cơ quan rất quan trọng của quốc gia. Tuy nhiên, Pháp vẫn là nước cộng hoà đại nghị: thực sự, giống như Đệ tam cộng hoà và Đệ tứ cộng hoà, Đệ ngũ cộng hoà phân quyền một cách mềm dẻo tức là Chính phủ được giải tán Hạ viện, Hạ viện được lật đổ Chính phủ, trái ngược với chế độ tổng thống phân quyền một cách cứng rắn, ngành hành chính không có quyền giải tán cơ quan làm luật, cơ quan làm luật không thể lật đổ ngành hành chính. Mặc dù vậy, quyền lực của Tổng thống vẫn vượt qua quyền hạn do Hiến pháp đặt ra, chủ yếu là vì: i) thói quen hành quyền của Charles de Gaulle, Tổng thống đầu tiên của Đệ ngũ cộng hoà, có hào quang chính trị và sức nặng lịch sử đáng kể có một không hai; ii) Tổng thống do tổng tuyển cử trực tiếp bầu ra từ năm 1962, trước đó do bỏ phiếu gián tiếp, làm tăng đáng kể ảnh hưởng chính trị của chức vị và nảy ra khái niệm “số đông tổng thống” không thể tưởng tượng nổi vào năm 1958. Một số chuyên gia hiến pháp xem Đệ ngũ cộng hoà là có tính “nửa tổng thống”; tuy nhiên, chính thức vẫn là chế độ đại nghị.

Mặc dù Hiến pháp năm 1958 quy định Thủ tướng cầm đầu Chính phủ, trên thật tế quan hệ bên trong ngành hành chính dễ thay đổi, hoặc Tổng thống với số đông lập pháp hợp nhau, hoặc phải chung sống. Hợp nhau là lúc Hạ viện, Thủ tướng, Chính phủ, và Tổng thống đều cùng phe chính trị: Tổng thống hành sử quyền lực đáng kể, quyền lực hiến định của Thủ tướng bị hạn chế. Lạ lùng thay, chính chung sống mới gần tinh thần và chữ viết của Hiến pháp nhất: Thủ tướng một mình lãnh đạo số đông nghị viện, vì tổng thống không có đa số. Về chuyện này, Tổng thống François Mitterrand, đã hai lần phải chung sống (1986-1988 và 1993-1995), cho rằng “chung sống là Hiến pháp, không gì khác ngoài Hiến pháp mà là toàn bộ Hiến pháp.”

Lời nói đầu của Hiến pháp năm 1958 nói tới hai văn bản cơ bản: Tuyên ngôn Quyền con người và Quyền công dân năm 1789 và lời nói đầu của Hiến pháp năm 1946; năm 2004 Hiến chương Môi trường được thêm vào. Năm 1971 Hội đồng Bảo hiến quyết định lời nói đầu có hiệu lực ràng buộc, tức là ba văn bản này, các pháp lý bắt nguồn từ lời mở đầu, cùng toàn văn Hiến pháp là pháp luật cao nhất của Pháp.

Hội đồng Bảo hiến xem xét các đạo luật có đúng Hiến pháp hay không. Trước khi đạo luật được ban hành thì các nghị sĩ được xin Hội đồng xem xét, sau khi được ban hành thì công dân có quyền xin xem xét nếu cho rằng các quyền và tự do hiến định đang bị vi phạm. Toà Tham chính xem xét các văn bản điều chỉnh của Chính phủ như nghị định, pháp lệnh thi hành theo ủy quyền của Nghị viện, và lệnh cấp bộ có đúng Hiến pháp hay không.

