Tiếng Palau

Tiếng Palau
	a tekoi er a Belau
Sử dụng tại	Palau, Guam, quần đảo Bắc Mariana
Tổng số người nói	17.000
Phân loại	Nam Đảo Mã Lai-Đa Đảo (MP) Hạt nhân MP Sunda–Sulawesi MP ? Tiếng Palau; ; ; ;
Hệ chữ viết	Latinh (biến thể tiếng Palau)
Địa vị chính thức
Ngôn ngữ chính thức tại	Palau
Quy định bởi	Palau Language Commission
Mã ngôn ngữ
ISO 639-2	pau
ISO 639-3	pau
Glottolog	pala1344
Linguasphere	31-PAA-aa
	Bài viết này có chứa ký tự ngữ âm IPA. Nếu không thích hợp hỗ trợ dựng hình, bạn có thể sẽ nhìn thấy dấu chấm hỏi, hộp, hoặc ký hiệu khác thay vì kí tự Unicode. Để biết hướng dẫn giới thiệu về các ký hiệu IPA, xem Trợ giúp:IPA.

Tiếng Palau (a tekoi er a Belau) là một Mã Lai-Đa Đảo (Malay-Polynesia) bản xứ Cộng hoà Palau, nơi nó là một trong hai ngôn ngữ chính thức, cùng với tiếng Anh. Đây là ngôn ngữ chính trong giao tiếp hàng ngày ở đất nước này. Tiếng Palau không có quan hệ gần với các ngôn ngữ Mã Lai-Đa Đảo và vẫn chưa xác định được vị trí chính xác của nó trong ngữ hệ Nam Đảo.

Phân loại[sửa | sửa mã nguồn]

Đây là một thành viên của ngữ hệ Nam Đảo, và là một trong hai ngôn ngữ ở Micronesia không thuộc về ngữ chi châu Đại Dương (ngôn ngữ kia là tiếng Chamorro).

Roger Blench (2015)^[2] ghi nhận rằng, dựa trên từ vựng chỉ sinh vật biển, tiếng Palau có tiếp xúc vào thời xưa với các ngôn ngữ châu Đại Dương (hoặc trực tiếp hoặc gián tiếp qua tiếng Yap). Số từ vựng này gồm từ chỉ cá chình rắn, cá ngừ vây xanh (Thunnus albacares), cá bơn chấm xanh (Bothus mancus), cá nóc gai, cá buồm, cá nhồng (Sphyraena barracuda), cá thia biển (Abudefduf sp.), Holocentrus spp., Naso spp., cá khế, cua cạn Cardisoma rotundus, và cá bàng chài. Điều này có nghĩa là người nói ngôn ngữ châu Đại Dương đã ảnh hưởng lên truyền thống ngư nghiệp Palau, và họ cũng đánh bắt buôn bán trong vùng ven Palau chí ít trong một thời gian. Blench (2015) cho rằng tiếng Palau cũng chịu ảnh hưởng của các ngôn ngữ Trung Philippine và các ngôn ngữ Sama.

Âm vị học[sửa | sửa mã nguồn]

Hệ thống âm vị tiếng Palau gồm 10 phụ âm, 6 nguyên âm.^[3]

Âm vị nguyên âm
	Trước	Giữa	Sau
Đóng	i		u
Vừa	ɛ	ə	o
Mở		a

Âm vị phụ âm
		Chân răng		Ngạc mềm		Thanh hầu
Mũi	m				ŋ
Tắc	b	t	d	k		ʔ
Xát		s
Tiếp cận			l
Vỗ			ɾ

Dù số lượng âm vị tiếng Palau tương đối ít, nhiều âm vị tiếng Palau lại có từ hai tha âm trở lên xuất hiện do kết quả nhiều quá trình ngữ âm. Tổng số lượng phụ âm được liệt kê trong bản dưới.

Phụ âm tiếng Palau (gồm cả tha âm)
	Đôi môi		Răng		Chân răng			Ngạc mềm		Thanh hầu
Mũi		m				n			ŋ
Tắc	p pʰ	b			t tʰ	d		k kʰ	ɡ	ʔ
Xát			θ	ð	s
Tiếp cận (Cạnh lưỡi)							j		w
Tiếp cận (Cạnh lưỡi)						l
Vỗ						ɾ
Rung						r

Nguyên âm đôi[sửa | sửa mã nguồn]

Tiếng Palau có nhiều nguyên âm đôi. Danh sách nguyên âm đôi và ví dụ trong tiếng Palau được liệt kê bên dưới, lấy theo Zuraw (2003).

Nguyên âm đôi
IPA	Ví dụ	Nghĩa
/iɛ/	babier	"giấy" (từ mượn tiếng Đức)
/iu/	chiukl	"giọng (hát)"
/io/	kikiongel	"dơ, bẩn"
/ia/	diall	"tàu, thuyền"
/ɛi/	mei	"đến"
/ɛu/	teu	"chiều rộng"
/ɛo/	Oreor	"Koror" (địa danh)
/ɛa/	beached	"thiếc"
/ui/	tuich	"đuốc"
/uɛ/	sueleb	"chiều"
/uo/	uos	"ngựa" (từ mượn tiếng Anh)
/ua/	tuangel	"cửa"
/oi/	tekoi	"lời, từ"
/oɛ/	beroel	"giáo, thương"
/ou/	merous	"chia, phân phát"
/oa/	omoachel	"sông"
/ai/	chais	"tin tức"
/aɛ/	baeb	"ống" (từ mượn tiếng Anh)
/au/	mesaul	"mệt"
/ao/	taod	"chĩa, nĩa"

Chú thích[sửa | sửa mã nguồn]

^ Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin biên tập (2013). “Palauan”. Glottolog. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.
^ Blench, Roger. 2015. Early Oceanic contact with Palau: the evidence of fish names.
^ Wilson 1972 chỉ liệt kê 5 cho bà lưỡng lự trong việc xác định nguyên âm cơ sở nằm bên dưới phát âm bề mặt. Bản nguyên âm do vậy lấy theo Flora (1974), người cho rằng nguyên âm cơ sở kia là ə. Thêm nữa, theo nghiên cứu của Flora 1974 thì [w] là một âm vị riêng, không trùng với /u/, còn theo Wilson (1972) thì [w] đơn thuần là tha âm của /u/. Bản phụ âm tạm lấy theo nghiên cứu của Wilson.

