Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Can Chi”

Bách khoa toàn thư mở Wikipedia
Duyệt lịch sử tương tác
← Thay đổi trướcThay đổi sau →
Nội dung được xóa Nội dung được thêm vào
Trực quanMã wiki
Đã lùi lại sửa đổi 26155193 của Tran Trong Nhan (thảo luận)
Dòng 103: Dòng 103:
[[Tập tin:Chu Kỳ 60 Năm.svg|250 px|phải|Bản Chu Kỳ 60 Năm]]
[[Tập tin:Chu Kỳ 60 Năm.svg|250 px|phải|Bản Chu Kỳ 60 Năm]]
Người ta ghép một can với một chi để tạo thành tên gọi chính thức của những cái cần đặt tên (ngày, giờ, tháng, năm v.v...) bắt đầu từ can Giáp và chi Tý tạo ra [[Giáp Tý]], sau đó đến can Ất và chi Sửu tạo ra [[Ất Sửu]] và cứ như vậy cho đến hết (Bính,..., Quý) và (Dần..., Hợi). Sự kết hợp như vậy tạo thành một [[chu kì]], hết can (hoặc chi) cuối cùng thì nó tự động quay trở lại cho đến tổ hợp cuối cùng là [[Quý Hợi]]. Có tổng cộng 60 (bằng bội số chung nhỏ nhất của [[10]] và [[12]]) tổ hợp khác nhau của [[10]] can và [[12]] chi. Một chi có thể ghép với năm can và một can là sáu chi. [[60]] tổ hợp can chi, được gọi là [[Lục thập hoa giáp]] bao gồm:
Người ta ghép một can với một chi để tạo thành tên gọi chính thức của những cái cần đặt tên (ngày, giờ, tháng, năm v.v...) bắt đầu từ can Giáp và chi Tý tạo ra [[Giáp Tý]], sau đó đến can Ất và chi Sửu tạo ra [[Ất Sửu]] và cứ như vậy cho đến hết (Bính,..., Quý) và (Dần..., Hợi). Sự kết hợp như vậy tạo thành một [[chu kì]], hết can (hoặc chi) cuối cùng thì nó tự động quay trở lại cho đến tổ hợp cuối cùng là [[Quý Hợi]]. Có tổng cộng 60 (bằng bội số chung nhỏ nhất của [[10]] và [[12]]) tổ hợp khác nhau của [[10]] can và [[12]] chi. Một chi có thể ghép với năm can và một can là sáu chi. [[60]] tổ hợp can chi, được gọi là [[Lục thập hoa giáp]] bao gồm:
# [[Giáp Tý]]
#
# [[Ất Sửu]]
#
# [[Bính Dần]]
# {| class="wikitable" |[[Giáp Tý]] [[Ất Sửu]] [[Bính Dần]] [[Đinh Mão]] [[Mậu Thìn]] [[Kỷ Tỵ]] [[Canh Ngọ]] [[Tân Mùi]] [[Nhâm Thân]] [[Quý Dậu]] [[Giáp Tuất]] [[Ất Hợi]] [[Bính Tý]] [[Đinh Sửu]] [[Mậu Dần]] [[Kỷ Mão]] [[Canh Thìn]] [[Tân Tỵ]] [[Nhâm Ngọ]] [[Quý Mùi]] |
* [[Giáp Thân]]
# [[Đinh Mão]]
* [[Ất Dậu]]
# [[Mậu Thìn]]
* [[Bính Tuất]]
# [[Kỷ Tỵ]]
* [[Đinh Hợi]]
# [[Canh Ngọ]]
* [[Mậu Tý]]
# [[Tân Mùi]]
* [[Kỷ Sửu]]
# [[Nhâm Thân]]
* [[Canh Dần]]
# [[Quý Dậu]]
* [[Tân Mão]]
# [[Giáp Tuất]]
* [[Nhâm Thìn]]
# [[Ất Hợi]]
* [[Quý Tỵ]]
# [[Bính Tý]]
* [[Giáp Ngọ]]
# [[Đinh Sửu]]
* [[Ất Mùi]]
# [[Mậu Dần]]
* [[Bính Thân]]
# [[Kỷ Mão]]
* [[Đinh Dậu]]
# [[Canh Thìn]]
* [[Mậu Tuất]]
# [[Tân Tỵ]]
* [[Kỷ Hợi]]
# [[Nhâm Ngọ]]
* [[Canh Tý]]
# [[Quý Mùi]]
* [[Tân Sửu]]
# [[Giáp Thân]]
* [[Nhâm Dần]]
# [[Ất Dậu]]
* [[Quý Mão]] |
# [[Bính Tuất]]
* [[Giáp Thìn]]
# [[Đinh Hợi]]
* [[Ất Tỵ]]
# [[Mậu Tý]]
* [[Bính Ngọ]]
# [[Kỷ Sửu]]
* [[Đinh Mùi]]
# [[Canh Dần]]
* [[Mậu Thân]]
# [[Tân Mão]]
* [[Kỷ Dậu]]
# [[Nhâm Thìn]]
* [[Canh Tuất]]
# [[Quý Tỵ]]
* [[Tân Hợi]]
# [[Giáp Ngọ]]
* [[Nhâm Tý]]
# [[Ất Mùi]]
* [[Quý Sửu]]
# [[Bính Thân]]
* [[Giáp Dần]]
# [[Đinh Dậu]]
* [[Ất Mão]]
# [[Mậu Tuất]]
* [[Bính Thìn]]
# [[Kỷ Hợi]]
* [[Đinh Tỵ]]
# [[Canh Tý]]
* [[Mậu Ngọ]]
# [[Tân Sửu]]
* [[Kỷ Mùi]]
# [[Nhâm Dần]]
* [[Canh Thân]]
# [[Quý Mão]]
* [[Tân Dậu]]
# [[Giáp Thìn]]
* [[Nhâm Tuất]]
# [[Ất Tỵ]]
* [[Quý Hợi]] |}
# [[Bính Ngọ]]
# [[Đinh Mùi]]
# [[Mậu Thân]]
# [[Kỷ Dậu]]
# [[Canh Tuất]]
# [[Tân Hợi]]
# [[Nhâm Tý]]
# [[Quý Sửu]]
# [[Giáp Dần]]
# [[Ất Mão]]
# [[Bính Thìn]]
# [[Đinh Tỵ]]
# [[Mậu Ngọ]]
# [[Kỷ Mùi]]
# [[Canh Thân]]
# [[Tân Dậu]]
# [[Nhâm Tuất]]
# [[Quý Hợi]]