Bối cảnh lịch sử

Khủng hoảng năm 1958

Cuộc đảo chính quân sự ở Alger cùng cuộc khủng hoảng ngày 13 tháng 5 năm 1958 dẫn tới Tướng de Gaulle giành lại chính quyền. Ngày 1 tháng 6 ông được Nghị viện tin dùng làm Thủ tướng: ông đồng ý nếu được trị nước bằng sắc lệnh trong thời kì sáu tháng và được sửa đổi Hiến pháp. Ngày 3 tháng 6 năm 1958 Nghị viện chấp nhận các điều kiện của ông và thông qua luật hiến pháp cho phép chính phủ Gaulle đề xuất sửa đổi Hiến pháp; tuy nhiên cũng quy định bản sửa đổi này phải đúng theo các tiêu chuẩn nội dung và hình thức.

Có năm điều kiện cơ bản: “tổng tuyển cử là nguồn chính quyền duy nhất”; “Quyền hành chính và quyền lập pháp phải được chia định một cách hiệu quả”; “Chính phủ phải chịu trách nhiệm trước Nghị viện”; “Cơ quan tư pháp phải giữ được độc lập”; “Hiến pháp phải cho phép tổ chức quan hệ giữa Pháp và các dân tộc phụ thuộc”. Nghị viện muốn thành lập chế độ đại nghị dựa vào Hiến pháp dân chủ, có thể giải quyết các vấn đề giữa Pháp và các thuộc địa, đặc biệt là Algérie. Vì thế nên phải tổ chức cuộc bỏ phiếu xem toàn dân có chấp nhận bản sửa đổi này hay không. Thủ tục này vẫn còn gây tranh cãi và bị chỉ trích bởi vì cho phép chính phủ Charles de Gaulle lánh được thủ tục sửa đổi của Hiến pháp Đệ tứ cộng hoà.

Soạn thảo

Ngày 4 tháng 6 năm 1958 Tướng de Gaulle thành lập uỷ ban không chính thức phụ trách soạn hiến pháp. Ngày 15 tháng 7 năm 1958 uỷ ban cố vấn lập hiến thành lập và tiếp tục làm công tác chuẩn bị cùng Michel Debré và những nhà chính trị từ các đảng khác. Có ba giai đoạn chính:

• giai đoạn đầu tiên là soạn dự thảo bước đầu, bắt đầu vào ngày 15 tháng 6. Hai cơ quan có chân trong việc soạn thảo: một uỷ ban gồm các chuyên gia, do Michel Debré cầm đầu, gồm các viên chức cấp cao; và một uỷ ban liên bộ, bao gồm Tướng de Gaulle và Người giữ con dấu, Michel Debré. Hai uỷ ban này phỏng theo các đề xuất khác nhau của cánh tả cũng như cánh hữu kể từ năm 1920 và có mục đích tăng cường quyền hành chính so với quyền lập pháp. Mùa hè năm 1958 Debré và ba thành viên khác của uỷ ban này rút vào Cung La Celle để soạn xong toàn bộ dự thảo sơ bộ;
• giai đoạn thứ hai là Nghị viện can dự vào việc soạn thảo bằng cách đề xuất một số sửa đổi. Cấu trúc chung của Hiến pháp không bị biến đổi và một số bản sửa đổi được giữ lại;
• giai đoạn cuối cùng là bản dự thảo bước đầu có sửa đổi được Toà Tham chính xem xét từ ngày 15 tháng 8 năm 1958.

Ngày 28 tháng 9 năm 1958 bản dự thảo hiến pháp được cử tri Pháp thông qua trong ​​cuộc trưng cầu ý dân, 79,25% chấp nhận, chỉ 15,6% bỏ phiếu trắng. Ngày 4 tháng 10 năm 1958 Hiến pháp được Tổng thống René Coty ban hành.

Bản gốc

Tập tin:Constitution de la Ve République (4 octobre 1958) Page de signatures - Archives Nationales - AE-I-29 bis n° 19.jpg

Trang các chữ ký của Hiến pháp năm 1958 được lưu giữ trong Kho văn Quốc gia.

Hiến pháp có một số bản gốc. Ở Kho văn Quốc gia lưu giữ ba bản. Ngày 30 tháng 6 năm 1998 một trong mười bản gốc bị khoảng một trăm người thất nghiệp xé bỏ để biểu tình ​​trong cuộc chiếm đóng Hội đồng Bảo hiến.

