Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Triceratops”

Nghe bài viết này
Bách khoa toàn thư mở Wikipedia
Duyệt lịch sử tương tác
← Thay đổi trướcThay đổi sau →
Nội dung được xóa Nội dung được thêm vào
Trực quanMã wiki
Không có tóm lược sửa đổi
Không có tóm lược sửa đổi
Dòng 1: Dòng 1:
{{Taxobox
{{Taxobox
| name = ''Triceratops''
| name = ''Triceratops''
| fossil_range = [[Hậu Creta]]
| fossil_range = [[Hậu Creta]], {{fossil range|68|66|earliest=70}}
| image = Triceratops BW.jpg
| image = LA-Triceratops_mount-1.jpg
| image_width = 240px
| image_width = 250px
| image_caption = Triceratops horridus
| image_caption = Khung xương ''Triceratops'', [[Bảo tàng lịch sử lịch sử tự nhiên hạt Los Angeles]]
| regnum = [[Động vật|Animalia]]
| regnum = [[Động vật|Animalia]]
| phylum = [[Động vật có dây sống|Chordata]]
| phylum = [[Động vật có dây sống|Chordata]]
| classis = [[Sauropsida]]
| classis = [[Sauropsida]]
| superordo = [[Khủng long|Dinosauria]]
| uranked_superordo = [[Khủng long|Dinosauria]]
| ordo = [[Ornithischia]]
| ordo = [[Ornithischia]]
| subordo = [[Cerapoda]]
| subordo = [[Ceratopsia]]
| infraordo = [[Khủng long sừng|Ceratopsia]]
| familia = [[Ceratopsidae]]
| familia = [[Ceratopsidae]]
| subfamilia = [[Ceratopsinae]]
| subfamilia = [[Ceratopsinae]]
Dòng 35: Dòng 34:
}}
}}


'''''Triceratops''''' hay được gọi thông tục là '''khủng long ba sừng''' là một [[chi (sinh học)|chi]] [[khủng long]] [[Động vật ăn cỏ|ăn cỏ]] thuộc họ [[Ceratopsidae]], sống vào hậu [[kỷ Creta|kỷ Phấn Trắng]] (từ 70–65 [[mya (đơn vị đo)|mya]]) ở [[Bắc Mỹ]] ngày nay. Nó sống cùng lúc và miền với ''[[Khủng long bạo chúa|Tyrannosaurus]]'', ''[[Ankylosaurus]]'' và ''[[Torosaurus]]'', một khủng long nổi tiếng cũng thuộc họ Ceratopsidae.
'''''Triceratops''''' (tiếng Hy Lạp "mặt ba sừng") hay được gọi thông tục là '''khủng long ba sừng''' là một [[chi (sinh học)|chi]] [[khủng long]] [[Động vật ăn cỏ|ăn cỏ]] thuộc họ [[Ceratopsidae]], sống vào hậu [[kỷ Creta|kỷ Phấn Trắng]] (từ 70–65 [[mya (đơn vị đo)|mya]]) ở [[Bắc Mỹ]] ngày nay. Nó là một trong những chi khủng long phi chim cuối cùng được biết tới, và đã tuyệt chủng vào [[Sự kiện tuyệt chủng kỷ Creta-Paleogen]] 66 triệu năm trước.<ref name="scannella2014">{{Cite journal|authors=Scannella, J.B., & Fowler, D.W.|year=2014|title=A stratigraphic survey of ''Triceratops'' localities in the Hell Creek Formation, northeastern Montana (2006–2010)|journal=Geological Society of America Special Papers|volume=503|pages=313–332|doi=10.1130/2014.2503(12) }}</ref> Tên ''Triceratops'', nghĩa đen là "mặt ba sừng", xuất phát từ [[tiếng Hy Lạp cổ đại]] τρί- (''tri-'') nghĩa là "ba", [[wikt:κέρας|κέρας]] (''kéras'') nghĩa là "sừng", và [[wikt:ὤψ|ὤψ]] (''ops'') nghĩa là "mặt".<ref>{{cite book|author=Liddell, H.G., and R. Scott|year=1980|title=Greek-English Lexicon, Abridged Edition |publisher=Oxford University Press, Oxford, UK|isbn=0-19-910207-4}}</ref><ref name="OnlineEtDict">{{cite web|title=triceratops|url=http://www.etymonline.com/index.php?term=triceratops&allowed_in_frame=0|publisher=[[Online Etymology Dictionary]]}}</ref>


