Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Hãn quốc Kokand”
Việt-hóa |
Không có tóm lược sửa đổi |
||
| Dòng 32: | Dòng 32: | ||
== Lịch sử == |
== Lịch sử == |
||
[[Hãn quốc]] Kokand có mặt từ khi tiểu vương [[Shaybanid]] [[Shahrukh Bey|Shahrukh]] [[người Uzbek]] sáng lập năm 1709 ở đông phần [[thung lũng Fergana]], tách khỏi [[Hãn quốc Bukhara]]. Thiết triều ở thành Kokand. Shahrukh truyền ngôi cho con là Abd al-Karim, rồi đến đời cháu là Narbuta Biy thì hãn phủ càng mở rộng, thành quách chỉnh trang. Đến cuối thế kỷ 18 (1774-98) thì Kokand gửi sứ xưng thần với [[Nhà Thanh]].<ref name=":52">{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=otHfBQAAQBAJ&pg=PA33&lpg=PA33&dq=kokand+umar+khan&source=bl&ots=v0lYYynPRe&sig=qMbGesMlXV9WUv8jtubwQ_JS3Rs&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwjm6Ljt4cDXAhVM7iYKHZGlDN0Q6AEIPTAD#v=onepage&q=kokand%20umar%20khan&f=false|title=Ferghana Valley: The Heart of Central Asia|last=Starr|first=S. Frederick|date=2014-12-18|publisher=Routledge|isbn=9781317470663|language=en}}</ref><ref>[[National Encyclopedia of Uzbekistan|OʻzME]]. Birinchi jild. [[Tashkent]], 2000</ref> |
[[Hãn quốc]] Kokand có mặt từ khi tiểu vương [[Shaybanid]] [[Shahrukh Bey|Shahrukh]] [[người Uzbek]] sáng lập năm 1709 ở đông phần [[thung lũng Fergana]], tách khỏi [[Hãn quốc Bukhara]]. Thiết triều ở thành Kokand. Shahrukh truyền ngôi cho con là Abd al-Karim, rồi đến đời cháu là Narbuta Biy thì hãn phủ càng mở rộng, thành quách chỉnh trang. Đến cuối thế kỷ 18 (1774-98) thì Kokand gửi sứ xưng thần với [[Nhà Thanh]].<ref name=":52">{{Cite book|url=https://books.google.com/books?id=otHfBQAAQBAJ&pg=PA33&lpg=PA33&dq=kokand+umar+khan&source=bl&ots=v0lYYynPRe&sig=qMbGesMlXV9WUv8jtubwQ_JS3Rs&hl=en&sa=X&ved=0ahUKEwjm6Ljt4cDXAhVM7iYKHZGlDN0Q6AEIPTAD#v=onepage&q=kokand%20umar%20khan&f=false|title=Ferghana Valley: The Heart of Central Asia|last=Starr|first=S. Frederick|date=2014-12-18|publisher=Routledge|isbn=9781317470663|language=en}}</ref><ref>[[National Encyclopedia of Uzbekistan|OʻzME]]. Birinchi jild. [[Tashkent]], 2000</ref> |
||
| ⚫ | |||
Khi cháu bốn đời của Shahrukh là Alim lên làm hãn thì việc triều chính suy đồi. Alim có tiếng là tàn nhẫn, hiếu sát. Alim phái quân đánh lấy tây phần Thung lũng Fergana, chiếm các xứ Khujand và Tashkent nhưng lại bị người anh là Umar giết năm 1810. Con của Umar là Mohammed Ali mới 12 tuổi được lập làm ấu chúa, xưng là Madali Hãn. Đây là thời điểm hãn quốc Kokand đạt diện tích lớn nhất. Uy danh Kokand lan rộng nên Kokand được quyền phong tước ''Khoja'' cho giáo chủ xứ Kashgar như trường hợp Jahangir Khoja. |
Khi cháu bốn đời của Shahrukh là Alim lên làm hãn thì việc triều chính suy đồi. Alim có tiếng là tàn nhẫn, hiếu sát. Alim phái quân đánh lấy tây phần Thung lũng Fergana, chiếm các xứ Khujand và Tashkent nhưng lại bị người anh là Umar giết năm 1810. Con của Umar là Mohammed Ali mới 12 tuổi được lập làm ấu chúa, xưng là Madali Hãn. Đây là thời điểm hãn quốc Kokand đạt diện tích lớn nhất. Uy danh Kokand lan rộng nên Kokand được quyền phong tước ''Khoja'' cho giáo chủ xứ Kashgar như trường hợp Jahangir Khoja. |
||
| Dòng 39: | Dòng 39: | ||
