Tiếng Kaytetye

Tiếng Kaytetye
Sử dụng tại	Úc
Khu vực	trung tâm Lãnh thổ Bắc Úc
Tổng số người nói	120 (2016)
Dân tộc	Người Kaytetye
Phân loại	Pama–Nyungar Aranda Tiếng Kaytetye
Dạng ngôn ngữ kí hiệu	Ngôn ngữ ký hiệu Akitiri
Mã ngôn ngữ
ISO 639-3	gbb
Glottolog	kayt1238
AIATSIS	C13
ELP	Kaytetye

Tiếng Kaytetye (còn được viết là Kaititj, Gaididj, Kaiditj, Kaytej) là một ngôn ngữ thổ dân Úc nói ở Lãnh thổ Bắc Úc, về phía bắc Alice Springs. Đây là tiếng nói của người Kaytetye sống quanh Barrow Creek và Tennant Creek. Nó nằm trong nhánh Aranda của ngữ hệ Pama-Nyungar, có liên quan đến các phương ngôn tiếng Thượng Arrernte tại Alice Springs. Ngôn ngữ này có hệ thống âm vị khá khác thường.

Tiếng Kaytetye đang bị đe doạ; dù vẫn là ngôn ngữ dùng trong đối thoại, số lượng người nói đang giảm xuống, với chỉ 120 người theo thống kê 2016.

Người Kaytetye có một ngôn ngữ ký hiệu phát triển gọi là Akitiri hay Eltye eltyarrenke.

Bản đồ cho biết vị trí của tiếng Kaytetye và các ngôn ngữ lân cận

Âm vị học

Tiếng Kaytetye có nhiều khía cạnh khác thường về mặt âm vị học. Từ luôn bắt đầu bằng nguyên âm, kết thúc bằng schwa; cấu trúc âm tiết CV(C) chỉ xuất hiện trong nội tại từ, như trong từ arrkwentyarte 'ba' (schwa được viết là ⟨e⟩, nhưng ở đầu từ, âm schwa không được viết ra và có khi được lượt bỏ). Chỉ có hai nguyên âm thường gặp, thay vào đó, tiếng Kaytetye có hệ thống phụ âm lớn, có cả phụ âm tắc trước và vòm hoá trước.

Phụ âm

Phụ âm có thể ở dạng thường hay môi hoá.

	Ngoại vi		Coronal
			Phiến lưỡi		Âm đầu lưỡi
	Đôi môi	Ngạc mềm	Vòm	Răng	Vòm hoá trước	Chân răng	Quặt lưỡi
Tắc	p pʷ	k kʷ	c cʷ	t̪ t̪ʷ	ʲt ʲtʷ	t tʷ	ʈ ʈʷ
Mũi	m mʷ	ŋ ŋʷ	ɲ ɲʷ	n̪ n̪ʷ	ʲn ʲnʷ	n nʷ	ɳ ɳʷ
Mũi tắc trước	ᵖm ᵖmʷ	ᵏŋ ᵏŋʷ	ᶜɲ ᶜɲʷ	ᵗn̪ ᵗn̪ʷ	ʲᵗn ʲᵗnʷ	ᵗn ᵗnʷ	ᵗɳ ᵗɳʷ
Tiếp cận cạnh lưỡi			ʎ ʎʷ	l̪ l̪ʷ	ʲl ʲlʷ	l lʷ	ɭ ɭʷ
Tiếp cận		ɰ w	j jʷ				ɻ ɻʷ
Vỗ						ɾ ɾʷ

[w] về mặt âm vị là /ɰʷ/. Khi viết, /ɰ/ là ⟨h⟩.

Nguyên âm

	Trước	Giữa	Sau
Đóng	(i)	ɨ ~ ə
Vừa
Mở		a

/i/ rất ít gặp.

Hệ thống hai nguyên âm rất hiếm thấy, nhưng có xuất hiện trong tiếng Thượng Arrernte (một ngôn ngữ gần gũi) cũng như trong vài ngôn ngữ Tây Bắc Kavkaz. Có vẻ hệ thống nguyên âm này bắt nguồn từ hệ thống ba nguyên âm /i a u/ điển hình cho ngôn ngữ bản địa Úc: *u truyền tính tròn môi cho phụ âm lân cận, tạo nên loạt phụ âm môi hóa, còn *i mất tính nghiêng về trước (tính vòm), hình thành loạt âm vòm hoá trước trong một số trường hợp.

Đọc thêm

• Breen, Gavan (2001). “Chapter 4: The wonders of Arandic phonology”. Trong Simpson, Jane; Nash, David; Laughren, Mary; Austin, Peter; Alpher, Barry (biên tập). Forty years on: Ken Hale and Australian languages (pdf). Pacific Linguistics 512. ANU. Research School of Pacific and Asian Studies. (Pacific Linguistics). tr. 45–69. ISBN 085883524X. (pp. 59–62 are specifically on Kaytetye)
• Materials on Kaytetye are included in the open access Arthur Capell collections (AC1) held by Paradisec.
• Koch, Harold (tháng 4 năm 2018). “Chapter 10: The Development of Arandic Subsection Names in Time and Space”. Trong McConvell, Patrick; Kelly, Piers; Lacrampe, Sébastien (biên tập). Skin, Kin and Clan. ANU. doi:10.22459/SKC.04.2018. ISBN 9781760461645. Has map and gives much info about Arrernte group and related languages.