Bước tới nội dung

Tâm linh Hồ Chí Minh

Thêm liên kết
Bách khoa toàn thư mở Wikipedia

Tâm linh Hồ Chí Minh hay đạo Bác Hồ là một hình thức tín ngưỡng, tôn giáo tại Việt Nam xuất phát từ việc thờ cúng Hồ Chí Minh, Chủ tịch đầu tiên của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Hình thức tín ngưỡng, tôn giáo này xuất hiện từ cuối những năm 1980, đầu những năm 1990 tại nhiều địa phương ở Việt Nam dưới nhiều dạng thức, hội nhóm khác nhau và có hệ thống giáo lý, kinh sách, xuất bản phẩm về tín ngưỡng, tôn giáo với nội dung chủ yếu tôn vinh Hồ Chí Minh như bậc thần thánh. Các hình thức tâm linh Hồ Chí Minh được cho là thu hút nhiều người tham gia.

Một bộ phận hội nhóm tâm linh Hồ Chí Minh có khuynh hướng chấp hành chủ trương, đường lối và pháp luật của Đảng và Nhà nước Việt Nam, trong khi một bộ phận có khuynh hướng mâu thuẫn với chính quyền, người dân, gia đình. Truyền thông và các cơ quan nhà nước Việt Nam đều cho rằng tâm linh Hồ Chí Minh mang nhiều biểu hiện mê tín dị đoan, phản khoa học, lợi dụng hình ảnh Hồ Chí Minh nhằm trục lợi, thậm chí gây ảnh hưởng đến sức khỏe người dân và tình hình an ninh trật tự trong nước.

Nguồn gốc

[sửa | sửa mã nguồn]

Sau khi Hồ Chí Minh qua đời vào năm 1969, người Việt Nam đã lập đền thờ ông tại nhiều nơi,[1] riêng tỉnh Bến Tre trước năm 1975 có tới hơn 30 đền thờ Hồ Chí Minh.[2] Ông cũng được thờ tại một số đình ở miền Bắc, được thờ trong chùa, thậm chí ở Hà Tĩnh có một số chùa thờ Hồ Chí Minh với tư cách nhà sư.[3] Ông cũng được lập bàn thờ và thờ cúng, được làm giỗ tại nhiều gia đình Việt.[4] Xuất phát từ niềm tin vào Hồ Chí Minh và việc thờ cúng, tôn sùng ông và các anh hùng liệt sĩ Việt Nam, nhiều tổ chức, hội nhóm tín ngưỡng sử dụng hình ảnh Hồ Chí Minh đã được thành lập.[5][6]

Từ cuối những năm 1980, việc thờ cúng Hồ Chí Minh như một vị Phật đã xuất hiện tại Việt Nam. Có thông tin cho rằng, nhóm khởi điểm cho việc này là "đạo Bà Gấm" từ năm 1986, cũng có thông tin cho rằng xuất hiện lần đầu ở Hải Phòng năm 1991.[7] Các hội nhóm tâm linh Hồ Chí Minh được cho là phát triển mạnh ở vùng Đồng bằng sông Hồng.[8] Vào năm 1996, những hiện tượng tín ngưỡng, tôn giáo này được truyền vào khu vực Tây Bắc Việt Nam.[5] Từ những năm 2000, phạm vi hoạt động của các nhóm tâm linh Hồ Chí Minh đã lan rộng khắp cả nước,[8] thậm chí lan vào đến khu vực Tây Nguyên.[9]

Đặc điểm

[sửa | sửa mã nguồn]

Những người đứng đầu các tổ chức, hội nhóm tâm linh Hồ Chí Minh chủ yếu là phụ nữ, người cao tuổi và nhiều thành phần xã hội khác nhau như cán bộ hưu trí, giáo viên, công nhân nghỉ hưu, nông dân, người buôn bán nhỏ.[8][10] Phần lớn trong số đó xuất phát từ những hoàn cảnh khó khăn trong cuộc sống như gia đình và sức khỏe.[8][11] Có trường hợp người đứng đầu trước khi lập ra hội nhóm tín ngưỡng, bị đau đầu và ngất lịm, mơ thấy bay lên trời và gặp thần tiên.[11] Có trường hợp bị bệnh nặng đến mức bệnh viện trả về lo hậu sự, thậm chí đã đưa vào quan tài nhưng rồi đột ngột tỉnh lại.[8][11] Những người này đều tự cho rằng mình có khả năng nói chuyện với thánh, thần, tiên, vong linh các anh hùng, nhận được lời chỉ dạy một cách trực tiếp từ Hồ Chí Minh, được vong của ông "đọc cho ghi", hay có trường hợp còn nói mình là "giao liên", "thư ký" của ông Hồ và đêm nào cũng mơ tới ông.[12][13][14] Họ cũng có khả năng diễn thuyết nhiều giờ trước đám đông hay làm thơ.[15]

