Takano Isao

Đây là một tên người Nhật; trong tiếng Nhật họ và tên được viết theo thứ tự Á Đông (họ trước tên sau): họ là Takano.

Takano Isao
Sinh	1943 Kōbe, Hyōgo, Nhật Bản
Mất	7 tháng 3 năm 1979(1979-03-07) (35–36 tuổi) Lạng Sơn, Việt Nam
Đảng phái chính trị	Đảng Cộng sản Nhật Bản
Phối ngẫu	Takano Michiko
Con cái	Takano Emi

Takano Isao (tiếng Nhật: 高野功; 1943 – 7 tháng 3 năm 1979), còn được viết là Takano Isayo, là một nhà báo người Nhật Bản. Ông là một trong những nhà báo quốc tế có mặt tường thuật tại chỗ trong Chiến tranh biên giới Việt–Trung 1979 và bị trúng đạn tử thương khi đang tác nghiệp tại Lạng Sơn. Ông còn là một dịch giả và từng chuyển ngữ các tác phẩm văn học nổi tiếng của Việt Nam như Áo trắng của nhà văn Nguyễn Văn Bổng và Mẹ vắng nhà của nhà văn Nguyễn Thi sang tiếng Nhật.

Cuộc đời và sự nghiệp

Takano Isao sinh tại thành phố Kobe, tỉnh Hyōgo. Sau khi chiến tranh thế giới thứ hai bùng nổ, Nhật Bản bị máy bay Mỹ tấn công, gia đình ông chuyển đến vùng Kawauchi. Năm 1962, sau khi tốt nghiệp trường phổ thông trung học Công nghiệp Miyagi, ông vào làm tại Công ty Cổ phần Điện khí Anritsu tại Tōkyō. Tháng 10 năm 1962, ông được kết nạp vào Đảng Cộng sản Nhật Bản. Năm 1967, ông được cử sang Việt Nam để học tiếng Việt tại trường Đại học Tổng hợp Hà Nội. Sau khi tốt nghiệp vào năm 1971, ông về Nhật, công tác tại Ban Quốc tế Ủy ban Trung ương Đảng Cộng sản Nhật Bản. Tháng 2 năm 1978, Takano Isao quay lại Việt Nam với tư cách là đặc phái viên của tờ Akahata tại Hà Nội. Trong thời gian đó, ông vừa là phiên dịch viên, vừa là đại diện của Đảng Cộng sản Nhật Bản tại Việt Nam.

Đầu tháng 2 năm 1979, ngay sau khi chế độ Pol Pot bị lật đổ, Takano có mặt tại Phnom Penh. Ngày 18 tháng 2, tin tức về chiến tranh biên giới Việt–Trung lan đến Phnom Penh. Takano lập tức viết một bản tường thuật dài bốn trang về sự kiện này và nhờ các đồng nghiệp ở Hà Nội chuyển điện về trụ sở tờ Akahata tại Tōkyō. Ông cũng thông báo với họ về ý định trở lại Hà Nội vào ngày hôm sau để lên biên giới phía Bắc tác nghiệp. Tuy nhiên, do tình hình chiến sự nguy hiểm, chính phủ Việt Nam khi ấy đã từ chối mọi yêu cầu của phóng viên nước ngoài muốn đến khu vực biên giới phía Bắc. Ngày 5 tháng 3, chính phủ Việt Nam ban hành lệnh Tổng động viên, đồng thời Trung Quốc tuyên bố rút quân về nước. Tuy nhiên, các cuộc giao tranh vẫn tiếp diễn quanh Lạng Sơn – nơi quân đội Trung Quốc từng chiếm đóng. Ngày 7 tháng 3 năm 1979, Takano Isao cùng đồng nghiệp đến thị xã Lạng Sơn để ghi nhận, đưa tin về việc quân Trung Quốc rút khỏi Việt Nam như những gì Tân Hoa Xã tuyên bố. Khoảng 3 giờ 30 chiều, đoàn phóng viên đến đường Quang Trung, thị trấn Chi Lăng, cách cầu Kỳ Lừa chừng 150 mét. Trước cửa Thị ủy Lạng Sơn, họ bất ngờ bị phục kích từ phía bên kia cầu. Trong khi mọi người tìm chỗ ẩn nấp, Takano lao ra giương máy ảnh về phía cây cầu để chụp thì bị bắn vào đầu và tử vong tại chỗ. Cuộc phục kích khiến hai người Việt Nam bị thương, và một phóng viên Nhật Bản đã chứng kiến toàn bộ sự việc. Cuộc giao tranh diễn ra suốt hai giờ đồng hồ, mãi đến lúc 22 giờ thi thể của ông mới được đưa ra khỏi khu vực. Thi thể Takano được chuyển về bệnh viện thị trấn Đồng Mỏ khâm liệm, di chuyển đến Bệnh viện Hữu Nghị Việt–Xô tại Hà Nội, sau đó được đưa về Nhật Bản. Ông là nhà báo quốc tế duy nhất tử nạn trong chiến tranh Việt–Trung và cũng là nhà báo quốc tế cuối cùng tử nạn trong các cuộc chiến tranh tại Việt Nam.

