Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Dây leo”
Nội dung được xóa Nội dung được thêm vào
chính tả: chả hạn |
Tạo với bản dịch của trang “Vine” |
||
| Dòng 1: | Dòng 1: | ||
[[Tập tin:Vitis vinifera - eine Liane.jpg|thumb|Nho (''Vitis vinifera'') trong lối phát triển tự nhiên như là cây dây leo]] |
|||
[[Tập tin:LianaIndia.jpg|thumb|Cây dây leo ở dãy núi [[Ghat Tây]], Ấn Độ]] |
|||
[[Tập tin:"A_Momordica_charantia-_bitter_guard_plant".jpg|nhỏ| ''[[Khổ qua|Momordica charantia]]'' (mướp đắng), một loại dây leo]] |
|||
'''Cây dây leo''' là những cây thường có thân cây hóa gỗ, mọc trên đất và leo lên cây hoặc các cấu trúc dọc khác.<ref name="Pflanzen"/> Cây dây leo không phải là một nhóm cây được xếp cùng họ hàng với nhau, mà chỉ có cùng một dạng phát triển lối sống tương tự của các loài thuộc các họ khác nhau. |
|||
[[Tập tin:Vine.jpg|nhỏ| một [[Gân|tua]]]] |
|||
'''Dây leo''' là bất kỳ loại [[thực vật]] nào có [[Thói quen (sinh học)|thói quen]] sinh trưởng như thân cây kéo dài hoặc leo bám vào một vật thể, dạng [[thân leo]] hoặc thân bò. Từ ''cây nho'' cũng có thể đề cập đến những thân cây hoặc thân bò như vậy khi được sử dụng trong đan lát.<ref name="isbn0-19-861271-0">{{Chú thích sách|url=https://archive.org/details/newshorteroxford00lesl|title=The New shorter Oxford English dictionary on historical principles|last=Brown, Lesley|publisher=Clarendon|year=1993|isbn=0-19-861271-0|location=Oxford [Eng.]|url-access=registration}}</ref> <ref name="BotGloss">Jackson; Benjamin; Daydon (1928). ''A Glossary of Botanic Terms with their Derivation and Accent'', 4th ed. London: Gerald Duckworth & Co.</ref> |
|||
Ở nhiều nơi trên thế giới, bao gồm cả [[Quần đảo Anh]], thuật ngữ "cây nho" thường chỉ áp dụng riêng cho cây nho (''[[Chi Nho|Vitis]]''),<ref name="Putz1991">{{Chú thích sách|url=https://books.google.com/books?id=D_w8AAAAIAAJ&pg=PR13|title=The Biology of Vines|last=Francis E. Putz|publisher=Cambridge University Press|year=1991|isbn=978-0-521-39250-1|pages=xiii|quote=Using 'vines' to denote all climbing plants may initially confuse some readers from lands where, with due respect for wine, 'the vine' is used solely in reference to grapes.}}</ref> trong khi thuật ngữ "cây leo" được sử dụng cho tất cả các loại thực vật leo. <ref>{{Chú thích sách|title=Shorter Oxford English dictionary, 6th ed.|publisher=Oxford University Press|year=2007|isbn=978-0199206872|location=Oxford, UK|pages=3804}}</ref> |
|||
Cây dây leo được phân biệt làm nhiều loại: Một số cây leo dùng ngọn cuốn quanh một cây nào đó. Hướng quay là di truyền đã được định sẵn, tùy thuộc vào nhóm có họ hàng với nhau. [[Calystegia sepium]], [[Phaseolus vulgaris]] (đậu que) quấn theo hướng bên trái. [[Dioscorea communis]], [[hoa bia]] quấn theo hướng bên phải. Có cây dùng bộ phận tua cuốn (biến từ mầm hoặc lá cây) để bám như [[cây gấc]], [[Passiflora edulis]]. Có cây dùng rễ để bám như [[dây thường xuân]], [[Đăng tiêu]] hoặc chân bám (ví dụ như các cây thuộc [[chi Trinh đằng]]). Các cây không có bộ phận bám thì vươn ra mọi phía, nhờ các mầm có lông, móc hoặc gai để ngăn không bị rơi xuống. Các nguyên tắc này có thể thấy ở các loài như [[hoa hồng]] hay [[quả mâm xôi]].<ref>''Herder-Lexikon der Biologie'', Spektrum Akadem. Verlag, 1994, Bd. 5, ISBN 3-86025-156-2, S. 254</ref> |
|||
== Dạng sinh trưởng == |
|||
Cây dây leo thoát khỏi sự thiếu ánh sáng gần mặt đất mà không cần phải tạo ra một thân cây to. Chúng không phải thực vật ký sinh, vì vậy chúng không lấy chất dinh dưỡng hoặc nước từ cây mang nó. Tuy nhiên, cây đó có thể bị ảnh hưởng do bị lấy đi bớt ánh sáng ở trên cùng, bởi sự cạnh tranh về nước và dinh dưỡng ở vùng gốc hoặc bởi trọng lượng của cây dây leo, đặc biệt là khi cây gánh đỡ đó đã bị suy yếu do bệnh tật. Do sự phong phú của các cây dây leo như vậy trong rừng nhiệt đới, chúng có thể chiếm khoảng một nửa diện tích lá. Nhiều cây dây leo trong rừng mưa nhiệt đới tạo ra [[rễ khí sinh]]. |
