Họ Ô tác
| Họ Ô tác | |
|---|---|
| Thời điểm hóa thạch: 13–0 triệu năm trước đây Miocen – gần đây | |
 Ô tác Kori | |
| Phân loại khoa học | |
| Giới (regnum) | Animalia |
| Ngành (phylum) | Chordata |
| Lớp (class) | Aves |
| Nhánh | Neognathae |
| Nhánh | Neoaves |
| Nhánh | Otidimorphae |
| Bộ (ordo) | Otidiformes Wagler, 1830 |
| Họ (familia) | Otididae Rafinesque, 1815[1][2] |
| Các chi | |
11 chi, 26 loài. Xem văn bản. | |
| Danh pháp đồng nghĩa | |
Gryzajidae Brodkorb, 1967 | |
Họ Ô tác (danh pháp khoa học: Otididae) là một số loài chim lớn sinh sống trên đất liền, chủ yếu gắn liền với các vùng đồng cỏ thảo nguyên khô và rộng tại Cựu Thế giới, theo truyền thống xếp trong bộ Sếu (Gruiformes), nhưng nghiên cứu phát sinh chủng loài gần đây cho thấy việc xếp như vậy làm cho bộ Sếu trở thành đa ngành và người ta tách các loài ô tác ra xếp trong bộ của chính chúng là Otidiformes[3][4][5]
Đặc điểm[sửa | sửa mã nguồn]
Các loài ô tác là chim ăn tạp và chim cơ hội, ăn các loại lá, chồi, hạt, quả, động vật không xương sống và động vật có xương sống nhỏ.[6] và làm tổ trên mặt đất, làm cho trứng và con non trở nên rất dễ bị tổn thương trước những kẻ săn mồi. Chúng đi lại vững vàng trên đôi chân to khỏe có các ngón lớn trong khi tìm kiếm thức ăn. Chúng có các cánh dài và rộng với các đầu cánh giống như các ngón tay với kiểu bay nổi bật, nhưng phần lớn các loài ưa thích đi hoặc chạy hơn là bay. Nhiều loài có cách thức thể hiện mời gọi quan hệ tình dục lạ mắt, như phình to túi cổ họng hay dựng đứng các mào lông trau chuốt tỉ mỉ. Chim mái đẻ 3-5 trứng lốm đốm sẫm màu trong những chỗ chúng cào bới vào lòng đất và ấp trứng một mình.[7] Ngoài mùa sinh sản, ô tác thích sống thành đàn, nhưng chúng rất thận trọng và rất khó tiếp cận trong khu vực sinh sống thoáng đãng mà chúng ưa thích.
Phần lớn các loài đang bị suy giảm hoặc đang nguy cấp do bị mất môi trường sống và bị săn bắn, thậm chí ngay cả tại các khu vực về mặt danh nghĩa thì chúng được bảo vệ. Một quần thể đáng kể chim ô tác sinh sống tại Hungary, nơi mà khu vực thảo nguyên Đông Âu kết thúc, gần thị trấn Dévaványa. Một quần thể lớn khác khoảng 6.000-7.000 con sống gần Saratov thuộc Nga. Tại Việt Nam, loài duy nhất được tìm thấy là Houbaropsis bengalensis (đồng nghĩa: Eupodotis bengalensis) với tên gọi là chim ô tác. Tại Trung Quốc, chim ô tác có tên gọi chung là bảo (鴇). Người Trung Quốc xưa coi chúng là các loài chim dâm dật.
Chi và loài[sửa | sửa mã nguồn]
- Afrotis
- Afrotis afra: ô tác đen. Tại tây và nam Nam Phi.
- Afrotis afraoides: ô tác đuôi trắng. Tại Angola, Botswana, Lesotho, Namibia, Nam Phi, Zimbabwe.
- Ardeotis (gộp cả Neotis)
- Ardeotis arabs: ô tác Ả Rập, gồm 4 phân loài
- A. a. arabs: Ethiopia, Somalia, Yemen, Ả Rập Saudi.
