Kế Hoàng hậu

Thanh Cao Tông Kế Hoàng hậu 清高宗继皇后
Càn Long Đế Hoàng hậu
Bức chân dung được cho là Kế hoàng hậu, hiện trưng bày tại Musée des Beaux-Art de Dole, Pháp
Hoàng hậu Đại Thanh
Tại vị	1750 – 1766
Tiền nhiệm	Hiếu Hiền Thuần hoàng hậu
Kế nhiệm	Hiếu Thục Duệ Hoàng hậu
Thông tin chung
Phối ngẫu	Thanh Cao Tông Càn Long hoàng đế
Hậu duệ	Vĩnh Cơ Vĩnh Cảnh Hoàng ngũ nữ
Tước hiệu	[Nhàn phi; 嫻妃] [Nhàn Quý phi; 嫻貴妃] [Nhiếp lục cung sự Hoàng quý phi; 摄六宫事皇贵妃] [Hoàng hậu; 皇后]
Thụy hiệu	Không có Thu hồi sách bảo, tương đương bị phế truất
Thân phụ	Na Nhĩ Bố
Thân mẫu	Lang Giai thị
Sinh	11 tháng 3, 1718(1718-03-11)
Mất	19 tháng 8, 1766 (48 tuổi) Vĩnh Hòa cung, Tử Cấm Thành, Bắc Kinh
An táng	28 tháng 9, 1766 Dụ lăng (裕陵), Phi viên tẩm

Thanh Cao Tông Kế Hoàng hậu (chữ Hán: 清高宗继皇后, 11 tháng 3, năm 1718 - 19 tháng 8, năm 1766), Ô Lạp Na Lạp thị, là Hoàng hậu thứ hai của Thanh Cao Tông Càn Long hoàng đế.

Thanh sử cảo - Hậu phi liệt truyện (后妃列傳), bà được ghi là Hoàng hậu Ô Lạp Na Lạp thị (皇后烏拉那拉氏), bà được biết đến là Hoàng hậu nhà Thanh duy nhất không có thụy hiệu. Việc bà bị thất sủng và không được đặt thụy hiệu của bà cho đến nay vẫn còn là uẩn khúc lớn của lịch sử Đại Thanh.

Thân thế

Dòng dõi

Thanh Cao Tông Kế Hoàng hậu sinh ngày 10 tháng 2 (âm lịch) năm Khang Hi thứ 57, được gọi là Ô Lạp Na Lạp thị (烏拉那拉氏), tuy nhiên đúng ra bà phải được gọi là Huy Phát Na Lạp thị (輝發那拉氏), do dòng tộc bà là hậu duệ của Huy Phát Bối lặc Vương Cơ Trữ (王機褚).

Theo Khâm định Bát Kỳ thông chí (钦定八旗通志) và Bát Kỳ Mãn Châu thị tộc tông phổ (八旗满洲氏族通谱), nguyên bản dòng tộc của Hoàng hậu Na Lạp thị sống tại vùng đất tên Huy Phát, là khởi thủy bởi Huy Phát Bối lặc Vương Cơ Trữ, xét là Mãn quân Tương Lam kỳ thuộc Hạ ngũ kỳ xuất thân. Xuất thân của dòng họ Kế hoàng hậu, cần phải giải thích khá phức tạp, cũng vì sự phân nhánh và tình trạng leo lên trong các dòng họ Mãn Châu.

Vốn dĩ, dòng họ Na Lạp thị là dòng dõi cổ xưa, đã có ghi chép cuối thời nhà Đường, sang thời Minh sinh ra 4 bộ lớn ở Hải Tây, tất cả đều mang họ Na Lạp thị, nên gọi Na Lạp tứ bộ. Bốn bộ ấy bao gồm: Diệp Hách, Ô Lạp, Cáp Đạt và Huy Phát. Căn cứ Tông phổ, trong 4 bộ thì có sớm nhất là Ô Lạp, sau một nhánh của tộc trưởng tộc Ô Lạp di cư sang Cáp Đạt, vì để phân biệt mà họ gọi là Ô Lạp Na Lạp thị và Cáp Đạt Na Lạp thị, trở thành một chi của Ô Lạp Na Lạp thị. Ngoài ra nếu trong lãnh thổ có một địa danh do họ Na Lạp cai quản, cũng lấy tên địa danh gọi thành tông tộc, như Trương Na Lạp thị nếu vùng đất tên Trương. Về sau, một người Mông Cổ tên Tinh Căn Đạt Nhĩ Hán (星根達爾漢), nguyên dòng dõi Thổ Mặc Đặc thị, xuất quân tiêu diệt Trương Na Lạp bộ, thì phát hiện địa phương này lấy Na Lạp thị làm thủ lĩnh, nên đổi qua Na Lạp thị, gọi là Thổ Mặc Đặc Na Lạp thị. Về sau Thổ Mặc Đặc di cư đến Diệp Hách, hình thành nên Diệp Hách Na Lạp thị.