|||
[[Tập tin:Vine-1.jpg|trái|nhỏ|343x343px| Dây leo [[Convolvulus]] quấn quanh một chiếc [[thang cố định]] bằng thép]] |
|||
[[Tập tin:Schornstein_Kletterpflanze_Meidling.jpg|phải|nhỏ|217x217px| [[Trinh đằng ba mũi|Thường xuân Boston]] che phủ ống khói]] |
|||
Một số thực vật luôn phát triển thành dây leo, trong khi một số thực vật chỉ phát triển thành dây leo một khoảng thời gian. Ví dụ, [[thường xuân độc]] và [[Solanum dulcamara|dây cà đắng]] có thể phát triển thành [[cây bụi]] thấp khi không được hỗ trợ, nhưng sẽ trở thành dây leo khi được hỗ trợ.<ref>{{Chú thích web|url=http://www.mannuthynursery.com/creepers.php|tựa đề=Creepers|nhà xuất bản=mannuthynursery|url lưu trữ=https://web.archive.org/web/20190916093245/http://www.mannuthynursery.com/creepers.php|ngày lưu trữ=16 September 2019|url-status=dead|ngày truy cập=17 July 2013}}</ref> |
|||
Dây leo thể hiện hình thức sinh trưởng dựa trên [[Thân (thực vật)|thân]] rất dài. Điều này có hai mục đích. Dây leo có thể tận dụng đá, thực vật khác hoặc sự hỗ trợ khác để sinh trưởng thay vì tích lũy năng lượng vào nhiều mô hỗ trợ, giúp cây tiếp cận được ánh sáng mặt trời với mức tích lũy năng lượng tối thiểu. Đây là một hình thức sinh trưởng rất thành công đối với các loài thực vật như [[sắn dây]] và [[Kim ngân|kim ngân Nhật Bản]], cả hai đều là [[Loài xâm lấn|loài ngoại lai xâm lấn]] tại nhiều nơi ở [[Bắc Mỹ]]. Có một số loài dây leo nhiệt đới phát triển tính hướng ưa tối và phát triển ở nơi tránh ánh sáng, một kiểu tránh [[quang hướng]]. Phát triển ở nơi tránh ánh sáng cho phép dây leo vươn tới thân cây, sau đó nó có thể leo lên những vùng sáng hơn.<ref>{{Chú thích sách|url=https://doi.org/10.1007%2F0-387-28875-9|title=Botany Illustrated|last=Glimn-Lacy|first=Janice|last2=Kaufman|first2=Peter B.|publisher=Springer|year=2006|isbn=978-0-387-28870-3|doi=10.1007/0-387-28875-9}}</ref> |
|||
Cây dây leo đặc biệt phong phú trong [[rừng mưa nhiệt đới]]. Những cây bản địa ở Trung Âu chẳng hạn như là [[Nho]], [[hoa bia]], [[dây thường xuân]], một số loại [[quả mâm xôi]], các cây thuộc [[chi hoa ông lão]] và [[chi Kim ngân]]. |
|||
Hình thức phát triển của dây leo cũng có thể cho phép thực vật xâm chiếm các khu vực rộng lớn một cách nhanh chóng, ngay cả khi không cần leo cao. Ví dụ trường hợp của [[Chi Dừa cạn châu Âu|dừa cạn]] và [[Glechoma hederacea|thường xuân]] . Chúng cũng thích nghi với cuộc sống ở khu vực có những mảnh đất nhỏ màu mỡ nằm cạnh những khu vực có nhiều ánh sáng mặt trời hơn nhưng có ít hoặc không có đất. Dây leo có thể bén rễ trong đất nhưng có phần lớn lá ở khu vực sáng hơn, thoáng đãng hơn, tận dụng tối đa cả hai môi trường. |
|||
== Chú thích == |
|||
<references> |
|||
<ref name="Pflanzen">Peter Hamilton Raven, Ray Franklin Evert, Susan E. Eichhorn: ''Biologie der Pflanzen.'' Gruyter, 2000, ISBN 978-3110154627, S. 950.</ref> |
|||
</references> |
|||
{{sơ khai}} |
|||
Sự phát triển của tập tính leo trèo được xem là một sự đổi mới then chốt gắn liền với thành công trong tiến hóa và đa dạng hóa của một số nhóm phân loại thực vật.<ref>{{Chú thích tập san học thuật |last=Gianoli |first=Ernesto |year=2004 |title=Evolution of a climbing habit promotes diversification in flowering plants |journal=Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences |volume=271 |issue=1552 |pages=2011–2015 |doi=10.1098/rspb.2004.2827 |jstor=4142967 |pmc=1691831 |pmid=15451690}}</ref> Chúng đã tiến hóa độc lập ở một số họ thực vật, sử dụng nhiều phương pháp leo trèo khác nhau,<ref>{{Chú thích web|url=http://www.ecology.info/vines.htm|tựa đề=Vine Ecology|tác giả=Putz|tên=Francis E.|ngày truy cập=1 March 2012}}</ref> như: |
