Cây bình rượu

Cây bình rượu
Một cây bình rượu ở Borneo.
Tình trạng bảo tồn
Ít quan tâm (IUCN 2.3)
Phân loại khoa học
Giới (regnum)	Thực vật (Plantae) Thực vật có hoa (Angiosperms) Thực vật hai lá mầm thật sự (Eudicots)
Bộ (ordo)	Bộ Cẩm chướng (Caryophyllales)
Họ (familia)	Họ Nắp ấm (Nepenthaceae)
Chi (genus)	Chi Nắp ấm (Nepenthes)
Danh pháp đồng nghĩa
1) Nepenthes hookeriana Low (1848); 2) Nepenthes kookeriana Low ex Becc (1886); 3) Nepenthes nigropurpurea Mast (1882); 4) Nepenthes raflesea Rafarin (1869); 5) Nepenthes sanderi Hort (1908); 6) Nepenthes sanderiana Burb (1904).

Cây bình rượu (cũng gọi là cây bình nước) có danh pháp: Nepenthes rafflesiana, là một loài của chi nắp ấm, sống trên cạn, khá phổ biến ở nhiều vùng nhiệt đới của Borneo, Sumatra, Malaysia, Singapore. Giống như các loài cây nắp ấm, loài cây bắt ruồi hay loài cây ăn sâu bọ khác, đây là một loài cây ăn thịt, mặc dù "thịt" chỉ là những sâu bọ nhỏ. Cây có phương thức dinh dưỡng kép: vừa tự dưỡng bằng quang hợp, lại vừa dị dưỡng nhờ ăn thịt nhằm bổ sung nguồn đạm do môi trường cằn cỗi.

Mô tả

• Loài cây thân thảo, mọc thấp. Cây non thường có nhiều sợi lông nhỏ, dài, màu nâu hoặc trắng. Cây trưởng thành thường có ít lông, thưa, ngắn và màu nâu.
• Các "bình rượu" (bình nước) của nó là biến dạng của lá dùng để bắt mồi, có dung tích trung bình khoảng 250 ml, thường chỉ ở gần sát mặt đất, hiếm khi vượt quá 20 cm so với mặt đất. Màu sắc của "bình" có thể là màu tím đậm, tím nhạt hoặc gần như hoàn toàn trắng, nhưng thường gặp là màu lục, trong và ngoài có các đốm màu tím. Các "bình" mọc thấp thường to, còn mọc trên cao thì nhỏ hơn.
• Hoa hình cụm, có thể cao từ 16 đến 70 cm, mỗi bông hoa màu đỏ hoặc tím thường xuất hiện đơn lẻ, hoặc đôi khi theo cặp, trên mỗi cuống hoa.

Khám phá và lược sử ban đầu

Hình minh họa này của Walter Hood Fitch xuất bản ở tạp chí Thực vật học Curtis năm 1847, được coi là mô tả sớm nhất về loài.

Loài cây bình rượu Nepenthes rafflesiana này được cho là do phát hiện của tiến sĩ William Jack vào năm 1819, qua một tài liệu của ông từ Singapore được công bố trên Tạp chí Thực vật Curtis.

Sau đó, loài này bắt đầu thu hút chú ý nhờ được mô tả kỹ lưỡng ở tạp chí "Người làm vườn và Nông dân" Anh vào năm 1850, rồi được trồng trọt ở Anh nhờ phổ biến của The Gardeners' Chronicle and Agricultural Gazette (Biên niên ký người làm vườn và nông nghiệp), 1872.

Phân bố

Loài này phổ biến rộng rãi ở Borneo và một phần của Quần đảo Riau của Indonesia. Ở bán đảo Malaysia và Singapore cũng có, nhưng ít hơn.

Ở các khu vực trên, cây thường mọc ở vùng đất cát ẩm ướt, bên lề của rừng, ven đầm lầy than bùn thuộc rừng mưa nhiệt đới và có khi ở vách đá bên bờ biển. Nó có thể sinh sống ở độ cao đến 1200 m hoặc thậm chí 1500 m so với mực nước biển.

Sinh học

Kiến đang ăn mật từ một "bình rượu" của cây.

