Người Tochari

Tochari
"Tocharian donors", bích họa thế kỷ thứ 6 ở Hang Kizil
Khu vực có số dân đáng kể
Lòng chảo Tarim (nay là Tân Cương Trung Quốc)
Ngôn ngữ
Ngữ tộc Tochari
Tôn giáo
Phật giáo và Mani giáo
Sắc tộc có liên quan
Indo-Iran, Afanasievo, BMAC

Tochari hoặc Tokhari (/təˈkɛəriənz/ hoặc /təˈkɑːriənz/) là những người Ấn-Âu thời cổ sống ở các quốc gia thành phố ốc đảo thời trung cổ ở rìa phía bắc của Lòng chảo Tarim (nay thuộc Tân Cương Trung Quốc).

Ngữ tộc Tochari, một nhánh của hệ ngôn ngữ Ấn-Âu, được biết đến từ các bản thảo từ thế kỷ thứ 6 đến thế kỷ thứ 8 sau Công nguyên. Tên gọi "Tocharia" được các học giả hiện đại đặt cho họ, những người nhận dạng theo tiếng nói của họ với những người sinh sống ở Bactria từ thế kỷ thứ 2 trước Công nguyên, và được biết đến trong các nguồn văn liệu cổ Hy Lạp là Tókharoi (Latin là Tochari). Nhận dạng này thường được coi là sai, nhưng tên "Tochari" vẫn là thuật ngữ phổ biến nhất cho các ngôn ngữ và người nói.

Các cộng đồng nông nghiệp xuất hiện lần đầu tiên trong các ốc đảo của miền bắc Tarim vào khoảng năm 2000 trước Công nguyên. (Các xác ướp Tarim sớm nhất, có thể không liên quan đến Tochari, có từ năm 1800 trước Công nguyên.) Một số học giả đã liên kết các cộng đồng này với văn hóa Afanasievo được tìm thấy trước đó (cỡ 3500-2500 trước Công nguyên) ở Siberia, phía bắc Tarim hoặc văn hóa BMAC Trung Á.

Đến thế kỷ thứ 2 trước Công nguyên, các khu định cư này đã phát triển thành các quốc gia thành phố, bị lu mờ bởi các dân tộc du mục ở phía bắc và các đế chế Trung Quốc ở phía đông. Những thành phố này, trong đó lớn nhất là Kucha, cũng từng là trạm cách trên nhánh của Con đường tơ lụa chạy dọc theo rìa phía bắc của sa mạc Taklamakan.

Từ thế kỷ thứ 8 sau Công nguyên, người Uyghur ở Hãn quốc Hồi Cốt - những người nói ngôn ngữ Turk từ Vương quốc Qocho - đã định cư trong khu vực. Các dân tộc của thành phố Tarim xen kẽ với người Uyghur, có ngôn ngữ Uyghur cổ, ở khắp vùng. Các ngôn ngữ Tochari được cho là đã tuyệt chủng trong thế kỷ thứ 9.

