Khoai tây lát mỏng

Bách khoa toàn thư mở Wikipedia
Khoai tây lát mỏng
Tên khácCrisps
BữaMón ăn nhẹ, món phụ
Xuất xứ Anh, 1817
Nhiệt độ dùngNhiệt độ phòng

Khoai tây lát mỏng (tiếng Anh: chips) là những miếng khoai tây thái mỏng đã được chiên giòn hoặc nướng cho đến khi giòn. Khoai tây lát mỏng thường được phục vụ như một món ăn nhẹ, món ăn phụ hoặc món khai vị. Những miếng khoai cơ bản được chế biến và tẩm ướp muối; những loại khác thêm vào được sản xuất bằng cách sử dụng các hương liệu và thành phần khác nhau bao gồm các loại thảo mộc, gia vị, pho mát, hương vị tự nhiên khác, hương vị nhân tạo và phụ gia. Khoai tây chiên chiếm thị phầnn lớn trong thị trường đồ ăn nhẹ và thực phẩm tiện lợi ở các nước phương Tây. Thị trường khoai tây chiên toàn cầu tạo ra tổng doanh thu 16,49 tỷ USD vào năm 2005. Con số thực tế chiếm 35,5% tổng thị trường đồ ăn nhẹ mặn trong năm đó (46,1 tỷ USD)[1].

Lịch sử[sửa | sửa mã nguồn]

Nguồn gốc[sửa | sửa mã nguồn]

Công thức sớm nhất được biết đến cho một thứ tương tự như khoai tây chiên ngày nay là trong cuốn sách The Cook's Oracle của William Kitchiner xuất bản năm 1817, cuốn sách bán chạy nhất ở Vương quốc Anh và Hoa Kỳ.[2] Công thức của ấn bản năm 1822 cho "Khoai tây chiên cắt lát hoặc bào" có nội dung "gọt vỏ khoai tây lớn... gọt khoai theo vòng tròn, như bạn sẽ gọt chanh;lau khô chúng trong một miếng vải sạch và chiên chúng trong mỡ lợn hoặc mỡ gia cầm".[3][4] Một cuốn sách của Anh năm 1825 về bộ môn ẩm thực của Pháp gọi chúng là "Pommes de Terre frites" (công thức thứ hai) và gọi những lát khoai tây mỏng được chiên trong "mỡ da ngỗng hoặc được gạn sạch", để ráo dầu và rắc muối.[5]

Các công thức chế biến khoai tây chiên ban đầu ở Mỹ được tìm thấy trong cuốn Virginia House-Wife (1824) của Mary Randolph [6] và trong cuốn Cook's Own Book (1832) của N.K.M. Lee,[7] cả hai đều trích dẫn rõ ràng liên quan đến Kitchiner, bác sĩ nhãn khoa người Anh, nhà phát minh ra kính thiên văn, nhạc sĩ nghiệp dư và đầu bếp.[8]

Huyền thoại về Saratoga Springs[sửa | sửa mã nguồn]

Một huyền thoại liên kết việc tạo ra khoai tây chiên ở Saratoga Springs, New York muộn hơn nhiều thập kỷ so với công thức đầu tiên được ghi lại.[9] Vào cuối thế kỷ 19, một phiên bản phổ biến của câu chuyện cho rằng món ăn này do George Crum, một đầu bếp.[10][11] tại Moon's Lake House, người đang cố gắng xoa dịu một khách hàng không hài lòng vào ngày 24 tháng 8 năm 1853.[12] Khách hàng liên tục gửi lại khoai tây chiên kiểu Pháp mà anh làm, phàn nàn rằng chúng quá dày,[13] đẫm dầu mỡ hoặc không đủ muối.

Quá chán nản, Crum thái vài miếng khoai tây thật mỏng, chiên cho giòn và nêm thêm muối. Trước sự ngạc nhiên của anh ấy, khách hàng yêu thích chúng. Ban đầu món ăn mới này được gọi là "Saratoga Chips",[14] một cái tên tồn tại đến giữa thế kỷ XX. Một phiên bản của câu chuyện này đã được phổ biến trong một chiến dịch quảng cáo quốc gia năm 1973 của Công ty Giấy St. Regis, công ty sản xuất bao bì khoai tây chiên, tuyên bố rằng khách hàng của Crum là Cornelius Vanderbilt.[10] Crum đã nổi tiếng là một đầu bếp vào thời điểm đó, và ông sở hữu một nhà hàng ven hồ vào năm 1860 mà ông gọi là Crum's House.[10] Tên thương hiệu "Saratoga Chips" vẫn tồn tại cho đến ngày nay.