Có [[diềm]] xương lớn và ba [[sừng]] trên một cơ thể lớn bốn chân, tương tự như [[tê giác]] hiện đại, ''Triceratops'' là một trong những khủng long nổi tiếng nhất và là [[ceratopsidae]] được biết đến nhiều nhất. Nó sống chung môi trường và có thể là con mồi của ''[[Tyrannosaurus]]'',<ref name="erickson1996">{{cite journal|doi=10.1080/02724634.1996.10011297|last1=Erickson|first1=GM|last2=Olson |first2=KH|year=1996|title=Bite marks attributable to ''Tyrannosaurus rex'': preliminary description and implications|journal=Journal of Vertebrate Paleontology|volume=16|issue=1|pages=175–178}}</ref> mặc dù không chắc chắn rằng cả hai có đánh nhau như trong tranh ảnh và phim không.
Tên ''Triceratops'' có nghĩa "mặt ba sừng", bắt nguồn từ [[tiếng Hy Lạp cổ]] τρι- (''tri-'') có nghĩa "ba", κέρας (''ceras'') có nghĩa "sừng" và ωψ (''-ops'') có nghĩa "mặt"<ref name="Từ nguyên">{{Chú thích sách|author=Liddell & Scott|year=1980|title=Greek-English Lexicon, Abridged Edition |publisher=Oxford University Press|location=[[Oxford]]|id=ISBN 0-19-910207-4}}</ref>.


Vị trí chính xác của chi ''Triceratops'' trong họ Ceratopsidae bị tranh cải. Hai [[loài]], ''T. horridus'' và ''T. prorsus'', được coi là hợp lệ mặc dù nhiều loài khác đã được đặt tên. Một nghiên cứu được công bố năm 2010 cho rằng ''[[Torosaurus]]'' có thể thể là ''Triceratops'' khi trưởng thành.<ref name="ScanHorn2010">{{cite journal |last1=Scannella |first1=J. |last2=Horner |first2=J.R. |year=2010 |title=''Torosaurus'' Marsh, 1891, is ''Triceratops'' Marsh, 1889 (Ceratopsidae: Chasmosaurinae): synonymy through ontogeny |journal=Journal of Vertebrate Paleontology |volume=30 |issue=4 |pages=1157–1168 |doi=10.1080/02724634.2010.483632}}</ref><ref>{{cite web|last=Switek|first=Brian|title=New Study Says Torosaurus=Triceratops|url=http://blogs.smithsonianmag.com/dinosaur/2010/07/new-study-says-torosaurustriceratops/|work=Dinosaur Tracking|publisher=Smithsonian.com|accessdate=2 March 2011}}</ref> Quan điểm này ngay lập tức bị tranh cãi<ref name="AF2011">{{cite journal |last=Farke |first=Andrew A. |year=2011 |title= Anatomy and taxonomic status of the chasmosaurine ceratopsid ''Nedoceratops hatcheri'' from the Upper Cretaceous Lance Formation of Wyoming, U.S.A |url=http://www.plosone.org/article/info%3Adoi%2F10.1371%2Fjournal.pone.0016196 |journal=PLoS ONE |volume=6 |issue=1 |pages=e16196 |doi=10.1371/journal.pone.0016196 |editor1-last=Claessens |editor1-first=Leon |pmid=21283763 |pmc=3024410}}</ref> <ref name="longrichfieldstudy">[http://www.plosone.org/article/info%3Adoi%2F10.1371%2Fjournal.pone.0032623#abstract0], Longrich NR, Field DJ (2012) Torosaurus Is Not Triceratops: Ontogeny in Chasmosaurine Ceratopsids as a Case Study in Dinosaur Taxonomy. ''PLoS ONE'' 7(2): e32623. {{DOI|10.1371/journal.pone.0032623}}</ref><ref name="bbcTriNotToro">[http://www.bbc.co.uk/news/science-environment-17192624], Bowdler, Neil(1 March 2012).''<nowiki>Triceratops and Torosaurus dinosaurs 'two species, not one'</nowiki>''. Retrieved July 29, 2013 from http://www.bbc.co.uk/news/science-environment-17192624</ref> và nghiên cứu hóa thạch kỹ càng hơn được mong rằng sẽ giải quyết được tranh luận.
Tuy chưa bao giờ kiếm được bộ xương đầy đủ của ''Triceratops'', nhưng nó được ước lượng dài 9 [[mét]], cao 3&nbsp;m, và nặng vào khoảng 5.400 [[kilôgam]].