Đồng dạng, Hắc Long giang Nữ Chân có một chi là Ích Khắc Đắc Lý thị, thủ lĩnh là một đôi anh em tên Ngang Cổ Lý (昂古里) và Tinh Cổ Lực (星古力), đem toàn bộ bộ tộc đến địa phương tên Trương. Địa phương có đại bộ chủ, tên Cát Dương Cát Thổ Mặc Đồ (噶揚噶土墨圖), họ Na Lạp thị, chịu trợ giúp hai anh em, nên hai anh em từ đó sửa họ lại thành Na Lạp thị. Về sau hậu duệ Tinh Cổ Lực di cư đến Huy Phát, phát kiến ra Huy Phát quốc, là ngọn nguồn của Huy Phát Na Lạp thị. Do tính chất phân nhánh như vậy của Na Lạp thị, các chi Na Lạp thị luôn tự xưng mình là dòng dõi cổ nhất trong 4 chi, tức Ô Lạp Na Lạp thị.

Cho nên đáng lý ra, Thanh Cao Tông Kế hoàng hậu phải được gọi là Hoàng hậu Huy Phát Na Lạp thị, nhưng dòng dõi của bà vẫn tự xưng là Ô Lạp Na Lạp thị, cũng đều có nguyên do, đó là vì các gia tộc Mãn Châu luôn có hiện tượng "leo lên", tức là các bộ tộc ít tiếng tăm hơn, đều tự xưng là một bộ tộc có cùng họ (trong đây Huy Phát là nơi phát tích, Na Lạp thị là họ).

Trường hợp này tương tự Giác La thị, có: Ái Tân Giác La thị, Y Nhĩ Căn Giác La thị, Tây Lâm Giác La thị, Thư Thư Giác La thị và Gia Mộc Hồ Giác La thị. Trong đó, ngoại trừ Ái Tân Giác La, còn thì Y Nhĩ Căn Giác La là dòng họ có nhiều nhất, nên trong sách phong hoặc truyện ký, hậu duệ Thư Thư Giác La thị và Gia Mộc Hồ Giác La thị thường xuyên tự nhận mình là Y Nhĩ Căn Giác La. Trong các kim sách về sau, bà hay được gọi ngắn gọn là Na Lạp thị (那拉氏), cũng vừa để giản lược, cũng là cách gọi chính xác họ của bà.

Xét ra bà không cùng dòng dõi với Hiếu Kính Hiến Hoàng hậu, nguyên phối của Thanh Thế Tông Ung Chính Đế.

Gia thế

Nếu chỉ xét về nguồn gốc, dòng dõi của Kế hoàng hậu là dòng dõi của Huy Phát quốc chủ Na Lạp thị, nhìn chung gốc gác rất cao quý. Cao tổ phụ là Mãng Khoa (莽科), là cháu nội của Huy Phát bối lặc Vương Cát Nỗ (王吉砮), cùng thế hệ với vị Bối lặc cuối cùng của Huy Phát quốc, Bái Âm Đạt (拜音達). Mãng Khoa dẫn tông tộc nhập Mãn Châu kỳ, phân phó ở Tương Lam kì, này qua các đời thế tập chức vụ Tá lĩnh (佐领), thuộc hàng Tứ phẩm. Mãng Khoa sinh La Hòa (罗和) nhậm chức Phó đô thống. La Hòa sinh ra La Đa (罗多) nhậm chức Hộ quân Tham lĩnh và Na Nhĩ Bố (那爾布) nhậm chức Tá lĩnh (佐領). Na Nhĩ Bố là cha thân sinh ra Kế hoàng hậu, chính thất và cũng là mẹ của Hoàng hậu là Lang Giai thị (郎佳氏), trong nhà bà còn có người anh em tên Nột Lý (讷里), Nột Lý sinh ra Nạp Tô Khẳng (纳苏肯).

Suy xét về gia thế, gia đình của Kế hoàng hậu không hề tồi, nhưng cũng không xem là quá vinh quý. Tổ phụ đảm nhiệm "Phó đô thống", bá phụ đảm nhiệm "Hộ quân Tham lĩnh", tuy xem là cao cấp quan viên, song xét với Thượng thư hay Đô thống vẫn là có chênh lệch. Cha bà tập tước Tá lĩnh, mà ở xã hội Mãn Châu, tầng lớp cai trị rất xem trọng thể thức Thế quản Tá lĩnh, rồi Thế tước thế chức; biểu thị cho địa vị của dòng tộc trong xã hội Mãn Châu khi đó. Trong đó, Thế tước thế chức biểu thị địa vị gia tộc có công lao khai quốc mà được thụ phong, còn Thế quản Tá lĩnh lại biểu thị dòng dõi có truyền thống và gốc gác cao. Đấy là bởi vì để có được chức "Tá lĩnh", thông thường đều là từ tầng lớp giai cấp Bộ trưởng người Nữ Chân khi xưa, vì những Bộ trưởng sau khi nhập kỳ mới đủ tư cách có chức Tá lĩnh. Tư duy tôn sùng "Bộ trưởng" đặc biệt cao, nhất là giai đoạn đầu thời kì nhập quan. Khi Thanh Thánh Tổ Khang Hi Đế chọn lập Hoàng hậu, tính chọn cháu gái Sách Ni, thì Ngao Bái không đồng tình, mà nên chọn con gái của Át Tất Long. Vì bởi lẽ, Sách Ni tuy là phụ chính đaị thần, quan hàm cao quý, song xuất thân Hách Xá Lý thị rất thấp, chỉ là Hải Tây bộ nhân, không có chức Bộ trưởng hay Lộ trưởng, trong khi đó Át Tất Long xuất thân cao quý Nữu Hỗ Lộc, thế tập Lộ trưởng của Anh Ngạch địa phương. So sánh thì dòng dõi của Sách Ni hoàn toàn thua xa.