Toàn văn hiến pháp in lên Công báo Pháp vào ngày 5 tháng 10 năm 1958.

Điều 16 trong bản gốc phạm lỗi chính tả:

Lorsque les institutions de la République, l'indépendance de la Nation, l'intégrité de son territoire ou l'exécution de ses engagements internationaux sont menacés d'une manière grave et immédiate[…]

Chữ "menacés" đáng lí phải viết là "menacées" vì nó trỏ danh từ giống cái. Hiện nay chữ này hoặc viết đúng chính tả, hoặc có chú thích, hoặc viết theo bản gốc. Ngày 16 tháng 7 năm 2018 Hạ viện đề xuất chữa lỗi này.

Nội dung

Hiến pháp năm 1958 tổ chức các cơ quan của Pháp, cho nên các điều sẽ có ghi nội dung, tính chất và quan hệ với nhau.

Hiến pháp chỉ bảo vệ các quyền cơ bản một cách gián tiếp thông qua lời nói đầu bao gồm Tuyên ngôn Quyền con người và Quyền công dân năm 1789, lời nói đầu của Hiến pháp năm 1946, và Hiến chương Môi trường năm 2004. Ngày 16 tháng 7 năm 1971 Hội đồng Bảo hiến chấp nhận hiệu lực ràng buộc của lời nói đầu nên ba văn bản này trở thành pháp luật cao nhất của Pháp.

Hiến pháp bao gồm lời nói đầu, điều đầu tiên không có chương, tiếp theo là 17 chương.

• Điều 1: Các nguyên tắc cơ bản của Cộng hoà Pháp.

• Chương I (Điều 2 đến Điều 4) - Chủ quyền: về quốc huy và các nguyên tắc cơ bản:
  • Điều 2: quốc ngữ, quốc kì, quốc ca, châm ngôn nước;
  • Điều 3: chủ quyền nhân dân;
  • Điều 4: vai trò của đảng chính trị và quyền bầu cử trong chế độ dân chủ cộng hoà.

• Chương II (Điều 5 đến Điều 19) - Tổng thống: về việc bầu cử, chức năng và quyền hạn của Tổng thống:
  • Điều 5: chức năng của tổng thống, quyền và nhiệm vụ;
  • Điều 6: tổng thống do tổng tuyển cử trực tiếp bầu ra;
  • Điều 7: phương thức bầu cử tổng thống và trường hợp tổng thống lâm thời;
  • Điều 8: bổ nhiệm Thủ tướng;
  • Điều 11: vai trò của tổng thống trong thủ tục trưng cầu ý dân, theo yêu cầu của chính phủ hay Nghị viện; từ năm 2008 cũng cung cấp cơ chế trưng cầu ý dân mới;
  • Điều 12: giải tán Hạ viện;
  • Điều 15: trách nhiệm của Tổng thống là tổng tư lệnh;
  • Điều 16: quyền lực đặc thù của Tổng thống trong trường hợp quốc gia bị đe dọa nghiêm trọng, hành sử dưới sự kiểm soát của Nghị viện và Hội đồng Bảo hiến.

• Chương III (Điều 20 đến 23) - Chính phủ: về chức năng của Chính phủ:
  • Điều 20: quyền lực của chính phủ;
  • Điều 21: quyền lực của Thủ tướng.

• Chương IV (Điều 24 đến 33) - Nghị viện: về thành phần và chức năng của Hạ viện và Thượng viện.

• Chương V (Điều 34 đến Điều 51-2) - Quan hệ giữa Nghị viện và Chính phủ: trách nhiệm của Chính phủ đối với Nghị viện và của Nghị viện đối với Chính phủ:
  • Điều 34 và 37: phân định lĩnh vực của pháp luật và văn bản điều chỉnh;
  • Điều 38: pháp lệnh;
  • Điều 45: cách làm luật;
  • Điều 47: Nghị viện biểu quyết về các dự luật tài chính theo một đạo luật cơ bản;
  • Điều 49: trách nhiệm giải trình chính trị của chính phủ trước Nghị viện.