Như tất cả các cây cùng chi Nepenthes, loài này không có cơ quan bắt mồi chuyển động chủ động được như cây bắt ruồi Venus, mà là cây bắt mồi bị động. Chúng dẫn dụ con mồi vào bình là nơi tiết ra loại chất có vị ngọt, mùi hấp dẫn. Khi con mồi đã vào thành "bình" rất trơn, thì nhanh chóng trượt rơi xuống đáy "bình" có chứa chất lỏng rồi bị chết đuối. Các enzym tiêu hóa được cây tiết ra từ thành "bình" sẽ phân giải các hợp chất hữu cơ của con mồi thành các chất dinh dưỡng hòa tan, được cây hấp thụ qua thành "bình".

Đặc điểm này được cho là kết quả của phương thức tiến hoá ở những cây sống trong đất nghèo chất đạm. Cũng do phương thức này, mà rễ của hầu hết các loài cây ăn thịt khác đều nhỏ, ăn nông và rất dễ gẫy.

Ngoài ra, một số nơi còn thấy vào ban đêm thì "bình" còn là nơi trú ngụ của loài dơi nhỏ - sự hợp tác có lợi cho hai loài - trong đó dơi có chỗ nghỉ, còn cây nhận thêm nguồn đạm từ phân dơi.

Trồng trọt

Loài này đã được trồng ở nhiều nơi ở châu Âu, Mỹ như một cây cảnh.

Cây nên được trồng dưới bóng râm, hoặc nơi tán xạ của ánh sáng mặt trời, cũng có thể chiếu sáng nhân tạo thích hợp. Cung cấp nước cho cây bằng cách tưới đủ nước sạch vào gốc và phun sương đều đặn. Tuyệt đối không để nước đọng ở nơi cây sinh sống vì cây ưa ẩm nhưng không chịu nước.

Cho cây "ăn" có nhiều cách, nhưng thức ăn thường là giun khô, xác côn trùng (nếu có thể) hoặc thức ăn viên cho cá (Koi pellets), lượng thức ăn không được nhiều. Tuy gọi là cây ăn thịt, nhưng không loài cây ăn thịt nào ăn được thịt thật (như thịt gà, thịt lợn,...) dù cắt nhỏ, vì các enzym tiêu hóa của chúng không phân giải được loại thức ăn này; lượng thức ăn này sẽ thối rữa, tạo điều kiện cho vi khuẩn và nấm cơ hội hại cây cũng như gây mùi khó chịu.

Đa dạng

Các biến thể

Loài cây này có nhiều dạng khác nhau, mỗi dạng có thể gọi là biến thể (var) hoặc loài phụ là còn đang tranh luận.

• Nepenthes rafflesiana f. alba Hort.Westphal (2000) nom.nud.
• Nepenthes rafflesiana var. alata J.H.Adam & Wilcock (1990)
• Nepenthes rafflesiana var. ambigua Beck (1895)
• Nepenthes rafflesiana var. elongata Hort.Kew ex Dyer (1897) nom.nud. [=?N. hemsleyana]
• Nepenthes rafflesiana var. excelsior (Hort.Williams) Beck (1895) [=(N. ampullaria × N. rafflesiana) × N. rafflesiana]
• Nepenthes rafflesiana var. glaberrima Hook.f. (1873)
• Nepenthes rafflesiana var. hookeriana (auct. non Low: Hort.Veitch ex Mast.) Becc. (1886) [=N. × hookeriana]
• Nepenthes rafflesiana var. insignis Mast. (1882)
• Nepenthes rafflesiana var. longicirrhosa Tamin & M.Hotta in M.Hotta (1986) nom.nud. [=N. longifolia]
• Nepenthes rafflesiana var. minor Becc. (1886)
• Nepenthes rafflesiana var. nigropurpurea Mast. (1882)
• Nepenthes rafflesiana var. nivea Hook.f. (1873)
• Nepenthes rafflesiana var. pallida Hort.Veitch ex Burb. (1883) [=(N. khasiana × N. gracilis) × N. rafflesiana]
• Nepenthes rafflesiana var. striata Hort. ex Teijsm. (1859) nom.nud.
• Nepenthes rafflesiana var. subglandulosa J.H.Adam & Hafiza (2006) [=N. hemsleyana]
• Nepenthes rafflesiana var. typica Beck (1895) nom.illeg.
• Nepenthes rafflesiana var. viridis Hort. ex Teijsm. (1859) nom.nud.
• Nepenthes rafflesiana var. vittata Lauffenburger (1995) nom.nud.
• Nepenthes rafflesiana "glaberrima" Burb. (1880) [=N. hemsleyana]

Dạng khổng lồ

Một số bộ phận của dạng khổng lồ (từ trái sang phải): 1) bình cao tới trên 30 cm; 2) đường gân dài trên 110 cm; 3) bình trên có kích thước khoảng 45 cm.

