Lai xôma

Tế bào lai xôma (trái) là kết quả dung hợp tế bào quang hợp có lục lạp (lấy từ tế bào lá) với tế bào sắc tố lấy từ cánh hoa).

Lai xôma hay dung hợp xôma (còn được gọi là dung hợp tế bào chất), là một kĩ thuật biến đổi tính di truyền ở thực vật, trong đó vật chất di truyền của nhiều loài thực vật khác nhau được hợp nhất với nhau để tạo thành một cây lai mới có các đặc tính của cả hai loài ban đầu. Tên phương pháp này trong tiếng Anh là somatic fusion hoặc somatic cell hybridization, đã được dịch ra tiếng Việt Nam là lai tế bào sinh dưỡng hoặc dung hợp tế bào trần, là một trong nhiều ứng dụng hiện đại của công nghệ tế bào.

Khái niệm

• Phép lai xôma được giới thiệu lần đầu tiên bởi Carlson et cộng sự công tác ở Nicotiana glauca, vào năm 1972, sau đó đã lan sang nhiều nơi và được ứng dụng rộng rãi.
• Trong phương pháp lai xôma, người ta lấy hai dòng tế bào thực vật khác nhau, bóc vỏ xenlulô của chúng rồi tạo điều kiện để chúng hỗn hợp với nhau thành một tế bào duy nhất - đó là tế bào xôma lai, trong đó không chỉ tế bào chất mà còn cả hai bộ nhiễm sắc thể đã trộn lẫn với nhau. Sau đó, người ta đem tế bào đã lai này nuôi cấy trong môi trường thích hợp, để phát triển thành cây trưởng thành có thể cho sản phẩm.
• Bởi vì các tế bào ban đầu đều là tế bào xôma lưỡng bội (2n), nên tế bào xôma lai có chứa cả hai bộ nhiễm sắc thể lưỡng bội khác nhau của hai tế bào ban đầu (2n₁ và 2n₂), bộ nhiễm sắc thể 2n₁ + 2n₂ như vậy gọi là song nhị bội (hoặc song lưỡng bội) là dạng dị đa bội.

Ý nghĩa

Cây Trticale trưởng thành.

Các sản phẩm lai xôma như vậy đã được tạo ra khá nhiều và có ý nghĩa khoa học và lợi ích kinh tế.

• Lai xôma giữa các giống khác nhau của cùng một loài, như "lai" giữa cây khoai tây không ra hoa và cây khoai tây có hoa.
• Lai xôma khác chi giữa khoai tây và cà chua để tạo ra cà chua lai khoai tây.
• Lai xôma giữa hai loài khác nhau, như "lai" lúa mì Triticum với lúa mạch đen để tạo ra giống Triticale hiện là cây lương thực khá phổ biến.
• Cây khoai tây thường (Solanum tuberosum) hay bị bệnh xoăn lá do một loại virus truyền qua rệp cây (vectơ), làm năng suất giảm nghiêm trọng. Bằng phép lai xôma với một loài khoai tây hoang dã là Solanum brevidens, nhà khoa học đã tạo ra giống khoai tây trồng mới có khả năng kháng bệnh xoăn lá, do giống ban đầu đã nhận được gen kháng vỉutt của "người" họ hàng hoang dã.