Điều này không có nghĩa gia đình của Kế hoàng hậu là có địa vị cực khủng, nếu tính ra thì tuy dòng dõi Huy Phát quốc chúa, song gia đình bà không thuộc chi gần bằng gia tộc của Thông Quý (通貴) thuộc Tương Hồng kỳ, cũng là tử tôn của Vương Cát Nỗ, chi tộc này có Thế quản Tá lĩnh lẫn Thế tước truyền đời. Đặc biệt gia tộc của Kế hoàng hậu, nếu so với Phú Sát thị của Hiếu Hiền Thuần hoàng hậu thì cũng là một quãng xa, do dòng họ này xuất xứ từ "Lộ trưởng", thế tập Tá lĩnh lẫn thừa tước, nhập kì phân ở Tương Hoàng kỳ cao quý, hơn nữa bản thân gia tộc Phú Sát thị khi đó đã có danh vị trọng thần, địa vị gốc gác lẫn thực tế quyền hành đều cao cấp.

Tuy vậy, so với các phi tần khác, đặc biệt là mẹ sinh của Thanh Nhân Tông, Hiếu Nghi Thuần hoàng hậu Ngụy Giai thị, thì Kế hoàng hậu vẫn có xuất thân cao quý hơn hẳn.

Trở thành Trắc Phúc tấn

Không rõ từ khi nào mà bà kết hôn với Càn Long Đế. Bà là Tương Lam kỳ xuất thân, thì chắc chắn sẽ là được chỉ định ban hôn Trắc Phúc tấn trong các đợt Bát Kỳ tuyển tú, chứ không phải từ hầu gái thỉnh phong.

Căn cứ vào tư liệu tuyển tú, năm Ung Chính thứ 5 (1727) tiến hành Bát Kỳ tuyển tú, dựa theo thường quy suy tính, thì các mốc tuyển tú còn lại sẽ là: năm thứ 2 (1724), năm thứ 8 (1730) và năm thứ 11 (1733). Nhưng về phương diện khác, căn cứ hồ sơ ghi nhận, Tuệ Hiền Hoàng quý phi Cao Giai thị ở năm Ung Chính thứ 12 (1734) sách phong Trắc phúc tấn, mà Ô Lạp Na Lạp thị được cho là trở thành Trắc phúc tấn muộn hơn so với Cao thị (do địa vị của Ô Lạp Na Lạp thị thấp hơn Cao thị), cho nên có lẽ thời gian tuyển tú sẽ có biến hóa.

Dựa theo cứ liệu trước mắt, Ô Lạp Na Lạp thị có lẽ ở năm Ung Chính thứ 12, mùa xuân được chỉ định làm Trắc phúc tấn cho Bảo thân vương Hoằng Lịch, thời gian sắc phong có lẽ hơi muộn so với Cao thị, người được Ung Chính Đế chỉ định sắc phong làm Trắc phúc tấn. Tuy nhiên, ngay bản thân Càn Long Đế về sau cũng từng nói:"Tự hoàng khảo khi ban làm Trắc thất phi của Trẫm, hơn 20 năm tới nay”, trong chỉ dụ vào năm Càn Long thứ 15 (1750), thì có lẽ Ô Lạp Na Lạp thị đã ở đợt tuyển tú năm Ung Chính thứ 8 (1730) nhập Bảo thân vương phủ.

Trong các đợt Bát Kỳ tuyển tú, Hoàng đế có thể chọn các tú nữ vừa mắt cho hoàng tử thân vương, đó là một loại vinh dự vì do chính Hoàng đế ban hôn. Mà có thể tham dự Bát Kỳ tuyển tú, thì chắc chắn xuất thân và gia thế không thể nào tồi, nên thông thường đều là Phúc tấn, hoặc ít nhất cũng là Trắc Phúc tấn. Tuy chỉ là trắc phi, song địa vị Trắc Phúc tấn cũng được xem là cao quý, có đãi ngộ và triều phục đều theo quy định của triều đình không kém Phúc tấn. Đây cũng là một trong các lý do Ô Lạp Na Lạp thị được chọn làm Hoàng hậu về sau.

Phong Phi lập Hậu

Năm Càn Long nguyên niên (1735), Thế Tông Ung Chính Hoàng đế băng hà, Bảo Thân vương Hoằng Lịch nối ngôi, sử gọi Càn Long Đế.

