Gia Lâm

Gia Lâm
Huyện
Huyện Gia Lâm
Hành chính
Quốc gia	Việt Nam
Vùng	Đồng bằng sông Hồng
Thành phố	Hà Nội
Huyện lỵ	Trâu Quỳ
Tổ chức lãnh đạo
Chủ tịch UBND	Nguyễn Huy Việt
Chủ tịch HĐND	Trần Văn Tường
Địa lý
Tọa độ: 21°01′11″B 105°56′14″Đ
Gia Lâm Vị trí huyện Gia Lâm trên bản đồ Hà Nội Gia Lâm Vị trí huyện Gia Lâm trên bản đồ Việt Nam
Diện tích	114,79 km²
Dân số (2011)
Tổng cộng	243.957
Khác
Website	gialam.gov.vn

Gia Lâm là một huyện ngoại thành phía đông của thành phố Hà Nội. Đây là cửa ngõ phía đông của thủ đô.

Địa lý

Diện tích và dân số

Trước tháng 11 năm 2003, khi quận Long Biên chưa được thành lập thì diện tích của huyện là 172,9 km², dân số 340.200 người. Năm 2003 khi quận trên được thành lập thì diện tích huyện chỉ còn là 108,446 km² với dân số 190.194 người.

Thủy văn

Có sông Hồng (làm ranh giới tiếp giáp với quận Hoàng Mai và huyện Thanh Trì), sông Đuống (ranh giới tiếp giáp với huyện Đông Anh và quận Long Biên), sông Cầu Bây, sông Bắc Hưng Hải, sông Thiên Đức chảy qua.

Vị trí địa lý

Địa giới hành chính của huyện Gia Lâm là: phía bắc giáp thị xã Từ Sơn và huyện Tiên Du (Bắc Ninh), phía tây bắc giáp huyện Đông Anh, phía tây giáp quận Long Biên, quận Hoàng Mai, phía tây nam giáp huyện Thanh Trì, phía đông giáp huyện Thuận Thành (Bắc Ninh), phía đông nam giáp huyện Văn Giang (Hưng Yên).

Lịch sử

Hình thành

Một con đường nhỏ trong khu dân cư của xã Bát Tràng.

Trước năm 1945, huyện Gia Lâm thuộc phủ Thuận An, rồi phủ Thuận Thành tỉnh Bắc Ninh.

Ngày 13 tháng 12 năm 1954, sáp nhập khu vực phố Gia Lâm (gồm phố Gia Lâm, khu nhà ga Gia Lâm, sân bay Gia Lâm, và 6 xã: Hồng Tiến, Việt Hưng, Long Biên, Ngọc Thụy, Thượng Thanh, Tiến Bộ) của tỉnh Bắc Ninh vào Hà Nội.

Ngày 20 tháng 4 năm 1961, toàn bộ huyện Gia Lâm (gồm 15 xã: Giang Biên, Phúc Lợi, Trung Thành, Tiền Phong, Quyết Tiến, Quyết Thắng, Thạch Bàn, Toàn Thắng, Quyết Chiến, Tân Hưng, Đại Hưng, Cự Khối, Thừa Thiên, Quang Minh, Kim Lan) của tỉnh Bắc Ninh được sáp nhập vào Hà Nội. Ngày 31 tháng 5 năm 1961, lập huyện Gia Lâm mới gồm 2 thị trấn và 31 xã:

• 2 thị trấn: Gia Lâm, Yên Viên (trước thuộc huyện Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh)
• 31 xã: Hồng Tiến (Bồ Đề), Việt Hưng, Long Biên, Ngọc Thụy, Thượng Thanh, Tiến Bộ (Gia Thụy), Giang Biên, Phúc Lợi (Hội Xá), Trung Thành (Cổ Bi), Thạch Bàn, Quyết Chiến (Phú Thị), Quyết Thắng (Kim Sơn), Toàn Thắng (Lệ Chi), Tân Hưng (Kiêu Kỵ), Kim Lan, Quang Minh (Bát Tràng), Thừa Thiên (Đông Dư), Cự Khối, Quang Trung I (Trâu Quỳ), Quang Trung II (Yên Thường), Quyết Tiến (Đặng Xá), Văn Đức, Phù Đổng, Trung Hưng (Trung Màu), Tiền Phong (Yên Viên), Đình Xuyên, Dương Hà, Ninh Hiệp, Đức Thắng (Dương Xá), Chiến Thắng (Dương Quang), Đại Hưng (Đa Tốn).

Ngày 13 tháng 10 năm 1982: thành lập thị trấn Đức Giang và thị trấn Sài Đồng.

Thị trấn Đức Giang có diện tích 133 ha, gồm phần đất của 2 xã Việt Hưng, Thượng Thanh, thị trấn Gia Lâm và thị trấn Yên Viên. Thị trấn Đức Giang đông giáp xã Việt Hưng, tây giáp xã Thượng Thanh, nam giáp thị trấn Gia Lâm, bắc giáp thị trấn Yên Viên.