Sản xuất[sửa | sửa mã nguồn]

Vào thế kỷ 20, khoai tây chiên đã lan rộng ra ngoài các món ăn nhà hàng do đầu bếp nấu và bắt đầu được sản xuất hàng loạt để tiêu thụ tại nhà. Dayton, Công ty khoai tây chiên Mikesell có trụ sở tại Ohio, được thành lập vào năm 1910, được xác định là "công ty khoai tây chiên lâu đời nhất ở Hoa Kỳ".[15][16][17]

Thương hiệu Tri-Sum có trụ sở tại New England, được thành lập vào năm 1908 với tên gọi Leominster Potato Chip Company, tại Leominster, Massachusetts, tuyên bố là nhà sản xuất khoai tây chiên đầu tiên của Mỹ.[18][19]

Khoai tây được tẩm ướp gia vị[sửa | sửa mã nguồn]

Quảng cáo của Smith's Potato Crisps

Trong một ý tưởng bắt nguồn bởi Smiths Potato Crisps Company Ltd, được thành lập vào năm 1920, Frank Smith đóng gói khoai tây chiên kèm một gói muối trong túi giấy không thấm dầu, được bán quanh London.[20] Mặt khác, miếng khoai tây chiên vẫn không có mùa vụ cho đến khi Joe "Spud" Murphy đổi mới, chủ sở hữu của công ty khoai tây chiên giòn Ailen Tayto, người vào những năm 1950 đã phát triển công nghệ thêm gia vị trong quá trình sản xuất.[2] Sau một số thử nghiệm và sai sót, Murphy và nhân viên của mình Seamus Burke đã sản xuất khoai tây chiên tẩm gia vị đầu tiên trên thế giới: Phô mai & Hành tây và Muối & Giấm.[21] Các công ty trên toàn thế giới đã tìm cách mua bản quyền đối với kỹ thuật của Tayto.[22]

Loại khoai tây lát mỏng đầu tiên được tẩm gia vị ở Hoa Kỳ, có vị thịt nướng đã được sản xuất và bán ra vào năm 1954.[23][24][25] Năm 1958, Herr's Snacks là công ty đầu tiên giới thiệu khoai tây chiên có vị thịt nướng ở Pennsylvania.[26]

Túi đựng[sửa | sửa mã nguồn]

Khoai tây chiên bán thời kỳ đầu thường được bán trong hộp thiếc hoặc được xúc ra từ các thùng thủy tinh trước cửa hàng và được giao bằng ngựa và xe ngựa. Túi khoai tây chiên ban đầu là giấy sáp với các đầu được ủi hoặc ghim lại với nhau. Ban đầu, khoai tây chiên được đóng gói trong thùng hoặc hộp thiếc, điều này khiến khoai tây chiên ở dưới đáy bị ôi thiu và vỡ vụn.

Vào những năm 1920, nữ doanh nhân Laura Scudder,[27][28][29]Monterey Park, California, bắt đầu yêu cầu các công nhân lấy giấy sáp về nhà để ủi thành dạng túi, đựng đầy khoai tây chiên tại nhà máy của cô vào ngày hôm sau. Phương pháp tiên phong này giúp giảm tình trạng vỡ vụn và giữ cho khoai tây chiên tươi và giòn lâu hơn. Sự cải tiến này cùng với việc phát minh ra giấy bóng kính đã cho phép khoai tây chiên trở thành một sản phẩm đại chúng. Ngày nay, khoai tây lát mỏng được đóng gói trong túi nhựa, với khí nitơ được thổi vào trước khi niêm phong để kéo dài thời hạn sử dụng và bảo vệ khoai không bị vỡ vụn.[30][31]

Chú thích[sửa | sửa mã nguồn]