Các hội nhóm tâm linh Hồ Chí Minh đều có hệ thống giáo lý và kinh sách.[16] Theo những hội nhóm này, hình tượng Hồ Chí Minh được tôn sùng ở vị trí cao nhất ngang hàng Phật, các thánh thần, là "Chủ tịch của quốc gia âm Việt Nam", là "cha của muôn dân toàn cầu",[17] có "quyền lực tối cao" và được đặt ở vị trí trang trọng nhất trên bàn thờ.[18] Khi tham gia các hội nhóm tôn giáo này, người tham gia lập bàn thờ Hồ Chí Minh, trong đó có trang trí ảnh hoặc tượng ông Hồ, cờ đỏ búa liềm của Đảng Cộng sản Việt Nam và cờ đỏ sao vàng quốc kỳ Việt Nam kèm các câu đối, bát hương, đèn nến và ba chén nước; một số nhóm còn thờ cả Võ Nguyên Giáp.[19] Có giáo phái tâm linh Hồ Chí Minh yêu cầu phải bỏ hết bàn thờ tổ tiên, chỉ để một bát hương duy nhất thờ chung Hồ Chí Minh với các vị tổ tiên, không đi lễ đình, chùa, lễ hội và rút khỏi các tổ chức đoàn thể như Hội Phụ nữ, Hội Nông dân, Hội Cựu chiến binh,...; có giáo phái yêu cầu không tổ chức cúng lễ cho người đã chết.[20] Theo luận giải của những người đứng đầu các nhóm tâm linh Hồ Chí Minh, việc thờ cờ búa liềm và cờ đỏ sao vàng có ý nghĩa lớn; về cờ đỏ sao vàng, có quan điểm cho rằng ngôi sao là biểu tượng cho linh hồn từ trên Trời rơi xuống, có quan điểm cho răng năm cánh sao là năm ngón tay trong bàn tay của Hồ Chí Minh, màu đỏ tượng trưng cho màu máu; về việc thờ đảng kỳ Đảng Cộng sản, có quan điểm cho rằng nó thể hiện cho giai cấp công nông, chủ nghĩa Marx – Lenin và việc thờ nó thể hiện sự tôn vinh anh hùng liệt sĩ.[21]

Các ấn phẩm kinh sách của nhóm này đều nêu những ý tưởng về hình tượng "Ngọc Phật Hồ Chí Minh" và lời dạy của ông dưới dạng băng đĩa, tài liệu chép tay hoặc đánh máy tự in hay tự xuất bản nội dung lên mạng internet,[15] thậm chí nhóm giáo phái của Nguyễn Thị Điền ở Ứng Hòa, Hà Nội còn thuê những kỹ thuật viên chuyên nghiệp quay hình, ghi lại bài giảng và chuyển thành đĩa CD, DVD bày bán công khai,[13] yêu cầu những người đi theo phải nộp tiền lễ lạt và mua những ấn phẩm của bà này.[22] Ngoài ra, các hội nhóm tâm linh Hồ Chí Minh sử dụng phương thức tuyên truyền, quảng bá qua những người cốt cán, hút người đi hành hương, hoặc tổ chức các buổi lễ tại cơ sở thờ tự, di tích lịch sử, trấn yểm, trừ tà, gọi hồn, thậm chí là chữa bệnh không dùng thuốc.[15] Có những trường hợp những người truyền đạo tuyên truyền rằng có thể chữa bệnh bằng việc khấn vái, đọc kinh sách, rồi sau đó uống ba chén nước đã "được Hồ Chí Minh linh ứng" hoặc dùng xu tẩm rượu cạo vào các khớp.[20]

