Tiếng Bru

Tiếng Bru
	Bruu
Sử dụng tại	Lào ; Việt Nam ; Thái Lan
Tổng số người nói	170.000
Dân tộc	người Bru - Vân Kiều, người Katang
Phân loại	Nam Á Ngữ chi Katu Katu Tây Brou–So Tiếng Bru; ; ; ;
Mã ngôn ngữ
ISO 639-3	tùy trường hợp:; bru – Eastern Bru; brv – Western Bru; sss – Sô; xhv – Khua
Glottolog	[1] brou1236
ELP	Western Bru; Eastern Bru;

Tiếng Bru (còn gọi là Bruu, B'ru, Brou, Baru) là ngôn ngữ của người Bru - Vân Kiều, người Katang ở vùng Đông Nam Á.

Tiếng Bru thuộc ngữ chi Cơ Tu (Katuic), ngữ tộc Môn-Khmer thuộc ngữ hệ Nam Á. Tại Việt Nam có các tiếng địa phương là Sô, Khùa, Ma Coong, Trì,...

Tên gọi[sửa | sửa mã nguồn]

Có nhiều tên chỉ địa phương và phương ngữ khác nhau cho tiếng Bru (Sidwell 2005: 11).

So ~ Sô
Trì (So Tri, Chali)
Vân Kiều
Leu ~ Leung (Kaleu)
Galler
Khùa
Katang

Phân bố[sửa | sửa mã nguồn]

Số người nói tiếng Bru có ở:

Việt Nam: 74.506 (theo điều tra dân số năm 2009), chủ yếu ở các tỉnh Quảng Bình, Quảng Trị, Đắk Lắk, Thừa Thiên Huế.^[3]
Lào: 69.000 (số liệu năm 1999), ở phía đông nam, tại các tỉnh Savannakhet, Khammouane, Bolikhamsai
Thái Lan: 5.000 người^[4]^[5] nói phương ngữ phía đông của tiếng Bru, và khoảng 20.000 người nói phương ngữ phía tây của tiếng Bru^[5] (số liệu năm 1983), ở tỉnh Sakon Nakhon và tỉnh Amnat Charoen.

Phương ngữ[sửa | sửa mã nguồn]

Thái Lan có các phương ngữ Tây Bru sau (Choo, et al. 2012):

Bru Khok Sa-at^[6] của huyện Phang Khon và huyện Phanna Nikhom, tỉnh Sakon Nakhon
Bru Woen Buek của Woen Buek (Wyn Buek), tỉnh Ubon Ratchathani (giống với Katang hơn)
Bru Dong Luang của huyện Dong Luang, tỉnh Mukdahan

Các phân nhóm Bru sau đây được tìm thấy ở tỉnh Quảng Bình (Phan 1998).^[7]

Vân Kiều: 5.500 người ở huyện Lệ Thủy và huyện Vĩnh Linh (thuộc tỉnh Quảng Trị)
Măng Coong: 600 người ở huyện Bố Trạch
Trì: 300 người ở huyện Bố Trạch
Khùa: 1.000 người ở huyện Tuyên Hóa

Dưới đây là bảng so sánh từ ngữ của các phương ngữ Vân Kiều, Măng Coong, Trì và Khùa từ Phan Hữu Dật (1998: 479-480):^[7]

Tiếng Việt	Vân Kiều	Măng Coong	Trì	Khùa
một	mui	muôi	muôi	muôi
hai	bar	bar	bar	bar
ba	pei	pei	pei	pei
bốn	pon	pon	pon	pon
năm	Shăng	Shăng	t'shăng	t'shăng
tóc	sok	sok	sok	sok
mắt	mat	mat	mat	mat
mũi	lyu	mu	mu	mu
trời	plang	plang	plang	giang
đất	kute	katek	katek	k'tek
nước	dơ	dơ	dơ	do
cá	sia	sia	sia	sia
chim	cham	cham	cham	cham
trâu	trick	trick	trick	trick
bò	ntro	tro	tro	tro

