Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Phân hữu cơ”

Bách khoa toàn thư mở Wikipedia
Duyệt lịch sử tương tác
← Thay đổi trướcThay đổi sau →
Nội dung được xóa Nội dung được thêm vào
Trực quanMã wiki
Không có tóm lược sửa đổi
Thẻ: Thêm tập tin Thêm liên kết dưới Liên kết ngoài hoặc Tham khảo Qua trình soạn thảo trực quan: Đã chuyển
Dòng 3: Dòng 3:
'''Phân hữu cơ''' là [[hợp chất hữu cơ]] dùng làm trong [[nông nghiệp]], hình thành từ [[phân]] người, phân động vật, lá và cành cây, than bùn, hay các chất hữu cơ khác thải loại từ nhà bếp. Phân bón giúp tăng thêm độ màu mỡ, độ tơi xốp cho đất bằng cách cung cấp thêm các chất hữu cơ, chất mùn và bổ dưỡng.
'''Phân hữu cơ''' là [[hợp chất hữu cơ]] dùng làm trong [[nông nghiệp]], hình thành từ [[phân]] người, phân động vật, lá và cành cây, than bùn, hay các chất hữu cơ khác thải loại từ nhà bếp. Phân bón giúp tăng thêm độ màu mỡ, độ tơi xốp cho đất bằng cách cung cấp thêm các chất hữu cơ, chất mùn và bổ dưỡng.


==Hình thành==
== Lịch sử ==
Theo truyền thống Byzantine, phân lợn nói chung không được sử dụng làm phân bón, ngoại trừ cho [[Hạnh nhân|cây hạnh nhân]]. Quan điểm này cũng được Columella, một nhà nông học [[La Mã]] ghi lại. Tuy nhiên, nhà văn Andalusian [[thời trung cổ]] Ibn Bassal và một số nhà văn sau này từ [[Yemen]] cũng ghi lại những tác động tiêu cực của phân lợn đối với cây trồng, bao gồm "đốt cháy" cây.
Phân để lâu ngày trong tự nhiên có thể thành phân bón cho cây. Người ta có thể chế biến phân hữu cơ hoặc ủ hoai mục phân, cây xanh để thành phân hoặc sản xuất phân ủ.


Ibn Bassal đã mô tả một loại phân chuồng hỗn hợp với rơm hoặc quét dọn được trộn lẫn thành "mudaf". Ông cho rằng loại phân này không chỉ được tạo thành từ phân chuồng. Phân quét từ các bồn tắm nóng bao gồm nước tiểu và chất thải của con người, được Ibn Bassal mô tả là khô và mặn, không thích hợp sử dụng làm phân bón trừ khi trộn với phân chuồng.
=== Chế biến phân hữu cơ ===
Phân hữu cơ (phân chuồng, phân bắc, phân xanh) hoai mục cho cây trồng đảm bảo vệ sinh an toàn thực phẩm cho con người và hạn chế được sự lây lan của một số bệnh hại nguy hiểm qua tàn dư thực vật. Phân hữu cơ được ủ theo 2 phương pháp:


Ibn Bassal cũng đưa ra hai công thức ủ phân phân bón chim bồ câu ("hamam") và có thể là phân lừa ("himar"). Ông cho rằng nhiệt độ và độ ẩm quá mức của phân chim bồ câu hoạt động tốt cho những cây yếu hơn và ít cứng cáp hơn, đặc biệt là những cây bị ảnh hưởng bởi nhiệt độ lạnh<ref>{{Chú thích sách|url=https://books.google.com/books?id=1wmiAgAAQBAJ&dq=ibn+bassal&pg=PA139|title=Manure Matters: Historical, Archaeological and Ethnographic Perspectives|last=Jones|first=Dr Richard|date=2013-07-28|publisher=Ashgate Publishing, Ltd.|isbn=978-1-4094-8307-6|language=en}}</ref>.
====Kỹ thuật ủ nổi====
Đối với [[phân chuồng]], [[phân bắc]], tốt nhất là ủ kết hợp với một trong ba loại phân sau: Super lân Lâm Thao hoặc phân vi sinh Sông Gianh (tỷ lệ 2-3%), hoặc chế phẩm EM thứ cấp (tỷ lệ 1-1,5 lít dung dịch nồng độ 1-5% tưới cho 1-2 tạ phân chuồng), có bổ sung thêm chế phẩm Penac P (gói màu vàng, 1-2 gói/tấn phân, có tác dụng kích thích vi sinh vật có ích phát triển, hạn chế vi sinh vật có hại). Trộn đều các loại phân với nhau, chất thành đống có độ cao 1,5-2m, đường kính tuỳ số lượng phân đem ủ. Nén chặt, trát một lớp bùn nhão kín toàn bộ đống phân, trên đỉnh đống phân để chừa một lỗ hình tròn có đường kính 20–25&nbsp;cm để đổ nước tiểu, nước phân bổ sung (15-20 ngày/lần), làm mái che mưa cho đống phân ủ. Sau 40-50 ngày (vụ hè) hoặc 50-60 ngày (vụ đông) đống phân chuồng hoàn toàn hoai mục, phân tơi xốp, không có mùi hôi thối, đem bón cho cây trồng rất tốt.


==== Kỹ thuật ủ chìm ====
== Các loại ==
[[Tập_tin:Skatole_structure.svg|phải|nhỏ|Skatole là nguyên nhân gây ra mùi hôi thối của phân.]]
Chọn đất nơi cao ráo, đào hố ủ sâu: 1,0-1,5m, đường kính hố ủ: 1,5-3m (tuỳ lượng phân cần ủ). Đáy và phần chìm của hố ủ được lót bằng nilon hay lá chuối tươi để chống nước ngầm xâm nhập hoặc nước phân chảy đi, rồi tiến hành ủ phân chuồng, phân bắc, phân xanh vào hố đã chuẩn bị, như đã trình bày ở phần trên.
Vào [[thế kỷ 21]], có ba loại phân bón chính được sử dụng trong quản lý đất:


==== Kỹ thuật ủ phân xanh ====
=== Phân động vật ===
[[Tập_tin:Manure_pools_in_Haikou_01.jpg|nhỏ|Hồ chứa phân bò trộn với nước, phổ biến ở vùng nông thôn tỉnh [[Hải Nam]], [[Trung Quốc]].]]
Cần có phân men là phân chuồng tươi (tỷ lệ 15-20%)+ phân vi sinh Sông Gianh hoặc supe lân (tỷ lệ 3-5%), có bổ sung thêm chế phẩm EM, Penac P (tỷ lệ như phần trên). Thân lá cây xanh được chặt ngắn thành đoạn dài 30–40&nbsp;cm, chất thành từng lớp dày 0,5-0,6m lại rắc một lớp phân men, tưới thêm nước dải, nước phân chuồng đảm bảo độ ẩm đống phân 75-80%, nén chặt. Sau đó trát kín toàn bộ đống phân bằng một lớp bùn nhão, để lỗ tưới nước ở đỉnh đống phân, cứ khoảng 15-20 ngày lại tưới bổ sung nước để duy trì độ ẩm sau đó trát kín lại. Khoảng 35-40 ngày sau ủ, ta tiến hành đảo đều đống phân, bổ sung nước cho đủ ẩm, lại nén chặt, trát bùn kín, sau khoảng 25-30 ngày là phân hoàn toàn hoai mục, sử dụng được.
Hầu hết phân động vật bao gồm phân. Các dạng phân động vật phổ biến bao gồm phân chuồng (FYM) hoặc phân hầm (phân lỏng).<ref>{{Ullmann|doi=10.1002/14356007.n10_n01|title=Fertilizers, 2. Types|year=2009|last1=Dittmar|first1=Heinrich|last2=Drach|first2=Manfred|last3=Vosskamp|first3=Ralf|last4=Trenkel|first4=Martin E.|last5=Gutser|first5=Reinhold|last6=Steffens|first6=Günter|isbn=978-3527306732}}</ref> Phân chuồng (FYM) cũng chứa vật liệu thực vật (thường là rơm rạ), được sử dụng làm chất độn chuồng cho vật nuôi và đã hấp thụ phân và nước tiểu. Phân nông nghiệp ở dạng lỏng, được gọi là phân hầm, được sản xuất bởi các hệ thống chăn nuôi thâm canh hơn, nơi sử dụng bê tông hoặc thanh slats thay vì chất độn chuồng bằng rơm rạ. Phân từ các loài động vật khác nhau có chất lượng khác nhau và yêu cầu tỷ lệ bón khác nhau khi sử dụng làm phân bón. Ví dụ, phân ngựa, phân bò, phân lợn, phân cừu, phân gà, phân gà tây, phân thỏ và phân guano từ chim biển và dơi đều có đặc tính khác nhau.<ref>{{cite web|url=https://h2g2.com/edited_entry/A2339624|title=Manure|date=July 15, 2010|publisher=[[h2g2]]|access-date=23 July 2017}}</ref> Ví dụ, phân cừu giàu nitơ và kali, trong khi phân lợn tương đối thấp cả hai. Ngựa chủ yếu ăn cỏ và một số loại cỏ dại nên phân ngựa có thể chứa hạt cỏ và cỏ dại, vì ngựa không tiêu hóa hạt giống theo cách mà gia súc làm. Phân bò là một nguồn nitơ và carbon hữu cơ tốt.<ref name="Bernal">{{cite journal|last1=Bernal|first1=M.P.|last2=Alburquerque|first2=J.A.|last3=Moral|first3=R.|date=November 2009|title=Composting of animal manures and chemical criteria for compost maturity assessment. A review|journal=Bioresource Technology|volume=100|issue=22|pages=5444–5453|doi=10.1016/j.biortech.2008.11.027|pmid=19119002}}</ref> Phân gà, đến từ một con chim, rất giàu nitơ và phốt pho và được đánh giá cao vì cả hai đặc tính này.<ref name="Bernal" /><ref name="Lustosa">{{cite journal|last1=Lustosa Filha|first1=Jose|last2=Penido|first2=Evanise|last3=Castro|first3=Patricia|last4=Silva|first4=Carlos|last5=Melo|first5=Leonidas|date=September 4, 2017|title=Co-pyrolysis of poultry litter and phosphate and magnesium generates alternative slow-release fertilizer suitable for tropical soils|journal=ACS Sustainable Chemistry & Engineering|volume=5|issue=10|pages=9043–9052|doi=10.1021/acssuschemeng.7b01935}}</ref>