|||
[[Thể loại:Thuật ngữ sinh học]] |
|||
[[Thể loại:Hình thái học thực vật]] |
[[Thể loại:Thể loại:Hình thái học thực vật]] |
||
[[Thể loại:Thể loại:Bài viết có văn bản tiếng Latinh]] |
|||
Phiên bản lúc 02:38, ngày 19 tháng 4 năm 2024
Dây leo là bất kỳ loại thực vật nào có thói quen sinh trưởng như thân cây kéo dài hoặc leo bám vào một vật thể, dạng thân leo hoặc thân bò. Từ cây nho cũng có thể đề cập đến những thân cây hoặc thân bò như vậy khi được sử dụng trong đan lát.[1] [2]
Ở nhiều nơi trên thế giới, bao gồm cả Quần đảo Anh, thuật ngữ "cây nho" thường chỉ áp dụng riêng cho cây nho (Vitis),[3] trong khi thuật ngữ "cây leo" được sử dụng cho tất cả các loại thực vật leo. [4]
Dạng sinh trưởng
Một số thực vật luôn phát triển thành dây leo, trong khi một số thực vật chỉ phát triển thành dây leo một khoảng thời gian. Ví dụ, thường xuân độc và dây cà đắng có thể phát triển thành cây bụi thấp khi không được hỗ trợ, nhưng sẽ trở thành dây leo khi được hỗ trợ.[5]
Dây leo thể hiện hình thức sinh trưởng dựa trên thân rất dài. Điều này có hai mục đích. Dây leo có thể tận dụng đá, thực vật khác hoặc sự hỗ trợ khác để sinh trưởng thay vì tích lũy năng lượng vào nhiều mô hỗ trợ, giúp cây tiếp cận được ánh sáng mặt trời với mức tích lũy năng lượng tối thiểu. Đây là một hình thức sinh trưởng rất thành công đối với các loài thực vật như sắn dây và kim ngân Nhật Bản, cả hai đều là loài ngoại lai xâm lấn tại nhiều nơi ở Bắc Mỹ. Có một số loài dây leo nhiệt đới phát triển tính hướng ưa tối và phát triển ở nơi tránh ánh sáng, một kiểu tránh quang hướng. Phát triển ở nơi tránh ánh sáng cho phép dây leo vươn tới thân cây, sau đó nó có thể leo lên những vùng sáng hơn.[6]
Hình thức phát triển của dây leo cũng có thể cho phép thực vật xâm chiếm các khu vực rộng lớn một cách nhanh chóng, ngay cả khi không cần leo cao. Ví dụ trường hợp của dừa cạn và thường xuân . Chúng cũng thích nghi với cuộc sống ở khu vực có những mảnh đất nhỏ màu mỡ nằm cạnh những khu vực có nhiều ánh sáng mặt trời hơn nhưng có ít hoặc không có đất. Dây leo có thể bén rễ trong đất nhưng có phần lớn lá ở khu vực sáng hơn, thoáng đãng hơn, tận dụng tối đa cả hai môi trường.
Sự phát triển của tập tính leo trèo được xem là một sự đổi mới then chốt gắn liền với thành công trong tiến hóa và đa dạng hóa của một số nhóm phân loại thực vật.[7] Chúng đã tiến hóa độc lập ở một số họ thực vật, sử dụng nhiều phương pháp leo trèo khác nhau,[8] như:
- ^ Brown, Lesley (1993). The New shorter Oxford English dictionary on historical principles. Oxford [Eng.]: Clarendon. ISBN 0-19-861271-0.
- ^ Jackson; Benjamin; Daydon (1928). A Glossary of Botanic Terms with their Derivation and Accent, 4th ed. London: Gerald Duckworth & Co.
- ^ Francis E. Putz (1991). The Biology of Vines. Cambridge University Press. tr. xiii. ISBN 978-0-521-39250-1.
Using 'vines' to denote all climbing plants may initially confuse some readers from lands where, with due respect for wine, 'the vine' is used solely in reference to grapes.
- ^ Shorter Oxford English dictionary, 6th ed. Oxford, UK: Oxford University Press. 2007. tr. 3804. ISBN 978-0199206872.
- ^ “Creepers”. mannuthynursery. Bản gốc lưu trữ ngày 16 tháng 9 năm 2019. Truy cập ngày 17 tháng 7 năm 2013.
- ^ Glimn-Lacy, Janice; Kaufman, Peter B. (2006). Botany Illustrated. Springer. doi:10.1007/0-387-28875-9. ISBN 978-0-387-28870-3.
- ^ Gianoli, Ernesto (2004). “Evolution of a climbing habit promotes diversification in flowering plants”. Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences. 271 (1552): 2011–2015. doi:10.1098/rspb.2004.2827. JSTOR 4142967. PMC 1691831. PMID 15451690.
- ^ Putz, Francis E. “Vine Ecology”. Truy cập ngày 1 tháng 3 năm 2012.