Năm thứ 2 (1736), ngày 4 tháng 12, lấy Hiệp bạn Đại học sĩ Lễ Bộ Thượng thư Tam Thái (三泰) làm Chính sứ, Nội các Học sĩ Đại Kỳ (岱奇) làm Phó sứ, tuyên chỉ sách phong Trắc phúc tấn Ô Lạp Na Lạp thị làm Chính tam phẩm Phi (妃), với phong hiệu là Nhàn (娴). Theo Hồng xưng thông dụng (鴻稱通用) của Nội Vụ phủ soạn thảo, “Nhàn” theo Mãn văn là 「Elehun」, ý là “Điềm nhiên”, “Thản nhiên”, “Điềm tĩnh”.

Năm Càn Long thứ 10 (1746), ngày 17 tháng 1, lấy Đại học sĩ Sử Di Trực (史貽直) làm Chính sứ, Lễ bộ Hữu thị lang Giác La Thặc Nhĩ Sâm (覺羅勒爾森) làm Phó sứ, sách phong Nhàn phi Na Lạp thị làm Nhàn Quý phi (嫻貴妃). Khi ấy, Tuệ Hiền Hoàng quý phi Cao thị đã qua đời, Nhàn Quý phi bấy giờ có phẩm vị cao nhất Hậu cung vì chỉ xếp sau Hiếu Hiền Thuần hoàng hậu Phú Sát thị, ngang hàng với Thuần quý phi Tô thị là thân mẫu của Hoàng tam tử Vĩnh Chương.

Năm Càn Long thứ 13 (1748), ngày 11 tháng 3, Phú Sát Hoàng hậu qua đời, ngôi vị Hoàng hậu do đó để trống. Khi ấy, mẹ của Càn Long Đế là Sùng Khánh hoàng thái hậu Nữu Hỗ Lộc thị nhận thấy Nhàn Quý phi đủ khả năng trở thành Hoàng hậu, nên đề nghị với Càn Long Đế lập bà làm Kế hoàng hậu. Càn Long Đế đối với Hiếu Hiền Thuần hoàng hậu Phú Sát thị tình cảm nhiều năm, trong lòng đau buồn khôn xiết và không có ý lập Kế hoàng hậu ngay.

Tuy nhiên, Càn Long Đế cũng không thể trái ý của Thái hậu, và cũng không muốn để hậu cung vô chủ, cho nên vào 4 tháng sau, tức ngày 1 tháng 7 cùng năm ấy, Càn Long Đế ra chỉ dụ phong Nhàn Quý phi lên thành Hoàng quý phi, ban đặc ân hưởng mọi nghi lễ của Hoàng hậu, được gọi là Nhiếp lục cung sự Hoàng quý phi (摄六宫事皇贵妃). Theo đó, địa vị Hoàng quý phi của bà tương đồng với Hoàng hậu, như: tế cáo Thái miếu do đích thân Càn Long Đế chủ lễ, Hoàng đế ban chỉ dụ chiếu cáo thiên hạ sắc phong Hoàng quý phi, hưởng hành lễ và biểu dâng chức mừng của công khanh đại thần, Vương phi ngoại mệnh phụ, Tam phẩm quan viên trở lên tiến tiền ăn mừng tại Thái Hòa điện, ngoài ra sinh thần của bà cũng được chiếu theo lệ của Hoàng hậu mà cử hành. Theo lịch sử Hậu cung nhà Thanh, Nhiếp lục cung sự Hoàng quý phi chỉ có Na Lạp thị, cùng Hiếu Toàn Thành hoàng hậu Nữu Hỗ Lộc thị về sau là chính thức được ghi nhận, tuy nhiên chỉ có Na Lạp thị là chiếu cáo toàn thiên hạ, đây có thể thấy là sự vinh hiển rất đáng chú ý của Na Lạp thị từ Càn Long Đế. Cũng trong tháng ấy, Đại học sĩ Nữu Hỗ Lộc Nạp Thân dâng tấu:"Xin để Hoàng quý phi chính vị Khôn Ninh cung", tuy nhiên Càn Long Đế vẫn khước từ.

Ngày 5 tháng 4 sang năm (1749), lấy Đại học sĩ Lai Bảo (來保) làm Chính sứ, Lễ bộ Thượng thư Hải Vọng (海望) làm Phó sứ, chính thức tiền hành đại lễ sắc phong Hoàng quý phi.

Năm Càn Long thứ 15 (1750), ngày 2 tháng 8, lấy Đại học sĩ Phó Hằng làm Chính sứ, Đại học sĩ Sử Di Trực làm Phó sứ, tuyên sách lập Hoàng quý phi Ô Lạp Na Lạp thị trở thành Hoàng hậu. Khoảng thời gian này bà chủ yếu sống ở Dực Khôn cung (翊坤宮).