Tham khảo[sửa | sửa mã nguồn]

^ Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, eds. (2017). "Bru". Glottolog 3.0. Jena, Germany: Max Planck Institute for the Science of Human History. Truy cập 22/11/2017.
^ Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin biên tập (2013). [1] “Brou–So” Kiểm tra giá trị |chapter-url= (trợ giúp). Glottolog. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology. ref stripmarker trong |chapter-url= tại ký tự số 52 (trợ giúp)
^ Kết quả toàn bộ Tổng điều tra Dân số và Nhà ở Việt Nam năm 2009. Truy cập 18/08/2015.
^ Bru, Katang, Northern. Ethnologue, 18th ed., 2015. Truy cập 18/08/2015.
^ ^a ^b Languages of Thailand. Ethnologue. Truy cập 18/08/2015.
^ Engelkemier, Jennifer M. (2010). Aspects of Bru Khok Sa-at grammar based on narrative texts (PDF) (Luận văn). Payap University. Bản gốc (PDF) lưu trữ ngày 17 tháng 11 năm 2015. Truy cập ngày 13 tháng 11 năm 2015.
^ ^a ^b Phan Hữu Dật. 1998. "Về tên gọi các tộc người nói ngôn ngữ Môn-Miên ở miền tây tỉnh Quảng Bình." In Một số vấn đề về dân tộc học Việt Nam, p.476-482. Hà Nội: Nhà xuất bản Đại Học Quốc Gia Hà Nội.

Choo, Marcus, Jennifer Herington, Amy Ryan and Jennifer Simmons. 2012. Sociolinguistic Survey Of Bru In Phang Khon And Phanna Nikhom Districts, Sakon Nakhon Province, Thailand Lưu trữ 2020-07-19 tại Wayback Machine. Chiang Mai: Linguistics Institute, Payap University.
Choo, Marcus. 2012. An investigation of intelligibility between So varieties in Northeast Thailand: the Bru in Khok Saat Lưu trữ 2020-07-20 tại Wayback Machine. Chiang Mai: Payap University.
Choo, Marcus. 2008. Sociolinguistic survey of So in Northeastern Thailand Lưu trữ 2020-07-19 tại Wayback Machine. Chiang Mai: Payap University.
Khồng Diễn (1975). "Về nhóm người Khùa (Bru) ở Quảng Bình". Ủy ban khoa học xã hội Việt Nam: Viện dân tộc học. Về vấn đề xác định thành phần các dân tộc thiểu số ở miền bắc Việt Nam, tr. 538-548. Hà Nội: Nhà xuất bản khoa học xã hội.
Migliazza, Brian. 2002. Multilingualism Among the So People of Issan.
Phạm Đức Dương (1975). "Về mối quan hệ cộng đồng tộc người giữa các ngôn ngữ thuộc nhóm Việt - Mường miền tây tỉnh Quảng Bình". Ủy ban khoa học xã hội Việt Nam: Viện dân tộc học. Về vấn đề xác định thánh phần các dân tộc thiểu số ở miền bắc Việt Nam, tr. 500-517. Hà Nội: Nhà xuất bản khoa học xã hội.
Phan Hữu Dật (1975). "Về tên gọi các tộc người nói ngôn ngữ Môn - Miên ở miền tây tỉnh Quảng Bình". Ủy ban khoa học xã hội Việt Nam: Viện dân tộc học. Về vấn đề xác định thành phần các dân tộc thiểu số ở miền bắc Việt Nam, tr. 531-537. Hà Nội: Nhà xuất bản khoa học xã hội.
Sidwell, Paul. (2005). The Katuic languages: classification, reconstruction and comparative lexicon Lưu trữ 2020-12-04 tại Wayback Machine. LINCOM studies in Asian linguistics, 58. Muenchen: Lincom Europa. ISBN 3-89586-802-7