=== Bảng "Chu kỳ 60 năm" ===
=== Bảng "Chu kỳ 60 năm" ===

Phiên bản lúc 03:07, ngày 1 tháng 2 năm 2017

Can Chi (tiếng Trung: 干支 (Can Chi)/ Gānzhī), đôi khi gọi dài dòng là Thiên Can Địa Chi (tiếng Trung: 天干地支 (Thiên Can Địa Chi)/ Tiāngān dìzhī) hay Thập Can Thập Nhị Chi (tiếng Trung: 十干十二支 (Thập Can Thập Nhị Chi)/ Shí gàn shí'èrzhī), là hệ thống đánh số thành chu kỳ được dùng tại các nước có nền văn hóa Á Đông như: Trung Quốc, Việt Nam, Hàn Quốc, Triều Tiên, Nhật Bản, Đài Loan, Singapore và một số quốc gia khác. Nó được áp dụng với tổ hợp chu kỳ sáu mươi (60) trong âm lịch nói chung để xác định tên gọi của thời gian (ngày, giờ, năm, tháng) cũng như trong chiêm tinh học. Người ta cho rằng nó có xuất xứ từ thời nhà Thương ở Trung Quốc.[1]

Trong đời sống, hệ Can Chi được gọi đơn giản là 12 con giáp, với các loài vật như

Mười hai con giáp

Tý (Chuột) • Sửu (Trâu) • Dần (Hổ) • Mão/Mẹo (Mèo/Thỏ) • Thìn (Rồng) • Tỵ (Rắn) • Ngọ (Ngựa)  • Mùi (Dê/Cừu) • Thân (Khỉ) • Dậu (Gà) • Tuất (Chó) • Hợi (Lợn)

Can

Ý nghĩa

Can được gọi là Thiên Can (tiếng Hán: 天干; pinyin: tiāngān) hay Thập Can (tiếng Hán: 十干; pinyin: shígān) do có đúng mười (10) can khác nhau. Can cũng còn được phối hợp với Âm-Dương và Ngũ hành.

Danh sách 10 can

Năm sinh kết thúc bằng số nào thì có Can số đó.