Bấy giờ, Hoàng hậu Ô Lạp Na Lạp thị được Càn Long Đế rất sủng ái, thực sự xuân phong đắc ý, vinh quang phi thường. Từ khi sách phong Hoàng quý phi, gia đình bà đã nhập Chính Hoàng kỳ, còn đạt được "Thừa Ân hầu" (承恩侯) đặc phong. Đến khi vừa phong Hậu, chân chính trở thành Tương Hoàng kỳ, cha bà được phong làm "Nhất đẳng Thừa Ân công" (一等承恩公), mẹ bà trở thành Thừa Ân công phu nhân, cháu trai bà tiếp nhận tước vị Nhất đẳng hầu (一等侯) thế tập. Bà từ vị tần phi, tuy hơn 30 chưa sinh dục, khai chi tán diệp cho hoàng thất nhưng cũng từ từ được phong Hoàng hậu, hơn nữa từng dùng Chính nhất phẩm Hoàng quý phi thân phận quản nhiếp lục cung sự vụ, có thể thấy tương đối hiếm có. Nếu không phải vì năng lực được Sùng Khánh hoàng thái hậu Nữu Hỗ Lộc thị bảo chứng, thì cũng là vì Càn Long Đế đặc biệt coi trọng Kế hoàng hậu. Bà hay cùng Càn Long Đế bái yết Tông miếu, cùng ông ngao du Giang Nam, lên Ngũ Đài sơn thắp hương, tuần du Tây Nam, vinh sủng không ít.

Năm Càn Long thứ 17 (1752), ngày 7 tháng 6, giờ Dần, Hoàng hậu mang thai và sinh hạ Hoàng thập nhị tử Vĩnh Cơ. Sang năm sau, ngày 23 tháng 8, giờ Dần, sinh hạ Hoàng ngũ nữ, nhưng mất khi lên 2 tuổi. Ngày 2 tháng 1, năm thứ 21 (1756), sinh hạ Hoàng thập tam tử Vĩnh Cảnh (永璟), cũng chết yểu vào năm sau.

Đột ngột thất sủng

Năm Càn Long thứ 30 (1765), tháng 1, Hoàng hậu đi cùng Càn Long Đế trong lần du hành xuống phương Nam lần thứ 4, còn có 5 vị phi tần khác là Lệnh Quý phi Ngụy thị, Khánh phi Lục thị, Dung tần Hòa Trác thị, Vĩnh Thường tại Uông thị và Ninh Thường tại. Đoàn du hành đi qua Dương Châu, Tô Châu, Giang Ninh trong vỏn vẹn một tháng trời.

Khi đến Hàng Châu, Càn Long vẫn còn sủng ái Hoàng hậu, thậm chí còn tổ chức buổi tiệc sinh nhật linh đình cho bà (tức ngày 10 tháng 2). Đến ngày 18 tháng 2, Càn Long hoàng đế gửi thức ăn đến cho bà nhưng buổi tối hôm đó, bà không lộ diện ăn cùng ông mà chỉ có 5 vị cung phi trên. Ngay ngày hôm đó, Càn Long Đế bí mật phái Ngạch phò Phúc Long An (福隆安) đưa Ô Lạp Na Lạp Hoàng hậu về Bắc Kinh bằng đường thủy, chấm dứt chuyến Nam tuần năm ấy. Sau khi trở về, Càn Long Đế ra lệnh thu hồi 4 sách phong đã ban cho bà trước đây; tức là sách phong của Chính cung Hoàng hậu, Chính nhất phẩm Hoàng quý phi, Chính nhị phẩm Nhàn quý phi và Chính tam phẩm Nhàn phi kim sách. Bà bị chuyển sang cấm túc ở Vĩnh Hoà cung (永和宫). Càn Long còn thậm chí cắt giảm số cung nữ theo hầu bà, cho đến khi chỉ còn có hai người. Theo cung quy nhà Thanh, chỉ cấp Đáp ứng mới có 2 cung nữ bên cạnh mà thôi.

Năm sau (1766), ngày 14 tháng 7 (âm lịch), giờ Mùi, Hoàng hậu qua đời tại Vĩnh Hòa cung, thọ 48 tuổi. Khi bà mất, Càn Long Đế đang ở Mộc Lang Vi Trường (木蘭圍場) săn thú.

Ngày hôm sau (15 tháng 7), Càn Long Đế ra chỉ dụ, đại khái ý tứ như sau: "Hoàng hậu tự sắc lập tới nay thượng vô thất đức. Mùa xuân năm trước trẫm cung phụng Hoàng thái hậu tuần du Giang Chiết, đúng ra là việc vui mừng, nhưng Hoàng hậu tính khí thay đổi, không thể giữ hiếu đạo với Thái hậu... Khi đến Hàng Châu, hành động sai trái, cử chỉ điên loạn. Vì vậy trước lệnh cho Hoàng hậu hồi kinh, ở trong cung hối lỗi. Sau Hoàng hậu phát bệnh, ngày càng nguy kịch, mất đi tính mạng. Việc này là do Hoàng hậu phúc phận nông cạn, không thể dựa vào Thánh mẫu từ quyến... Luận Hoàng hậu hành sự thất thường, đương nhiên có thể phế truất, nhưng trẫm vẫn giữ lại vị hào đã là phá lệ rộng rãi. Về tang lễ, lấy Hoàng quý phi an táng mà làm, giao cho Nội Vụ phủ đại thần gánh vác". Nhìn chung, Càn Long Đế ý nói Hoàng hậu qua đời là do không có phúc phận, không tiện cử hành đại tang như Hiếu Hiền hoàng hậu năm xưa, nên dụ cho Nội Vụ phủ tiến hành an táng theo nghi thức dành cho Hoàng quý phi, vào Dụ lăng phi viên tẩm.