Phân động vật có thể bị pha tạp hoặc nhiễm bẩn với các sản phẩm động vật khác, chẳng hạn như len (shoddy và các loại lông khác), lông vũ, máu và xương. Thức ăn chăn nuôi có thể bị trộn lẫn với phân do bị đổ. Ví dụ, gà thường được cho ăn bột thịt và xương, một sản phẩm động vật, có thể bị trộn lẫn với phân gà.
=== Ủ hoai mục ===
Ủ hoai mục là phương pháp chuyển phân từ trạng thái hữu cơ thành vô cơ cây mới hấp thụ được. Phân trước khi mang ủ là các chất hữu cơ nếu bón cho cây thì cây khó hấp thụ mà trong phân mang mầm bệnh, cỏ dại cây sẽ dễ bị nhiễm bệnh. Nếu được ủ hoai mục các chất hữu cơ sẽ phân huỷ và chuyển thành dạng vô cơ khi đó phân sẽ "sạch" hơn. Có 2 phương pháp ủ phân


==== Ủ nóng ====
=== Phân trộn ===
{{Main|Phân trộn}}
Với dạng phân ít chất xơ như phân lợn phân trâu bò nên ủ theo phương pháp ủ nóng:
[[Tập_tin:NRCSAR02028_-_Arkansas_(239)(NRCS_Photo_Gallery).jpg|nhỏ|Compost containing turkey manure and wood chips from bedding material is dried and then applied to pastures for fertilizer.]]
Trộn đều phân với lân hoặc vôi, vun thánh đống cao 0,5 – 0,6 m to chừng 0,8 – 1m sau đó dùng xẻng nén phân và dùng rơm rạ phủ lên trên
Phân compost là tàn dư phân hủy của vật liệu hữu cơ. Nó thường có nguồn gốc từ thực vật, nhưng thường bao gồm một số phân động vật hoặc chất độn chuồng.


Lợi ích của phân ủ bao gồm cung cấp chất dinh dưỡng cho cây trồng dưới dạng phân bón, hoạt động như một chất điều hòa đất, tăng hàm lượng mùn hoặc axit humic trong đất và đưa vào các vi sinh vật có lợi giúp ức chế mầm bệnh trong đất và giảm bệnh do đất gây ra.
⚫
==== Ủ nguội ====
Với phân nhiều chất xơ nên dùng phương pháp ủ nguội: Rải một lớp phân 10 – 15&nbsp;cm rắc một lớp [[phốtpho|lân]] hoặc [[vôi bột]] nén chặt đống phân rồi trát một lớp bùn dày 1 – 2&nbsp;cm chỉ chừa một lỗ ở đỉnh. Ủ 3- 4 tháng [[hoai]] là dùng được.


Ở cấp độ đơn giản nhất, việc ủ phân yêu cầu thu thập hỗn hợp "chất xanh" (rác xanh) và "chất nâu" (rác nâu). Chất xanh là những vật liệu giàu nitơ, chẳng hạn như lá, cỏ và rác thực phẩm. Chất nâu là vật liệu gỗ giàu carbon, chẳng hạn như thân cây, giấy và vụn gỗ.<ref name=":4">{{cite web |last= |first= |date=17 April 2013 |title=Reduce, Reuse, Recycle - US EPA |url=https://www.epa.gov/recycle/composting-home |url-status=live |archive-url=https://web.archive.org/web/20170208003610/https://www.epa.gov/recycle/composting-home |archive-date=8 February 2017 |access-date=12 July 2021 |website=US EPA}}</ref><ref>{{Cite journal |last1=Kögel‐Knabner |first1=Ingrid |last2=Zech |first2=Wolfgang |last3=Hatcher |first3=Patrick G. |date=1988 |title=Chemical composition of the organic matter in forest soils: The humus layer |url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/jpln.19881510512 |journal=Zeitschrift für Pflanzenernährung und Bodenkunde |language=en |volume=151 |issue=5 |pages=331–340 |doi=10.1002/jpln.19881510512 |issn=0044-3263}}</ref><ref>{{Cite web|date=16 October 2019|title=Do Biodegradable Items Degrade in Landfills?|url=https://www.thoughtco.com/do-biodegradable-items-really-break-down-1204144|url-status=live|access-date=2021-07-13|website=ThoughtCo|language=en|archive-date=9 June 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20210609123954/https://www.thoughtco.com/do-biodegradable-items-really-break-down-1204144}}</ref> Các vật liệu phân hủy thành mùn trong một quá trình kéo dài nhiều tháng.<ref>{{Cite journal|last1=Kögel‐Knabner|first1=Ingrid|last2=Zech|first2=Wolfgang|last3=Hatcher|first3=Patrick G.|date=1988|title=Chemical composition of the organic matter in forest soils: The humus layer|url=https://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1002/jpln.19881510512|journal=Zeitschrift für Pflanzenernährung und Bodenkunde|language=en|volume=151|issue=5|pages=331–340|doi=10.1002/jpln.19881510512|issn=0044-3263}}</ref> Ủ phân có thể là một quá trình nhiều bước, được theo dõi chặt chẽ với các đầu vào được đo lường của nước, không khí và vật liệu giàu [[carbon]] và [[nitơ]]. Quá trình phân hủy được hỗ trợ bằng cách cắt nhỏ vật liệu thực vật, thêm nước và đảm bảo thông khí thích hợp bằng cách thường xuyên lật hỗn hợp trong một quy trình sử dụng đống mở hoặc "windrows".<ref name=":4" /><ref name=":5">{{Cite web|url=http://web.extension.illinois.edu/homecompost/science.cfm|title=The Science of Composting|website=Composting for the Homeowner|publisher=University of Illinois|archive-url=https://web.archive.org/web/20160217221013/http://web.extension.illinois.edu/homecompost/science.cfm|archive-date=17 February 2016|url-status=dead}}</ref> [[Nấm]], [[giun đất]] và các loài ăn sâu bọ khác tiếp tục phân hủy vật liệu hữu cơ. [[Vi khuẩn]] và nấm hiếu khí quản lý quá trình hóa học bằng cách chuyển đổi đầu vào thành nhiệt, [[carbon dioxide]] và [[Amoni|ion amoni.]]
=== Sản xuất phân ủ tại hộ gia đình ===
[[Tập_tin:Composter_(compost_bin)_made_from_hollow_log_(Kõrvemaa,_Estonia,_2023).png|nhỏ|Composter made from a hollow log]]
Sử dụng các loại phân bón hữu cơ như phân chuồng, phân xanh, phân ủ thay thế một phần phân hóa học để bón cho cây trồng, vừa giúp tăng năng suất cây trồng, đồng thời góp phần cải tạo đất, giải quyết được vấn đề rác thải sinh hoạt, bảo vệ được môi trường sinh thái rất tốt. Sản xuất phân ủ tại chỗ sẽ tận dụng được nguồn nguyên vật liệu rẻ tiền của địa phương, giảm được chi phí trong sản xuất nông nghiệp.
Ủ phân là một phần quan trọng của việc quản lý chất thải, vì thực phẩm và các vật liệu ủ phân khác chiếm khoảng 20% lượng chất thải trong bãi chôn lấp, và do điều kiện kỵ khí, những vật liệu này mất nhiều thời gian hơn để phân hủy sinh học trong bãi chôn lấp.<ref>{{Cite web|url=https://www.thoughtco.com/do-biodegradable-items-really-break-down-1204144|title=Do Biodegradable Items Degrade in Landfills?|date=16 October 2019|website=ThoughtCo|language=en|archive-url=https://web.archive.org/web/20210609123954/https://www.thoughtco.com/do-biodegradable-items-really-break-down-1204144|archive-date=9 June 2021|url-status=live|access-date=2021-07-13}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.epa.gov/sustainable-management-food/reducing-impact-wasted-food-feeding-soil-and-composting|title=Reducing the Impact of Wasted Food by Feeding the Soil and Composting|date=2015-08-12|website=Sustainable Management of Food|publisher=US EPA|language=en|archive-url=https://web.archive.org/web/20190415103259/https://www.epa.gov/sustainable-management-food/reducing-impact-wasted-food-feeding-soil-and-composting|archive-date=15 April 2019|url-status=live|access-date=2021-07-13}}</ref> Ủ phân là một giải pháp thay thế thân thiện với [[môi trường]] hơn so với việc sử dụng vật liệu hữu cơ cho bãi chôn lấp vì ủ phân làm giảm phát thải [[methane]] do điều kiện yếm khí và mang lại lợi ích kinh tế và [[môi trường]].<ref>{{Cite web|url=https://www.agric.wa.gov.au/climate-change/composting-avoid-methane-production|title=Composting to avoid methane production|date=2021-10-15|website=www.agric.wa.gov.au|language=en|archive-url=https://web.archive.org/web/20180909103755/https://www.agric.wa.gov.au/climate-change/composting-avoid-methane-production|archive-date=9 September 2018|url-status=live|access-date=2021-11-16}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://regeneration.org/nexus/compost|title=Compost|website=Regeneration.org|language=en|access-date=2022-10-21}}</ref> Ví dụ, phân ủ cũng có thể được sử dụng để cải tạo đất và dòng suối, xây dựng vùng đất ngập nước và che phủ bãi chôn lấp.