• Chương VI (Điều 52 đến Điều 55) - Điều ước quốc tế và các phương thức đàm phán, phê chuẩn điều ước quốc tế:
  • Điều 54: trường hợp Hiến pháp và hiệp ước xung đột với nhau;
  • Điều 55: hiệp ước cao hơn luật quốc gia.

• Chương VII (Điều 56 đến 63) - Hội đồng Bảo hiến: chức năng và cách bổ nhiệm:
  • Điều 61: Hội đồng Bảo hiến xem xét tính hợp hiến của các đạo luật;
  • Điều 61-1: xem xét tính hợp hiến của đạo luật được áp dụng trong phiên toà.

• Chương VIII (các điều từ 64 đến 66-1) - Quyền tư pháp: các phương thức hành sử quyền tư pháp:
  • Điều 66: tự do cá nhân;
  • Điều 66-1: bãi bỏ án tử hình.

• Chương IX (Điều 67 và 68) – Nghị viện có quyền phế truất Tổng thống.

• Chương X (điều 68-1 đến điều 68-3) - Trách nhiệm hình sự của thành viên Chính phủ.

• Chương XI (Điều 69 đến 71) - Hội đồng Kinh tế, Xã hội và Môi trường:
  • Điều 70: Hội đồng kinh tế, xã hội và môi trường.

• Chương XI bis (điều 71-1) - Người bảo vệ quyền:
  • Điều 71-1: Người bảo vệ quyền.

• Chương XII (điều 72 đến 75-1) - Chính quyền địa phương: địa vị và quyền hạn của chính quyền địa phương:
  • Điều 73: các vùng hải ngoại;
  • Điều 74: các cộng đồng ở nước ngoài và quyền lập pháp địa phương của họ.

• Chương XIII (Điều 76 và 77) - Các điều khoản chuyển tiếp liên quan đến Tân Caledonia: luật đặc biệt về địa vị của Tân Caledonia:
  • Điều 76 và 77: quy chế về Tân Caledonia, được người dân Tân Caledonia chấp nhận trong cuộc trưng cầu ý dân năm 1998, về việc ở lại với Pháp hay trở thành nước độc lập trong tương lai, và thời kì chuyển tiếp trước khi người dân quyết định trở thành nước độc lập hoàn toàn.

• Chương XIV (Điều 87 và 88) - Về các nước nói tiếng Pháp và các hiệp định liên kết: hợp tác giữa các nước nói tiếng Pháp:
  • Điều 87 và 88: các nước nói tiếng Pháp và các hiệp định liên kết với các nước khác.

• Chương XV (các điều từ 88-1 đến 88-7) - Liên minh châu Âu:
  • các điều từ 88-1 đến 88-7: quan hệ giữa Pháp và Liên minh châu Âu. Các điều này được thêm vào nhân dịp Hiệp ước Maastricht được phê chuẩn vào năm 1992, và được sửa đổi vào tháng 2 năm 2008 để cho kịp Hiệp ước Lisbon có hiệu lực vào ngày 1 tháng 12 năm 2009;
  • Điều 88-5: Pháp phải tổ chức trưng cầu ý dân để phê chuẩn bất kỳ nước mới nào gia nhập Liên minh châu Âu.

• Chương XVI (điều 89) - Sửa đổi: các phương thức sửa đổi Hiến pháp:
  • Điều 89: Thể thức sửa đổi Hiến pháp.