Điều này đồng nghĩa với việc phế bỏ danh vị Chính cung Hoàng hậu của Ô Lạp Na Lạp thị. Gia đình bà sau khi Kế hậu thất sủng cũng bị cưỡng chế đổi trở lại thành Tương Lam kỳ, tước vị Thế quản Tá lĩnh cũng bị tước bỏ, đổi lại thành Công trung Tá lĩnh. Gia đình của Kế hậu từ đó trở nên xuống dốc.

Hậu táng

Khi Càn Long biết tin Ô Lạp Na Lạp Hoàng hậu tạ thế, thì ông đang đi săn ở Mộc Lang Vi Trường. Ông không hề sửng sốt cũng như dừng cuộc đi săn lại, mà chỉ để con trai Hoàng hậu là Hoàng thập nhị tử Vĩnh Cơ trở về Bắc Kinh chịu tang, rồi tiếp tục đi săn thú. Qua ngày hôm sau, ông mới ra chỉ dụ an táng Hoàng hậu theo nghi thức Hoàng quý phi.

Ngày 28 tháng 9 cùng năm, táng vào Dụ lăng Phi viên tẩm, bên cạnh Thuần Huệ Hoàng quý phi.

Lưu Li Hoa môn tại Dụ Lăng.

Theo chỉ dụ của Càn Long Đế, Na Lạp Hoàng hậu chỉ được hưởng tang lễ như một vị Hoàng quý phi, nhưng thực tế còn tệ hơn. Trong tang lễ của một Hoàng quý phi; công chúa, các mệnh phụ phu nhân và một số quan lại đại thần được yêu cầu vào viếng tang, nhưng tang lễ của Ô Lạp Na Lạp hoàng hậu thì không có. Bà không phụ táng Dụ Lăng, mà bị nhét vào Phi viên tẩm an táng.

Với danh vị thấp nhất là Phi mà bà từng thụ phong thì bà phải có lăng mộ riêng, tuy nhiên bà chỉ được an táng như một cung nữ kế bên lăng tẩm của Thuần Huệ Hoàng quý phi trong Dụ lăng phi viên tẩm. Đường đường Hoàng hậu bây giờ lại còn phải ở chung mộ phần với một Hoàng quý phi, mà lại còn là thân phận cung nữ vô danh. Theo Đại Thanh hội điển, quan tài Hoàng quý phi là tử mộc (梓木), 35 đạo, khiên bởi 96 người, nhưng theo tài liệu Nội Vụ phủ ghi được thì quan tài của Na Lạp hoàng hậu là sam mộc (杉木), khiên phu 64 người, chỉ là tang nghi thuộc bậc Tần mà thôi. Mặt khác, Hoàng quý phi, Quý phi và Phi thì ít nhất bà phải có bài vị và mộ phần, cung phóng tại trong viên tẩm hưởng điện, tế lễ thì tại điện nội cử hành, chỉ có Tần trở xuống không có thần bài. Nay thì Na Lạp thị không có bài vị, chôn chung vào Thuần Huệ Hoàng quý phi mộ, nhập táng về sau cũng không đề cập tới. Căn cứ Nội Vụ Phủ hồ sơ ghi lại, toàn bộ tang sự chỉ dùng bạc 207 hai 9 phân 4 li, còn không bằng một cái cấp thấp triều đình quan viên.

Cái chết của bà cũng không được cáo phát trước triều đình, nên hầu như rất ít người biết được, về sau người ta mới biết và hồ nghi về nguyên nhân bà chết, thì Càn Long Đế mới ra chỉ dụ giải thích qua loa. Họa sĩ Lang Thế Ninh vào năm Càn Long nguyên niên từng vào triều phụng mệnh vẽ chân dung Hoàng đế, Hoàng hậu và Tần phi. Ta có thể thấy tần phi phẩm phục đều được vẽ, ghi chú đàng hoàng, hẳn là phải có chân dung Na Lạp thị khi còn là Nhàn phi. Hơn nữa khi bà làm Hoàng hậu, tất phải có họa tượng mặc Triều bào toàn thân, thế nhưng tất cả tranh vật như vậy về bà hiện không có, rất có thể khi Na Lạp thị bị phế thì Càn Long Đế đã hủy tranh, thậm chí là bất kì tranh có khuôn mặt bà cũng bị sửa.