[[Phân người]], đôi khi được gọi là "humanure" trong bối cảnh ủ phân,<ref>{{cite web|url=https://modernfarmer.com/2017/03/humanure-next-frontier-composting/|title=Humanure: The Next Frontier in Composting|last=Barth|first=Brian|date=7 March 2017|work=Modern Farmer}}</ref><ref>{{cite web|url=https://www.theguardian.com/environment/2009/may/12/humanure-composting-toilets|title=Humanure: the end of sewage as we know it?|date=12 May 2009|work=Grist|via=[[The Guardian]]}}</ref> có thể được thêm vào như một đầu vào cho quá trình ủ phân vì nó là một vật liệu hữu cơ giàu chất dinh dưỡng. [[Nitơ]], đóng vai trò như một khối xây dựng cho các axit amin thực vật quan trọng, được tìm thấy trong chất thải rắn của con người. <ref>{{Cite web|url=https://extension.missouri.edu/publications/wq259|title=Nitrogen in the Plant|website=extension.missouri.edu|language=en|access-date=2023-01-12}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://www.news-medical.net/news/20200602/Human-waste-could-be-used-to-create-nitrogen-rich-fertilizer.aspx|title=Human waste could be used to create nitrogen-rich fertilizer|date=2020-06-02|website=News-Medical.net|language=en|access-date=2023-01-12}}</ref> [[Phốt pho]], giúp cây chuyển hóa ánh sáng mặt trời thành năng lượng dưới dạng ATP, có thể được tìm thấy trong chất thải lỏng của c[[on người]].<ref>{{Cite web|url=https://wa.kaiserpermanente.org/kbase/topic.jhtml?docId=hw202342|title=Phosphate in Urine|website=wa.kaiserpermanente.org|access-date=2023-01-12}}</ref> <ref>{{Cite web|url=https://www.aces.edu/blog/topics/crop-production/phosphorus-basics-deficiency-symptoms-sufficiency-ranges-and-common-sources/|title=Phosphorus Basics: Deficiency Symptoms, Sufficiency Ranges, and Common Sources|website=Alabama Cooperative Extension System|language=en-US|access-date=2023-01-12}}</ref>
Sản xuất phân ủ gồm có 2 giai đoạn: Sản xuất đất men và sau đó sử dụng đất men để sản xuất phân ủ.


Chất thải rắn của [[con người]] có thể được thu thập trực tiếp trong các nhà vệ sinh ủ phân hoặc gián tiếp dưới dạng bùn thải sau khi được xử lý trong [[nhà máy xử lý nước thải]]. Cả hai quy trình đều yêu cầu thiết kế có năng lực, vì cần quản lý các rủi ro tiềm ẩn về sức khỏe. Trong trường hợp ủ phân tại nhà, một loạt các vi sinh vật, bao gồm [[vi khuẩn]], [[vi rút]] và [[Giun|giun ký sinh]], có thể có mặt trong phân và việc xử lý không đúng cách có thể gây ra rủi ro đáng kể cho sức khỏe.<ref>{{cite journal|last1=Domingo|first1=J. L.|last2=Nadal|first2=M.|date=August 2012|title=Domestic waste composting facilities: a review of human health risks.|journal=Environment International|volume=35|issue=2|pages=382–9|doi=10.1016/j.envint.2008.07.004|pmid=18701167}}</ref> Đối với các cơ sở xử lý nước thải quy mô lớn thu gom nước thải từ nhiều nguồn dân cư, [[thương mại]] và [[công nghiệp]], có những cân nhắc bổ sung. Bùn thải lắng được ủ, được gọi là biosolids, có thể bị nhiễm bẩn với nhiều loại kim loại và hợp chất dược phẩm..<ref>{{cite journal|last1=Kinney|first1=Chad A.|last2=Furlong|first2=Edward T.|last3=Zaugg|first3=Steven D.|last4=Burkhardt|first4=Mark R.|last5=Werner|first5=Stephen L.|last6=Cahill|first6=Jeffery D.|last7=Jorgensen|first7=Gretchen R.|date=December 2006|title=Survey of Organic Wastewater Contaminants in Biosolids Destined for Land Application †|url=https://pubs.acs.org/doi/10.1021/es0603406|journal=Environmental Science & Technology|volume=40|issue=23|pages=7207–7215|bibcode=2006EnST...40.7207K|doi=10.1021/es0603406|pmid=17180968|archive-url=https://web.archive.org/web/20210414130639/https://pubs.acs.org/doi/10.1021/es0603406|archive-date=14 April 2021|access-date=2 January 2021|url-status=live}}</ref><ref>{{cite journal|last1=Morera|first1=M T|last2=Echeverría|first2=J.|last3=Garrido|first3=J.|date=1 November 2002|title=Bioavailability of heavy metals in soils amended with sewage sludge|url=https://cdnsciencepub.com/doi/abs/10.4141/S01-072|journal=Canadian Journal of Soil Science|volume=82|issue=4|pages=433–438|doi=10.4141/S01-072|archive-url=https://web.archive.org/web/20210713211355/https://cdnsciencepub.com/doi/abs/10.4141/S01-072|archive-date=13 July 2021|access-date=2 January 2021|hdl-access=free|hdl=2454/10748|url-status=live}}</ref> Việc xử lý biosolids không đủ cũng có thể dẫn đến các vấn đề khi vật liệu được bón lên đất.<ref>{{cite news|date=13 October 2011|title='Humanure' dumping sickens homeowner|publisher=Renfrew Mercury|url=https://www.insideottawavalley.com/community-story/3800586--humanure-dumping-sickens-homeowner/|access-date=2 January 2021|archive-url=https://web.archive.org/web/20151110103646/https://www.insideottawavalley.com/community-story/3800586--humanure-dumping-sickens-homeowner/|archive-date=10 November 2015}}</ref>
==== Sản xuất đất men====
Để sản xuất 1 tấn đất men cần chuẩn bị một số nguyên liệu theo tỷ lệ sau: 50&nbsp;kg vi khuẩn gốc. Vi khuẩn gốc là những vi sinh vật có ích có khả năng phân giải các phế thải động, thực vật thành mùn. Để sản xuất 1 tấn đất men cần bổ sung 3&nbsp;kg đường và đủ nước để tạo độ ẩm 25-30%.


[[Nước tiểu]] có thể được cho vào đống phân ủ hoặc sử dụng trực tiếp làm [[phân bón]].<ref>{{Cite web|url=http://esa.un.org/iys/docs/san_lib_docs/ESR2web%5B1%5D.pdf|title=Stockholm Environment Institute - EcoSanRes - Guidelines on the Use of Urine and Feces in Crop Production|archive-url=https://web.archive.org/web/20101230041356/http://esa.un.org/iys/docs/san_lib_docs/ESR2web%5b1%5d.pdf|archive-date=30 December 2010|url-status=dead|access-date=14 July 2010}}</ref> Thêm [[nước tiểu]] vào phân ủ có thể làm tăng nhiệt độ, do đó có thể tăng khả năng tiêu diệt mầm bệnh và hạt giống không mong muốn. Không giống như phân, nước tiểu không thu hút ruồi truyền bệnh (như ruồi nhà hoặc ruồi xanh), và nó không chứa các mầm bệnh cứng cáp nhất, chẳng hạn như trứng giun ký sinh.<ref>{{cite journal|last1=Trimmer|first1=J.T.|last2=Margenot|first2=A.J.|last3=Cusick|first3=R.D.|last4=Guest|first4=J.S.|date=2019|title=Aligning Product Chemistry and Soil Context for Agronomic Reuse of Human-Derived Resources|journal=Environmental Science and Technology|volume=53|issue=11|pages=6501–6510|bibcode=2019EnST...53.6501T|doi=10.1021/acs.est.9b00504|pmid=31017776|s2cid=131775180}}</ref>
Trộn đều các nguyên liệu nói trên với vi khuẩn gốc, cám gạo, đất khô. Đối với đường thì hòa tan trong nước, rải đều vào hỗn hợp và đảo đều thành nhiều lớp, nhiều lần. Đường và cám là những chất dinh dưỡng để nuôi sống vi sinh vật; cung cấp nước nhằm tạo đủ độ ẩm thuận lợi để vi sinh vật tồn tại và phát triển. Để kiểm tra độ ẩm đạt khoảng 25-30% làm như sau: Lấy một nắm hỗn hợp nắm chặt tay, khi thả ra mà hỗn hợp vẫn giữ được nguyên hình của nó, nhưng nếu đụng nhẹ vào thì tơi ra là độ ẩm đạt yêu cầu. Sau khi trộn đều dùng nilon phủ kín đống ủ trong vòng 48 giờ. Trong thời gian này cần đảo đống ủ 2-3 lần để cung cấp oxy và tưới thêm nước, nhằm giúp vi sinh vật hoạt động, sinh sôi nảy nở.


=== Phân xanh ===
Sau 48 giờ ủ, người ta được sản phẩm đất men. Quá trình sản xuất đất men được hiểu như quá trình nhân giống vi sinh vật dùng để sản xuất phân ủ cho bước tiếp theo.
[[Phân xanh]] là những loại cây trồng được trồng với mục đích chính là cày cuốc, do đó tăng độ phì nhiêu cho đất thông qua việc kết hợp chất dinh dưỡng và chất hữu cơ vào đất. Các loại cây [[họ đậu]] như cỏ ba lá thường được sử dụng cho việc này, vì chúng cố định nitơ bằng vi khuẩn Rhizobia trong các nốt chuyên biệt ở cấu trúc rễ.