Số Can Việt Âm-Dương Hành
0 庚 canh Dương Kim
1 辛 tân Âm Kim
2 壬 nhâm Dương Thủy
3 癸 quý Âm Thủy
4 甲 giáp Dương Mộc
5 乙 ất Âm Mộc
6 丙 bính Dương Hỏa
7 丁 đinh Âm Hỏa
8 戊 mậu Dương Thổ
9 己 kỷ Âm Thổ

Chi

Ý nghĩa

Chi hay Địa Chi (Hán: 地支; pinyin: dìzhī) hay Thập Nhị Chi (Hán: 十二支, shíèrzhī) do có đúng thập nhị (mười hai) chi. Đây là mười hai từ chỉ 12 con vật của hoàng đạo Trung Quốc dùng như để chỉ phương hướng, bốn mùa, ngày, tháng, năm và giờ ngày xưa (gọi là canh gấp đôi giờ hiện đại). Việc liên kết các yếu tố liên quan đến cuộc sống con người với Chi là rất phổ biến ở khu vực Đông Á và Đông Nam Á.

Danh sách 12 Chi

Số Chi Việt Hoa Nhật Triều Hoàng đạo¹ Hướng Mùa Tháng âm lịch Giờ²
1 子 tý zǐ ね ne 자 ja chuột 0° (bắc) đông 11 (đông chí) 11 giờ đêm - 1 giờ sáng
2 丑 sửu chǒu うし ushi 축 chug trâu 30° đông 12 1 - 3 giờ sáng
3 寅 dần yín とら tora 인 in hổ 60° xuân 1 3 - 5 giờ sáng
4 卯 mẹo (mão hay mèo) mǎo う u 묘 myo mèo (ở Trung Quốc, Bán đảo Triều Tiên, Nhật Bản,... được coi là thỏ) 90° (đông) xuân 2 (xuân phân) 5 - 7 giờ sáng
5 辰 thìn chén たつ tatsu 진 jin rồng 120° xuân 3 7 - 9 giờ sáng
6 巳 tỵ sì み mi 사 sa rắn 150° hè 4 9 - 11 giờ sáng
7 午 ngọ wǔ うま uma 오 o ngựa 180° (nam) hè 5 (hạ chí) 11 giờ sáng - 1 giờ chiều
8 未 mùi wèi ひつじ tsuji 미 mi dê (cừu) 210° hè 6 1 - 3 giờ chiều
9 申 thân shēn さる saru 신 sin khỉ 240° thu 7 3 - 5 giờ chiều
10 酉 dậu yǒu とり tori 유 yu gà 270° (tây) thu 8 (thu phân) 5 - 7 giờ chiều
11 戌 tuất xū いぬ inu 술 sul chó 300° thu 9 7 - 9 giờ tối
12 亥 hợi hài い i 해 hae lợn 330° đông 10 9 - 11 giờ tối

[2] [3] [4]

Giờ Âm Lịch - Dương Lịch

Tương truyền ngày xưa có một người tên Đại Nhiêu đã lập ra Thập Can và Thập Nhị Chi để giúp người ta tính toán thời gian. Việc tính giờ cũng có liên quan đến tập tính của 12 loài vật:

  • Tý (23-1 giờ): Lúc chuột đang hoạt động mạnh.
  • Sửu (1-3 giờ): Lúc trâu chuẩn bị đi cày.
  • Dần (3-5 giờ): Lúc hổ hung hãn nhất.
  • Mão (5-7 giờ): Lúc trăng còn sáng (mắt thỏ ngọc/mèo sáng).
  • Thìn (7-9 giờ): Lúc đàn rồng quây mưa (quần long hành vũ).
  • Tỵ (9-11 giờ): Lúc rắn không hại người.
  • Ngọ (11-13 giờ): Ngựa có dương tính cao nên được xếp vào giữa trưa.
  • Mùi (13-15 giờ): Lúc dê (cừu) ăn cỏ không ảnh hưởng tới việc cây cỏ mọc lại.
  • Thân (15-17 giờ): Lúc khỉ thích hú.
  • Dậu (17-19 giờ): Lúc gà bắt đầu vào chuồng.
  • Tuất (19-21 giờ): Lúc chó phải trông nhà.
  • Hợi (21-23 giờ): Lúc lợn ngủ say nhất.