Thị trấn Sài Đồng có diện tích 79 ha, gồm phần đất của 3 xã Thạch Bàn, Gia Thụy, Hội Xá. Thị trấn Sài Đồng đông bắc giáp xã Hội Xá, tây giáp xã Gia Thụy, đông nam giáp xã Thạch Bàn.

Năm 1999, huyện Gia Lâm có 4 thị trấn: Gia Lâm, Đức Giang, Sài Đồng, Yên Viên và 31 xã: Bát Tràng, Bồ Đề, Cổ Bi, Cự Khối, Đa Tốn, Đặng Xá, Đình Xuyên, Đông Dư, Dương Hà, Dương Quang, Dương Xá, Gia Thụy, Giang Biên, Hội Xá, Kiêu Kỵ, Kim Lan, Kim Sơn, Lệ Chi, Long Biên, Ngọc Thụy, Ninh Hiệp, Phù Đổng, Phú Thị, Thạch Bàn, Thượng Thanh, Trâu Quỳ, Trung Màu, Văn Đức, Việt Hưng, Yên Thường, Yên Viên.

Ngày 6 tháng 11 năm 2003, tách 10 xã: Thượng Thanh, Giang Biên, Ngọc Thụy, Việt Hưng, Hội Xá, Gia Thụy, Bồ Đề, Long Biên, Thạch Bàn, Cự Khối và 3 thị trấn: Gia Lâm, Đức Giang, Sài Đồng để thành lập quận Long Biên. Trong đó thị trấn Gia Lâm đổi tên thành phường Ngọc Lâm. Huyện Gia Lâm còn lại thị trấn Yên Viên và 21 xã: Bát Tràng, Cổ Bi, Đa Tốn, Đặng Xá, Đình Xuyên, Đông Dư, Dương Hà, Dương Quang, Dương Xá, Kiêu Kỵ, Kim Lan, Kim Sơn, Lệ Chi, Ninh Hiệp, Phù Đổng, Phú Thị, Trâu Quỳ, Trung Màu, Văn Đức, Yên Thường, Yên Viên.

Ngày 5 tháng 1 năm 2005, chuyển xã Trâu Quỳ thành thị trấn Trâu Quỳ. Như vậy, huyện Gia Lâm có 2 thị trấn: Trâu Quỳ, Yên Viên và 20 xã: Bát Tràng, Cổ Bi, Đa Tốn, Đặng Xá, Đình Xuyên, Đông Dư, Dương Hà, Dương Quang, Dương Xá, Kiêu Kỵ, Kim Lan, Kim Sơn, Lệ Chi, Ninh Hiệp, Phù Đổng, Phú Thị, Trung Màu, Văn Đức, Yên Thường, Yên Viên, giữ ổn định đến nay.

Truyền thống

Tập tin:Suquan lykhue.JPG

Đình Dương Đanh, Dương Xá là nơi thờ sứ quân Lý Khuê

Dưới thời phong kiến, huyện Gia Lâm có nhiều nhà khoa bảng lừng danh mà tên tuổi của họ được nhiều người trong cả nước biết tới. Chẳng hạn như: Hà Giáp Hải (làng Bát Tràng, xã Bát Tràng, huyện Gia Lâm), Cao Bá Quát (xã Phú Thị, huyện Gia Lâm)...

Huyện Gia Lâm cũng là quê hương của Chử Đồng Tử, Thánh Gióng - hai nhân vật trong Tứ bất tử của Phật giáo Việt Nam.

• Chử Đồng Tử là người xã Văn Đức, huyện Gia Lâm ngày nay, Thánh Gióng người xã Phù Đổng, huyện Gia Lâm
• Nguyên phi Ỷ Lan hay còn gọi là Bà Tấm (người xã Dương Xá, huyện Gia Lâm);
• Công chúa Lê Ngọc Hân còn gọi là Ngọc Hân công chúa hay Bắc Cung Hoàng hậu vợ của vua Quang Trung (Nguyễn Huệ). Dân gian còn lưu truyền tên gọi bà là Bà Chúa Tiên khi bà ở Phú Xuân vì dinh phủ lập ở chùa Kim Tiên.
• Công chúa Lê Ngọc Hân là người xã Ninh Hiệp, huyện Gia Lâm ngày nay.
• Lý Thường Kiệt -Theo Phả hệ họ Ngô Việt Nam, ông tên thật là Ngô Tuấn (吳俊), là con của Sùng Tiết tướng quân Ngô An Ngữ, cháu của Ngô Ích Vệ, chắt của Sứ quân Ngô Xương Xí và cháu 5 đời của Thiên Sách Vương Ngô Xương Ngập–hoàng tử trưởng của Ngô Quyền [1], người phường Thái Hòa, thành Thăng Long (Hà Nội ngày nay). Có tài liệu lại nói quê ông là làng An Xá, huyện Quảng Đức (Cơ Xá, huyện Gia Lâm ngày nay).Tuy nhiên, theo văn bia Đỗ Anh Vũ (được cho là soạn vào năm 1159) thì ông vốn họ Quách, tổ tiên là người ở Lũng Tây (Cam Túc, Trung Quốc). Cha ông làm Thái úy đời Lý Thái Tông[2], quê ở huyện Câu Lậu, Tế Giang (nay thuộc huyện Mỹ Văn, Hưng Yên), được vua ban quốc tính, vì mới có tên là Lý Thường Kiệt. Cha của Đỗ Anh Vũ gọi Lý Thường Kiệt là cậu ruột. Sử sách Trung Quốc chép tên ông là Lý Thường Cát hoặc Lý Thượng Cát.