Tham khảo

• Adams, Douglas Q. (2013), A Dictionary of Tocharian B (ấn bản 2), Rodopi, ISBN 978-90-420-3671-0.
• Beckwith, Christopher I. (2009), Empires of the Silk Road: A History of Central Asia from the Bronze Age to the Present, Princeton University Press, ISBN 978-0-691-15034-5.
• Chen, Kwang-tzuu; Hiebert, Fredrik T. (1995), “The late prehistory of Xinjiang in relation to its neighbors”, Journal of World Prehistory, 9 (2): 243–300, doi:10.1007/bf02221840, JSTOR 25801077.
• Di Cosmo, Nicola (2000), “Ancient city-states of the Tarim Basin”, trong Hansen, Mogens Herman (biên tập), A Comparative Study of Thirty City-state Cultures, Copenhagen: Kongelige Danske Videnskabernes Selskab, tr. 393–407, ISBN 978-87-7876-177-4.
• Hansen, Valerie (2012), The Silk Road, Oxford University Press, ISBN 978-0-195-15931-8.
• Li, Chunxiang; Li, Hongjie; Cui, Yinqiu; Xie, Chengzhi; Cai, Dawei; Li, Wenying; Mair, Victor H.; Xu, Zhi; Zhang, Quanchao; Abuduresule, Idelis; Jin, Li; Zhu, Hong; Zhou, Hui (2010), “Evidence that a West-East admixed population lived in the Tarim Basin as early as the early Bronze Age”, BMC Biology, 8 (15), doi:10.1186/1741-7007-8-15, PMC 2838831, PMID 20163704.
• Loewe, Michael (1979), “Introduction”, trong Hulsewé, Anthony François Paulus (biên tập), China in Central Asia: The Early Stage: 125 BC – AD 23, Brill, tr. 1–70, ISBN 978-90-04-05884-2.
• Mallory, J.P. (2015), “The problem of Tocharian origins: an archaeological perspective” (PDF), Sino-Platonic Papers (259).
• Mallory, J.P.; Adams, Douglas Q. (1997), Encyclopedia of Indo-European Culture, Taylor & Francis, ISBN 978-1-884964-98-5.
• Mallory, J.P.; Mair, Victor H. (2000), The Tarim Mummies: Ancient China and the Mystery of the Earliest Peoples from the West, London: Thames & Hudson, ISBN 978-0-500-05101-6.
• Millward, James A. (2007), Eurasian Crossroads: A History of Xinjiang, Columbia University Press, ISBN 978-0-231-13924-3.
• Walter, Mariko Namba (1998), “Tocharian Buddhism in Kucha: Buddhism of Indo-European Centum Speakers in Chinese Turkestan before the 10th Century C.E.” (PDF), Sino-Platonic Papers, 85.
• Wechsler, Howard J. (1979), “T'ai-tsung (reign 624–49) the consolidator”, trong Twitchett, Denis (biên tập), Sui and T'ang China, 589–906, Part 1, The Cambridge History of China, 3, Cambridge University Press, tr. 188–241, ISBN 978-0-521-21446-9.
• Winter, Werner (1998), “Tocharian”, trong Ramat, Giacalone Anna; Ramat, Paolo (biên tập), The Indo-European languages, London: Routledge, tr. 154–168, ISBN 978-0-415-06449-1.
• Yü, Ying-shih (1986), “Han foreign relations”, trong Twitchett, Denis; Loewe, Michael (biên tập), The Ch'in and Han Empires, 221 B.C.–A.D. 220, The Cambridge History of China, 1, Cambridge University Press, tr. 377–462, ISBN 978-0-521-24327-8.

Đọc thêm

• Baldi, Philip. 1983. An Introduction to the Indo-European Languages. Carbondale. Southern Illinois University Press.
• Barber, Elizabeth Wayland. 1999. The Mummies of Ürümchi. London. Pan Books.
• Beekes, Robert. 1995. Comparative Indo-European Linguistics: An Introduction. Philadelphia. John Benjamins.
• Hemphill, Brian E. and J.P. Mallory. 2004. "Horse-mounted invaders from the Russo-Kazakh steppe or agricultural colonists from Western Central Asia? A craniometric investigation of the Bronze Age settlement of Xinjiang" in American Journal of Physical Anthropology vol. 125 pp 199ff.
• Lane, George S. 1966. "On the Interrelationship of the Tocharian Dialects," in Ancient Indo-European Dialects, eds. Henrik Birnbaum and Jaan Puhvel. Berkeley. University of California Press.
• Walter, Mariko Namba 1998 "Tocharian Buddhism in Kucha: Buddhism of Indo-European Centum Speakers in Chinese Turkestan before the 10th Century C.E." Sino-Platonic Papers 85.
• Xu, Wenkan 1995 "The Discovery of the Xinjiang Mummies and Studies of the Origin of the Tocharians" The Journal of Indo-European Studies, Vol. 23, Number 3 & 4, Fall/Winter 1995, pp. 357–369.
• Xu, Wenkan 1996 "The Tokharians and Buddhism" In: Studies in Central and East Asian Religions 9, pp. 1–17. [1]

Liên kết ngoài

• Tocharian alphabet at omniglot.com
• Tocharian alphabet at titus.fkidg1.uni-frankfurt.de
• Modern studies are developing a Tocharian dictionary.
• Mark Dickens, 'Everything you always wanted to know about Tocharian'.
• A dictionary of Tocharian B by Douglas Q. Adams (Leiden Studies in Indo-European 10), xxxiv, 830 pp., Rodopi: Amsterdam – Atlanta, 1999.
• Žhivko Voynikov (Bulgaria). Some Ancient Chinese Names in East Turkestan and Central Asia and the Tocharian Question