Công dụng của diềm và sừng từ lâu đã đã được tranh luận. Theo truyền thống chúng được xem là vũ khí phòng thủ chống lại khủng long ăn thịt. Theo các thuyết gần đây hơn, không có sự có mặt của mạch máu, cho thấy chúng có thể được dùng để nhận dạng nhau, tán tỉnh, và thể hiện sự thống trị, giống như gạc và sừng của [[tuần lộc]], [[dê núi]] và [[kiến vương]] hiện đại.<ref name="Dodhorned">{{cite book|title=The Horned Dinosaurs|year=1996|author=Dodson, P.|publisher=Princeton University Press, Princeton, New Jersey|isbn=0-691-02882-6}}</ref> Theo giả thuyết rằng nếu ''Torosaurus'' là dạng trưởng thành của ''Triceratops'', có nghĩa là chúng sẽ phát triển một lỗ trên diềm cổ, dùng chúng để phô trương hơn tự vệ.<ref name="ScanHorn2010" />
Theo các nghiên cứu thì Triceratops có diện mạo rất to lớn, nặng bằng hai con voi, chân của nó rất to và khỏe. Tuy nhiên, nó chỉ là một loài thú ăn cỏ vô hại. Những cái sừng lớn khiến nó mang tên Triceratops chỉ dùng để tự vệ, không phải để tấn công. Tấm diềm lớn bằng xương phía sau đầu cũng là vật bảo vệ phần cổ của nó khỏi bị tấn công từ phía sau. Triceratops là loài thú lớn nhất trong các loài thú có sừng. Con nhỏ nhất trong họ này cũng to bằng con lợn. Kích thước sừng và tấm diềm cổ mỗi giống mỗi khác.
==Các loài==
==Tham khảo==
⚫
{{tham khảo}}
Các loài ''Triceratops'':
==Liên kết ngoài==
* ''T. horridus'' {{Taxobox authority | author = Marsh | date = 1889}} ([[loài chuẩn]])
{{Spoken Wikipedia|En-Triceratops-article.ogg|2007-03-19}}
* ''T. prorsus'' {{Taxobox authority | author = Marsh | date = 1890}}

[[Nomen dubium|Nomina dubia]]:
* ''T. albertensis'' {{Taxobox authority | author = [[Charles M. Sternberg|Sternberg]] | date = 1949}}
* ''T. alticornis'' {{Taxobox authority | author = Marsh | date = 1887 }} (mới đầu tưởng là "con bò rừng", ''Bison'')
* ''T. eurycephalus'' {{Taxobox authority | author = [[Erich M. Schlaikjer|Schlaikjer]] | date = 1935}}
* ''T. galeus'' {{Taxobox authority | author = Marsh | date = 1889}}
* ''T. ingens'' {{Taxobox authority | author = [[R. S. Lull|Lull]] | date = 1915}}
* ''T. maximus'' {{Taxobox authority | author = [[Barnum Brown|Brown]] | date = 1933}}
* ''T. sulcatus'' {{Taxobox authority | author = Marsh | date = 1890}}

Các loài bị xếp lầm:
* ''T. brevicornis'' {{Taxobox authority | author = Hatcher | date = 1905}} (=''T. prorsus'')
* ''T. calicornus'' {{Taxobox authority | author = Marsh | date = 1898}} (=''T. horridus'')
* ''T. elatus'' {{Taxobox authority | author = Marsh | date = 1891}} (=''T. horridus'')
* ''T. flabellatus'' {{Taxobox authority | author = Marsh | date = 1889}} (=''T. horridus'')
* ''T. hatcheri'' {{Taxobox authority | author = Lull | date = 1907}} (=''Diceratops hatcheri'')
* ''T. mortuarius'' {{Taxobox authority | author = [[Edward Drinker Cope|Cope]] | date = 1874}} (cũng ''nomen dubium''; mới đầu ''[[Polyonax]]''; =''Polyonax mortuarius'')
* ''T. obtusus'' {{Taxobox authority | author = Marsh | date = 1898}} (=''T. horridus'')
* ''T. serratus'' {{Taxobox authority | author = Marsh | date = 1890}} (=''T. horridus'')
* ''T. sylvestris'' {{Taxobox authority | author = Cope | date = 1872}} (''nomen dubium''; mới đầu ''[[Agathaumas]]''; =''Agathaumas sylvestris'')