Các loại vật liệu thực vật khác được sử dụng làm phân xanh bao gồm nội dung của dạ cỏ của động vật nhai lại bị giết mổ, [[ngũ cốc]] đã qua sử dụng (còn sót lại từ việc ủ bia) và tảo biển.
==== Sản xuất phân ủ ====
Khác với làm đất men, sản xuất phân ủ cần có các nguyên liệu như: Đất men, phế thải thực vật, cám gạo, phân gia súc. Để sản xuất 1 tấn phân ủ cần các nguyên liệu kể trên với khối lượng và tỷ lệ như sau: 50&nbsp;kg đất men, 600&nbsp;kg phế thải thực vật, 250&nbsp;kg phân gia súc, 60&nbsp;kg cám gạo. Ngoài ra cũng cần bổ sung thêm 3&nbsp;kg đường được hòa tan vào nước để tạo độ ẩm 30-35%. Cũng giống như quá trình làm đất men ta tiến hành trộn đều đất men, cám gạo, lá cây khô hoặc có thể sử dụng lá rau già, hoa quả hư thối cũng được. Sau đó tiếp tục bổ sung phân gia súc vào và rắc đường đã được hòa tan trong nước. Đảo đều và dùng bao tải nilon phủ kín. Quá trình tạo phân ủ kéo dài khoảng 2 tháng. Trong quá trình ủ phải đảo thường xuyên, khoảng 1 tuần/lần để bổ sung thêm oxy và nước cho các vi sinh vật trong đống ủ tồn tại và phát triển. Nên bố trí ủ phân nơi cao ráo gần nơi trồng trọt để đỡ công vận chuyển và tiện sử dụng, tránh được mùi hôi trong quá trình phân ủ đang phân giải.


Việc quản lý phân xanh không đúng cách hoặc không có đầu vào hóa học bổ sung có thể hạn chế sản lượng cây trồng. Trộn phân xanh vào đất mà không có đủ thời gian trước khi trồng cây trồng có thể ngăn chặn dòng chảy của nitơ (khử nitơ). Khi nitơ ngừng chảy, sẽ không có đủ chất dinh dưỡng cho vụ trồng cây tiếp theo<ref name=":0222">{{Cite journal|last=Fageria|first=N. K.|date=2007-05-07|title=Green Manuring in Crop Production|url=https://doi.org/10.1080/01904160701289529|journal=Journal of Plant Nutrition|volume=30|issue=5|pages=691–719|doi=10.1080/01904160701289529|issn=0190-4167|s2cid=93807349}}</ref>.
==== Cách sử dụng phân ủ ====
Loại phân ủ này dùng bón cho các cây trồng rất tốt vì có đầy đủ chất dinh dưỡng có tỷ lệ C/N cân đối, hợp lý từ 20 đến 25%. Cũng có thể phối trộn thêm lượng lân, kali theo yêu cầu của từng loại cây trồng để bón lót hoặc bón thúc cho rau, màu, cây ăn quả đều rất tốt, cho hiệu quả cao.


Các hệ thống canh tác có thời gian sinh trưởng ngắn cho phân xanh thường không hiệu quả. Nông dân phải cân nhắc chi phí của phân xanh với năng suất của chúng để xác định tính phù hợp<ref name=":12sss">{{Cite journal|last1=Becker|first1=M.|last2=Ladha|first2=J. K.|last3=Ali|first3=M.|date=1995-07-01|title=Green manure technology: Potential, usage, and limitations. A case study for lowland rice|url=https://doi.org/10.1007/BF00032246|journal=Plant and Soil|language=en|volume=174|issue=1|pages=181–194|doi=10.1007/BF00032246|issn=1573-5036|s2cid=28306230}}</ref>.
=== Sản xuất phân xanh từ cây lục bình ở hộ gia đình ===

Phân bón từ lục bình dễ làm và thường được áp dụng ở quy mô hộ gia đình.
== Công dụng ==
Cách ủ phân hữu cơ với nấm Trichoderma: nguyên liệu gồm rơm, cỏ, lục bình, lá cây, các chất thải hữu cơ khác...và phân chuồng hoai (đã mất mùi hôi). Phân hữu cơ gom thành đống: đáy 2x2m, cao 1-1,5m; tưới nước vừa đủ ẩm (nắm chặt vừa rịn nước), dùng chân đạp cho đống hữu cơ nén dẻ xuống. Chủng nấm Trichoderma với liều lượng khoảng 1&nbsp;kg/m3, sau đó dùng bạt ni lông đậy kín lại để giữ ẩm và tưới nước bổ sung hàng tuần. Khoảng 3 tuần giở bạt và đảo ngược đống ủ, đậy kín lại. Trung bình thì ủ từ 1,5 - 2 tháng là có thể sử dụng được. Mỗi đống phân ủ có thể bón cho khoảng 10-20 cây ăn trái trưởng thành.

Ngoài ra, khi ủ có thể bổ sung thêm 1% vôi hay 1,5% lân để làm giúp hữu cơ phân hủy nhanh, rút ngắn thời gian ủ.
=== Phân động vật ===
[[Tập_tin:Misthaufen16.JPG|nhỏ|Pile of animal manure on a wall.]]
Phân chuồng động vật, chẳng hạn như [[phân gà]] và [[phân bò]], đã được sử dụng hàng thế kỷ làm phân bón cho [[nông nghiệp]]. Nó có thể cải thiện cấu trúc đất (kết tụ) để đất giữ được nhiều [[chất dinh dưỡng]] và nước hơn, do đó đất trở nên màu mỡ hơn. Phân chuồng động vật cũng khuyến khích hoạt động của [[vi sinh vật]] trong đất, giúp thúc đẩy cung cấp vi lượng khoáng cho đất, cải thiện dinh dưỡng cho cây trồng. Nó cũng chứa một số nitơ và các chất dinh dưỡng khác giúp cây trồng phát triển.<ref>{{Cite journal|last1=Das|first1=Suvendu|last2=Jeong|first2=Seung Tak|last3=Das|first3=Subhasis|last4=Kim|first4=Pil Joo|date=2017|title=Composted Cattle Manure Increases Microbial Activity and Soil Fertility More Than Composted Swine Manure in a Submerged Rice Paddy|journal=Frontiers in Microbiology|volume=8|pages=1702|doi=10.3389/fmicb.2017.01702|issn=1664-302X|pmc=5591829|pmid=28928727|doi-access=free}}</ref>

Mùi hôi là một vấn đề rõ ràng và đáng kể đối với phân chuồng động vật. Các thành phần trong phân lợn bao gồm các [[axit carboxylic]] có trọng lượng phân tử thấp như [[axit acetic]], [[propionic]], [[butyric]] và [[valeric]]. Các thành phần khác bao gồm skatole và [[trimethylamine]].<ref>{{cite journal|last1=Ni|first1=Ji-Qin|last2=Robarge|first2=Wayne P.|last3=Xiao|first3=Changhe|last4=Heber|first4=Albert J.|year=2012|title=Volatile organic compounds at swine facilities: A critical review|journal=Chemosphere|volume=89|issue=7|pages=769–788|bibcode=2012Chmsp..89..769N|doi=10.1016/j.chemosphere.2012.04.061|pmid=22682363}}</ref>

Phân chuồng động vật có mùi đặc biệt khó chịu (như phân lợn từ chăn nuôi thâm canh) thường được tiêm trực tiếp vào đất để giảm lượng mùi phát ra. Phân lợn và bò thường được rải trên cánh đồng bằng máy rải phân chuồng. Do hàm lượng protein trong [[chất hữu cơ]] tương đối thấp, phân [[động vật ăn cỏ]] có mùi nhẹ hơn phân của động vật ăn thịt hoặc động vật ăn tạp. Tuy nhiên, phân loãng động vật ăn cỏ đã trải qua quá trình lên men kỵ khí có thể phát triển mùi khó chịu hơn và đây có thể là vấn đề ở một số vùng nông nghiệp. Phân gia cầm có hại cho cây trồng khi còn tươi, nhưng sau một thời gian ủ phân thì sẽ là loại phân bón có giá trị.<ref>{{cite journal|author=Thomas Bass, Julia Dafoe, and Joel Schumacher|title=Manure Composting for Livestock & Poultry Production|url=http://msuextension.org/publications/AgandNaturalResources/MT201206AG.pdf|journal=MontGuide|volume=MT201206AG Reviewed 4/17}}</ref>

Phân chuồng cũng được ủ và đóng bao thương mại và được bán như một chất cải thiện đất.<ref>{{Cite journal|last1=Wortman|first1=Sam E.|last2=Holmes|first2=Ashley A.|last3=Miernicki|first3=Elizabeth|last4=Knoche|first4=Kaelyn|last5=Pittelkow|first5=Cameron M.|date=2017-07-08|title=First-Season Crop Yield Response to Organic Soil Amendments: A Meta-Analysis|journal=Agronomy Journal|language=en|volume=109|issue=4|page=1210|doi=10.2134/agronj2016.10.0627|issn=0002-1962|doi-access=free}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://wimastergardener.org/article/using-manure-in-the-home-garden/|title=Using Manure in the Home Garden|archive-url=https://web.archive.org/web/20201026051128/https://wimastergardener.org/article/using-manure-in-the-home-garden/|archive-date=2020-10-26|url-status=dead|access-date=2019-07-06}}</ref>