Những giáo lý và nghi thức của các hội nhóm tâm linh Hồ Chí Minh được cho là có sự lắp ghép, vay mượn từ các tín ngưỡng, tôn giáo khác như Phật giáo, Đạo giáo, Tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên hay Tín ngưỡng thờ Mẫu.[23][24] Khi thực hành tín ngưỡng, những nhóm này được cho là có sự cải cách, thay thế một số tục lệ như đốt vàng mã.[24][25] Họ thường sử dụng các ngày kỷ niệm lớn của Việt Nam như 3 tháng 2, 27 tháng 2, 30 tháng 4, 19 tháng 5, 27 tháng 7, 2 tháng 9 để tổ chức tập trung tại các cơ sở thờ tự, nghe thuyết pháp, hành lễ, cúng bái.[26][24] Ngoài ra, vào các ngày rằm, mùng một, lễ giỗ, Tết, việc thực hành nghi lễ được những tín đồ thực hiện tại gia.[24] Có những trường hợp lấy một phần nhà riêng để xây cơ sở thờ tự; nhưng cũng có những trường hợp xây cơ sở thờ tự lớn, hoành tráng, cỡ biệt thự, thậm chí đặt cả tên gọi riêng cho cơ sở đó.[27][20] Về tổ chức, những hội nhóm tâm linh Hồ Chí Minh mặc dù bộ máy còn đơn giản, chưa rõ ràng nhưng có tính chất xã hội rõ nét, phần lớn là gồm người đứng đầu và các nhóm tín đồ cốt cán, ngoài ra ở một số giáo phái còn hình thành những nhóm nhỏ phía sau và liên hệ với người đứng đầu qua nhóm trưởng.[28][18]

Ảnh hưởng và quan hệ với chính quyền

[sửa | sửa mã nguồn]

Theo Ban Tôn giáo Chính phủ Việt Nam, các hội nhóm liên quan đến tâm linh Hồ Chí Minh có đến trên 20 tên gọi khác nhau, quy mô hoạt động lên đến 30 tỉnh thành trên cả nước.[29] Có đến 14 tổ chức liên quan đến việc thờ cúng Hồ Chí Minh có nguyện vọng được Nhà nước Việt Nam công nhận là tôn giáo.[30] Tài liệu của Ngô Hữu Thảo, Trương Hải Cường năm 2019 phân loại tâm linh Hồ Chí Minh là "đạo lạ",[31] ngoài ra cho biết Hồ Chí Minh cũng được thờ ở một số tôn giáo chưa được công nhận.[2] Số liệu năm 2015 tại các tỉnh Tây Bắc Việt Nam cho biết có đến 3.872 người ở 152 xã, phường, thị trấn vùng này tin theo tâm linh Hồ Chí Minh.[5] Giáo phái của Nguyễn Thị Điền được cho là có đến 100 chân rết tại các địa phương và có đến hàng nghìn người tin theo,[20] và theo VietnamPlus, giáo phái có phạm vi hoạt động lên đến hơn 50 tỉnh thành ở thời điểm năm 2024.[32] Một cơ sở thờ tự của giáo phái này ở Hòa Bình vào tháng 6 năm 2009 đã có gần 4 nghìn lượt người đến hành lễ và xin "nước thánh",[33] và tại cơ sở ở xã Hồng Quang, Ứng Hòa, Hà Nội vào ngày 2 tháng 9 năm 2009 đã có khoảng 2 nghìn lượt người đến lễ.[34] Một giáo phái tâm linh Hồ Chí Minh do một người phụ nữ tên Xoan đến từ Nam Định đứng đầu, ở thời điểm năm 2014 thu hút lên đến 24 nghìn tín đồ.[35]