  1. ^ “PotatoPro/Datamonitor”. Potatopro.com. Bản gốc lưu trữ 15 tháng 7 năm 2011. Truy cập 26 tháng 5 năm 2009.
  2. ^ a b McElwain, Aoife (ngày 17 tháng 6 năm 2019). “Did Tayto really invent cheese and onion crisps?”. The Irish News.
  3. ^ Berry, Steve & Norman, Phil (ngày 14 tháng 7 năm 2014). “Crisps buoyed Britain in its darkest hour”. The Telegraph. Bản gốc lưu trữ ngày 3 tháng 10 năm 2014. Truy cập ngày 26 tháng 8 năm 2014.
  4. ^ Kitchiner, William (1822). The Cook's Oracle: Containing Receipts for Plain Cookery on the Most... A. Constable & Company, Edinburgh, and Hurst, Robinson & Company, Cheap-sid. tr. 208. OCLC 3878292. Bản gốc lưu trữ ngày 15 tháng 11 năm 2017. Potatoes fried in Slices or Shavings
  5. ^ Một bác sĩ người Anh, French Domestic Cookery, London: Thomas Boys, 1825, recipe 692, p. 238
  6. ^ Randolph, Mary (1838) [1824]. The Virginia Housewife: or Methodical Cook. Baltimore: John Plaskitt. tr. 97. OCLC 57123160. To Fry Sliced Potatos [sic]
  7. ^ Lee, N.K.M. (A Boston Housekeeper) (1832). The Cook's Own Book: Là một cuốn bách khoa toàn thư về ẩm thực hoàn chỉnh: Tổng hợp tất cả các công thức có giá trị để nấu thịt, cá và gà, và biên soạn công thức cho mọi loại súp, nước thịt, bánh ngọt, chất bảo quản, tinh chất, & c. Đã được xuất bản hoặc phát minh trong suốt hai mươi năm qua. Đặc biệt là những thứ hay nhất trong sách tiên tri của Cook, từ điển của Cook, và các hệ thống khác của nền kinh tế trong nước. Với vô số công thức nguyên bản, Và một hệ thống hoàn chỉnh về bánh kẹo. Boston: Munroe and Francis; New York: Charles E. Francis and David Felt. tr. 192. OCLC 56906530. Khoai tây chiên thái lát hoặc thái miếng
  8. ^ McWilliams, Mark (2012). The Story Behind the Dish: Classic American Foods. ABC-CLIO. tr. 186. ISBN 9780313385100. Bản gốc lưu trữ ngày 22 tháng 2 năm 2014.
  9. ^ Smith, Merril D. (2013). History of American Cooking. ABC-CLIO. tr. 93. ISBN 9780313387111. Bản gốc lưu trữ ngày 15 tháng 4 năm 2016.
  10. ^ a b c Fox, William S. & Banner, Mae G. (tháng 4 năm 1983). “Social and Economic Contexts of Folklore Variants: The Case of Potato Chip Legends”. Western Folklore. 42 (2): 114–126. doi:10.2307/1499968. JSTOR 1499968. |section= bị bỏ qua (trợ giúp)
  11. ^ Upton, Kim (ngày 3 tháng 7 năm 2003). “Any Way You Slice It, Potato Chip's Going Strong After 150 Years”. Fort Lauderdale Sun Sentinel. Bản gốc lưu trữ ngày 25 tháng 12 năm 2014.
  12. ^ Henley, Jon (ngày 1 tháng 9 năm 2010). “Crisps: a very British habit | Life and style”. The Guardian. Bản gốc lưu trữ ngày 25 tháng 7 năm 2014. Truy cập ngày 26 tháng 8 năm 2014.
  13. ^ “George Crum: Inventor of Potato Chips”. Black-inventor.com. Bản gốc lưu trữ ngày 6 tháng 1 năm 2014. Truy cập ngày 13 tháng 1 năm 2014.
  14. ^ “Civil War Recipes and Food History – The Potato During the Civil War”. Civilwarinteractive.com. Bản gốc lưu trữ ngày 22 tháng 10 năm 2014. Truy cập ngày 11 tháng 5 năm 2013.