Tu chính

Thủ tục

Điều 89 quy định thủ tục sửa đổi Hiến pháp, bao gồm bốn giai đoạn:

• đề nghị: bản tu chính hiến pháp có thể được Nghị trưởng Hạ viện, Nghị trưởng Thượng viện, hay 60 thành viên của một trong hai viện đề nghị. Tổng thống cũng có quyền đề nghị theo đề xuất của Thủ tướng, cho nên Thủ tướng phải đồng ý trước;
• thảo luận và thông qua: bản tu chính phải được xem xét và hai viện phải thông qua bản tu chính như nhau;
• phê chuẩn: hoặc nộp toàn dân chấp nhận, hoặc nộp Nghị viện thông qua theo số đông ba phần năm trong phiên họp hai viện hợp lại làm một. Chỉ được nộp Nghị viện nếu bản tu chính do Tổng thống đề nghị;
• ban hành: Tổng thống phải ban hành chậm nhất là 15 ngày sau khi được thông qua.

Hiến pháp cũng có thể được sửa đổi theo Điều 11, bản tu chính nộp trực tiếp toàn dân mà không cần Nghị viện phải thông qua. Thủ tục này được dùng hai lần: bản tu chính quy định Tổng thống do tổng tuyển cử trực tiếp bầu ra được chấp nhận vào ngày 6 tháng 11 năm 1962, bản tu chính về cải tổ Thượng viện và phân quyền khu vực bị bác bỏ vào ngày 27 tháng 4 năm 1969. Vì không cần phải có hai viện nhất trí nên Điều 11 gây tranh cãi pháp luật và chính trị.

Trước ngày 4 tháng 8 năm 1995 một số điều của Chương XIII về Cộng đồng Pháp có thể được sửa đổi bằng thủ tục trong Điều 85, chỉ được dùng một lần vào ngày 4 tháng 6 năm 1960.

Danh sách các bản tu chính

1. 1960: bổ sung Chương XII, sửa đổi Điều 85 và 86;
2. 1962: về việc bầu cử Tổng thống theo chế độ tổng tuyển cử, sửa đổi Điều 6 và 7;
3. 1963: sửa đổi Điều 28;
4. 1974: sửa đổi Điều 61;
5. 1976: sửa đổi Điều 7;
6. 1992: bổ sung chương “Cộng đồng châu Âu và Liên minh châu Âu”, đánh số lại Chương XIV và XV, sửa đổi Điều 2, 54 và 74, bổ sung Chương XIV, Điều 88-1, 88-2, 88-3 và 88-4;
7. 1993: sửa đổi các Chương VIII, IX, X và XVI, đánh số lại Chương X, XI, XII, XIII, XIV, XV và XVI, sửa đổi Điều 65 và 68, bổ sung Chương X, Điều 68-1, 68-2 và 93;
8. 1993: về các hiệp định quốc tế về quyền tị nạn, bổ sung điều 53-1;
9. 1995: mở rộng phạm vi trưng cầu ý dân, thành lập một phiên họp quốc hội duy nhất, sửa đổi chế độ bất khả xâm phạm nghị viện và bãi bỏ các điều khoản liên quan đến Cộng đồng Pháp và các điều khoản chuyển tiếp, sửa đổi Điều 1, 2, 5, 11, 12, 26, 28, 48, 49, 51, 70 và 88, bổ sung điều 68-3, bãi bỏ Chương XIII và XVII, Điều 76, 77, 78, 79, 80, 81, 82, 83, 84, 85, 86, 87, 90, 91, 92 và 93;
10. Năm 1996: sửa đổi Điều 34 và 39, bổ sung các điều 47-1;
11. 1998: về Tân Caledonia, bổ sung Chương XIII, Điều 76 và 77;
12. 1999: sửa đổi Điều 88-2 và 88-4;
13. 1999: bổ sung, trong Chương VI, điều 53-2 liên quan đến Tòa án Hình sự Quốc tế;
14. 1999: về bình quyền nam nữ: sửa đổi Điều 3 và 4;
15. 2000: về nhiệm kỳ của Tổng thống, sửa đổi Điều 6;
16. 2003: về lệnh bắt giữ của Liên minh châu Âu, sửa đổi Điều 88-2;
17. 2003: về việc tổ chức phi tập trung nước Pháp, sửa đổi: các Điều 1, 7, 13, 34, 39, 60, 72, 73 và 74, bổ sung các Điều 37-1, 72-1, 72-2, 72-3, 72-4 và 74-1;
18. 2005: sửa đổi Chương XV, các Điều 60, 88-1, 88-2, 88-3 và 88-4, bổ sung Điều 88-5, 88-6 và 88-7;
19. 2005: về Hiến chương Môi trường, sửa đổi Lời nói đầu, Điều 34, bổ sung Hiến chương Môi trường;
20. 2007: sửa đổi Điều 77;
21. 2007: sửa đổi Chương IX, Điều 67 và 68;
22. 2007: cấm hình phạt tử hình: bổ sung Điều 66-1;
23. 2008: sửa đổi Chương XV, các Điều 88-1, 88-2 và 88-5, Điều 88-6 và 88-7;
24. 2008: về việc hiện đại hoá các cơ quan của Đệ ngũ cộng hoà, sửa đổi Chương XI và XIV, các điều 1, 3, 4, 6, 11, 13, 16, 17, 18, 24, 25, 34, 35, 38, 39, 41, 42, 43, 44, 45, 46, 47, 47-1, 48, 49, 56, 61, 62, 65, 69, 70, 71, 72- 3, 73, 74-1, 88-4, 88-5, 88-6 và 89, bổ sung Chương XI bis, các điều 34-1, 47-2, 50-1, 51-1, 51-2, 61-1, 71-1, 75-1 và 87.