Madali Hãn biết tin, sợ bị lụy vì đã tiếp Conolly ở Kokand nên sai người cầu viện quân Nga. Nasrullah lấy đó làm hiềm nên cấu kết với quan lại Kokand kéo quân đánh úp lấy Kokand năm 1842, bắt được anh em Madali cùng phi tần của Umar là thi sĩ Nodira đem giết hết. Nasrullah sai lập em họ của Madali là Shir Ali làm hãn chúa Tháng 6 năm 1842. Kokand rơi vào tình trạng phân hóa kéo dài 20 năm, trong thì nội loạn, ngoài thì bị Bukhara và Nga xâm lấn. Con của Shir Ali là Khudayar lên ngôi năm 1845 cố củng cố quyền lực đến 1858 thì mất. Quân Bukhara của Nasrullah lại kéo sang Kokand đánh phá lần nữa năm 1865. Cùng lúc đó [[Đế quốc Nga]] lấn chiếm các tiểu quốc Trung Á, tiếp thu [[Tashkent]] ngày 28 Tháng 6 năm 1865 rồi chiếm lấy thành Khujand của Kokand năm 1867. |
Madali Hãn biết tin, sợ bị lụy vì đã tiếp Conolly ở Kokand nên sai người cầu viện quân Nga. Nasrullah lấy đó làm hiềm nên cấu kết với quan lại Kokand kéo quân đánh úp lấy Kokand năm 1842, bắt được anh em Madali cùng phi tần của Umar là thi sĩ Nodira đem giết hết. Nasrullah sai lập em họ của Madali là Shir Ali làm hãn chúa Tháng 6 năm 1842. Kokand rơi vào tình trạng phân hóa kéo dài 20 năm, trong thì nội loạn, ngoài thì bị Bukhara và Nga xâm lấn. Con của Shir Ali là Khudayar lên ngôi năm 1845 cố củng cố quyền lực đến 1858 thì mất. Quân Bukhara của Nasrullah lại kéo sang Kokand đánh phá lần nữa năm 1865. Cùng lúc đó [[Đế quốc Nga]] lấn chiếm các tiểu quốc Trung Á, tiếp thu [[Tashkent]] ngày 28 Tháng 6 năm 1865 rồi chiếm lấy thành Khujand của Kokand năm 1867. |
||
| ⚫ | |||
Không lâu trước khi sự sụp đổ của Tashkent, con trai nổi tiếng nhất Kokand của Yakub Beg, cựu chúa tể của Tashkent, đã được gửi bởi sau đó Hãn của Kokand, Alimqul đến Kashgar, nơi mà các tín đồ [[Hồi giáo]] Hui là trong cuộc nổi dậy chống lại Trung Quốc. Khi Alimqul bị giết vào năm 1867 sau sự mất tích của Tashkent, nhiều binh lính Kokandia đã bỏ chạy để gia nhập Yaqub Beg, giúp ông thiết lập quyền thống trị của mình trên khắp Tarim Basin, kéo dài cho đến năm 1877. Khi [[Nhà Thanh]] chiếm lại khu vực. |
Không lâu trước khi sự sụp đổ của Tashkent, con trai nổi tiếng nhất Kokand của Yakub Beg, cựu chúa tể của Tashkent, đã được gửi bởi sau đó Hãn của Kokand, Alimqul đến Kashgar, nơi mà các tín đồ [[Hồi giáo]] Hui là trong cuộc nổi dậy chống lại Trung Quốc. Khi Alimqul bị giết vào năm 1867 sau sự mất tích của Tashkent, nhiều binh lính Kokandia đã bỏ chạy để gia nhập Yaqub Beg, giúp ông thiết lập quyền thống trị của mình trên khắp Tarim Basin, kéo dài cho đến năm 1877. Khi [[Nhà Thanh]] chiếm lại khu vực. |
||
Phiên bản lúc 16:00, ngày 15 tháng 10 năm 2020
|
Hãn quốc Kokand
|
|||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
Tên bản ngữ
| |||||||||
| 1709–1883 | |||||||||
_Autonomy.svg) Quốc kỳ Kokand | |||||||||
 Hãn quốc Kokand (xanh lá), 1850. | |||||||||
| Tổng quan | |||||||||
| Thủ đô | Kokand | ||||||||
| Ngôn ngữ thông dụng | Tiếng Ba Tư (chính thức, triều đình, văn học) Tiếng Uzbek | ||||||||
| Tôn giáo chính | Sunni giáo | ||||||||
| Chính trị | |||||||||
| Chính phủ | Chế độ quân chủ | ||||||||
| Hãn | |||||||||
• 1709–1721 | Shahrukh Biy | ||||||||
• 1875–1883 | Nasr ad-Din Abdul Karin Khan | ||||||||
| Lịch sử | |||||||||
• Thành lập | 1709 | ||||||||
• Giải thể | 1883 | ||||||||
| |||||||||
| Hiện nay là một phần của |  Kyrgyzstan Uzbekistan Tajikistan Kazakhstan | ||||||||
Hãn quốc Kokand (tiếng Uzbek: Qo‘qon Xonligi, Қўқон Хонлиги, قۇقان خانلىگى; tiếng Kyrgyz: Кокон хандыгы, chuyển tự Qoqon xandığı, قوقون حاندىعى; tiếng Ba Tư: خانات خوقند, chuyển tự Xânâte Xuqand) là một quốc gia Trung Á [1] trong Thung lũng Fergana tồn tại từ 1709–1876 bao gồm lãnh thổ những quốc gia ngày nay như Kyrgyzstan, đông phần Uzbekistan và Tajikistan, và đông nam Kazakhstan. Địa danh này còn được viết là Khoqand nhất là trong các ấn phẩm học thuật hiện đại.