Tưởng niệm và vinh danh

Lễ truy điệu ông được tổ chức trọng thể ở Bệnh viện Hữu nghị Việt–Xô, với sự tham dự của lãnh đạo cấp cao Việt Nam. Đảng Cộng sản Nhật Bản và tờ Akahata cử đoàn đại biểu sang tham dự. Tại lễ truy điệu, Chủ tịch nước Tôn Đức Thắng ký quyết định truy tặng Huân chương Hữu nghị. Tại nơi ông mất, người dân Lạng Sơn dựng một tấm bia tưởng niệm.

Di sản của Takano được tôn vinh qua điện ảnh, thơ ca và âm nhạc. Năm 1982, chính quyền Lạng Sơn cho ra mắt bộ phim tài liệu Hoa đưa hương nơi đất anh nằm – tác phẩm điện ảnh đầu tiên do chính quyền Lạng Sơn thực hiện. Theo nguồn Việt Nam, bộ phim sau đó được phát sóng trên Đài truyền hình Quốc gia Nhật Bản và nhận được nhiều lời khen ngợi. Nhà thơ Huy Cận sáng tác bài thơ lục bát Anh là cờ đỏ long lanh ngay tại Lạng Sơn chỉ một ngày sau khi ông mất. Bài thơ được đăng trên báo Nhân Dân và Quân đội nhân dân. Hình ảnh cô con gái năm tuổi của Takano cũng xuất hiện trong thơ Việt. Trong bài “Gửi cháu Ê-mi Ta-ca-nô”, nhà thơ Anh Ngọc kể lại câu chuyện ông “đi từ Hiroshima đến Lạng Sơn”, cuối cùng trở thành “chiếc cầu Takano bắc ngang dòng nước mắt” thay thế cho cầu Kỳ Cùng bị phá hủy, nơi ông mất khi đang ghi hình. Đạo diễn Đặng Nhật Minh đã xây dựng hình tượng phóng viên Takano Isao trong bộ phim đầu tay Thị xã trong tầm tay (1983). Trong phim, nhân vật Takano – do chính Đặng Nhật Minh thủ vai – bị tay súng Trung Quốc bắn chết khi đang trò chuyện với đồng nghiệp Việt Nam. Takano trở thành biểu tượng chính trị cho Đảng Cộng sản Nhật Bản, giúp Đảng củng cố tính chính danh trong bối cảnh phe cánh tả chỉ đóng vai trò thứ yếu trong nền chính trị Nhật Bản. Tờ Akahata bắt đầu tổ chức biểu tình phản đối các cuộc tấn công của Trung Quốc, công khai ủng hộ chính quyền Hun Sen thân Việt Nam, phê phán chính sách của chính phủ Tự Dân Đảng đối với chế độ Pol Pot, hay nỗ lực hình thành tam giác Trung–Nhật–Mỹ.