Lực lượng an ninh và truyền thông Việt Nam thường tuyên truyền về những ảnh hưởng tiêu cực của các nhóm tâm linh Hồ Chí Minh. Theo Công an tỉnh Quảng Ninh, những nhóm tâm linh Hồ Chí Minh "hầu hết mang tính chất mê tín, dị đoan, phản khoa học, đưa người tin theo vào con đường u mê, mông muội, cá biệt còn có nội dung xúc phạm các tôn giáo khác, gây bức xúc trong cộng đồng các tôn giáo chính thống ở Việt Nam, vi phạm Luật tín ngưỡng, tôn giáo".[36] Theo báo Công an nhân dân, các hoạt động liên quan đến tâm linh Hồ Chí Minh đã "lợi dụng vào nhận thức còn hạn chế, niềm tin sâu sắc vào lãnh tụ Hồ Chí Minh của một bộ phận quần chúng nhân dân để tác động lôi kéo quần chúng tham gia hoạt động tín ngưỡng, tôn giáo trái pháp luật".[37] Theo báo Nghệ An, có trường hợp gia đình bất hòa chỉ vì người nhà theo giáo phái tâm linh Hồ Chí Minh được điều hành bởi Nguyễn Thị Điền.[38] Vào tháng 8 năm 2009, phản ánh trên báo Công an nhân dân cho thấy "nước thánh" ở một cơ sở thờ tự của giáo phái này bị ô nhiễm, không đảm bảo vệ sinh.[33] Theo Sở Nội vụ tỉnh Vĩnh Phúc, nhiều người dân ở một số tỉnh đã có đơn thư tố cáo bà Nguyễn Thị Điền về tội lừa đảo trong khi Đài Truyền hình Việt Nam cũng đã đưa tin bài về hoạt động vi phạm pháp luật của bà Điền.[20] Về ảnh hưởng sức khỏe, theo Trần Thị Hồng Lê trên VietnamPlus, những người chữa bệnh theo phương pháp từ giáo phái của Nguyễn Thị Điền "phải gánh chịu nhiều hậu quả về sức khỏe và tài sản".[32] Những người tin theo giáo phái tâm linh Hồ Chí Minh của Nguyễn Thị Lương được cho là phải ghi vào sổ là đã chữa khỏi bệnh dù bệnh không khỏi.[20] Theo nghiên cứu của Lê Tâm Đắc (2015), thậm chí có trường hợp đã qua đời do sử dụng cách thức điều trị bệnh của các nhóm tâm linh Hồ Chí Minh.[39]

Một số hội nhóm tâm linh Hồ Chí Minh có khuynh hướng tuân thủ pháp luật Việt Nam, mong muốn sớm được nhà nước Việt Nam công nhận là một tôn giáo hợp pháp, có đóng góp trong phòng chống đại dịch COVID-19 tại Việt Nam, chính quyền cũng tạo điều kiện để các hội nhóm này được hành lễ.[40] Một bộ phận có khuynh hướng mâu thuẫn với chính quyền và người dân, gia đình, gây mất an ninh trật tự.[41] Theo Công an tỉnh Quảng Ninh, có trường hợp nhà đất trong diện bị thu hồi nhưng không bàn giao mặt bằng, mà lập điện thờ Hồ Chí Minh tại nhà riêng.[36] Giáo phái của Nguyễn Thị Điền từng bị chính quyền gọi hỏi, lập biên bản và xử phạt các hành vi được cho là vi phạm, thậm chí từng bị cưỡng chế tháo biển hiệu và điện hành lễ tại một cơ sở.[22][42] Nhóm tâm linh Hồ Chí Minh do Nguyễn Thị Lương đứng đầu thậm chí còn phê phán lãnh đạo không quan tâm đến đời sống người dân, đồng thời gửi tài liệu, kinh sách và các kiến nghị đến các cơ quan của Đảng Cộng sản Việt Nam và Nhà nước, Mặt trận Tổ quốc Việt Nam ở các cấp.[43][20]