Hiện nay bức tranh cho là bà vốn là một bức họa vô danh được trưng bày tại Bảo tàng Nghệ thuật Dole của Pháp, từng nói là Thục Gia Hoàng quý phi khi còn trẻ. Nhưng xét ra trong loạt tranh Tâm tả trị bình (心写治平), loạt tranh chân dung còn khá nguyên vẹn về Càn Long Đế cùng tần phi hồi trẻ cũng có một bức hoạ Gia phi, thì lại không khớp như vậy. Hơn nữa trong loạt tranh của Tâm tả trị bình đều có ghi rõ địa vị từng người, mà tranh này thủ pháp tương tự loạt Tâm tả trị bình nhưng lại không hề xuất hiện cùng loạt tranh ấy. Ngoài ra cũng có suy đoán bức hoạ này là của Vương Trí Thành sở hoạ. Người trong tranh mặc trang phục Tần vị, Kim thị từ Gia tần tiến Gia phi chỉ cách 4 năm, dung mạo khó có thể thay đổi nhanh chóng như vậy. Ô Lạp Na Lạp Hoàng hậu cũng chưa từng trải qua Tần vị, nên cũng khó có thể khẳng định đây là hình vẽ của bà mà nhiều khả năng là Du Quý phi hoặc Thư phi khi còn trẻ.

Từ Kế trong cách gọi không phải thụy hiệu của bà, mà có nghĩa là Hoàng hậu kế tiếp của Hoàng đế. Bà được biết đến là Hoàng hậu duy nhất của nhà Thanh không được truy phong thụy hiệu sau khi qua đời.

Hậu thế nghị luận

Ngự sử Lý Ngọc Minh (李玉鸣) bất bình tang nghi của Na Lạp thị Hoàng hậu, đã cầu xin Càn Long Đế hãy tổ chức tang lễ xứng với địa vị của bà. Kết quả ông bị đày ra biên cương.

Khoảng 12 năm sau, lại có người dâng thư thỉnh Hoàng đế cử hành hậu sự cho Na Lạp thị. Việc này khiến Càn Long tức giận ra lệnh chém đầu kẻ đó, lại nói:"Từ khi Hiếu Hiền Hoàng hậu qua đời đến nay, Na Lạp thị là từ khi Trẫm ở Thanh Cung được Hoàng khảo ban làm Trắc phúc tấn, vị thứ đương cao, lại nghe lời khuyên của Thánh mẫu Hoàng thái hậu, sách vi Hoàng quý phi nhiếp quản lục cung sự vụ. Sau 3 năm sách lập làm Hoàng hậu. Về sau tự mắc lỗi lầm, trẫm vẫn rộng rãi như cũ. Nhưng rồi tự đoạn cắt tóc, tức trái quốc tục, mà tự cho là không biết lỗi, vẫn ngang nhiên như vậy. Trẫm chỉ răn dạy, vì còn nghĩ ơn xưa, không thể phế truất. Sau Hậu bạo băng, trẫm chỉ giảm nghi văn an táng, vẫn chưa lột bỏ danh hào. Huống hồ về sau không lập Hoàng hậu, xử lý việc này trẫm thật là đã tận tình tận nghĩa". Sau đó không còn ai dám đề cập tới hậu sự của Hoàng hậu nữa.

Sự thất sủng đột ngột của Hoàng hậu Ô Lạp Na Lạp thị luôn là bí ẩn lớn. Nhiều quan viên bị khiển trách vì muốn khôi phục lễ tiết cho bà.

Như vậy, lúc đó Ô Lạp Na Lạp Hoàng hậu đã cắt tóc, mà theo phong tục Mãn Châu thì việc cắt tóc chỉ khi Hoàng đế hoặc Hoàng thái hậu mất, việc Hoàng hậu cắt tóc như xúc phạm bề trên đã khiến Càn Long nổi giận. Tuy nhiên, với một người xuất thân Mãn Châu Bát Kỳ như Ô Lạp Na Lạp Hoàng hậu lại không biết điều cấm kỵ này mà phạm phải? Hơn nữa này là do nhân gian đả kích việc bạc bẽo Ô Lạp Na Lạp Hoàng hậu, mà hơn 10 năm sau khi bà qua đời thì Càn Long Đế mới ra chỉ giải thích, thật giả khó kiểm chứng được. Nếu coi việc bà cắt tóc là nguyên nhân cho việc thất sủng là thật, Ô Lạp Na Lạp thị sống trong hậu cung 30 năm, làm Hoàng hậu 15 năm, luôn ôn nhu uyển thuận, cẩn thận sáng suốt, đến cuối cùng vì việc gì mà phượng vị Hoàng hậu lẫn quốc tục tối kị đều không màng?

Chính điều này đã làm dấy lên nhiều phỏng đoán nghi vấn. Giả thiết được lưu truyền nhiều nhất, là do Hoàng hậu phản đối việc Càn Long xuống Giang Nam vi hành, cho rằng ông chỉ xuống để tìm người đẹp để nhập cung. Càn Long Đế cũng như Khang Hi Đế rất tích cực Nam tuần, không chỉ vì cảnh đẹp Giang Nam, mà còn vì ở đây nổi tiếng nhiều mỹ nữ như hoa như ngọc. Truyền rằng khi tùy Càn Long Đế năm đó, Hoàng đế muốn nhân đêm du hành tìm hoa hỏi liễu, Ô Lạp Na Lạp Hoàng hậu phản đối, thậm chí khóc lóc khuyên can, Càn Long Đế tức giận nên mới bí mật đem bà hồi kinh. Trong Văn tự ngục án cung từ của Nghiêm Tăng (严譄) có nói rằng, vào năm đó Càn Long Đế nam tuần, đang ở trên đường đến Giang Nam, có đưa Ô Lạp Na Lạp Hoàng hậu đi theo. Nghiêm Tăng khi đó ở quê hương Sơn Tây, tức nghe được có việc này. Mọi người đều nói, Hoàng đế ở Giang Nam muốn lập phi tử, Hoàng hậu không thuận theo, bởi vậy rất xúc động đem tóc cắt đi. Cái này người nói rất nhiều.