Dạng cây to, cao với "bình" rất lớn so với các dạng khác thường gặp, được gọi là dạng khổng lồ của N. rafflesiana đã được phát hiện ở các địa phương cô lập trên bờ biển phía tây bắc của Borneo và ven biển Sematan, cách thành phố Kuching khoảng 110 km về phía tây. Môi trường sống của dạng này là rừng mưa nhiệt đới rất rậm rạp. Ở dạng khổng lồ, thân cây có thể leo lên độ cao 15 m, phiến lá to khoảng hai lần rưỡi so với dạng bình thường, thân có đường kính tới 10 mm. "Bình" thấp (mọc sát đất) có thể đạt chiều cao hơn 35 cm, "phễu" rộng 15 cm, thể tích quá 1000 ml (1 lít). "Bình" của dạng này có sắc tố đa dạng: từ màu trắng với các đốm đỏ đến màu tím sẫm. "Bình" cao thường có màu lục, trong suốt. Cụm hoa cũng rất lớn, đạt chiều dài hơn 1 m. Những bông hoa riêng lẻ có đường kính lên tới 1,5 cm và có những chiếc vòi màu đỏ sẫm.

Xem thêm

• [Anonymous] 1848. New garden plants, published in books. The Gardeners' Chronicle and Agricultural Gazette 1848(6): 87.
• [Anonymous] 1881. Messrs. Veitch's Nepenthes-house. The Gardeners' Chronicle, new series, 16(410): 598–599.
• [Anonymous] 1883. Mr. A. E. Ratcliff's Nepenthes. The Gardeners' Chronicle 20(497): 18–19.
• [Anonymous] 1887. Nepenthes culture. The Gardeners' Chronicle, series 3, 2(41): 442–443.
• Adam, J.H. 1997. “Prey spectra of Bornean Nepenthes species (Nepenthaceae) in relation to their habitat” (PDF). Pertanika Journal of Tropical Agricultural Science 20(2–3): 121–134.
• Adam, J.H. & C.C. Wilcock 1999. “Palynological study of Bornean Nepenthes (Nepenthaceae)” (PDF). Pertanika Journal of Tropical Agricultural Science 22(1): 1–7.
• Adam, J.H., E.M. Nurulhuda, H. Abdul-Halim, O. Abdul-Rahim, A.H. Hafiza, G.K. Gopir, L.M. Pilik, R. Omar, M.B. Qasim, J. Salimon, S. Abdul-Rahim & M.M. Hanafiah 2005. Pitcher plants recorded from BRIS forest in Jambu Bongkok, Kuala Trengganu, Malaysia. Wetland Science 3(3): 183–189.
• (tiếng Mã Lai) Adam, J.H., J.N. Maisarah, A.T.S. Norhafizah, A.H. Hafiza, M.Y. Harun & O.A. Rahim et al. 2009. Ciri Tanih Pada Habitat Nepenthes (Nepenthaceae) di Padang Tujuh, Taman Negeri Endau-Rompin Pahang. [Soil Properties in Nepenthes (Nepenthaceae) Habitat at Padang Tujuh, Endau-Rompin State Park, Pahang.] In: J.H. Adam, G.M. Barzani & S. Zaini (eds.) Bio-Kejuruteraan and Kelestarian Ekosistem. [Bio-Engineering and Sustainable Ecosystem.] Kumpulan Penyelidikan Kesihatan Persekitaran, Pusat Penyelidikan Bukit Fraser and Universiti Kebangsaan, Malaysia. pp. 147–157.
• Adam, J.H., H.A. Hamid, M.A.A. Juhari, S.N.A. Tarmizi & W.M.R. Idris 2011. Species composition and dispersion pattern of pitcher plants recorded from Rantau Abang in Marang District, Terengganu State of Malaysia. International Journal of Botany 7(2): 162–169. doi:10.3923/ijb.2011.162.169
• Adams, R.M. & G.W. Smith 1977. An S.E.M. survey of the five carnivorous pitcher plant genera. American Journal of Botany 64(3): 265–272. doi:10.2307/2441969
• Bauer, U., C. Willmes & W. Federle 2009. Effect of pitcher age on trapping efficiency and natural prey capture in carnivorous Nepenthes rafflesiana plants. Annals of Botany 103(8): 1219–1226. doi:10.1093/aob/mcp065