Theo nghiên cứu của Nguyễn Thị Hải Yến và cộng sự (2024), các nhóm tâm linh Hồ Chí Minh như "đạo Bác Hồ" hay "Ngọc Phật Hồ Chí Minh" cùng một số hình thức tôn giáo mới khác đã vượt ra khỏi quỹ đạo của các tôn giáo truyền thống và mang đến nhiều tín ngưỡng, nghi lễ mới.[44] Theo Tâm Ngô (2019), một nhà nghiên cứu từ Đức, những người theo tâm linh Hồ Chí Minh bám víu vào hình ảnh ông như một nguồn an ủi trong những thời khắc khó khăn; đồng thời cho rằng minh chứng rõ ràng về giới hạn quyền năng của Hồ Chí Minh không làm suy yếu tính thiêng liêng của ông, trái lại tha thứ cho những sai lầm chính sách mà họ phải chịu đựng.[45] Học giả này cũng cho biết hiện tượng "tâm linh Hồ Chí Minh" đang phát triển theo những hướng mà nhà nước không thể kiểm soát.[46] Tác giả Hoàng Văn Chung chỉ ra trên tạp chí Journal of Southeast Asian Studies vào năm 2016 rằng sự mơ hồ, thiếu nhất quán trong cách xử lý của chính quyền địa phương về các nhóm tâm linh Hồ Chí Minh đã tạo ra những khoảng trống cho các nhóm tôn giáo mới này tiếp tục củng cố vị thế và gia tăng sự chấp nhận trong xã hội.[47] Nhà báo Kính Hòa của Đài Á Châu Tự Do cho rằng "đạo Bác Hồ" mâu thuẫn với quan điểm của chủ nghĩa Marx về tôn giáo rằng "Tôn giáo là thuốc phiện của nhân dân".[48] Một bài viết trên nhật báo Người Việt cho rằng việc biến xác chết và tư tưởng của Hồ Chí Minh thành tín ngưỡng giúp chế độ cầm quyền Việt Nam "đạt được hiệu quả cao hơn cả mục đích tuyên truyền".[49] Kenneth và Peter (2019) đã viết trong cuốn The Secular in South East and Southeast Asia rằng, hình tượng Hồ Chí Minh đã nhập vào những bà nội trợ trung niên ở miền Bắc Việt Nam, những người đã lên tiếng mạnh mẽ chống lại nạn tham nhũng trong chính phủ và sự suy đồi đạo đức cách mạng.[50]

Tham khảo

[sửa | sửa mã nguồn]