==Chú thich==
{{Commons|Triceratops}}
{{Commons|Triceratops}}
{{Wikibooks-en|Wikijunior Dinosaurs/Triceratops|WikiJunior Khủng long: Triceratops}}
{{Wikibooks|Wikijunior Dinosaurs/Triceratops}}
{{Wikisource|Notice of Gigantic Horned Dinosauria from the Cretaceous}}
⚫
{{tham khảo|2}}
{{Wikispecies}}

* [http://www.cmnh.org/site/AtTheMuseum/OnExhibit/PermanentExhibits/Tri.aspx ''Triceratops'' Exhibit] ở [[Cleveland Museum of Natural History]]
== Hình ảnh ==
* [http://www.livescience.com/24011-triceratops-facts.html LiveScience: Facts about ''Triceratops''] tại LiveScience.com
<gallery>
* [http://www.youtube.com/watch?v=jjwhEx4LwlE Clash of the Dinosaurs: The Defenders - The Triceratops Threat], [[Discovery Channel]] (video)
Tập tin:Human-triceratops size comparison.svg
* [http://animal.discovery.com/dinosaurs/triceratops.htm ''Triceratops''], AnimalPlanet
Tập tin:Triceratops Skeleton Senckenberg 2.jpg
* [http://dml.cmnh.org/2002Jul/msg00898.html Dinosaur Mailing List post on ''Triceratops'' stance]
Tập tin:TriceratopsTyrrellMuseum1.jpg
* [http://www.mnh.si.edu/exhibits/triceratops/index.html Smithsonian Exhibit]
Tập tin:Triceratops mount.jpg
* [http://www.archive.org/details/en.wikipedia.org_wiki_Triceratops_2007_March_19 ''Triceratops'' at the Internet Archive]
</gallery>
* [http://www.nhm.ac.uk/nature-online/life/dinosaurs-other-extinct-creatures/dino-directory/triceratops.html ''Triceratops'' in the Dino Directory]

* [http://www.cbv.ns.ca/marigold/history/dinosaurs/datafiles/triceratops.html ''Triceratops''] (short summary and good color illustration)
* [http://www.enchantedlearning.com/subjects/dinosaurs/dinos/Triceratops.shtml ''Triceratops'' For Kids] (a fact sheet about the ''Triceratops'' with activities for kids)
* ''[http://www.bbc.co.uk/nature/life/Triceratops Triceratops]'', [[BBC]] Dinosaurs
{{Commonscat|Triceratops}}
{{Commonscat|Triceratops}}
{{Liên kết bài chất lượng tốt|zh}}
{{Liên kết bài chất lượng tốt|zh}}
Dòng 88: Dòng 68:




{{Reptilia-stub}}
{{Liên kết chọn lọc|ca}}
{{Liên kết chọn lọc|ca}}
{{Liên kết chọn lọc|en}}
{{Liên kết chọn lọc|en}}

Phiên bản lúc 05:52, ngày 2 tháng 10 năm 2014

Triceratops
Thời điểm hóa thạch: Hậu Creta, 68–66 triệu năm trước đây
↓
Phân loại khoa học
Giới (regnum)Animalia
Ngành (phylum)Chordata
Lớp (class)Sauropsida
Bộ (ordo)Ornithischia
Phân bộ (subordo)Ceratopsia
Họ (familia)Ceratopsidae
Phân họ (subfamilia)Ceratopsinae
Chi (genus)Triceratops
Marsh, 1889
Loài điển hình
†Triceratops horridus
Marsh, 1889
Các loài

†T. horridus Marsh, 1889

†T. prorsus Marsh, 1890
Danh pháp đồng nghĩa
List

Triceratops (tiếng Hy Lạp "mặt ba sừng") hay được gọi thông tục là khủng long ba sừng là một chi khủng long ăn cỏ thuộc họ Ceratopsidae, sống vào hậu kỷ Phấn Trắng (từ 70–65 mya) ở Bắc Mỹ ngày nay. Nó là một trong những chi khủng long phi chim cuối cùng được biết tới, và đã tuyệt chủng vào Sự kiện tuyệt chủng kỷ Creta-Paleogen 66 triệu năm trước.[1] Tên Triceratops, nghĩa đen là "mặt ba sừng", xuất phát từ tiếng Hy Lạp cổ đại τρί- (tri-) nghĩa là "ba", κέρας (kéras) nghĩa là "sừng", và ὤψ (ops) nghĩa là "mặt".[2][3]

Có diềm xương lớn và ba sừng trên một cơ thể lớn bốn chân, tương tự như tê giác hiện đại, Triceratops là một trong những khủng long nổi tiếng nhất và là ceratopsidae được biết đến nhiều nhất. Nó sống chung môi trường và có thể là con mồi của Tyrannosaurus,[4] mặc dù không chắc chắn rằng cả hai có đánh nhau như trong tranh ảnh và phim không.