• Bauer, U., C.J. Clemente, T. Renner & W. Federle 2012. Form follows function: morphological diversification and alternative trapping strategies in carnivorous Nepenthes pitcher plants. Journal of Evolutionary Biology 25(1): 90–102. doi:10.1111/j.1420-9101.2011.02406.x
• Bauer, U., B. Di Giusto, J. Skepper, T.U. Grafe & W. Federle 2012. With a flick of the lid: a novel trapping mechanism in Nepenthes gracilis pitcher plants. PLoS ONE 7(6): e38951. doi:10.1371/journal.pone.0038951
• Beaman, J.H. & C. Anderson 2004. The Plants of Mount Kinabalu: 5. Dicotyledon Families Magnoliaceae to Winteraceae. Natural History Publications (Borneo), Kota Kinabalu.
• Benz, M.J., E.V. Gorb & S.N. Gorb 2012. Diversity of the slippery zone microstructure in pitchers of nine carnivorous Nepenthes taxa. Arthropod-Plant Interactions 6(1): 147–158. doi:10.1007/s11829-011-9171-2
• (tiếng Latinh) Blume, C.L. 1852. Ord. Nepenthaceae. In: Museum Botanicum Lugduno-Batavum, sive stirpium exoticarum novarum vel minus cognitarum ex vivis aut siccis brevis expositio. Tom. II. Nr. 1. E.J. Brill, Lugduni-Batavorum. pp. 5–10.
• Bonhomme, V., H. Pelloux-Prayer, E. Jousselin, Y. Forterre, J.-J. Labat & L. Gaume 2011. Slippery or sticky? Functional diversity in the trapping strategy of Nepenthes carnivorous plants. New Phytologist 191(2): 545–554. doi:10.1111/j.1469-8137.2011.03696.x
• Brearley, F.Q. & M. Mansur 2012. Nutrient stoichiometry of Nepenthes species from a Bornean peat swamp forest. Carnivorous Plant Newsletter 41(3): 105–108.
• Cannon, J., V. Lojanapiwatna, C. Raston, W. Sinchai & A. White 1980. The Quinones of Nepenthes rafflesiana. The Crystal Structure of 2,5-Dihydroxy-3,8-dimethoxy-7-methylnaphtho-1,4-quinone (Nepenthone-E) and a Synthesis of 2,5-Dihydroxy-3-Methoxy-7-methylnaphtho-1,4-quinone (Nepenthone-C). Australian Journal of Chemistry 33(5): 1073–1093. doi:10.1071/CH9801073
• Chung, A.Y.C. 2006. Biodiversity and Conservation of The Meliau Range: A Rain Forest in Sabah's Ultramafic Belt. Natural History Publications (Borneo), Kota Kinabalu. ISBN 9838121169.
• Di Giusto, B., V. Grosbois, E. Fargeas, D.J. Marshall & L. Gaume 2008. Contribution of pitcher fragrance and fluid viscosity to high prey diversity in a Nepenthes carnivorous plant from Borneo. Journal of Biosciences 33(1): 121–136. doi:10.1007/s12038-008-0028-5
• Di Giusto, B., M. Guéroult, N. Rowe & L. Gaume 2009. Chapter 7: The Waxy Surface in Nepenthes Pitcher Plants: Variability, Adaptive Significance and Developmental Evolution. In: S.N. Gorb (ed.) Functional Surfaces in Biology: Adhesion Related Phenomena. Volume 2. Springer. pp. 183–204.
• Di Giusto, B., J.-M. Bessière, M. Guéroult, L.B.L. Lim, D.J. Marshall, M. Hossaert-McKey & L. Gaume 2010. Flower-scent mimicry masks a deadly trap in the carnivorous plant Nepenthes rafflesiana. Journal of Ecology 98(4): 845–856. doi:10.1111/j.1365-2745.2010.01665.x
• Dixon, W.E. 1889. Nepenthes. The Gardeners' Chronicle, series 3, 6(144): 354.
• Frazier, C.K. 2000. Reproductive isolating mechanisms and fitness among tropical pitcher plants (Nepenthes) and their hybrids. [video] The 3rd Conference of the International Carnivorous Plant Society, San Francisco, USA.