Tài liệu[sửa | sửa mã nguồn]

Blust, Robert (1977), “The Proto-Austronesian pronouns and Austronesian subgrouping: A preliminary report”, University of Hawaii Working Papers in Linguistics, 9: 1–15.
Dempwolff, Otto (1934), Vergleichende Lautlehre des austronesischen Wortschatzes, Berlin: Reimer.
De Wolf, Charles (1988), “Voice in Austronesian Languages of Philippine type: passive, ergative, or neither”, trong Masayoshi Shibatani (biên tập), Passive and Voice, John Benjamins Publishing Company, tr. 143–99.
Dyen, Isidore (1965), A lexicostatistical classification of the Austronesian languages, Baltimore: Waverly Press (Memoir 19, Supplement to the International Journal of American Linguistics 31: 1).
Flora, Jo-Ann (1974), Palauan Phonology and Morphology, PhD Dissertation: University of California, San Diego.
Georgopoulos, Carol (1986), “Palauan as a VOS Language”, trong Paul Geraghty; Lois Carrington; Stephen A. Wurm (biên tập), FOCAL I: Papers from the Fourth International Conference on Austronesian Linguistics, Canberra: Pacific Linguistics, C-93, tr. 187–198.
Georgopoulos, Carol (1991), Syntactic Variables: Resumptive Pronouns and A' Binding in Palauan, Dordrecht: Kluwer.
Hagège, Claude (1986), La langue Palau: une curiosité typologique, Paderborg: Fink.
Jackson, Frederick (1986), “On determining the external relationships of the Micronesian languages”, trong Paul Geraghty; Lois Carrington; Stephen A. Wurm (biên tập), FOCAL II: Papers from the Fourth International Conference on Austronesian Linguistics, Canberra: Pacific Linguistics, C-94, tr. 201–238.
Josephs, Lewis (1975), Palauan Reference Grammar, Honolulu: University of Hawaii Press.
Josephs, Lewis (1990), New Palauan-English Dictionary, Honolulu: University of Hawaii Press.
Josephs, Lewis (1997), Handbook of Palauan Grammar (Vol. 1), Koror: Palau Ministry of Education.
Josephs, Lewis (1999), Handbook of Palauan Grammar (Vol. 2), Koror: Palau Ministry of Education.
Matsumoto, Kazuko (2001), “Multilingualism in Palau: Language Contact with Japanese and English”, trong Thomas E. McAuley (biên tập), Language change in East Asia, Richmond: Curzon, tr. 87–142.
Nuger, Justin (2016), Building Predicates: The View from Palauan, Dordrecht: Springer.
Waters, Richard C. (1980), Topicalization and Passive in Palauan (PDF), Ms., MIT.
Wilson, Helen (1972), “The Phonology and Syntax of Palauan Verb Affixes” (PDF), University of Hawaii Working Papers in Linguistics, 4 (5).
Yaoch, Felix; Morei, Francisco; Polloi, Huan; Sisior, Timarong; Ngeburch, Rengulbai; Ngodrii, Santos; Remarui, Hermana; Elechuus, Hubert; Emesiochl, Masa-Aki; Tmodrang, Masaharu; Sadang, Ngiraecherang (1972), Palauan orthography: A final report on the decisions of the Palau orthography committee (PDF), Ms., Pacific and Asian Linguistic Institute (PALI), University of Hawaii.
Zobel, Erik (2002), “The position of Chamorro and Palauan in the Austronesian family tree: Evidence from verb morphosyntax”, trong Fay Wouk; Malcolm Ross (biên tập), The history and typology of Western Austronesian voice systems, Canberra: Pacific Linguistics #518, tr. 405–434.
Zuraw, Kie (2003), “Vowel Reduction in Palauan Reduplicants” (PDF), trong Andrea Rackowski; Norvin Richards (biên tập), Proceedings of the Eighth Annual Meeting of the Austronesian Formal Linguistics Association, Cambridge: MITWPL #44, tr. 385–398.

Liên kết ngoài[sửa | sửa mã nguồn]

“Online Palauan-English Dictionary”. Truy cập 13 tháng 8 năm 2019.

[Glottolog-1] Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin biên tập (2013). “Palauan”. Glottolog. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.

[2] Blench, Roger. 2015. Early Oceanic contact with Palau: the evidence of fish names.

[3] Wilson 1972 chỉ liệt kê 5 cho bà lưỡng lự trong việc xác định nguyên âm cơ sở nằm bên dưới phát âm bề mặt. Bản nguyên âm do vậy lấy theo Flora (1974), người cho rằng nguyên âm cơ sở kia là ə. Thêm nữa, theo nghiên cứu của Flora 1974 thì [w] là một âm vị riêng, không trùng với /u/, còn theo Wilson (1972) thì [w] đơn thuần là tha âm của /u/. Bản phụ âm tạm lấy theo nghiên cứu của Wilson.

[1]

[2]

[3]