Vào năm 2018, các nhà khoa học [[Áo]] đã đưa ra một phương pháp sản xuất giấy từ phân voi và phân bò.<ref>{{cite press release|date=March 21, 2018|title=Elephant and cow manure for making paper sustainably|url=https://www.sciencedaily.com/releases/2018/03/180321090944.htm|publisher=[[Science Daily]]|access-date=March 30, 2018}}</ref>

Phân động vật khô được sử dụng làm nhiên liệu ở nhiều quốc gia trên [[thế giới]]. Phân động vật khô đã được sử dụng từ thời tiền sử,<ref name="Mlekuž2009">{{cite journal|last1=Mlekuž|first1=Dimitrij|year=2009|title=The materiality of dung: the manipulation of dung in Neolithic Mediterranean caves|journal=Documenta Praehistorica|volume=36|pages=219–225|doi=10.4312/dp.36.14|issn=1854-2492|doi-access=free}}</ref> bao gồm ở Ba Tư cổ đại<ref name="academia1">{{cite journal|last=Miller|first=Naomi|date=1 January 1984|title=The use of dung as fuel: an ethnographic example and an archaeological application &#124; Naomi Miller|url=https://www.academia.edu/1163075|journal=Paléorient|publisher=Academia.edu|volume=10|issue=2|pages=71–79|doi=10.3406/paleo.1984.941|accessdate=11 October 2012}}</ref> và Anh Quốc đầu thời hiện đại.<ref>{{Cite book|url=https://www.visionofbritain.org.uk/travellers/Fiennes/20|title=Through England on a Side Saddle in the Time of William and Mary|last=Fiennes|first=Celia|publisher=Field & Tuer, The Leadenhall Press, E.C.|year=1888|editor-last=Griffiths|origyear=1702}}</ref> Ở [[Guinea Xích đạo]], bằng chứng khảo cổ đã được tìm thấy về việc sử dụng phân động vật và phân người làm nhiên liệu, và các ghi chép trong Kinh thánh cũng chỉ ra rằng phân động vật và phân người đã được sử dụng làm nhiên liệu.<ref>The Bible Ezekiel 4:12 And you shall eat it as barley cakes, and you shall bake it with dung that comes out of man. http://bibleapps.com/ezekiel/4-12.htm</ref><ref name="MudwayDuggan2005">{{cite journal|last1=Mudway|first1=Ian S|last2=Duggan|first2=Sean T|last3=Venkataraman|first3=Chandra|last4=Habib|first4=Gazala|last5=Kelly|first5=Frank J|last6=Grigg|first6=Jonathan|year=2005|title=Combustion of dried animal dung as biofuel results in the generation of highly redox active fine particulates|journal=Particle and Fibre Toxicology|volume=2|issue=1|pages=6|doi=10.1186/1743-8977-2-6|issn=1743-8977|pmc=1262769|pmid=16202154|doi-access=free}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.fs.fed.us/woodybiomass/documents/Yakima_County_Biomass_Report.pdf|title=Biomass Report, Yakima County Public Works Solid Waste Division|accessdate=11 October 2012}}</ref>

⚫
==== Vấn đề ====
[[Tập_tin:ASC_Leiden_-_W.E.A._van_Beek_Collection_-_Dogon_agriculture_05_-_The_women_of_a_neighborhood_ward_with_manure_on_their_way_to_the_field_of_one_of_them,_Tireli,_Mali_1990.jpg|nhỏ|The women of a neighborhood ward with manure on their way to the field of one of them, Tireli, Mali 1990]]
Bất kỳ lượng phân chuồng động vật nào cũng có thể là nguồn gây bệnh hoặc vi sinh vật làm hỏng [[thực phẩm]], có thể được mang theo bởi ruồi, gặm nhấm hoặc một loạt các sinh vật trung gian khác và gây bệnh hoặc làm nguy hiểm [[an toàn thực phẩm]].

Trong sử dụng đất nông nghiệp thâm canh, phân chuồng động vật thường không được sử dụng có mục tiêu như phân bón khoáng, do đó, hiệu quả sử dụng nitơ thấp. Phân chuồng động vật có thể trở thành vấn đề về việc sử dụng quá mức ở các khu vực nông nghiệp thâm canh với số lượng gia súc cao và quá ít đất nông nghiệp sẵn có.

Khí nhà kính nitrous oxide có thể được phát ra do đó góp phần vào [[biến đổi khí hậu]].<ref>{{Cite web|url=https://www.agric.wa.gov.au/climate-change/managing-manure-reduce-greenhouse-gas-emissions|title=Managing manure to reduce greenhouse gas emissions|website=www.agric.wa.gov.au|language=en|access-date=2022-04-15}}</ref><ref name="Lynas_2021">{{cite journal|last1=Lynas|first1=Mark|last2=Houlton|first2=Benjamin Z.|last3=Perry|first3=Simon|date=19 October 2021|title=Greater than 99% consensus on human caused climate change in the peer-reviewed scientific literature|journal=[[Environmental Research Letters]]|volume=16|issue=11|page=114005|bibcode=2021ERL....16k4005L|doi=10.1088/1748-9326/ac2966|doi-access=free|s2cid=239032360}}</ref>

===== Kháng sinh chăn nuôi =====
Vào năm 2007, một nghiên cứu của Đại học Minnesota chỉ ra rằng các loại thực phẩm như ngô, rau diếp và khoai tây đã được tìm thấy có tích tụ kháng sinh từ đất được rải phân chuồng động vật có chứa các loại thuốc này.<ref name="UMinn">{{cite web|url=http://www.ens-newswire.com/ens/jul2007/2007-07-12-01.asp|title=Livestock Antibiotics Can End Up in Human Foods|author=Staff|date=2007-07-12|publisher=ENS Newswire|archive-url=https://web.archive.org/web/20070916092217/http://www.ens-newswire.com/ens/jul2007/2007-07-12-01.asp|archive-date=2007-09-16|url-status=dead|access-date=2012-11-14}}</ref><ref>{{Chú thích web|url=https://chephamvisinh.vn/u-phan-huu-co-tai-nha-don-gian-cho-nha-nong/|tựa đề=Cách ủ phân hữu cơ|ngày=2023-07-25|url-status=live|ngày truy cập=2023-09-24}}</ref><ref name="dolliver-2007">{{cite journal|last1=Dolliver|first1=Holly|last2=Kumar|first2=Kuldip|last3=Gupta|first3=Satish|date=July 2007|title=Sulfamethazine Uptake by Plants from Manure-Amended Soil|journal=Journal of Environmental Quality|volume=36|issue=4|pages=1224–1230|doi=10.2134/jeq2006.0266|pmid=17596632}}</ref>

[[Thực phẩm hữu cơ]] có thể có nhiều khả năng hoặc ít khả năng chứa [[kháng sinh]] hơn, tùy thuộc vào nguồn gốc và cách xử lý phân bón. Ví dụ, theo Tiêu chuẩn 4.7.38 của [[Soil Association]], hầu hết [[nông dân]] trồng trọt hữu cơ đều có nguồn phân bón của riêng họ (do đó, thường không chứa dư lượng thuốc), hoặc sử dụng cây phân xanh để tăng độ phì nhiêu cho đất (nếu nông dân hữu cơ sử dụng bất kỳ loại phân bón không hữu cơ nào, thì thường phải ủ hoặc ủ phân để phân hủy bất kỳ dư lượng thuốc nào và loại bỏ bất kỳ vi khuẩn gây bệnh nào - Tiêu chuẩn 4.7.38, tiêu chuẩn canh tác hữu cơ của Soil Association). Mặt khác, như được tìm thấy trong nghiên cứu của [[Đại học Minnesota]], việc không sử dụng phân bón nhân tạo và do đó sử dụng phân bón độc quyền làm phân bón của nông dân hữu cơ có thể dẫn đến tích tụ kháng sinh đáng kể hơn trong [[thực phẩm hữu cơ]].<ref name="UMinn" /><ref name="EU Commission">{{cite web|url=http://ec.europa.eu/agriculture/organic/organic-farming/what-is-organic-farming/organic-certification/index_en.htm|title=Organic certification|date=2014|publisher=European Commission: Agriculture and Rural Development|access-date=10 December 2014}}</ref>


== Gom phân làm phân bón ==
== Gom phân làm phân bón ==
Dòng 62: Dòng 86:


==Chú thích==
==Chú thích==
{{tham khảo|30em}}
{{tham khảo|30em}}{{thể loại Commons|Manure}}
{{Authority control}}

{{sơ khai}}
{{thể loại Commons|Manure}}

[[Thể loại:Nhiên liệu sinh hóa]]
[[Thể loại:Nhiên liệu sinh hóa]]
[[Thể loại:Nông nghiệp]]
[[Thể loại:Nông nghiệp]]

Phiên bản lúc 05:22, ngày 24 tháng 9 năm 2023

Bài này chỉ viết về phân hữu cơ, các từ liên quan đến phân bón xem tại phân bón (định hướng)
Phân động vật thường được trộn với rơm rạ khô để làm phân bón.

Phân hữu cơ là hợp chất hữu cơ dùng làm trong nông nghiệp, hình thành từ phân người, phân động vật, lá và cành cây, than bùn, hay các chất hữu cơ khác thải loại từ nhà bếp. Phân bón giúp tăng thêm độ màu mỡ, độ tơi xốp cho đất bằng cách cung cấp thêm các chất hữu cơ, chất mùn và bổ dưỡng.

