- Bọn sai nha gây nên vụ án oan sai đối với gia đình Thuý Kiều, nàng buộc phải hi sinh mình lấy tiền hối lộ cho chúng để cứu cha và em khỏi đòn tra khảo dã man. Việc bán mình đã thu xếp xong xuôi, Kiều ngồi trắng đêm nghĩ đến thân phận và tình yêu rồi nàng nhờ em gái là Thuý Vân thay mình kết duyên với Kim Trọng. Đoạn trích sau đây ( từ câu 723 đến câu 756) là lời Thuý Kiều nói cùng Thuý Vân.
Bi kịch là mâu thuẫn giữa ước mơ, khát vọng, mong muốn của con người với hiện thực cuộc sống. Hiện thực cuộc sống éo le trớ trêu khiến con người không thể thực hiện được khát vọng ước mơ dẫn đến tâm trạng buồn thương đau khổ, bế tắc đến tột cùng thậm chí dẫn đến cái chết. bị kịch tình yêu dang dở của Thúy Kiều: có khát vọng tình yêu với Kim Trọng nhưng vì cứu gia đình nên Kiều phải trao duyên trong đau đớn, bi kịch.
a/ Nếu xem toàn bộ Truyện Kiều là chuỗi những bi kịch của cuộc đời người con gái tài sắc bạc mệnh thì Trao duyên là bi kịch đầu tiên báo hiệu 15 năm lưu lạc “thanh lâu mấy lượt thanh y mấy lần”.
Bi kịch tình yêu tan vỡ của Kiều được hé mở ngay từ nhan đề của đoạn trích. Nhan đề đoạn trích là "Trao duyên” nhưng trớ trêu thay đây không phải là cảnh trao duyên thơ mộng của những đôi nam nữ mà ta thường gặp trong ca dao xưa, "Trao duyên" ở đây là gửi duyên, gửi tình của mình cho người khác, nhờ người khác chắp nối mối tình dang dở của mình. Nhan đề ngắn gọn nhưng hé lộ tình cảnh bị đát đau đớn, giăng xe, thấm đẫm nước mắt của nhân vật Thúy Kiều.
b/ Bi kịch tình yêu tan vỡ của Thúy Kiều được bắt đầu ngay từ những câu thơ đầu tiên khi Kiều phải tìm cách thuyết phục Thúy Vân thay mình tra nghĩa Kim Trọng.
Nguyễn Du đã đặt nhân vật vào trong một tình thế oái ăm trở trêu: Kiều phải thuyết phục em chấp nhận mối tình sâu đậm thiêng liêng của mình trao lại trong khi trái tim nàng đang chảy máu. Hơn thế việc “trao duyên” của Kiều cho em gái lại được thực hiện vào đêm cuối cùng trước ngày Kiêu phải từ bỏ gia đình ra đi theo Mã Giám Sinh. Đây là khoảng thời gian ngắn ngủi. Sự ngắn ngủi của thời gian tạo nên sự dồn nén trong cảm xúc của nhân vật, những dằn vặt về việc trả món nợ tình cho Kim Trọng, cảnh ngộ khó xử khi nói lời trao duyên cho em, nỗi đau đớn tuyệt vọng khi ý thức rõ thân phận “bạc mệnh” của mình... tất cả đều hiện lên chân thực qua ngòi bút miêu tả tâm lý tinh tế và tài sử dụng ngôn ngữ bậc thầy của Nguyễn Du:
"Cậy em em có chịu lời,
Ngồi lên cho chị lạy rồi sẽ thưa."
Giọng điệu trang trọng, khẩn thiết của câu thơ, cử chỉ bất bình thường của nhân vật báo hiệu một điều gì đó vô cùng thiêng liêng, hệ trọng mà Kiều sắp sửa nói ra. Nguyễn Du quả thật là tinh tế, tài hoa khi dùng từ “cậy” mà không dùng từ “nhờ”, dùng từ “chịu” mà không dùng từ “nhận” dù đây là những từ đồng nghĩa. Phải là “cậy” thì mới tô đậm được cái quằn quại, khó nói trong tâm lý nàng Kiều và làm nổi bật được ý nghĩa hy vọng thiết tha của một lời gửi gắm, nương tựa. Còn “chịu” khác với chữ “nhận” ở sắc thái van vỉ, nài ép khiến cho người nghe không thể không nhận lời. Chỉ với hai chữ ấy thôi Nguyễn Du đã cận được sức nặng của một tình thế, một tâm trạng: bối rối, éo le trớ trêu và khó nói. Đặc biệt với sự hoán đổi vị trí trong quan hệ chị em: “Ngồi lên cho chị lạy rồi sẽ thưa”, Kiều đã tạo ra từ thế lụy phiền bằng cách hạ mình rất thấp để Vân có thể động lòng mà chấp nhận lời thỉnh cầu của mình. Hơn ai hết Kiều thấu hiểu sự thiệt thòi của em gái mình trong tình thế phải nhận lời trao duyên. Hành động tôn kính quá mức của Thúy Kiều (lạy/thưa) là sự tỏ lòng biết ơn, chịu ơn trước sự hy sinh của em mình. Những lời lẽ khẩn thiết, cảm động, những hành động gấp gáp, dồn dập trong 2 câu thơ mở đầu trước hết bắt nguồn từ ý thức thời gian hiện tại ngắn ngủi, thắt ngặt của Thúy Kiều. Thúy Kiều biết nàng không thể dùng dằng thêm một phút giây nào nữa bởi sáng mai đây thôi nàng đã phải lên đường, phải từ bỏ tất cả: tình yêu, hạnh phúc của mình.