• Gaume, L. & Y. Forterre 2007. A viscoelastic deadly fluid in carnivorous pitcher plants. PLoS ONE 2(11): e1185. doi:10.1371/journal.pone.0001185
• (tiếng Pháp) Gaume, L. & Y. Forterre 2008. Un piège viscoélastique chez Nepenthes rafflesiana. Dionée 71: 28–32.
• Gaume, L. & B. Di Giusto 2009. Adaptive significance and ontogenetic variability of the waxy zone in Nepenthes rafflesiana. Annals of Botany 104(7): 1281–1291. doi:10.1093/aob/mcp238
• (tiếng Pháp) Gaume, L. N.d. Piège viscoélastique. [videos] UMR AMAP.
• (tiếng Indonesia) Handayani, T. & Syamsuddin 1998. Nepenthes rafflesiana Jack. dan keturunannya. Warta Kebun Raya 2(3): 1–8.
• (tiếng Indonesia) Handayani, T. 1999. “Konservasi Nepenthes di kebun raya Indonesia” (PDF). [Conservation of Nepenthes in Indonesian botanic gardens.] In: A. Mardiastuti, I. Sudirman, K.G. Wiryawan, L.I. Sudirman, M.P. Tampubolon, R. Megia & Y. Lestari (eds.) Prosiding II: Seminar Hasil-Hasil Penelitian Bidang Ilmu Hayat. Pusat Antar Universitas Ilmu Hayat IPB, Bogor. pp. 365–372.
• Handayani, T., D. Latifah & Dodo 2005. Diversity and growth behaviour of Nepenthes (pitcher plants) in Tanjung Puting National Park, Central Kalimantan Province. Biodiversitas 6(4): 248–252. Cover
• Hansen, E. 2001. Where rocks sing, ants swim, and plants eat animals: finding members of the Nepenthes carnivorous plant family in Borneo. Discover 22(10): 60–68.
• Hernawati & P. Akhriadi 2006. A Field Guide to the Nepenthes of Sumatra. PILI-NGO Movement, Bogor.
• Hooker, J.D. 1859. XXXV. On the origin and development of the pitchers of Nepenthes, with an account of some new Bornean plants of that genus. The Transactions of the Linnean Society of London 22(4): 415–424. doi:10.1111/j.1096-3642.1856.tb00113.x
• Hwee, K.C. 1996. Carnivorous plants and sites in Singapore. Bulletin of the Australian Carnivorous Plant Society, Inc. 15(4): 12–15.
• Kitching, R.L. 2000. Food Webs and Container Habitats: The natural history and ecology of phytotelmata. Cambridge University Press, Cambridge.
• Korthals, P.W. 1839. Over het geslacht Nepenthes. In: C.J. Temminck 1839–1842. Verhandelingen over de Natuurlijke Geschiedenis der Nederlandsche overzeesche bezittingen; Kruidkunde. Leiden. pp. 1–44, t. 1–4, 13–15, 20–22.
• Kurup, R., A.J. Johnson, S. Sankar, A.A. Hussain, C.S. Kumar & S. Baby 2013. Fluorescent prey traps in carnivorous plants. Plant Biology 15(3): 611–615. doi:10.1111/j.1438-8677.2012.00709.x
• Lecoufle, M. 1990. Nepenthes rafflesiana. In: Carnivorous Plants: Care and Cultivation. Blandford, London. pp. 136–137.
• Lee, C.C. 2000. Recent Nepenthes Discoveries. [video] The 3rd Conference of the International Carnivorous Plant Society, San Francisco, USA.
• Lim, S.H., D.C.Y. Phua & H.T.W. Tan 2000. Primer design and optimization for RAPD analysis of Nepenthes. Biologia Plantarum 43(1): 153–155. doi:10.1023/A:1026535920714
• Lindley, J. 1849. Familiar botany. — The pitcher plant. The Gardeners' Chronicle and Agricultural Gazette 1849(37): 580–581.
• Macfarlane, J.M. 1914. Family XCVI. Nepenthaceæ. [pp. 279–288] In: J.S. Gamble. Materials for a flora of the Malayan Peninsula, No. 24. Journal & Proceedings of the Asiatic Society of Bengal 75(3): 279–391.