Sau khi Việt Nam và Trung Quốc bình thường hóa quan hệ năm 1991, những thông tin về chiến tranh biên giới Việt–Trung và Takano Isao bị loại bỏ khỏi phương tiện truyền thông đại chúng. Bia tưởng niệm ông tại đường Quang Trung (Lạng Sơn) được di dời vào Nghĩa trang Hoàng Đồng vào đầu thập niên 1990. Chính quyền giải thích nguyên nhân dỡ bỏ là vì “gây cản trở giao thông”, trong khi người dân địa phương cho rằng "có thể là vì bia tưởng niệm “quá lộ liễu” với du khách Trung Quốc sau khi Lạng Sơn tái mở cửa biên giới".

Ngày 5 tháng 3 năm 2019, nhân kỷ niệm 45 năm ngày quan hệ ngoại giao Việt Nam – Nhật Bản (1973–2018), một buổi tọa đàm với chủ đề "Nhà báo Takano Isao - Nhân chứng quả cảm" được tổ chức, giới thiệu cuộc đời và những di vật của ông.

Sách

• Nguyễn Thi (1972) [1966]. かあさんはおるす [Mẹ vắng nhà]. Takano Isao biên dịch. 新日本出版社.
• Isao Takano (1979). 三月七日、ランソンにて : 「赤旗」ハノイ特派員高野功記者の記録 [Lạng Sơn ngày 7 tháng 3]. 新日本出版社.
• Nguyễn Văn Bổng (1980) [1972]. 白い服 — サイゴンの女子学生の物語 [Áo trắng]. Takano Isao biên dịch. 新日本出版社.

Tham khảo

Thư mục

• Đỗ Diệu Khuê (2021). "Japanese "Blood" in the 1979 Sino-Vietnamese Border War: Isao Takano and Vietnam". Journal of Vietnamese Studies (bằng tiếng Anh). Quyển 16 số 4. University of California Press. tr. 36–67. doi:10.1525/vs.2021.16.4.36. (Đã bị tạp chí rút lại vì lí do "không trích dẫn rõ nguồn").
• "Lễ truy điệu đồng chí I-sa-ô Ta-ca-nô đã cử hành trọng thể tại Hà Nội". Nhân Dân. Số 9044. ngày 14 tháng 3 năm 1979. tr. 1, 4.
• Huy Cận (ngày 12 tháng 3 năm 1979). "Anh là cờ đỏ long lanh". Nhân Dân. Số 9042. tr. 4.
• Anh Ngọc (ngày 25 tháng 3 năm 1979). "Gửi cháu Ê-mi Ta-ca-nô". Nhân Dân. Số 9055. tr. 3.
• Juhyung Shim (2014). Haunted Borderland: The Politics on the Border War against China in post-Cold War Vietnam (Luận án tiến sĩ) (bằng tiếng Anh). Duke University.
• Đoàn Lê Giang; Nguyễn Đỗ An Nhiên (2022). Nhà báo Nhật Bản Takano Isao – Nhân chứng quả cảm. Nhà xuất bản Tổng hợp Thành phố Hồ Chí Minh.

Liên kết ngoài

• Nhà báo Nhật Bản Takano Isao - Nhân chứng quả cảm
• Cuộc chiến vệ quốc 1979 và cái chết của phóng viên Nhật Takano
• Xuất bản nhật ký của nhà báo Nhật Takano Isao
• Tư liệu quý về nhà báo Nhật Takano Isao hy sinh trong cuộc chiến đấu bảo vệ biên giới phía Bắc
• Photos of war to defend northern border 40 years ago Lưu trữ ngày 28 tháng 7 năm 2019 tại Wayback Machine