Thần

Thần (deity hay god) là khái niệm cơ bản của tôn giáo, tín ngưỡng và cả mê tín, bắt nguồn từ sự thể hiện niềm tin vào một, một số hoặc rất nhiều đấng siêu nhiên hoặc ý nhân cách hóa của người xưa về các lực lượng tự phát của giới tự nhiên (như sấm, chớp, mưa, gió...) có sức mạnh chi phối đời sống của con người và cộng đồng.

Trong truyền thống dân gian Việt Nam và Á Đông có rất nhiều quan niệm về thần, nhưng nói chung có bốn quan niệm chính:

• Quan niệm về độc thần, nghĩa là chỉ tin vào một Thượng đế tối cao là đấng siêu nhiên, toàn năng, tạo hóa và tể trị muôn loài. Quan niệm này rất hạn chế do bị pha trộn và giao thoa bởi những quan niệm khác dưới đây. Tuy nhiên, quan niệm này có tính lý luận cao và được phát triển khi tiếp nhận các luồng tư tưởng về độc thần giáo phương Tây.
• Quan niệm về đa thần, nghĩa là người ta tin có rất nhiều "đấng siêu nhiên" tức nhiều vị thần như: thần Núi, thần Sông, thần Mặt Trời...
• Quan niệm hỗn hợp, nghĩa là vừa có rất nhiều vị thần, mỗi vị làm chủ một vùng hay nắm giữ một sứ mạng và vừa có một vị thần tối cao là Thượng đế hay Ông Trời cai quan các vị đó. Quan niệm này mô phỏng tổ chức bộ máy Nhà nước trong xã hội Phong Kiến, trong đó vũ trụ được thống trị bởi một vị "vua" (Thượng đế), và các "quan" (các vị thần). Tuy nhiên, với quan niệm này, Thượng đế thường không được xem là Tạo hóa mà chỉ là thủ lĩnh các vị thần và vua của hoàn vũ.
• Á thần, nghĩa là có những "vị thần" không phải là đấng siêu nhiên và vô hình nhưng ngược lại có thân xác và các đặc tính sinh lý giống con người như: ăn, uống, đói, khát... Điều duy nhất mà các "á thần" này khác con người là họ có những khả năng đặc biệt hay "các phép mầu". Ví dụ như: Tôn Ngộ Không, Trư Bát Giới theo Truyện Tây Du Ký của Ngô Thừa Ân.

Ngoài ra, thần hay linh (spirit) với ý nghĩa là tính từ hoặc danh từ trừu tượng được dùng để chỉ khí thiêng trong vũ trụ, hoặc ý thức hay tính cách của con người (tinh thần). Ví dụ trong võ học thì "thần" là ánh nhìn sắc bén của mắt. Khi xuất quyền thì thần cũng phải đi theo hay nói một cách dễ hiểu thì mắt nhìn là quyền xuất.

Còn thánh (holy) với ý nghĩa là tính từ thì dùng để chỉ những gì thuộc về Thượng đế (Đấng Tối cao), vì Hoàng đế được coi là Thiên tử và cũng được xem như "đấng tối cao" của một nước nên thánh còn chỉ đến những thứ thuộc về hoàng đế. Ngoài ra, tính từ Thánh còn chỉ về những gì thanh sạch, không dơ bẩn, tội lỗi.

Với ý nghĩa là danh từ thánh hay vị thánh (saint) được dùng để chỉ những con người trong sạch, đạo đức hoặc/và tài năng xuất chúng. Trong quan niệm dân gian, những vị thánh nhân này thường có những khả năng đặc biệt như những á thần và thiêng liêng (sau khi chết). Nhiều người được Nhân dân tôn thánh và lập đền kính viếng hoặc thờ phượng như: Thánh Gióng, Đức thánh Trần Hưng Đạo... Riêng tín hữu Hội thánh Công giáo thì chỉ thừa nhận những người được Giáo hoàng sắc phong là thánh theo những quy định và chuẩn mực của Giáo Triều Rô-ma.

Ngoài ra, trong tín ngưỡng dân gian tồn giữ quan niệm "vua phong thần, dân phong thánh", nghĩa là, quyền lực cao nhất của nhà vua là sắc phong những nhân vật có công tích đến tước Thần, làm phúc thần cho một địa phương nhất định; (Phúc thần làng xã đã hàm chứa điều kiện cần và đủ, dân tôn vinh, vua sắc phong); Thần siêu nhiên, (mưa, gió, sấm chớp…) chỉ có vế dân tôn vinh. Khi dân muôn nơi cùng kính ngưỡng, tôn vinh, thờ phụng một vị nào đó thì vị đó hóa Thánh, điển hình là Tứ bất tử, Đức thánh Trần, Khổng Tử… Thánh thì không có sắc phong. Như thế có thể hiểu, dân phương Đông còn coi thần và thánh là hai tước, hai đẳng cấp.

Xem thêm

• Thánh
• Tiên
• Phật
• Chúa