- A. a. butleri: nam Sudan.
- A. a. lynesi: tây Ma Rốc.
- A. a. stieberi: tây nam Mauritania, Senegal, Gambia tới đông Sudan.
- Ardeotis australis: ô tác Australia, tại Australia và nam New Guinea.
- Ardeotis denhami (đồng nghĩa: Neotis denhami): ô tác Denham, rộng khắp châu Phi, gồm 3 phân loài.
- A. d. denhami: tây nam Mauritania, Senegal, Gambia tới tây Ethiopia và bắc Uganda.
- A. d. jacksoni: Kenya tới bắc Zimbabwe, Cộng hòa Dân chủ Congo, nam Angola
- A. d. stanleyi: Nam Phi.
- Ardeotis heuglinii (đồng nghĩa: Neotis heuglinii): ô tác Heuglin, Eritrea tới Somalia và bắc Kenya.
- Ardeotis kori: ô tác Kori, gồm 2 phân loài
- A. k. kori: Angola tới nam Mozambique và Nam Phi.
- A. k. struthinuclus: Ethiopia và bắc Somalia tới Uganda và bắc Tanzania.
- Ardeotis ludwigii (đồng nghĩa: Neotis ludwigii): ô tác Ludwig, tại Angola, Namibia và Nam Phi.
- Ardeotis nigriceps: ô tác Đại Ấn, tại Ấn Độ.
- Ardeotis nuba (đồng nghĩa: Neotis nuba): ô tác Nubia, từ Mauritania tới đông Sudan.
- Ardeotis arabs: ô tác Ả Rập, gồm 4 phân loài
- Chlamydotis
- Chlamydotis macqueenii: ô tác Macqueen, từ Trung Đông tới trung Trung Quốc.
- Chlamydotis undulata: ô tác Houbara, ô tác sọc sóng, ba ban bảo, gồm 2 phân loài
- C. u. fuertaventurae: đông quần đảo Canary.
- C. u. undulata: bắc châu Phi.
- Eupodotis
- Eupodotis caerulescens: ô tác lam. Tại đông Nam Phi.
- Eupodotis senegalensis: ô tác bụng trắng, rộng khắp châu Phi, gồm 5 phân loài.
- E. s. barrowii: Botswana và đông Nam Phi.
- E. s. canicollis: Ethiopia và Somalia tới đông bắc Tanzania.
- E. s. erlangeri: tây nam Kenya, tây Tanzania.
- E. s. mackenziei: đông Gabon tới đông Angola và tây Zambia.
- E. s. senegalensis: tây nam Mauritania tới Sudan và tây Ethiopia, về phía nam tới Guinea, Cameroon và Cộng hòa Trung Phi.
- Heterotetrax (tách ra từ Eupodotis)
- Heterotetrax humilis (đồng nghĩa: Eupodotis humilis): ô tác nâu nhỏ, tại đông Ethiopia và bắc Somalia.
- Heterotetrax rueppellii (đồng nghĩa: Eupodotis rueppellii): ô tác Rüppell, gồm 2 phân loài
- H. r. fitzsimonsi: Tại tây trung Namibia.
- H. r. rueppellii: Tại nam Angola, tây bắc Namibia.
- Heterotetrax vigorsii (đồng nghĩa: Eupodotis vigorsii): ô tác Karoo, gồm 2 phân loài
- H. v. namaqua: Tại nam Namibia, tây bắc tỉnh Cape (Nam Phi).
- H. v. vigorsii: Tại bang Orange Free tới nam tỉnh Cape.
- Houbaropsis
- Houbaropsis bengalensis: ô tác Bengal, ô tác Nam Á, ô tác, Nam Á bảo
- Lissotis
- Lophotis
- Lophotis gindiana: ô tác mào nâu sẫm. Tại Ethiopia, Somalia tới bắc Tanzania.
- Lophotis ruficrista: ô tác mào đỏ. Tại Angola, Namibia tới Mozambique, Swaziland và Nam Phi.