Nơi đây là phát hiện nhiều di tích khảo cổ quan trọng.

Thôn Đình Vỹ-xã Yên Thường có lễ hội truyền thống hàng năm vào ngày 20-08 (âm lịch)và đình làng thờ Hưng Đạo vương Trần Quốc Tuấn. Trong những năm kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ, đây là nơi có truyền thống đấu tranh và là một trong hàng trăm nơi hậu phương vững chắc cho kháng chiến trong cả nước. Ngoài ra, truyền thống hiếu học-tôn sư trọng đạo luôn được giữ gìn và phát huy nên có rất nhiều con em trong làng đỗ vào các trường Đại học trong cả nước.

Thôn Liên Đàm, thuộc xã Yên Thường có lễ hội truyền thống vào ngày 20-03 âm lịch. Là nơi có truyền thống văn hóa lâu đời, giữ gìn bản sắc dân tộc. Lễ hội có các trò chơi truyền thống như bóng chuyền, quan họ, cờ người,...Tuy diện tích hạn hẹp và ít dân, Liên Đàm là trung tâm văn hóa đời sống của cả xã. Làng cũng có truyền thống hiếu học lâu đời và mạnh mẽ.

Làng nghề

Một số làng nghề tại huyện Gia Lâm:

• Bát Tràng (sản xuất gốm sứ)
• Kiêu Kỵ (dát bạc, sơn son thếp vàng, đồ gỗ)
• Ninh Hiệp (trồng và kinh doanh thuốc Bắc, buôn bán vải vóc)
• Đông Dư (trồng và muối dưa cải, trồng ổi)
• Phù Đổng (nuôi bò sữa)

Hành chính

Có 22 đơn vị hành chính trực thuộc gồm 2 thị trấn: Trâu Quỳ, Yên Viên và 20 xã: Bát Tràng, Cổ Bi, Đa Tốn, Đặng Xá, Đình Xuyên, Đông Dư, Dương Hà, Dương Quang, Dương Xá, Kiêu Kỵ, Kim Lan, Kim Sơn, Lệ Chi, Ninh Hiệp, Phù Đổng, Phú Thị, Trung Màu, Văn Đức, Yên Thường, Yên Viên.

Về mặt địa lý, huyện Gia Lâm được phân ra làm hai khu vực, ngăn cách bởi dòng sông Đuống gồm:

• Cụm Bắc Đuống: Thị trấn Yên Viên, Yên Viên, Yên Thường, Dương Hà, Ninh Hiệp, Đình Xuyên, Phù Đổng, Trung Mầu.
• Cụm Nam Đuống: Thị trấn Trâu Quỳ, Cổ Bi, Đông Dư, Đa Tốn, Bát Tràng, Kiêu Kỵ, Kim Lan, Văn Đức, Đặng Xá, Dương Xá, Phú Thị, Dương Quang, Kim Sơn, Lệ Chi.

Đường phố

• Cổ Bi
• Đa Tốn
• Đặng Phúc Thông
• Đình Xuyên
• Dương Hà
• Dương Quang
• Dương Xá
• Hà Huy Tập
• Kiêu Kỵ
• Ngô Xuân Quảng
• Nguyễn Bình
• Nguyễn Đức Thuận
• Nguyễn Huy Nhuận
• Ninh Hiệp
• Phan Đăng Lưu
• Phù Đổng
• Phú Thị
• Thiên Đức
• Trâu Quỳ
• Trung Màu
• Ỷ Lan
• Yên Thường

Giáo dục

Thị trấn Trâu Quỳ có học viện Nông nghiệp Việt Nam

Xã Lệ Chi có trường cao đẳng dệt may

Xã Yên Thường có trường cao đẳng xây dựng

Giáo dục Phổ Thông

Trên địa bàn huyện có nhiều trường Trung học phổ thông như trường Trung học phổ thông Yên Viên, trường Trung học phổ thông Dương Xá, trường Trung học phổ thông Nguyễn Văn Cừ, trường Trung học phổ thông Cao Bá Quát, Trường Trung học phổ thông quốc tế Wellspring(2011)