c. Tưởng như những điều khó nói đã được giãi bày Kiều sẽ nhẹ nhàng thanh thản. Nhưng không, tính chất của bi kịch từ đây mới thực sự bắt đầu khi Kiều giải bày hoàn cảnh, lí do trao duyên, đặc biệt khi Kiều kể về mối tình sâu đậm với Kim Trọng trong sự kìm nén nỗi đau xót và tiếc nuối đến khôn
Thành ngữ "đứt gánh tương tư" diễn tả thật ngắn gọn mà chính xác tình yêu dang dở. Tình cảm của Kiều với Kim Trọng chưa kịp tới hồi viên mãn thì sóng gió đã ập tới, đành phải dở dang, Kiều đau khổ biết mấy, nhưng đành ngậm ngùi trao lại cho em. Trao duyên cho em nhưng nào đã dễ trút đi gánh nặng? Bao nhiêu kỉ niệm ngày xưa của mối tình đầu, kỉ niệm đẹp đẽ của một thời ào ạt trở về khiến nàng đau đớn khôn nguôi. Điệp từ "khi" được lặp lại ba lần kết hợp với nghệ thuật liệt kê "ngày quạt ước", "đêm chén thề" khắc sâu quá khứ ngọt ngào, hạnh phúc và tô đậm hiện tại đau đớn phũ phàng. Kiều kể về mối tình với chàng Kim như quên sự hiện diện của Thúy Vân trước mặt. Khát vọng hạnh phúc mãnh liệt căng tràn mà hiện tại thì giữa đường đứt gánh thật bất hạnh xót xa biết chừng nào!
d/ Mâu thuẫn giữa khát vọng hạnh phúc lứa đôi và thực tại phũ phàng càng được phát triển khi Kiều thuyết phục Vân bằng tình cảm:
"Ngày xuân em hãy còn dài,
Xót tình máu mủ thay lời nước non.
Chị dù thịt nát xương mòn,
Ngậm cười chín suối hãy còn thơm lây."
Để thuyết phục em, Kiều không tiếc viện đến tình máu mủ, cùng với cả cái chết. Lời Kiều như lời trăng trối của người sắp mất đau đớn đến nghẹn ngào. Các thành ngữ "tình máu mủ", "lời nước non", "thịt nát xương mòn", "ngậm cười chín suối" được dùng đến trong bốn câu thơ trên thể hiện sự quyết tâm thuyết phục em cho bằng được của Kiều. Đối với nàng, việc trả nghĩa cho Kim Trọng còn quan trọng hơn cả mạng sống, chỉ cần vận kết duyên với Kim Trọng, cho dù có chết đi thì Kiều cũng thấy được an ủi, mãn nguyện.
Với thể thơ lục bát được sử dụng một cách nhuần nhuyễn, đầy sáng tạo kết hợp với nhiều biện pháp tu từ, sử dụng sáng tạo thành ngữ dân gian và kết hợp tài tình ngôn ngữ bác học với ngôn ngữ bình dân , Nguyễn Du đã khắc họa rõ nét tâm trạng dằn vặt, đau đớn đến nát tan cõi lòng khi phải hi sinh chữ tình để làm tròn chữ hiếu của Kiều. Đồng thời, qua tác phẩm ta còn có thể thấy được tư tưởng nhân đạo sâu sắc của Nguyễn Du. Đó là sự yêu thương, cảm thông sâu sắc, là tiếng nói lên án sự bất công, tha hóa đạo đức của XHPK và trên hết là tình cảm trân trọng ngợi ca vẻ đẹp nhân cách của người con gái tài sắc bạc mệnh Thúy Kiều. Trong tột cùng nỗi đau Kiều vẫn lấp lánh phẩm hạnh của một người con hiếu thảo, một người tình thủy chung, một người chị thấu hiểu giàu lòng vị tha và đức hi sinh cao cả.