Lịch sử
Hãn quốc Kokand có mặt từ khi tiểu vương Shaybanid Shahrukh người Uzbek sáng lập năm 1709 ở đông phần thung lũng Fergana, tách khỏi Hãn quốc Bukhara. Thiết triều ở thành Kokand. Shahrukh truyền ngôi cho con là Abd al-Karim, rồi đến đời cháu là Narbuta Biy thì hãn phủ càng mở rộng, thành quách chỉnh trang. Đến cuối thế kỷ 18 (1774-98) thì Kokand gửi sứ xưng thần với Nhà Thanh.[2][3]
Khi cháu bốn đời của Shahrukh là Alim lên làm hãn thì việc triều chính suy đồi. Alim có tiếng là tàn nhẫn, hiếu sát. Alim phái quân đánh lấy tây phần Thung lũng Fergana, chiếm các xứ Khujand và Tashkent nhưng lại bị người anh là Umar giết năm 1810. Con của Umar là Mohammed Ali mới 12 tuổi được lập làm ấu chúa, xưng là Madali Hãn. Đây là thời điểm hãn quốc Kokand đạt diện tích lớn nhất. Uy danh Kokand lan rộng nên Kokand được quyền phong tước Khoja cho giáo chủ xứ Kashgar như trường hợp Jahangir Khoja.
Năm 1841 trong khi Nga và Anh bành trướng ở Trung Á, Công ty Đông Ấn Anh phái Arthur Conolly lên Kokand hầu thuyết phục các hãn quốc đoàn kết chống lại sự xâm nhập ngày càng tăng của Đế quốc Nga nhưng không thành. Tháng 11 năm 1841, khi nghe tin Đại tá Charles Stoddart bị hãn quốc Bukhara bắt giam, Conolly rời Kokand đi Bukhara tìm cách giải cứu nhưng bị Nasrullah Hãn của Bukhara bắt được và đem hành quyết cả hai vào ngày 24 Tháng 6 năm 1842.
Madali Hãn biết tin, sợ bị lụy vì đã tiếp Conolly ở Kokand nên sai người cầu viện quân Nga. Nasrullah lấy đó làm hiềm nên cấu kết với quan lại Kokand kéo quân đánh úp lấy Kokand năm 1842, bắt được anh em Madali cùng phi tần của Umar là thi sĩ Nodira đem giết hết. Nasrullah sai lập em họ của Madali là Shir Ali làm hãn chúa Tháng 6 năm 1842. Kokand rơi vào tình trạng phân hóa kéo dài 20 năm, trong thì nội loạn, ngoài thì bị Bukhara và Nga xâm lấn. Con của Shir Ali là Khudayar lên ngôi năm 1845 cố củng cố quyền lực đến 1858 thì mất. Quân Bukhara của Nasrullah lại kéo sang Kokand đánh phá lần nữa năm 1865. Cùng lúc đó Đế quốc Nga lấn chiếm các tiểu quốc Trung Á, tiếp thu Tashkent ngày 28 Tháng 6 năm 1865 rồi chiếm lấy thành Khujand của Kokand năm 1867.
Xem thêm
Tham khảo
- ^ Gabriele Rasuly-Paleczek, Julia Katschnig (2005), European Society for Central Asian Studies. International Conference, p.31
- ^ Starr, S. Frederick (18 tháng 12 năm 2014). Ferghana Valley: The Heart of Central Asia (bằng tiếng Anh). Routledge. ISBN 9781317470663.
- ^ OʻzME. Birinchi jild. Tashkent, 2000