Nhóm ngôn ngữ Iberia-Rôman

Nhóm ngôn ngữ ; Iberia Rôman
Phân bố; địa lý	Ban đầu Bán đảo Iberia và miền nam Pháp; bây giờ trên toàn thế giới
Phân loại ngôn ngữ học	Ấn-Âu gốc Ý Rôman Tây Rôman Nhóm ngôn ngữ ; Iberia Rôman; ; ; ;
Ngôn ngữ con:	Occitan-Rôman (Đông Iberia); Tây Iberia; Nhóm ngôn ngữ Pyrenean–Mozarabic;
Glottolog:	sout3183 (Shifted Iberian); unsh1234 (Aragonese–Mozarabic)
	Ngôn ngữ tại bán đảo Iberia; Tây Iberia: Tây Ban Nha Bồ Đào Nha Galicia Astur-Leon Extremadura Aragon Fala Barranquian Occitan-Rôman: Catalunya Occitankhác: Basque (ngôn ngữ tách biệt phi-Rôman)

Nhóm ngôn ngữ Rôman Iberia, Iberia-Rôman hay đơn giản là nhóm ngôn ngữ Iberia,^[4] thuộc nhóm ngôn ngữ Rôman được phát triển trên Bán đảo Iberia, một khu vực bao gồm chủ yếu là Tây Ban Nha, Bồ Đào Nha, Gibraltar và Andorra và ở miền Nam nước Pháp ngày nay, thường được tách thành nhóm ngôn ngữ Tây Iberia và nhóm ngôn ngữ Occitan-Rôman.

Được phát triển từ tiếng Latinh Vulgar ở Iberia, các ngôn ngữ Rôman Iberia được sử dụng rộng rãi nhất là tiếng Tây Ban Nha, tiếng Bồ Đào Nha, tiếng Catalunya và tiếng Galicia.^[5] Những ngôn ngữ này cũng có các phương ngữ riêng. Dựa trên sự thông hiểu lẫn nhau, Dalby "đếm được" bảy ngôn ngữ "rộng" hoặc các nhóm ngôn ngữ: Galicia-Bồ Đào Nha, Tây Ban Nha, Astur-Leon, Aragon "rộng", Catalunya "rộng", Provençal + Lengadocia và Gascon "rộng".^[6]

Ngoài những ngôn ngữ đó, còn có một số ngôn ngữ creole có nguồn gốc Bồ Đào Nha và ngôn ngữ creole có nguồn gốc từ Tây Ban Nha, ví dụ tiếng Papiamento.

Nguồn gốc và sự phát triển[sửa | sửa mã nguồn]

Ngôn ngữ Iberia-Rôman trên toàn thế giới

Giống như tất cả các ngôn ngữ Rôman,^[7] các ngôn ngữ Rôman Iberia có nguồn gốc từ tiếng Latinh Vulgar, dạng phi chuẩn (trái ngược với tiếng Latinh cổ điển) của ngôn ngữ Latinh được nói bởi những người lính và thương nhân trên khắp Đế chế La Mã. Với sự mở rộng của đế chế, tiếng Latinh Vulgar được nói bởi những cư dân của các vùng lãnh thổ do người La Mã kiểm soát. Tiếng Latinh và hậu duệ của nó được nói ở Iberia kể từ sau Chiến tranh Punic, khi người La Mã chinh phục lãnh thổ này^[8] (xem cuộc chinh phạt của người La Mã ở Hispania).

Nhóm ngôn ngữ Rôman Iberia hiện đại được hình thành đại khái thông qua quy trình sau:

Việc La Mã hóa người dân Iberia địa phương.^[9]
Sự đa dạng hóa của tiếng Latinh được nói ở Iberia với sự khác biệt nhỏ tùy thuộc vào vị trí.^[10]
Phát triển tiếng Tây Ban Nha Cổ, tiếng Galicia-Bồ Đào Nha, tiếng Astur-Leon và tiếng Navarra-Aragon (các ngôn ngữ Tây Iberia) và tiếng Catalunya sớm từ tiếng Latinh giữa thế kỷ thứ tám và thế kỷ thứ mười. Việc phân loại di truyền của tiếng Catalunya sớm và tiếng Occitan sớm là không chắc chắn. Một số học giả đặt nó trong nhóm Iberia-Rôman và xem nó là Đông Iberia, một số khác đặt nó trong nhóm Gaul-Rôman.^[11]^[12]^[13]
Phát triển hơn nữa thành tiếng Tây Ban Nha, tiếng Bồ Đào Nha, tiếng Galicia, tiếng Catalunya, tiếng Asturias, tiếng Leon, tiếng Miranda,... hiện đại giữa thế kỷ XV và thế kỷ XX.

