Thành viên:Knoweverythingwiki/nháp/Nháp

Đây là trang nháp của thành viên Knoweverythingwiki. Các bản dịch ở đây chưa hoàn hảo do tôi dịch với tốc độ nhanh, sau này mới có các "bản sửa lỗi". Bạn mà sao chép bản dịch của tôi ở đây ra trang bài viết mà không sửa lại thì chẳng khác nào bạn đang dịch máy chất lượng kém (cộng với cả có thể trong bài tôi có đánh dấu một đoạn nào đó là có vấn đề gì đó, nên bạn càng không nên "Ctrl + C" mà không sửa lại). Về phía tôi, tôi cam kết khi đem bài ra trang bài viết thì tôi sẽ sửa lại toàn bộ lỗi dịch máy mà tôi tìm thấy có trong bài viết.

Images are in false colour. Bright yellow star in brown-appearing nebula shoots out a blue-white jet, which then causes blue and purple emissions from the surrounding medium upon impact

Hình ảnh chụp thiên thể Herbig–Haro HH 32 và HH 34 bởi Kính viễn vọng không gian Hubble.

Thiên thể Herbig–Haro hay đối tượng Herbig–Haro (HH) là những mảng sáng trên các đám mây mù gắn liền với giai đoạn đầu của quá trình hình thành sao. Các thiên thể này được hình thành khi các ngôi sao phát ra những tia hẹp (narrow jet) của khí bị ion hóa một phần, sau đó va chạm với đám mây khí và bụi gần đó với tốc độ vài trăm km mỗi giây.

Những thiên thể này xuất hiện khắp nơi trong các khu vực hình thành sao; một số thường được nhìn thấy xung quanh một ngôi sao duy nhất và thẳng hàng với trục quay của ngôi sao đó. Hầu hết các thiên thể này nằm trong phạm vi khoảng 1 parsec (3,26 năm ánh sáng) tính từ ngôi sao mà nó bao quanh, nhưng cũng có một số nằm trong phạm vi khoảng vài parsec. Đây là những hiện tượng tạm thời khi chúng chỉ tồn tại khoảng vài chục nghìn năm. Các thiên thể HH có thể thay đổi rõ rệt trong khoảng thời gian khá ngắn – trong vài năm – khi chúng di chuyển ra khỏi sao chủ với tốc độ cao và đi tới các đám mây khí của không gian liên sao (môi trường liên sao hoặc ISM). Thông qua các quan sát của Kính viễn vọng không gian Hubble, các nhà thiên văn học đã nhận thấy sự tiến hóa phức tạp của các thiên thể HH trong khoảng thời gian vài năm, khi một số phần của đám mây khí mờ dần trong khi một số phần khác sáng lên khi chúng va chạm với vật chất trong môi trường liên sao.

Các thiên thể HH được Sherburne Wesley Burnham quan sát lần đầu vào cuối thế kỷ 19, sau đó chúng được công nhận là một loại tinh vân phát xạ riêng biệt vào những năm 1940. Những nhà thiên văn học đầu tiên nghiên cứu các thiên thể này một cách chi tiết là George Herbig và Guillermo Haro, do đó mà sau này các thiên thể HH được đặt tên dựa theo tên hai nhà thiên văn này. Herbig và Haro đã nghiên cứu một cách độc lập với các nghiên cứu về sự hình thành sao khi họ lần đầu phân tích các thiên thể này và nhận ra rằng đây là sản phẩm phụ của quá trình hình thành sao. Mặc dù đây là một hiện tượng liên quan đến ánh sáng khả kiến nhưng nhiều thiên thể vẫn không thể phát hiện được ở bước sóng này do bụi và khí bao quanh đã làm lu mờ ánh sáng khả kiến, thay vào đó chúng chỉ có thể nhìn thấy được ở bước sóng hồng ngoại. Những thiên thể như vậy, khi được quan sát ở dải hồng ngoại gần, được gọi là thiên thể đường phát xạ hydro phân tử (molecular hydrogen emission-line object, MHO).

Khám phá và lịch sử quan sát[sửa | sửa mã nguồn]

Thiên thể HH đầu tiên được Sherburne Wesley Burnham quan sát vào cuối thế kỷ 19, khi ông quan sát T Tauri bằng kính viễn vọng khúc xạ 36 inch (910 mm) tại Đài thiên văn Lick và nhận thấy một mảng sáng nhỏ gần đó, mà sau này được gọi là tinh vân Burnham.^[1] T Tauri là một ngôi sao biến quang rất trẻ và là nguyên mẫu của các sao T Tauri – những ngôi sao chưa đạt đến trạng thái cân bằng thủy tĩnh giữa sự suy sụp hấp dẫn và năng lượng sinh ra thông qua phản ứng tổng hợp hạt nhân tại lõi của chúng.^[2] Ban đầu, các nhà thiên văn học cho rằng mảng sáng đó chỉ là một tinh vân phát xạ và không coi đây là một loại thiên thể riêng biệt.^[3] 50 năm sau phát hiện của Burnham, một số tinh vân tương tự đã được phát hiện với hình dáng gần giống một ngôi sao. Trong những năm 1940, cả George Herbig và Guillermo Haro đều đã thực hiện những quan sát độc lập về một số thiên thể này trong tinh vân Orion. Herbig cũng đã quan sát tinh vân Burnham và nhận thấy nó có phổ điện từ khác thường, với các vạch phát xạ nổi bật của hydro, lưu huỳnh và oxy. Haro nhận thấy rằng tất cả các thiên thể thuộc loại này đều không thể quan sát bằng ánh sáng hồng ngoại.^[3]

Sau những khám phá độc lập đó, Herbig và Haro gặp nhau tại một hội thảo thiên văn học ở Tucson, Arizona vào tháng 12 năm 1949. Trước khi nghe những phát hiện của Haro, ban đầu, Herbig ít chú ý đến những thiên thể mà ông đã khám phá mà chủ yếu chỉ quan tâm đến những ngôi sao gần đó.

Chú thích[sửa | sửa mã nguồn]

^ Burnham, S. W. (1890). “Note on Hind's Variable Nebula in Taurus”. Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 51 (2): 94–95. Bibcode:1890MNRAS..51...94B. doi:10.1093/mnras/51.2.94.
^ Carroll, Bradley W.; Ostlie, Dale A. (2014). An Introduction to Modern Astrophysics. Harlow: Pearson Education Limited. tr. 478. ISBN 978-1-292-02293-2.
^ ^a ^b Reipurth, B.; Bertout, C. biên tập (1997). “50 Years of Herbig–Haro Research. From discovery to HST”. Herbig–Haro Flows and the Birth of Stars. IAU Symposium No. 182. Dordrecht: Kluwer Academic Publishers. tr. 3–18. Bibcode:1997IAUS..182....3R.

[Burnham1890-1] Burnham, S. W. (1890). “Note on Hind's Variable Nebula in Taurus”. Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 51 (2): 94–95. Bibcode:1890MNRAS..51...94B. doi:10.1093/mnras/51.2.94.

[Caroll2014-2] Carroll, Bradley W.; Ostlie, Dale A. (2014). An Introduction to Modern Astrophysics. Harlow: Pearson Education Limited. tr. 478. ISBN 978-1-292-02293-2.

[Reipurth1997-3] Reipurth, B.; Bertout, C. biên tập (1997). “50 Years of Herbig–Haro Research. From discovery to HST”. Herbig–Haro Flows and the Birth of Stars. IAU Symposium No. 182. Dordrecht: Kluwer Academic Publishers. tr. 3–18. Bibcode:1997IAUS..182....3R.

[1]

[2]

[3]