Chú thích

[sửa | sửa mã nguồn]
  1. ^ Nguyễn Mỹ (ngày 17 tháng 5 năm 2020). "Thiêng liêng những đền thờ Bác". Báo Pháp Luật Việt Nam. Lưu trữ bản gốc ngày 8 tháng 6 năm 2025. Truy cập ngày 8 tháng 6 năm 2025.
  2. ^ a b Ngô Hữu Thảo & Trương Hải Cường 2019, tr. 70.
  3. ^ Ngô Hữu Thảo & Trương Hải Cường 2019, tr. 70–71.
  4. ^ Xem các nguồn:
  5. ^ a b c Vũ Trường Giang 2022, tr. 114.
  6. ^ Trần Lê (ngày 26 tháng 11 năm 2015). "Dẹp bỏ các hoạt động tín ngưỡng trá hình, lợi dụng lòng tôn kính lãnh tụ". Báo Dân Trí. Truy cập ngày 8 tháng 6 năm 2025.
  7. ^ Viện Nghiên cứu Tôn giáo 2021, tr. 74.
  8. ^ a b c d e Viện Nghiên cứu Tôn giáo 2021, tr. 75.
  9. ^ Nguyễn Văn Minh 2014, tr. 82.
  10. ^ Nguyễn Ngọc Quỳnh & Nguyễn Thị Quế Hương 2021, tr. 52.
  11. ^ a b c Lê Tâm Đắc 2015, tr. 97.
  12. ^ Lê Tâm Đắc 2015, tr. 97–98.
  13. ^ a b Kenneth & Peter 2019, tr. 226.
  14. ^ Đinh Hồng Hải 2021, tr. 56.
  15. ^ a b c Viện Nghiên cứu Tôn giáo 2021, tr. 76.
  16. ^ Lê Tâm Đắc 2015, tr. 100–101.
  17. ^ Xem các nguồn:
  18. ^ a b Viện Nghiên cứu Tôn giáo 2021, tr. 77.
  19. ^ Lê Tâm Đắc 2015, tr. 107.
  20. ^ a b c d e f g Xem các nguồn:
  21. ^ Lê Tâm Đắc 2015, tr. 107–109.
  22. ^ a b Xem các nguồn:
  23. ^ Bùi Thị Thủy 2015, tr. 97.
  24. ^ a b c d Viện Nghiên cứu Tôn giáo 2021, tr. 78.
  25. ^ Chung 2016, tr. 247.
  26. ^ Kenneth & Peter 2019, tr. 227.
  27. ^ Lê Tâm Đắc 2015, tr. 105.
  28. ^ Lê Tâm Đắc 2015, tr. 110.
  29. ^ Ban Tôn giáo Chính phủ 2021, tr. 244.
  30. ^ Ban Tôn giáo Chính phủ 2021, tr. 229.
  31. ^ Ngô Hữu Thảo & Trương Hải Cường 2019, tr. 17.
  32. ^ a b Trần Thị Hồng Lê (ngày 26 tháng 9 năm 2024). "Pháp luật và thực tiễn về bảo đảm quyền tự do tín ngưỡng, tôn giáo ở Việt Nam". VietnamPlus. Lưu trữ bản gốc ngày 17 tháng 12 năm 2024. Truy cập ngày 8 tháng 6 năm 2025.
  33. ^ a b Tuấn Vinh; Mạnh Hà (ngày 18 tháng 8 năm 2009). ""Nước thánh" được lấy từ bể… ô nhiễm". Báo Công an nhân dân. Truy cập ngày 9 tháng 6 năm 2025.
  34. ^ Vũ Mạnh Hà (ngày 29 tháng 9 năm 2009). "Xâm nhập điện "Hoàng Thiên Long" của "thánh nữ" Nguyễn Thị Điền". Báo Công an nhân dân. Truy cập ngày 9 tháng 6 năm 2025.
  35. ^ Chung 2016, tr. 245.
  36. ^ a b Trịnh Hương (ngày 16 tháng 8 năm 2024). "Tỉnh táo và cảnh giác trước các hoạt động vi phạm pháp luật của các hội, nhóm tín ngưỡng, tôn giáo lợi dụng hình tượng Bác Hồ". Công an tỉnh Quảng Ninh. Truy cập ngày 8 tháng 6 năm 2025.
  37. ^ Thái Thanh (ngày 24 tháng 11 năm 2015). "Cảnh giác trước thủ đoạn lợi dụng hoạt động tín ngưỡng, tâm linh". Báo Công an nhân dân. Truy cập ngày 8 tháng 6 năm 2025.
  38. ^ Nhật Lân; Việt Long (ngày 3 tháng 11 năm 2013). "Bài cuối: Sớm loại trừ ra khỏi đời sống xã hội!". Báo Nghệ An. Truy cập ngày 8 tháng 6 năm 2025.
  39. ^ Lê Tâm Đắc 2015, tr. 117.
  40. ^ Viện Nghiên cứu Tôn giáo 2021, tr. 78–79.
  41. ^ Viện Nghiên cứu Tôn giáo 2021, tr. 79.
  42. ^ Phan Hoạt; Mạnh Hà (ngày 15 tháng 9 năm 2009). "Sự thật về việc chữa bệnh bằng "nước thánh" ở Kim Bôi, Hòa Bình". Truy cập ngày 9 tháng 6 năm 2025.
  43. ^ Lê Tâm Đắc 2015, tr. 120.
  44. ^ Yen và đồng nghiệp 2024, tr. 3.
  45. ^ Kenneth & Peter 2019, tr. 235.
  46. ^ Kenneth & Peter 2019, tr. 236.
  47. ^ Chung 2016, tr. 253.
  48. ^ Kính Hòa (ngày 23 tháng 5 năm 2013). "Việt Nam có cần một thần tượng Hồ Chí Minh?". Lưu trữ bản gốc ngày 8 tháng 6 năm 2025. Truy cập ngày 8 tháng 6 năm 2025.
  49. ^ Lê Diễn Đức (ngày 30 tháng 4 năm 2013). "Tà đạo Hồ Chí Minh". Nhật báo Người Việt. Bản gốc lưu trữ ngày 8 tháng 6 năm 2025. Truy cập ngày 8 tháng 6 năm 2025.
  50. ^ Kenneth & Peter 2019, tr. 9.

Thư mục

[sửa | sửa mã nguồn]

Liên kết ngoài

[sửa | sửa mã nguồn]
Lấy từ “https://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Tâm_linh_Hồ_Chí_Minh&oldid=74233273”