Liên kết ngoài[sửa | sửa mã nguồn]

Đọc thêm[sửa | sửa mã nguồn]

Choo, Marcus, Jennifer Herington, Amy Ryan and Jennifer Simmons. 2012. Sociolinguistic Survey Of Bru In Phang Khon And Phanna Nikhom Districts, Sakon Nakhon Province, Thailand Lưu trữ 2020-07-19 tại Wayback Machine. Chiang Mai: Linguistics Institute, Payap University.
Choo, Marcus. 2012. An investigation of intelligibility between So varieties in Northeast Thailand: the Bru in Khok Saat Lưu trữ 2020-07-20 tại Wayback Machine. Chiang Mai: Payap University.
Choo, Marcus. 2008. Sociolinguistic survey of So in Northeastern Thailand Lưu trữ 2020-07-19 tại Wayback Machine. Chiang Mai: Payap University.
Khồng Diễn (1975). "Về nhóm người Khùa (Bru) ở Quảng Bình". In, Ủy ban khoa học xã hội Việt Nam: Viện dân tộc học. Về vấn đề xác định thành phần các dân tộc thiểu số ở miền bắc Việt Nam, 538-548. Hà Nội: Nhà xuất bản khoa học xã hội.
Migliazza, Brian. 2002. Multilingualism Among the So People of Issan.
Phạm Đức Dương (1975). "Về mối quan hệ cộng đồng tộc người giữa các ngôn ngữ thuộc nhóm Việt - Mường miền tây tỉnh Quảng Bình". In, Ủy ban khoa học xã hội Việt Nam: Viện dân tộc học. Về vấn đề xác định thánh phần các dân tộc thiểu số ở miền bắc Việt Nam, 500-517. Hà Nội: Nhà xuất bản khoa học xã hội.
Phan Hữu Dật (1975). "Về tên gọi các tộc người nói ngôn ngữ Môn - Miên ở miền tây tỉnh Quảng Bình". In, Ủy ban khoa học xã hội Việt Nam: Viện dân tộc học. Về vấn đề xác định thánh phần các dân tộc thiểu số ở miền bắc Việt Nam, 531-537. Hà Nội: Nhà xuất bản khoa học xã hội.
Sidwell, Paul. (2005). The Katuic languages: classification, reconstruction and comparative lexicon Lưu trữ 2020-12-04 tại Wayback Machine. LINCOM studies in Asian linguistics, 58. Muenchen: Lincom Europa. ISBN 3-89586-802-7

[1] Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin, eds. (2017). "Bru". Glottolog 3.0. Jena, Germany: Max Planck Institute for the Science of Human History. Truy cập 22/11/2017.

[Glottolog-2] Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin biên tập (2013). [1] “Brou–So” Kiểm tra giá trị |chapter-url= (trợ giúp). Glottolog. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology. ref stripmarker trong |chapter-url= tại ký tự số 52 (trợ giúp)

[3] Kết quả toàn bộ Tổng điều tra Dân số và Nhà ở Việt Nam năm 2009. Truy cập 18/08/2015.

[Bru-4] Bru, Katang, Northern. Ethnologue, 18th ed., 2015. Truy cập 18/08/2015.

[TL1-5] Languages of Thailand. Ethnologue. Truy cập 18/08/2015.

[6] Engelkemier, Jennifer M. (2010). Aspects of Bru Khok Sa-at grammar based on narrative texts (PDF) (Luận văn). Payap University. Bản gốc (PDF) lưu trữ ngày 17 tháng 11 năm 2015. Truy cập ngày 13 tháng 11 năm 2015.

[Phan1998-7] Phan Hữu Dật. 1998. "Về tên gọi các tộc người nói ngôn ngữ Môn-Miên ở miền tây tỉnh Quảng Bình." In Một số vấn đề về dân tộc học Việt Nam, p.476-482. Hà Nội: Nhà xuất bản Đại Học Quốc Gia Hà Nội.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]