Lịch sử

Theo truyền thống Byzantine, phân lợn nói chung không được sử dụng làm phân bón, ngoại trừ cho cây hạnh nhân. Quan điểm này cũng được Columella, một nhà nông học La Mã ghi lại. Tuy nhiên, nhà văn Andalusian thời trung cổ Ibn Bassal và một số nhà văn sau này từ Yemen cũng ghi lại những tác động tiêu cực của phân lợn đối với cây trồng, bao gồm "đốt cháy" cây.

Ibn Bassal đã mô tả một loại phân chuồng hỗn hợp với rơm hoặc quét dọn được trộn lẫn thành "mudaf". Ông cho rằng loại phân này không chỉ được tạo thành từ phân chuồng. Phân quét từ các bồn tắm nóng bao gồm nước tiểu và chất thải của con người, được Ibn Bassal mô tả là khô và mặn, không thích hợp sử dụng làm phân bón trừ khi trộn với phân chuồng.

Ibn Bassal cũng đưa ra hai công thức ủ phân phân bón chim bồ câu ("hamam") và có thể là phân lừa ("himar"). Ông cho rằng nhiệt độ và độ ẩm quá mức của phân chim bồ câu hoạt động tốt cho những cây yếu hơn và ít cứng cáp hơn, đặc biệt là những cây bị ảnh hưởng bởi nhiệt độ lạnh[1].

Các loại

Skatole là nguyên nhân gây ra mùi hôi thối của phân.

Vào thế kỷ 21, có ba loại phân bón chính được sử dụng trong quản lý đất:

Phân động vật

Hồ chứa phân bò trộn với nước, phổ biến ở vùng nông thôn tỉnh Hải Nam, Trung Quốc.

Hầu hết phân động vật bao gồm phân. Các dạng phân động vật phổ biến bao gồm phân chuồng (FYM) hoặc phân hầm (phân lỏng).[2] Phân chuồng (FYM) cũng chứa vật liệu thực vật (thường là rơm rạ), được sử dụng làm chất độn chuồng cho vật nuôi và đã hấp thụ phân và nước tiểu. Phân nông nghiệp ở dạng lỏng, được gọi là phân hầm, được sản xuất bởi các hệ thống chăn nuôi thâm canh hơn, nơi sử dụng bê tông hoặc thanh slats thay vì chất độn chuồng bằng rơm rạ. Phân từ các loài động vật khác nhau có chất lượng khác nhau và yêu cầu tỷ lệ bón khác nhau khi sử dụng làm phân bón. Ví dụ, phân ngựa, phân bò, phân lợn, phân cừu, phân gà, phân gà tây, phân thỏ và phân guano từ chim biển và dơi đều có đặc tính khác nhau.[3] Ví dụ, phân cừu giàu nitơ và kali, trong khi phân lợn tương đối thấp cả hai. Ngựa chủ yếu ăn cỏ và một số loại cỏ dại nên phân ngựa có thể chứa hạt cỏ và cỏ dại, vì ngựa không tiêu hóa hạt giống theo cách mà gia súc làm. Phân bò là một nguồn nitơ và carbon hữu cơ tốt.[4] Phân gà, đến từ một con chim, rất giàu nitơ và phốt pho và được đánh giá cao vì cả hai đặc tính này.[4][5]

Phân động vật có thể bị pha tạp hoặc nhiễm bẩn với các sản phẩm động vật khác, chẳng hạn như len (shoddy và các loại lông khác), lông vũ, máu và xương. Thức ăn chăn nuôi có thể bị trộn lẫn với phân do bị đổ. Ví dụ, gà thường được cho ăn bột thịt và xương, một sản phẩm động vật, có thể bị trộn lẫn với phân gà.

Phân trộn

Bài chi tiết: Phân trộn
Compost containing turkey manure and wood chips from bedding material is dried and then applied to pastures for fertilizer.

Phân compost là tàn dư phân hủy của vật liệu hữu cơ. Nó thường có nguồn gốc từ thực vật, nhưng thường bao gồm một số phân động vật hoặc chất độn chuồng.

Lợi ích của phân ủ bao gồm cung cấp chất dinh dưỡng cho cây trồng dưới dạng phân bón, hoạt động như một chất điều hòa đất, tăng hàm lượng mùn hoặc axit humic trong đất và đưa vào các vi sinh vật có lợi giúp ức chế mầm bệnh trong đất và giảm bệnh do đất gây ra.

Ở cấp độ đơn giản nhất, việc ủ phân yêu cầu thu thập hỗn hợp "chất xanh" (rác xanh) và "chất nâu" (rác nâu). Chất xanh là những vật liệu giàu nitơ, chẳng hạn như lá, cỏ và rác thực phẩm. Chất nâu là vật liệu gỗ giàu carbon, chẳng hạn như thân cây, giấy và vụn gỗ.[6][7][8] Các vật liệu phân hủy thành mùn trong một quá trình kéo dài nhiều tháng.[9] Ủ phân có thể là một quá trình nhiều bước, được theo dõi chặt chẽ với các đầu vào được đo lường của nước, không khí và vật liệu giàu carbon và nitơ. Quá trình phân hủy được hỗ trợ bằng cách cắt nhỏ vật liệu thực vật, thêm nước và đảm bảo thông khí thích hợp bằng cách thường xuyên lật hỗn hợp trong một quy trình sử dụng đống mở hoặc "windrows".[6][10] Nấm, giun đất và các loài ăn sâu bọ khác tiếp tục phân hủy vật liệu hữu cơ. Vi khuẩn và nấm hiếu khí quản lý quá trình hóa học bằng cách chuyển đổi đầu vào thành nhiệt, carbon dioxide và ion amoni.

Composter made from a hollow log

Ủ phân là một phần quan trọng của việc quản lý chất thải, vì thực phẩm và các vật liệu ủ phân khác chiếm khoảng 20% lượng chất thải trong bãi chôn lấp, và do điều kiện kỵ khí, những vật liệu này mất nhiều thời gian hơn để phân hủy sinh học trong bãi chôn lấp.[11][12] Ủ phân là một giải pháp thay thế thân thiện với môi trường hơn so với việc sử dụng vật liệu hữu cơ cho bãi chôn lấp vì ủ phân làm giảm phát thải methane do điều kiện yếm khí và mang lại lợi ích kinh tế và môi trường.[13][14] Ví dụ, phân ủ cũng có thể được sử dụng để cải tạo đất và dòng suối, xây dựng vùng đất ngập nước và che phủ bãi chôn lấp.

Phân người, đôi khi được gọi là "humanure" trong bối cảnh ủ phân,[15][16] có thể được thêm vào như một đầu vào cho quá trình ủ phân vì nó là một vật liệu hữu cơ giàu chất dinh dưỡng. Nitơ, đóng vai trò như một khối xây dựng cho các axit amin thực vật quan trọng, được tìm thấy trong chất thải rắn của con người. [17][18] Phốt pho, giúp cây chuyển hóa ánh sáng mặt trời thành năng lượng dưới dạng ATP, có thể được tìm thấy trong chất thải lỏng của con người.[19] [20]

Chất thải rắn của con người có thể được thu thập trực tiếp trong các nhà vệ sinh ủ phân hoặc gián tiếp dưới dạng bùn thải sau khi được xử lý trong nhà máy xử lý nước thải. Cả hai quy trình đều yêu cầu thiết kế có năng lực, vì cần quản lý các rủi ro tiềm ẩn về sức khỏe. Trong trường hợp ủ phân tại nhà, một loạt các vi sinh vật, bao gồm vi khuẩn, vi rút và giun ký sinh, có thể có mặt trong phân và việc xử lý không đúng cách có thể gây ra rủi ro đáng kể cho sức khỏe.[21] Đối với các cơ sở xử lý nước thải quy mô lớn thu gom nước thải từ nhiều nguồn dân cư, thương mại và công nghiệp, có những cân nhắc bổ sung. Bùn thải lắng được ủ, được gọi là biosolids, có thể bị nhiễm bẩn với nhiều loại kim loại và hợp chất dược phẩm..[22][23] Việc xử lý biosolids không đủ cũng có thể dẫn đến các vấn đề khi vật liệu được bón lên đất.[24]

Nước tiểu có thể được cho vào đống phân ủ hoặc sử dụng trực tiếp làm phân bón.[25] Thêm nước tiểu vào phân ủ có thể làm tăng nhiệt độ, do đó có thể tăng khả năng tiêu diệt mầm bệnh và hạt giống không mong muốn. Không giống như phân, nước tiểu không thu hút ruồi truyền bệnh (như ruồi nhà hoặc ruồi xanh), và nó không chứa các mầm bệnh cứng cáp nhất, chẳng hạn như trứng giun ký sinh.[26]

Phân xanh

Phân xanh là những loại cây trồng được trồng với mục đích chính là cày cuốc, do đó tăng độ phì nhiêu cho đất thông qua việc kết hợp chất dinh dưỡng và chất hữu cơ vào đất. Các loại cây họ đậu như cỏ ba lá thường được sử dụng cho việc này, vì chúng cố định nitơ bằng vi khuẩn Rhizobia trong các nốt chuyên biệt ở cấu trúc rễ.

Các loại vật liệu thực vật khác được sử dụng làm phân xanh bao gồm nội dung của dạ cỏ của động vật nhai lại bị giết mổ, ngũ cốc đã qua sử dụng (còn sót lại từ việc ủ bia) và tảo biển.

Việc quản lý phân xanh không đúng cách hoặc không có đầu vào hóa học bổ sung có thể hạn chế sản lượng cây trồng. Trộn phân xanh vào đất mà không có đủ thời gian trước khi trồng cây trồng có thể ngăn chặn dòng chảy của nitơ (khử nitơ). Khi nitơ ngừng chảy, sẽ không có đủ chất dinh dưỡng cho vụ trồng cây tiếp theo[27].