• (tiếng Indonesia) Mansur, M. 2001. “Koleksi Nepenthes di Herbarium Bogoriense: prospeknya sebagai tanaman hias” (PDF). Bản gốc (PDF) lưu trữ ngày 19 tháng 3 năm 2012. In: Prosiding Seminar Hari Cinta Puspa dan Satwa Nasional. Lembaga Ilmu Pengetahuan Indonesia, Bogor. pp. 244–253.
• (tiếng Indonesia) Mansur, M. 2007. Keanekaragaman jenis Nepenthes (kantong semar) dataran rendah di Kalimantan Tengah. [Diversity of lowland Nepenthes (kantong semar) in Central Kalimantan.] Berita Biologi 8(5): 335–341. Abstract
• (tiếng Indonesia) Mansur, M. 2008. Penelitian ekologi Nepenthes di Laboratorium Alam Hutan Gambut Sabangau Kereng Bangkirai Kalimantan Tengah Lưu trữ 2016-03-04 tại Wayback Machine. [Ecological studies on Nepenthes at Peat Swamps Forest Natural Laboratory, Kereng Bangkirai Sabangau, Central Kalimantan.] Jurnal Teknologi Lingkungan 9(1): 67–73. Abstract
• Mansur, M. & F.Q. Brearley 2008. Ecological studies on Nepenthes at Barito Ulu, Central Kalimantan, Indonesia. Jurnal Teknologi Lingkungan 9(3): 271–276.
• Merbach, M.A., G. Zizka, B. Fiala, U. Maschwitz & W.E. Booth 2001. Patterns of nectar secretion in five Nepenthes species from Brunei Darussalam, Northwest Borneo, and implications for ant-plant relationships. Flora 196: 153–160.
• Moore, D. 1872. On the culture of Nepenthes at Glasnevin. The Gardeners' Chronicle and Agricultural Gazette 1872(11): 359–360.
• Masters, M.T. 1872. The cultivated species of Nepenthes. The Gardeners' Chronicle and Agricultural Gazette 1872(16): 540–542.
• McPherson, S.R. & A. Robinson 2012. Field Guide to the Pitcher Plants of Borneo. Redfern Natural History Productions, Poole.
• McPherson, S.R. & A. Robinson 2012. Field Guide to the Pitcher Plants of Peninsular Malaysia and Indochina. Redfern Natural History Productions, Poole.
• McPherson, S.R. & A. Robinson 2012. Field Guide to the Pitcher Plants of Sumatra and Java. Redfern Natural History Productions, Poole.
• Meimberg, H., A. Wistuba, P. Dittrich & G. Heubl 2001. Molecular phylogeny of Nepenthaceae based on cladistic analysis of plastid trnK intron sequence data. Plant Biology 3(2): 164–175. doi:10.1055/s-2001-12897
• (tiếng Đức) Meimberg, H. 2002. “Molekular-systematische Untersuchungen an den Familien Nepenthaceae und Ancistrocladaceae sowie verwandter Taxa aus der Unterklasse Caryophyllidae s. l.” (PDF). Ph.D. thesis, Ludwig Maximilian University of Munich, Munich.
• Meimberg, H. & G. Heubl 2006. Introduction of a nuclear marker for phylogenetic analysis of Nepenthaceae. Plant Biology 8(6): 831–840. doi:10.1055/s-2006-924676
• Meimberg, H., S. Thalhammer, A. Brachmann & G. Heubl 2006. Comparative analysis of a translocated copy of the trnK intron in carnivorous family Nepenthaceae. Molecular Phylogenetics and Evolution 39(2): 478–490. doi:10.1016/j.ympev.2005.11.023
• Mogi, M. & K.L. Chan 1997. Variation in communities of dipterans in Nepenthes pitchers in Singapore: Predators increase prey community diversity. Annals of the Entomological Society of America 90(2): 177–183.
• Moran, J.A. 1991. The role and mechanism of Nepenthes rafflesiana pitchers as insect traps in Brunei. Ph.D. thesis, University of Aberdeen, Aberdeen, Scotland.