Vị trí chính xác của chi Triceratops trong họ Ceratopsidae bị tranh cải. Hai loài, T. horridus và T. prorsus, được coi là hợp lệ mặc dù nhiều loài khác đã được đặt tên. Một nghiên cứu được công bố năm 2010 cho rằng Torosaurus có thể thể là Triceratops khi trưởng thành.[5][6] Quan điểm này ngay lập tức bị tranh cãi[7] [8][9] và nghiên cứu hóa thạch kỹ càng hơn được mong rằng sẽ giải quyết được tranh luận.

Công dụng của diềm và sừng từ lâu đã đã được tranh luận. Theo truyền thống chúng được xem là vũ khí phòng thủ chống lại khủng long ăn thịt. Theo các thuyết gần đây hơn, không có sự có mặt của mạch máu, cho thấy chúng có thể được dùng để nhận dạng nhau, tán tỉnh, và thể hiện sự thống trị, giống như gạc và sừng của tuần lộc, dê núi và kiến vương hiện đại.[10] Theo giả thuyết rằng nếu Torosaurus là dạng trưởng thành của Triceratops, có nghĩa là chúng sẽ phát triển một lỗ trên diềm cổ, dùng chúng để phô trương hơn tự vệ.[5]

Tham khảo

  1. ^ Scannella, J.B., & Fowler, D.W. (2014). “A stratigraphic survey of Triceratops localities in the Hell Creek Formation, northeastern Montana (2006–2010)”. Geological Society of America Special Papers. 503: 313–332. doi:10.1130/2014.2503(12).Quản lý CS1: sử dụng tham số tác giả (liên kết)
  2. ^ Liddell, H.G., and R. Scott (1980). Greek-English Lexicon, Abridged Edition. Oxford University Press, Oxford, UK. ISBN 0-19-910207-4.Quản lý CS1: nhiều tên: danh sách tác giả (liên kết)
  3. ^ “triceratops”. Online Etymology Dictionary.
  4. ^ Erickson, GM; Olson, KH (1996). “Bite marks attributable to Tyrannosaurus rex: preliminary description and implications”. Journal of Vertebrate Paleontology. 16 (1): 175–178. doi:10.1080/02724634.1996.10011297.
  5. ^ a b Scannella, J.; Horner, J.R. (2010). “Torosaurus Marsh, 1891, is Triceratops Marsh, 1889 (Ceratopsidae: Chasmosaurinae): synonymy through ontogeny”. Journal of Vertebrate Paleontology. 30 (4): 1157–1168. doi:10.1080/02724634.2010.483632.
  6. ^ Switek, Brian. “New Study Says Torosaurus=Triceratops”. Dinosaur Tracking. Smithsonian.com. Truy cập ngày 2 tháng 3 năm 2011.
  7. ^ Farke, Andrew A. (2011). Claessens, Leon (biên tập). “Anatomy and taxonomic status of the chasmosaurine ceratopsid Nedoceratops hatcheri from the Upper Cretaceous Lance Formation of Wyoming, U.S.A”. PLoS ONE. 6 (1): e16196. doi:10.1371/journal.pone.0016196. PMC 3024410. PMID 21283763.
  8. ^ [1], Longrich NR, Field DJ (2012) Torosaurus Is Not Triceratops: Ontogeny in Chasmosaurine Ceratopsids as a Case Study in Dinosaur Taxonomy. PLoS ONE 7(2): e32623. doi:10.1371/journal.pone.0032623
  9. ^ [2], Bowdler, Neil(1 March 2012).Triceratops and Torosaurus dinosaurs 'two species, not one'. Retrieved July 29, 2013 from http://www.bbc.co.uk/news/science-environment-17192624
  10. ^ Dodson, P. (1996). The Horned Dinosaurs. Princeton University Press, Princeton, New Jersey. ISBN 0-691-02882-6.

Liên kết ngoài

Nghe bài viết này
(2 parts, 21 phút)
  2. Part 2
Icon Wikipedia được đọc ra
Các tệp âm thanh này được tạo từ bản phiên bản sửa đổi bài viết ngày
Lỗi: không cung cấp được ngày tháng
và không phản ánh các chỉnh sửa tiếp theo.
(Âm thanh · Những bài viết đọc khác)

Bản mẫu:Liên kết bài chất lượng tốt




Lấy từ “https://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Triceratops&oldid=19747676”