Các hệ thống canh tác có thời gian sinh trưởng ngắn cho phân xanh thường không hiệu quả. Nông dân phải cân nhắc chi phí của phân xanh với năng suất của chúng để xác định tính phù hợp[28].

Công dụng

Phân động vật

Pile of animal manure on a wall.

Phân chuồng động vật, chẳng hạn như phân gà và phân bò, đã được sử dụng hàng thế kỷ làm phân bón cho nông nghiệp. Nó có thể cải thiện cấu trúc đất (kết tụ) để đất giữ được nhiều chất dinh dưỡng và nước hơn, do đó đất trở nên màu mỡ hơn. Phân chuồng động vật cũng khuyến khích hoạt động của vi sinh vật trong đất, giúp thúc đẩy cung cấp vi lượng khoáng cho đất, cải thiện dinh dưỡng cho cây trồng. Nó cũng chứa một số nitơ và các chất dinh dưỡng khác giúp cây trồng phát triển.[29]

Mùi hôi là một vấn đề rõ ràng và đáng kể đối với phân chuồng động vật. Các thành phần trong phân lợn bao gồm các axit carboxylic có trọng lượng phân tử thấp như axit acetic, propionic, butyric và valeric. Các thành phần khác bao gồm skatole và trimethylamine.[30]

Phân chuồng động vật có mùi đặc biệt khó chịu (như phân lợn từ chăn nuôi thâm canh) thường được tiêm trực tiếp vào đất để giảm lượng mùi phát ra. Phân lợn và bò thường được rải trên cánh đồng bằng máy rải phân chuồng. Do hàm lượng protein trong chất hữu cơ tương đối thấp, phân động vật ăn cỏ có mùi nhẹ hơn phân của động vật ăn thịt hoặc động vật ăn tạp. Tuy nhiên, phân loãng động vật ăn cỏ đã trải qua quá trình lên men kỵ khí có thể phát triển mùi khó chịu hơn và đây có thể là vấn đề ở một số vùng nông nghiệp. Phân gia cầm có hại cho cây trồng khi còn tươi, nhưng sau một thời gian ủ phân thì sẽ là loại phân bón có giá trị.[31]

Phân chuồng cũng được ủ và đóng bao thương mại và được bán như một chất cải thiện đất.[32][33]

Vào năm 2018, các nhà khoa học Áo đã đưa ra một phương pháp sản xuất giấy từ phân voi và phân bò.[34]

Phân động vật khô được sử dụng làm nhiên liệu ở nhiều quốc gia trên thế giới. Phân động vật khô đã được sử dụng từ thời tiền sử,[35] bao gồm ở Ba Tư cổ đại[36] và Anh Quốc đầu thời hiện đại.[37] Ở Guinea Xích đạo, bằng chứng khảo cổ đã được tìm thấy về việc sử dụng phân động vật và phân người làm nhiên liệu, và các ghi chép trong Kinh thánh cũng chỉ ra rằng phân động vật và phân người đã được sử dụng làm nhiên liệu.[38][39][40]

Vấn đề

The women of a neighborhood ward with manure on their way to the field of one of them, Tireli, Mali 1990

Bất kỳ lượng phân chuồng động vật nào cũng có thể là nguồn gây bệnh hoặc vi sinh vật làm hỏng thực phẩm, có thể được mang theo bởi ruồi, gặm nhấm hoặc một loạt các sinh vật trung gian khác và gây bệnh hoặc làm nguy hiểm an toàn thực phẩm.

Trong sử dụng đất nông nghiệp thâm canh, phân chuồng động vật thường không được sử dụng có mục tiêu như phân bón khoáng, do đó, hiệu quả sử dụng nitơ thấp. Phân chuồng động vật có thể trở thành vấn đề về việc sử dụng quá mức ở các khu vực nông nghiệp thâm canh với số lượng gia súc cao và quá ít đất nông nghiệp sẵn có.

Khí nhà kính nitrous oxide có thể được phát ra do đó góp phần vào biến đổi khí hậu.[41][42]

Kháng sinh chăn nuôi

Vào năm 2007, một nghiên cứu của Đại học Minnesota chỉ ra rằng các loại thực phẩm như ngô, rau diếp và khoai tây đã được tìm thấy có tích tụ kháng sinh từ đất được rải phân chuồng động vật có chứa các loại thuốc này.[43][44][45]

Thực phẩm hữu cơ có thể có nhiều khả năng hoặc ít khả năng chứa kháng sinh hơn, tùy thuộc vào nguồn gốc và cách xử lý phân bón. Ví dụ, theo Tiêu chuẩn 4.7.38 của Soil Association, hầu hết nông dân trồng trọt hữu cơ đều có nguồn phân bón của riêng họ (do đó, thường không chứa dư lượng thuốc), hoặc sử dụng cây phân xanh để tăng độ phì nhiêu cho đất (nếu nông dân hữu cơ sử dụng bất kỳ loại phân bón không hữu cơ nào, thì thường phải ủ hoặc ủ phân để phân hủy bất kỳ dư lượng thuốc nào và loại bỏ bất kỳ vi khuẩn gây bệnh nào - Tiêu chuẩn 4.7.38, tiêu chuẩn canh tác hữu cơ của Soil Association). Mặt khác, như được tìm thấy trong nghiên cứu của Đại học Minnesota, việc không sử dụng phân bón nhân tạo và do đó sử dụng phân bón độc quyền làm phân bón của nông dân hữu cơ có thể dẫn đến tích tụ kháng sinh đáng kể hơn trong thực phẩm hữu cơ.[43][46]

Gom phân làm phân bón

Ở Việt Nam, việc hốt phân làm phân đã có từ xa xưa, thời phong kiến vua Lê Thánh Tông đã ban cho câu đối ngày tết cho một người làm nghề hốt phân:

Ý nhất nhung y, năng đảm thế gian nan sự
Đề tam xích kiếm, tận thu thiên hạ nhân tâm.

Tạm dịch như sau:

Khoác một áo bào, đảm đương việc khó trong thế gian
Cầu ba thước kiếm, tận thu lòng dạ của thiên hạ

Thời Pháp thuộc nhân viên Sở Thùng thường xuyên đi gom phân từng nhà, (khu phố cổ Hà Nội vẫn còn loại hố xí này) đem về làm phân bắc.