Một loại thuyết gọi là "Sủng thiếp diệt thê" nói, khi đó Càn Long Đế sủng ái Lệnh Ý Hoàng quý phi, muốn lập làm Hoàng quý phi nên Hoàng hậu phản đối, bị đưa về kinh sư. Từ khi Đại Thanh lập quốc, trừ Đổng Ngạc phi thời Thuận Trị, thì nhà Thanh tối kị việc lập Hoàng quý phi khi đang còn là Hoàng hậu, vì như thế sẽ đe dọa vị trí của Hoàng hậu. Tuy nhiên cũng chỉ là đồn đãi vô căn cứ.

Hành vi khác thường của Ô Lạp Na Lạp thị mà Càn Long đề cập trong chiếu thư, dựa vào y học hiện đại mà giải thích cũng có thể coi là hợp lý. Đầu tiên, sinh hoạt trong hậu cung có vô vàn áp lực, đặc biệt là Mãn Thanh đối với hậu cung quản lý thập phần nghiêm khắc. Hơn nữa, sự việc xảy ra là lúc Ô Lạp Na Lạp thị trung niên, chính là thời điểm tiền mãn kinh của phụ nữ, cho nên cả tâm lí lẫn sinh lý đều chịu áp lực tình huống, cảm xúc nhất thời khó khống chế, do vậy khiến Càn Long long nhan đại nộ là hoàn toàn có khả năng.

Hậu duệ

Hoàng hậu Ô Lạp Na Lạp thị có ba người con với Càn Long Đế:

1. Hoàng thập nhị tử Vĩnh Cơ [永璂; 7 tháng 6, năm 1752 - 17 tháng 3, năm 1776]. Dù là đích xuất nhưng chỉ giữ phong hiệu Bối lặc (貝勒). Sau khi Hoàng hậu Ô Lạp Na Lạp thị qua đời, ông bị thất sủng và chết khi mới chỉ 25 tuổi.
2. Hoàng thập tam tử Vĩnh Cảnh (永璟; 2 tháng 1, năm 1756 - 7 tháng 9, năm 1757), mất sớm.
3. Hoàng ngũ nữ [皇五女; 1753 – 1755], mất sớm.

Trong văn hóa đại chúng

Năm	Phim điện ảnh và truyền hình	Diễn viên	Nhân vật
1998	《Hoàn Châu cách cách》	Đới Xuân Vinh	Ô Lạp Na Lạp Hoàng hậu
1999	《Hoàn châu cách cách 2》	Đới Xuân Vinh	Ô Lạp Na Lạp Hoàng hậu
2002	《Hoàn Châu cách cách 3: Chi thiên thượng nhân gian》	Khương Lê Lê	Ô Lạp Na Lạp Hoàng hậu
2002	《Càn Long du Giang Nam》	Khương Hồng	Ô Lạp Na Lạp Hoàng hậu (Nhàn phi → Hoàng hậu）
2004	《Càn Long và Hương Phi》	Ông Hồng	Ô Lạp Na Lạp Hoàng hậu (Nhàn phi → Hoàng hậu）
2011	《Tân Hoàn Châu cách cách》	Đặng Tụy Văn	Ô Lạp Na Lạp Hoàng hậu
2012	《Hậu cung Chân Hoàn truyện》	Trương Nghiên	Ô Lạp Na Lạp Thanh Anh (Bảo thân vương Trắc phúc tấn → Càn Long Nhàn phi）
2013	《Họa khuông nữ nhân》	Phạm Băng Băng	Ô Lạp Na Lạp Hoàng hậu
2014	《Cung tỏa liên thành》	Dương Minh Na	Ô Lạp Na Lạp Hoàng hậu
	《Hậu cung Như Ý truyện》	Châu Tấn	Ô Lạp Na Lạp Thanh Anh / Như Ý
2017	《Diên Hy công lược》	Xa Thi Mạn	Ô Lạp Na Lạp Thục Thận

Tham khảo

• Thanh sử cảo

Kế Hoàng hậu Hoàng tộc nhà Thanh Sinh: , 11 tháng 3 năm 1718 Mất: , 14 tháng 7 năm 1766
Tước hiệu Hoàng gia
Tiền nhiệm: Hiếu Hiền Thuần hoàng hậu	Hoàng hậu nhà Thanh 1750 – 1766	Kế nhiệm: Hiếu Thục Duệ hoàng hậu