• Moran, J.A. 1993. Visitors to the flowers of the pitcher plant Nepenthes rafflesiana. Brunei Museum Journal 8: 73–75.
• Moran, J.A. 1993. Pitcher allocation strategy of the pitcher plant Nepenthes rafflesiana. Brunei Museum Journal 8: 77–80.
• Moran, J.A. 1993. The effect of pitcher wing removal on prey capture by the pitcher plant Nepenthes rafflesiana. Brunei Museum Journal 8: 81–82.
• Moran, J.A. 1993. Misumenops nepenthicola: the top aquatic predator of the Nepenthes food web? Brunei Museum Journal 8: 83–84.
• Moran, J.A. 1996. Pitcher dimorphism, prey composition and the mechanisms of prey attraction in the pitcher plant Nepenthes rafflesiana in Borneo. Journal of Ecology 84(4): 515–525. doi:10.2307/2261474
• Moran, J.A. & A.J. Moran 1998. Foliar Reflectance and Vector Analysis Reveal Nutrient Stress in Prey-Deprived Pitcher Plants (Nepenthes rafflesiana). International Journal of Plant Sciences 159(6): 996–1001. doi:10.1086/314086
• Moran, J.A., W.E. Booth & J.K. Charles 1999. “Aspects of pitcher morphology and spectral characteristics of six Bornean Nepenthes pitcher plant species: implications for prey capture” (PDF). Annals of Botany 83: 521–528.
• Moran, J.A., M.A. Merbach, N.J. Livingston, C.M. Clarke & W.E. Booth 2001. Termite prey specialization in the pitcher plant Nepenthes albomarginata—evidence from stable isotope analysis. Annals of Botany 88: 307–311. doi:10.1006/anbo.2001.1460
• Moran, J.A., B.J. Hawkins, B.E. Gowen & S.L. Robbins 2010. Ion fluxes across the pitcher walls of three Bornean Nepenthes pitcher plant species: flux rates and gland distribution patterns reflect nitrogen sequestration strategies. Journal of Experimental Botany 61(5): 1365–1374. doi:10.1093/jxb/erq004
• Mullins, J. & M. Jebb 2009. Phylogeny and biogeography of the genus Nepenthes. National Botanic Gardens, Glasnevin.
• (tiếng Indonesia) Murniati, Syamswisna & A. Nurdini 2013. Pembuatan flash card dari hasil inventarisasi Nepenthes di hutan adat desa Teluk Bakung. Jurnal Pendidikan dan Pembelajaran 2(1): [unpaginated; 14 pp.] Abstract
• (tiếng Nhật) Oikawa, T. 1992. Nepenthes rafflesiana Jack. In: Muyū kusa – Nepenthes (無憂草 – Nepenthes, Muyū kusa – Nepenthes). [The Grief Vanishing.] Parco Co., Japan. pp. 52–53.
• Osunkoya, O.O., S.D. Daud & F.L. Wimmer 2008. Longevity, lignin content and construction cost of the assimilatory organs of Nepenthes species. Annals of Botany 102(5): 845–853. doi:10.1093/aob/mcn162
• Reiskind, J. 1978. “A crab spider associate of Nepenthes rafflesiana” (PDF). Carnivorous Plant Newsletter 7(3): 77–78.
• Renner, T. & C.D. Specht 2011. A sticky situation: assessing adaptations for plant carnivory in the Caryophyllales by means of stochastic character mapping. International Journal of Plant Sciences 172(7): 889–901. doi:10.1086/660882
• Rizzacasa, M.A. & M.V. Sargent 1987. The structure and synthesis of nepenthone-A, a naphthoquinone from Nepenthes rafflesiana. Journal of the Chemical Society, Perkin Transactions 1: 2017–2022. doi:10.1039/P19870002017
• Robinson, A. 1995 ['1994/95']. Plant findings in Malaysia. The Carnivorous Plant Society Journal 18: 44–47.