[5]

Lục thập hoa giáp

60 tổ hợp Can Chi

Bản Chu Kỳ 60 Năm
Bản Chu Kỳ 60 Năm

Người ta ghép một can với một chi để tạo thành tên gọi chính thức của những cái cần đặt tên (ngày, giờ, tháng, năm v.v...) bắt đầu từ can Giáp và chi Tý tạo ra Giáp Tý, sau đó đến can Ất và chi Sửu tạo ra Ất Sửu và cứ như vậy cho đến hết (Bính,..., Quý) và (Dần..., Hợi). Sự kết hợp như vậy tạo thành một chu kì, hết can (hoặc chi) cuối cùng thì nó tự động quay trở lại cho đến tổ hợp cuối cùng là Quý Hợi. Có tổng cộng 60 (bằng bội số chung nhỏ nhất của 10 và 12) tổ hợp khác nhau của 10 can và 12 chi. Một chi có thể ghép với năm can và một can là sáu chi. 60 tổ hợp can chi, được gọi là Lục thập hoa giáp bao gồm:

  1. Giáp Tý
  2. Ất Sửu
  3. Bính Dần
  4. Đinh Mão
  5. Mậu Thìn
  6. Kỷ Tỵ
  7. Canh Ngọ
  8. Tân Mùi
  9. Nhâm Thân
  10. Quý Dậu
  11. Giáp Tuất
  12. Ất Hợi
  13. Bính Tý
  14. Đinh Sửu
  15. Mậu Dần
  16. Kỷ Mão
  17. Canh Thìn
  18. Tân Tỵ
  19. Nhâm Ngọ
  20. Quý Mùi
  21. Giáp Thân
  22. Ất Dậu
  23. Bính Tuất
  24. Đinh Hợi
  25. Mậu Tý
  26. Kỷ Sửu
  27. Canh Dần
  28. Tân Mão
  29. Nhâm Thìn
  30. Quý Tỵ
  31. Giáp Ngọ
  32. Ất Mùi
  33. Bính Thân
  34. Đinh Dậu
  35. Mậu Tuất
  36. Kỷ Hợi
  37. Canh Tý
  38. Tân Sửu
  39. Nhâm Dần
  40. Quý Mão
  41. Giáp Thìn
  42. Ất Tỵ
  43. Bính Ngọ
  44. Đinh Mùi
  45. Mậu Thân
  46. Kỷ Dậu
  47. Canh Tuất
  48. Tân Hợi
  49. Nhâm Tý
  50. Quý Sửu
  51. Giáp Dần
  52. Ất Mão
  53. Bính Thìn
  54. Đinh Tỵ
  55. Mậu Ngọ
  56. Kỷ Mùi
  57. Canh Thân
  58. Tân Dậu
  59. Nhâm Tuất
  60. Quý Hợi

Bảng "Chu kỳ 60 năm"

Giáp Ất Bính Đinh Mậu Kỷ Canh Tân Nhâm Quý
Tý 01 13 25 37 49
Sửu 02 14 26 38 50
Dần 51 03 15 27 39
Mão 52 04 16 28 40
Thìn 41 53 05 17 29
Tỵ 42 54 06 18 30
Ngọ 31 43 55 07 19
Mùi 32 44 56 08 20
Thân 21 33 45 57 09
Dậu 22 34 46 58 10
Tuất 11 23 35 47 59
Hợi 12 24 36 48 60
Bảng tra nhanh: Chu kỳ Can Chi 60 năm

Xem thêm

Tham khảo

  1. ^ “Ngũ hành và can chi”. Truy cập 14 tháng 11/2008. Kiểm tra giá trị ngày tháng trong: |accessdate= (trợ giúp)
  2. ^ Trong ngoặc là tên con vật tượng trưng của người Việt
  3. ^ Giờ lấy tương đối do nó thay đổi theo từng tháng trong năm, với dung sai so với giờ trong bảng khoảng ±20 phút.
  4. ^ Về nghĩa của các con vật gán cho các chi thì chi thứ tự nghĩa Việt Nam là mão (tức là con mèo) trong khi nghĩa Trung Hoa là thố (tức là con thỏ). Cho đến nay chưa thấy có tài liệu đáng tin cậy nào giải thích sự khác nhau này.
  5. ^ “"12 con giáp" và ý nghĩa tượng trưng”. Truy cập 3 tháng 2/2008. Kiểm tra giá trị ngày tháng trong: |accessdate= (trợ giúp)

Liên kết ngoài

Lấy từ “https://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Can_Chi&oldid=26155195”