Xem thêm

Thư mục

• Documents pour servir à l'histoire de l'élaboration de la Constitution du 4 octobre 1958, 4 Tomes, Comité national chargé de la publication des travaux préparatoires des institutions de la Bản mẫu:Ve République, Dir. Didier Maus, La Documentation française, Paris Bản mẫu:Présentation en ligne
• Revue française de droit constitutionnel, Revue trimestrielle (4 numéros par an) créée par Louis Favoreu et Didier Maus, PUF Bản mẫu:Présentation en ligne
• La Constitution de 1958. Bilan pour un cinquantenaire, (dir. Pascal Jan), La Documentation française, 2008.
• La Constitution,introduite et commentée par Guy Carcassonne et Marc Guillaume, préface de George Vedel, éd. Points, 15^e édition, 2019.
• Le Petit livre de la Constitution française, par Jennifer Halter, First éditions, 2019.

Những bài viết liên quan

• Bloc de constitutionnalité : Déclaration des droits de l'homme et du citoyen de 1789, Préambule de la Constitution du 27 octobre 1946, Charte de l'environnement de 2004
• Constitutions françaises
• Référendum du 28 septembre 1958
• Droit français

Liên kết bên ngoài

• La Constitution et le bloc de constitutionnalité sur le site Légifrance et fichier PDF sur le site du Conseil constitutionnel (avec quelques variantes typographiques entre les deux textes), ainsi que des traductions en langues étrangères
• Texte de la Déclaration des droits de l'Homme et du citoyen de 1789 (ministère de la Justice)
• La Constitution de 1958 en 20 questions (Conseil constitutionnel) Lưu trữ 2009-08-31 tại Wayback Machine
• http://www.charles-de-gaulle.org/pages/l-homme/dossiers-thematiques/1958-1970-la-ve-republique/la-constitution-de-la-ve-republique.php Lưu trữ 2010-10-01 tại Wayback Machine, dossier thématique sur la genèse de la Constitution sur le site de la Fondation Charles de Gaulle : témoignages et analyses d'historiens, de spécialistes du droit ainsi que d'anciens ministres, notamment Michel Debré Lưu trữ 2010-10-01 tại Wayback Machine
• Liste des révisions de la Constitution
• De Gaulle et la constitution de la Bản mẫu:Ve République, le dossier de francetv éducation