• Rottloff, S., R. Stieber, H. Maischak, F.G. Turini, G. Heubl & A. Mithöfer 2011. Functional characterization of a class III acid endochitinase from the traps of the carnivorous pitcher plant genus, Nepenthes. Journal of Experimental Botany 62(13): 4639–4647. doi:10.1093/jxb/err173
• Ruxton, G.D. & H.M. Schaefer 2011. Alternative explanations for apparent mimicry. Journal of Ecology 99(4): 899–904. doi:10.1111/j.1365-2745.2011.01806.x
• (tiếng Đức) Schmid-Hollinger, R. N.d. Kannendeckel (lid) Lưu trữ 2013-12-06 tại Wayback Machine. bio-schmidhol.ch.
• Shivas, R.G. 1984. Pitcher Plants of Peninsular Malaysia & Singapore. Maruzen Asia, Kuala Lumpur.
• Slack, A. 1979. Nepenthes rafflesiana. In: Carnivorous Plants. Ebury Press, London. p. 82.
• Smythies, B.E. 1965. The distribution and ecology of pitcher-plants (Nepenthes) in Sarawak. UNESCO Humid Tropics Symposium, June–July 1963, Kuching, Sarawak.
• (tiếng Indonesia) Sukmadijaya, D., D. Dinarti & Y. Isnaini 2010. “Pertumbuhan planlet kantong semar (Nepenthes rafflesiana Jack.) pada beberapa media tanam selama tahap aklimatisasi” (PDF). Bogor Agricultural University, Bogor.
• (tiếng Indonesia) Syamsuardi & R. Tamin 1994. Kajian kekerabatan jenis-jenis Nepenthes di Sumatera Barat. Project report, Andalas University, Padang.
• (tiếng Indonesia) Syamsuardi 1995. Klasifikasi numerik kantong semar (Nepenthes) di Sumatera Barat.[Numerical classification of pitcher plants (Nepenthes) in West Sumatra.] Journal Matematika dan Pengetahuan Alam 4(1): 48–57.
• Teo, L.L. 2001. Study of natural hybridisation in some tropical plants using amplified fragment length polymorphism analysis. M.Sc. thesis, Nanyang Technological University, Singapore.
• Teo, W.M.S. 2010. Photosynthetic characteristics and nitrogen metabolism of Nepenthes rafflesiana at two different growth stages in response to inorganic nitrate and organic prey. M.Sc. thesis, Nanyang Technological University, Singapore.
• Thorogood, C. 2010. The Malaysian Nepenthes: Evolutionary and Taxonomic Perspectives. Nova Science Publishers, New York.
• Torres-Rivera, J.J. 2007. A case of Nepenthes rafflesiana with a lotus-like flower! Carnivorous Plant Newsletter 36(3): 81–82.
• (tiếng Indonesia) Uji, T. 2003. Keanekaragaman dan potensi flora di Cagar Alam Muara Kendawangan, Kalimantan Barat. [Flora diversity and its potential in Muara Kendawangan Nature Reserve, West Kalimantan.] Biodiversitas 4(1): 112–117.
• (tiếng Indonesia) Yogiara 2004. “Analisis komunitas bakteri cairan kantung semar (Nepenthes spp.) menggunakan teknik terminal restriction fragment length polymorphism (T-RFLP) dan amplified ribosomul DNA restriction analysis (ARDRA)” (PDF). M.Sc. thesis, Bogor Agricultural University, Bogor.
• Yogiara, A. Suwanto & M.T. Suhartono 2006. A complex bacterial community living in pitcher plant fluid. Jurnal Mikrobiologi Indonesia 11(1): 9–14.
• Zulaiha Shireen bte Mohd Salleh 2009. Carbon and nitrogen metabolism and mineral nutrition of carnivorous pitcher plants under greenhouse conditions. M.Sc. thesis, Nanyang Technological University, Singapore.
• James Wong and the Malaysian Garden. [video] BBC Two.