  15. ^ “About Us”. Mike-sell's. Bản gốc lưu trữ ngày 25 tháng 6 năm 2009. Truy cập ngày 26 tháng 5 năm 2009.
  16. ^ Katz, Marc (ngày 16 tháng 5 năm 2010). “Mike-Sell's kỷ niệm 100 năm khoai tây chiên; công ty có thể là công ty sản xuất khoai tây chiên liên tục lâu đời nhất trên thế giới”. Dayton Daily News. Bản gốc lưu trữ ngày 3 tháng 11 năm 2013.
  17. ^ Cogliano, Joe (ngày 14 tháng 5 năm 2012). “Mike-sell's names new CEO”. Dayton Business Journal. Bản gốc lưu trữ ngày 24 tháng 12 năm 2014.
  18. ^ Harmon, John E. “Potato Chips”. Atlas of Popular Culture in the Northeastern US. Bản gốc lưu trữ ngày 20 tháng 2 năm 2011. Truy cập ngày 31 tháng 12 năm 2014.
  19. ^ Radvon, Erik (ngày 17 tháng 10 năm 2008). “Tri-Sum Chips celebrates 100 years: Leominster staple is oldest surviving potato chip in America”. Leominster Champion. Bản gốc lưu trữ ngày 25 tháng 12 năm 2014.
  20. ^ “BBC h2g2 Potato Crisps – A History”. BBC. ngày 7 tháng 12 năm 2006. Bản gốc lưu trữ ngày 17 tháng 8 năm 2009. Truy cập ngày 26 tháng 5 năm 2009.
  21. ^ “Joe 'Spud' Murphy: The Man Who Gave Potato Chips Flavor”. Huffington Post. ngày 20 tháng 4 năm 2012. Bản gốc lưu trữ ngày 31 tháng 10 năm 2014.
  22. ^ Hochman, Karen. “A History of the Potato Chip: Page 4: The First Salted & Flavored Potato Chips”. The Nibble. Bản gốc lưu trữ ngày 22 tháng 12 năm 2015.
  23. ^ Pease, Sue (ngày 5 tháng 8 năm 2002). “Lays flavor is chip off the Memphis barbecue block”. Memphis Daily News. Bản gốc lưu trữ ngày 25 tháng 1 năm 2015.
  24. ^ Atwood, Liz (ngày 2 tháng 7 năm 2003). “Palate-pleasing Chips: Snack Phenomenon Comes In All Flavors, Shapes And Colors”. Newport News Daily Press. Bản gốc lưu trữ ngày 23 tháng 1 năm 2015.
  25. ^ Martin, Chuck (ngày 18 tháng 6 năm 2003). “Ohio cashes in on chips”. Cincinnati Enquirer.
  26. ^ Weaver, Kyle R. (Summer 2012). “Snackin' – Pennsylvania Style!”. Pennsylvania Heritage Magazine. XXXIII (3). Lưu trữ bản gốc ngày 22 tháng 8 năm 2015. Truy cập ngày 5 tháng 2 năm 2021.
  27. ^ “Our History”. Laura Scudder's. ngày 17 tháng 9 năm 2008. Bản gốc lưu trữ ngày 17 tháng 9 năm 2008. Truy cập ngày 11 tháng 5 năm 2013.
  28. ^ Hudson, Berkley (ngày 9 tháng 4 năm 1989). “Laura Scudder Was More Than a Name: Monterey Park Will Honor 'Pioneer, Instigator, Doer' Who Helped Create Snack-Food Industry”. Los Angeles Times. Bản gốc lưu trữ ngày 6 tháng 11 năm 2013.
  29. ^ La Ganga, Maria L. (ngày 23 tháng 9 năm 1987). “Laura Scudder Owed a Lot to Peanut Butter”. Los Angeles Times. Bản gốc lưu trữ ngày 28 tháng 9 năm 2015.
  30. ^ “The History and Origin of Potato Chips”. Students.cup.edu. Bản gốc lưu trữ ngày 27 tháng 1 năm 2010. Truy cập ngày 3 tháng 8 năm 2010.
  31. ^ Singh, Maanvi (ngày 24 tháng 7 năm 2014). “The Weird, Underappreciated World Of Plastic Packaging”. NPR. Bản gốc lưu trữ ngày 28 tháng 7 năm 2014. Truy cập ngày 29 tháng 7 năm 2014.