Tham khảo[sửa | sửa mã nguồn]

^ “Ibero-Romance”. Truy cập ngày 4 tháng 10 năm 2017.
^ Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin biên tập (2013). “Southwestern Shifted Romance”. Glottolog. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.
^ Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin biên tập (2013). “Unshifted Western Romance”. Glottolog. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.
^ Pharies, David A. (2007). A Brief History of the Spanish Language. University of Chicago Press. tr. 13. ISBN 978-0-226-66683-9.
^ Ethnologue: Statistical Summaries
^ Dalby, David (2000). “5=Indo-European phylosector” (PDF). The Linguasphere register of the world's languages and speech communities. 2. Oxford: Observatoire Linguistique, Linguasphere Press.
^ Thomason, Sarah (2001). Language Contact. Georgetown University Press. tr. 263. ISBN 978-0-87840-854-2.
^ Brown, Keith; Ogilvie, Sarah (2008). Concise Encyclopedia of Languages of the World. Elsevier Science. tr. 1020. ISBN 978-0-08-087774-7.
^ Penny, Ralph (2002). A History of the Spanish Language. Cambridge University Press. tr. 8. ISBN 978-0-521-01184-6.
^ Penny (2002), tr. 16
^ Turell, M. Teresa (2001). Multilingualism in Spain: Sociolinguistic and Psycholinguistic Aspects of Linguistic Minority Groups. Multilingual Matters. tr. 591. ISBN 978-1-85359-491-5.
^ Cabo Aseguinolaza, Fernando; Abuín Gonzalez, Anxo; Domínguez, César (2010). A Comparative History of Literatures in the Iberian Peninsula. John Benjamins Publishing Company. tr. 339–40. ISBN 978-90-272-3457-5.
^ Lapesa, Rafael (1968). Historia de la lengua española (7th ed.) (bằng tiếng Tây Ban Nha). Gredos. tr. 124. ISBN 84-249-0072-3. ISBN 84-249-0073-1.

Liên kết ngoài[sửa | sửa mã nguồn]

Từ tiếng Tây Ban Nha có nguồn gốc Latinh

Bản mẫu:Ngôn ngữ tại Bồ Đào Nha

[Ethnologue_Ibero-Romance-1] “Ibero-Romance”. Truy cập ngày 4 tháng 10 năm 2017.

[Glottolog-2] Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin biên tập (2013). “Southwestern Shifted Romance”. Glottolog. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.

[Glottolog2-3] Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin biên tập (2013). “Unshifted Western Romance”. Glottolog. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.

[4] Pharies, David A. (2007). A Brief History of the Spanish Language. University of Chicago Press. tr. 13. ISBN 978-0-226-66683-9.

[5] Ethnologue: Statistical Summaries

[Dalby-6] Dalby, David (2000). “5=Indo-European phylosector” (PDF). The Linguasphere register of the world's languages and speech communities. 2. Oxford: Observatoire Linguistique, Linguasphere Press.

[7] Thomason, Sarah (2001). Language Contact. Georgetown University Press. tr. 263. ISBN 978-0-87840-854-2.

[8] Brown, Keith; Ogilvie, Sarah (2008). Concise Encyclopedia of Languages of the World. Elsevier Science. tr. 1020. ISBN 978-0-08-087774-7.

[9] Penny, Ralph (2002). A History of the Spanish Language. Cambridge University Press. tr. 8. ISBN 978-0-521-01184-6.

[10] Penny (2002), tr. 16

[11] Turell, M. Teresa (2001). Multilingualism in Spain: Sociolinguistic and Psycholinguistic Aspects of Linguistic Minority Groups. Multilingual Matters. tr. 591. ISBN 978-1-85359-491-5.

[12] Cabo Aseguinolaza, Fernando; Abuín Gonzalez, Anxo; Domínguez, César (2010). A Comparative History of Literatures in the Iberian Peninsula. John Benjamins Publishing Company. tr. 339–40. ISBN 978-90-272-3457-5.

[13] Lapesa, Rafael (1968). Historia de la lengua española (7th ed.) (bằng tiếng Tây Ban Nha). Gredos. tr. 124. ISBN 84-249-0072-3. ISBN 84-249-0073-1.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

Nhóm ngôn ngữ Iberia Rôman
Phân bố địa lý	Ban đầu Bán đảo Iberia và miền nam Pháp; bây giờ trên toàn thế giới
Phân loại ngôn ngữ học	Ấn-Âu gốc Ý Rôman Tây Rôman Nhóm ngôn ngữ Iberia Rôman
Ngôn ngữ con:	Occitan-Rôman (Đông Iberia^[1]) Tây Iberia Nhóm ngôn ngữ Pyrenean–Mozarabic
Glottolog:	`sout3183` (Shifted Iberian)^[2] `unsh1234` (Aragonese–Mozarabic)^[3]
Ngôn ngữ tại bán đảo Iberia Tây Iberia: Tây Ban Nha Bồ Đào Nha Galicia Astur-Leon Extremadura Aragon Fala Barranquian Occitan-Rôman: Catalunya Occitan khác: Basque (ngôn ngữ tách biệt phi-Rôman)