- Lophotis savilei: ô tác Savile. Tại Mauritania, Senegal, Gambia tới trung Sudan.
- Otis
- Otis tarda: ô tác lớn, đại bảo; gồm 2 phân loài:
- O. t. tarda: Tại tây nam và trung châu Âu, tây bắc châu Phi tới tây nam Siberi và trung Mông Cổ.
- O. t. dybowskii: Mông Cổ tới đông Siberi và đông bắc Trung Quốc.
- Otis tarda: ô tác lớn, đại bảo; gồm 2 phân loài:
- Sypheotides
- Tetrax
- Tetrax tetrax: ô tác châu Âu nhỏ, tiểu bảo
Ô tác Macqueen gần đây đã được tách ra từ ô tác Houbara như là một loài riêng rẽ.
Phát sinh chủng loài[sửa | sửa mã nguồn]
Cây phát sinh chủng loài vẽ theo Cohen (2011)[8].
| Otididae |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Chú thích[sửa | sửa mã nguồn]
- ^ Rafinesque, Constantine Samuel (1815). Analyse de la nature ou, Tableau de l'univers et des corps organisés (bằng tiếng Pháp). Palermo: Self-published. tr. 70.
- ^ Bock, Walter J. (1994). History and Nomenclature of Avian Family-Group Names. Bulletin of the American Museum of Natural History. Number 222. New York: American Museum of Natural History. tr. 137, 252.
- ^ IOC World Bird List: Bustards, mesites, Kagu, seriemas, flufftails & finfoots, tra cứu ngày 04-112015
- ^ Hackett et al.: A Phylogenomic Study of Birds Reveals Their Evolutionary History. Science 27-06-2008: Vol. 320. No. 5884, pp. 1763–1768 doi:10.1126/science.1157704
- ^ Erich D. Jarvis et al.: Whole-genome analyses resolve early branches in the tree of life of modern birds. 12-12-2014, Science, 346 (6215), doi:10.1126/science.1253451
- ^ del Hoyo J., Elliott A. & Sargatal J. (chủ biên) (1996) Handbook of the Birds of the World. Volume 3: Hoatzin to Auks. Lynx Edicions. ISBN 84-87334-20-2
- ^ Archibald, George W. (1991). Forshaw, Joseph, biên tập. Encyclopaedia of Animals: Birds. London: Merehurst Press. tr. 98–99. ISBN 1-85391-186-0.
- ^ Cohen C. (2011), The phylogenetics, taxonomy and biogeography of African arid zone terrestrial birds: the bustards (Otididae), sandgrouse (Pteroclidae), coursers (Glareolidae) and Stone Partridge (Ptilopachus). Luận án tiến sĩ, Đại học Cape Town.
Tham khảo[sửa | sửa mã nguồn]
- Sibley, Charles G., Jon E. Ahlquist (1990): Phylogeny and Classification of the Birds: A Study in Molecular Evolution, New Haven, Nhà xuất bản đại học Yale, ISBN 0300040857
- Knox, Alan G., Martin Collinson, Andreas J. Helbig, David T. Parkin & George Sangster (tháng 10 năm 2002): Taxonomic recommendations for British birds, Ibis, 144 (4), các trang 707-710, doi:10.1046/j.1474-919X.2002.00110.x
- Ecology and conservation of Steppe-Land birds của Gerard Bota và ctv., International Symposium on Ecology and Conservation of Steppe-land birds. Lynx Edicions 2005. 343 trang. ISBN 84-87334-99-7
Liên kết ngoài[sửa | sửa mã nguồn]
Dữ liệu liên quan tới Otididae tại Wikispecies
Wikimedia Commons có thêm hình ảnh và phương tiện truyền tải về Họ Ô tác. 
Tra họ ô tác trong từ điển mở tiếng Việt Wiktionary - Ô tác Bengal tại www.nea.gov.vn
- Hình ảnh chim ô tác trên Internet Bird Collection
- Họ Ô tác tại sibagu.com
- Ô tác Nam Á