Chú thích

  1. ^ Jones, Dr Richard (28 tháng 7 năm 2013). Manure Matters: Historical, Archaeological and Ethnographic Perspectives (bằng tiếng Anh). Ashgate Publishing, Ltd. ISBN 978-1-4094-8307-6.
  2. ^ Dittmar, Heinrich; Drach, Manfred; Vosskamp, Ralf; Trenkel, Martin E.; Gutser, Reinhold; Steffens, Günter (2005), “Fertilizers, 2. Types”, Bách khoa toàn thư Ullmann về Hóa chất công nghiệp, Weinheim: Wiley-VCH, doi:10.1002/14356007.n10_n01
  3. ^ “Manure”. h2g2. 15 tháng 7 năm 2010. Truy cập ngày 23 tháng 7 năm 2017.
  4. ^ a b Bernal, M.P.; Alburquerque, J.A.; Moral, R. (tháng 11 năm 2009). “Composting of animal manures and chemical criteria for compost maturity assessment. A review”. Bioresource Technology. 100 (22): 5444–5453. doi:10.1016/j.biortech.2008.11.027. PMID 19119002.
  5. ^ Lustosa Filha, Jose; Penido, Evanise; Castro, Patricia; Silva, Carlos; Melo, Leonidas (4 tháng 9 năm 2017). “Co-pyrolysis of poultry litter and phosphate and magnesium generates alternative slow-release fertilizer suitable for tropical soils”. ACS Sustainable Chemistry & Engineering. 5 (10): 9043–9052. doi:10.1021/acssuschemeng.7b01935.
  6. ^ a b “Reduce, Reuse, Recycle - US EPA”. US EPA. 17 tháng 4 năm 2013. Lưu trữ bản gốc ngày 8 tháng 2 năm 2017. Truy cập ngày 12 tháng 7 năm 2021.
  7. ^ Kögel‐Knabner, Ingrid; Zech, Wolfgang; Hatcher, Patrick G. (1988). “Chemical composition of the organic matter in forest soils: The humus layer”. Zeitschrift für Pflanzenernährung und Bodenkunde (bằng tiếng Anh). 151 (5): 331–340. doi:10.1002/jpln.19881510512. ISSN 0044-3263.
  8. ^ “Do Biodegradable Items Degrade in Landfills?”. ThoughtCo (bằng tiếng Anh). 16 tháng 10 năm 2019. Lưu trữ bản gốc ngày 9 tháng 6 năm 2021. Truy cập ngày 13 tháng 7 năm 2021.
  9. ^ Kögel‐Knabner, Ingrid; Zech, Wolfgang; Hatcher, Patrick G. (1988). “Chemical composition of the organic matter in forest soils: The humus layer”. Zeitschrift für Pflanzenernährung und Bodenkunde (bằng tiếng Anh). 151 (5): 331–340. doi:10.1002/jpln.19881510512. ISSN 0044-3263.
  10. ^ “The Science of Composting”. Composting for the Homeowner. University of Illinois. Bản gốc lưu trữ ngày 17 tháng 2 năm 2016.
  11. ^ “Do Biodegradable Items Degrade in Landfills?”. ThoughtCo (bằng tiếng Anh). 16 tháng 10 năm 2019. Lưu trữ bản gốc ngày 9 tháng 6 năm 2021. Truy cập ngày 13 tháng 7 năm 2021.
  12. ^ “Reducing the Impact of Wasted Food by Feeding the Soil and Composting”. Sustainable Management of Food (bằng tiếng Anh). US EPA. 12 tháng 8 năm 2015. Lưu trữ bản gốc ngày 15 tháng 4 năm 2019. Truy cập ngày 13 tháng 7 năm 2021.
  13. ^ “Composting to avoid methane production”. www.agric.wa.gov.au (bằng tiếng Anh). 15 tháng 10 năm 2021. Lưu trữ bản gốc ngày 9 tháng 9 năm 2018. Truy cập ngày 16 tháng 11 năm 2021.
  14. ^ “Compost”. Regeneration.org (bằng tiếng Anh). Truy cập ngày 21 tháng 10 năm 2022.
  15. ^ Barth, Brian (7 tháng 3 năm 2017). “Humanure: The Next Frontier in Composting”. Modern Farmer.
  16. ^ “Humanure: the end of sewage as we know it?”. Grist. 12 tháng 5 năm 2009 – qua The Guardian.
  17. ^ “Nitrogen in the Plant”. extension.missouri.edu (bằng tiếng Anh). Truy cập ngày 12 tháng 1 năm 2023.
  18. ^ “Human waste could be used to create nitrogen-rich fertilizer”. News-Medical.net (bằng tiếng Anh). 2 tháng 6 năm 2020. Truy cập ngày 12 tháng 1 năm 2023.
  19. ^ “Phosphate in Urine”. wa.kaiserpermanente.org. Truy cập ngày 12 tháng 1 năm 2023.
  20. ^ “Phosphorus Basics: Deficiency Symptoms, Sufficiency Ranges, and Common Sources”. Alabama Cooperative Extension System (bằng tiếng Anh). Truy cập ngày 12 tháng 1 năm 2023.
  21. ^ Domingo, J. L.; Nadal, M. (tháng 8 năm 2012). “Domestic waste composting facilities: a review of human health risks”. Environment International. 35 (2): 382–9. doi:10.1016/j.envint.2008.07.004. PMID 18701167.
  22. ^ Kinney, Chad A.; Furlong, Edward T.; Zaugg, Steven D.; Burkhardt, Mark R.; Werner, Stephen L.; Cahill, Jeffery D.; Jorgensen, Gretchen R. (tháng 12 năm 2006). “Survey of Organic Wastewater Contaminants in Biosolids Destined for Land Application †”. Environmental Science & Technology. 40 (23): 7207–7215. Bibcode:2006EnST...40.7207K. doi:10.1021/es0603406. PMID 17180968. Lưu trữ bản gốc ngày 14 tháng 4 năm 2021. Truy cập ngày 2 tháng 1 năm 2021.
  23. ^ Morera, M T; Echeverría, J.; Garrido, J. (1 tháng 11 năm 2002). “Bioavailability of heavy metals in soils amended with sewage sludge”. Canadian Journal of Soil Science. 82 (4): 433–438. doi:10.4141/S01-072. hdl:2454/10748. Lưu trữ bản gốc ngày 13 tháng 7 năm 2021. Truy cập ngày 2 tháng 1 năm 2021.
  24. ^ “'Humanure' dumping sickens homeowner”. Renfrew Mercury. 13 tháng 10 năm 2011. Bản gốc lưu trữ ngày 10 tháng 11 năm 2015. Truy cập ngày 2 tháng 1 năm 2021.
  25. ^ “Stockholm Environment Institute - EcoSanRes - Guidelines on the Use of Urine and Feces in Crop Production” (PDF). Bản gốc (PDF) lưu trữ ngày 30 tháng 12 năm 2010. Truy cập ngày 14 tháng 7 năm 2010.
  26. ^ Trimmer, J.T.; Margenot, A.J.; Cusick, R.D.; Guest, J.S. (2019). “Aligning Product Chemistry and Soil Context for Agronomic Reuse of Human-Derived Resources”. Environmental Science and Technology. 53 (11): 6501–6510. Bibcode:2019EnST...53.6501T. doi:10.1021/acs.est.9b00504. PMID 31017776. S2CID 131775180.
  27. ^ Fageria, N. K. (7 tháng 5 năm 2007). “Green Manuring in Crop Production”. Journal of Plant Nutrition. 30 (5): 691–719. doi:10.1080/01904160701289529. ISSN 0190-4167. S2CID 93807349.
  28. ^ Becker, M.; Ladha, J. K.; Ali, M. (1 tháng 7 năm 1995). “Green manure technology: Potential, usage, and limitations. A case study for lowland rice”. Plant and Soil (bằng tiếng Anh). 174 (1): 181–194. doi:10.1007/BF00032246. ISSN 1573-5036. S2CID 28306230.
  29. ^ Das, Suvendu; Jeong, Seung Tak; Das, Subhasis; Kim, Pil Joo (2017). “Composted Cattle Manure Increases Microbial Activity and Soil Fertility More Than Composted Swine Manure in a Submerged Rice Paddy”. Frontiers in Microbiology. 8: 1702. doi:10.3389/fmicb.2017.01702. ISSN 1664-302X. PMC 5591829. PMID 28928727.
  30. ^ Ni, Ji-Qin; Robarge, Wayne P.; Xiao, Changhe; Heber, Albert J. (2012). “Volatile organic compounds at swine facilities: A critical review”. Chemosphere. 89 (7): 769–788. Bibcode:2012Chmsp..89..769N. doi:10.1016/j.chemosphere.2012.04.061. PMID 22682363.
  31. ^ Thomas Bass, Julia Dafoe, and Joel Schumacher. “Manure Composting for Livestock & Poultry Production” (PDF). MontGuide. MT201206AG Reviewed 4/17.Quản lý CS1: nhiều tên: danh sách tác giả (liên kết)
  32. ^ Wortman, Sam E.; Holmes, Ashley A.; Miernicki, Elizabeth; Knoche, Kaelyn; Pittelkow, Cameron M. (8 tháng 7 năm 2017). “First-Season Crop Yield Response to Organic Soil Amendments: A Meta-Analysis”. Agronomy Journal (bằng tiếng Anh). 109 (4): 1210. doi:10.2134/agronj2016.10.0627. ISSN 0002-1962.
  33. ^ “Using Manure in the Home Garden”. Bản gốc lưu trữ ngày 26 tháng 10 năm 2020. Truy cập ngày 6 tháng 7 năm 2019.
  34. ^ “Elephant and cow manure for making paper sustainably” (Thông cáo báo chí). Science Daily. 21 tháng 3 năm 2018. Truy cập ngày 30 tháng 3 năm 2018.
  35. ^ Mlekuž, Dimitrij (2009). “The materiality of dung: the manipulation of dung in Neolithic Mediterranean caves”. Documenta Praehistorica. 36: 219–225. doi:10.4312/dp.36.14. ISSN 1854-2492.
  36. ^ Miller, Naomi (1 tháng 1 năm 1984). “The use of dung as fuel: an ethnographic example and an archaeological application | Naomi Miller”. Paléorient. Academia.edu. 10 (2): 71–79. doi:10.3406/paleo.1984.941. Truy cập ngày 11 tháng 10 năm 2012.
  37. ^ Fiennes, Celia (1888) [1702]. Griffiths (biên tập). Through England on a Side Saddle in the Time of William and Mary. Field & Tuer, The Leadenhall Press, E.C.
  38. ^ The Bible Ezekiel 4:12 And you shall eat it as barley cakes, and you shall bake it with dung that comes out of man. http://bibleapps.com/ezekiel/4-12.htm
  39. ^ Mudway, Ian S; Duggan, Sean T; Venkataraman, Chandra; Habib, Gazala; Kelly, Frank J; Grigg, Jonathan (2005). “Combustion of dried animal dung as biofuel results in the generation of highly redox active fine particulates”. Particle and Fibre Toxicology. 2 (1): 6. doi:10.1186/1743-8977-2-6. ISSN 1743-8977. PMC 1262769. PMID 16202154.
  40. ^ “Biomass Report, Yakima County Public Works Solid Waste Division” (PDF). Truy cập ngày 11 tháng 10 năm 2012.
  41. ^ “Managing manure to reduce greenhouse gas emissions”. www.agric.wa.gov.au (bằng tiếng Anh). Truy cập ngày 15 tháng 4 năm 2022.
  42. ^ Lynas, Mark; Houlton, Benjamin Z.; Perry, Simon (19 tháng 10 năm 2021). “Greater than 99% consensus on human caused climate change in the peer-reviewed scientific literature”. Environmental Research Letters. 16 (11): 114005. Bibcode:2021ERL....16k4005L. doi:10.1088/1748-9326/ac2966. S2CID 239032360.
  43. ^ a b Staff (12 tháng 7 năm 2007). “Livestock Antibiotics Can End Up in Human Foods”. ENS Newswire. Bản gốc lưu trữ ngày 16 tháng 9 năm 2007. Truy cập ngày 14 tháng 11 năm 2012.
  44. ^ “Cách ủ phân hữu cơ”. 25 tháng 7 năm 2023. Truy cập ngày 24 tháng 9 năm 2023.
  45. ^ Dolliver, Holly; Kumar, Kuldip; Gupta, Satish (tháng 7 năm 2007). “Sulfamethazine Uptake by Plants from Manure-Amended Soil”. Journal of Environmental Quality. 36 (4): 1224–1230. doi:10.2134/jeq2006.0266. PMID 17596632.
  46. ^ “Organic certification”. European Commission: Agriculture and Rural Development. 2014. Truy cập ngày 10 tháng 12 năm 2014.
Lấy từ “https://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Phân_hữu_cơ&oldid=70722247”