Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Loài”
Không có tóm lược sửa đổi |
Không có tóm lược sửa đổi |
||
Dòng 112: | Dòng 112: | ||
Định nghĩa đơn giản của Mayr khá phù hợp với [[sinh vật đa bào]] nhưng không áp dụng được trong một số trường hợp như: |
Định nghĩa đơn giản của Mayr khá phù hợp với [[sinh vật đa bào]] nhưng không áp dụng được trong một số trường hợp như: |
||
* Các sinh vật [[sinh sản vô tính]] như [[sinh vật đơn bào]] ([[vi khuẩn]] và các [[sinh vật nhân sơ]] khác),{{sfn|Gevers|Cohan|Lawrence|Spratt|Coenye|Feil|Stackebrandt|De Peer|Vandamme|Thompson|Swings|2005|pp=733-739}} các sinh vật [[trinh sản]] hoặc [[tiếp hợp vô tính]]. Khi ấy thường dùng đến [[Mã vạch DNA]] và [[Phát sinh chủng loại học|phát sinh loài]].{{sfn|Templeton|1989|pp=3–27}}{{sfn|Reekie|Bazzaz|2005|p=[https://books.google.com/books?id=_KJdaiLKAogC&pg=PA99 99]}}{{sfn|Rosselló-Mora|Amann|2001|pp=39–67}} Thuật ngữ ''giả loài'' (quasispecies) đôi khi được dùng cho các thực thể đột biến nhanh như virus.{{sfn|Andino|Domingo|2015|pp=46–51}} |
* Các sinh vật [[sinh sản vô tính]] như [[sinh vật đơn bào]] ([[vi khuẩn]] và các [[sinh vật nhân sơ]] khác),{{sfn|Gevers|Cohan|Lawrence|Spratt|Coenye|Feil|Stackebrandt|De Peer|Vandamme|Thompson|Swings|2005|pp=733-739}} các sinh vật [[trinh sản]] hoặc [[tiếp hợp vô tính]]. Khi ấy thường dùng đến [[Mã vạch DNA]] và [[Phát sinh chủng loại học|phát sinh loài]].{{sfn|Templeton|1989|pp=3–27}}{{sfn|Reekie|Bazzaz|2005|p=[https://books.google.com/books?id=_KJdaiLKAogC&pg=PA99 99]}}{{sfn|Rosselló-Mora|Amann|2001|pp=39–67}} Thuật ngữ ''giả loài'' (quasispecies) đôi khi được dùng cho các thực thể đột biến nhanh như virus.{{sfn|Andino|Domingo|2015|pp=46–51}}{{sfn|Domingo|2006|pp=[https://link.springer.com/chapter/10.1007/3-540-26397-7_1 1–31]}} |
||
==Xem thêm== |
==Xem thêm== |
||
Dòng 127: | Dòng 127: | ||
* {{Chú thích|editor1-last=Claridge|editor1-first=M. F.|editor2-last=Dawah|editor2-first=H. A.|editor3-last=Wilson|editor3-first=M. R.|nhà xuất bản=Chapman & Hall|tựa đề=Species: The Units of Biodiversity|năm=1997|isbn=978-0-412-63120-7|ngôn ngữ=en|dịch tựa đề=Loài: Đơn vị đa dạng sinh học}} |
* {{Chú thích|editor1-last=Claridge|editor1-first=M. F.|editor2-last=Dawah|editor2-first=H. A.|editor3-last=Wilson|editor3-first=M. R.|nhà xuất bản=Chapman & Hall|tựa đề=Species: The Units of Biodiversity|năm=1997|isbn=978-0-412-63120-7|ngôn ngữ=en|dịch tựa đề=Loài: Đơn vị đa dạng sinh học}} |
||
* {{Chú thích|họ=Darwin|tên=Charles Robert|lk tác giả=Charles Darwin|năm=2009|tựa đề=Nguồn gốc các loài|nhà xuất bản=[[Nhà xuất bản Tri thức]]|nơi=[[Hà Nội]]|others=Nguyên tác tiếng Anh ''The origin of species''|translator=Trần Bá Tín}} |
* {{Chú thích|họ=Darwin|tên=Charles Robert|lk tác giả=Charles Darwin|năm=2009|tựa đề=Nguồn gốc các loài|nhà xuất bản=[[Nhà xuất bản Tri thức]]|nơi=[[Hà Nội]]|others=Nguyên tác tiếng Anh ''The origin of species''|translator=Trần Bá Tín}} |
||
* {{Chú thích|editor-last=Domingo|editor-first=Esteban|title=Quasispecies: Concept and Implications for Virology|language=en|trans-title=Giả loài: Khái niệm và ý nghĩa với virus học|publisher=Springer|year=2006|isbn=978-3-540-26397-5|series=Current Topics in Microbiology and Immunology|volume=299}} |
|||
* {{Chú thích|họ=Gooders|tên=John|năm=1986|tựa đề=Kingfisher Field Guide to the Birds of Britain and Ireland|nhà xuất bản=Kingfisher Books|isbn=978-0-86272-139-8|ngôn ngữ=en|dịch tựa đề=Hướng dẫn thực địa về các loài chim Anh và Ireland của Kingfisher}} |
* {{Chú thích|họ=Gooders|tên=John|năm=1986|tựa đề=Kingfisher Field Guide to the Birds of Britain and Ireland|nhà xuất bản=Kingfisher Books|isbn=978-0-86272-139-8|ngôn ngữ=en|dịch tựa đề=Hướng dẫn thực địa về các loài chim Anh và Ireland của Kingfisher}} |
||
* {{Chú thích|họ=Gould|tựa đề=The Panda's Thumb: More Reflections in Natural History|tên=Stephen Jay|năm=1980|nhà xuất bản=W.W. Norton & Company|isbn=978-0-393-30023-9|nơi=[[Thành phố New York|New York]]|url=https://archive.org/details/pandasthumb000step|ngôn ngữ=en|dịch tựa đề=Ngón tay cái gấu trúc: suy ngẫm thêm về lịch sử tự nhiên}} |
* {{Chú thích|họ=Gould|tựa đề=The Panda's Thumb: More Reflections in Natural History|tên=Stephen Jay|năm=1980|nhà xuất bản=W.W. Norton & Company|isbn=978-0-393-30023-9|nơi=[[Thành phố New York|New York]]|url=https://archive.org/details/pandasthumb000step|ngôn ngữ=en|dịch tựa đề=Ngón tay cái gấu trúc: suy ngẫm thêm về lịch sử tự nhiên}} |
Phiên bản lúc 15:18, ngày 29 tháng 8 năm 2022
Trong sinh học, loài là một bậc phân loại cơ bản. Loài (hay giống loài) là một nhóm các cá thể sinh vật có những đặc điểm sinh học tương đối giống nhau và có khả năng giao phối với nhau và sinh sản ra thế hệ tương lai. Còn theo định nghĩa của Ernst Mayr, loài là nhóm các quần thể tự nhiên có khả năng giao phối với nhau và tương đối cách ly sinh sản với các nhóm khác. Trong nhiều trường hợp chính xác, loài được định nghĩa là nhóm cá thể có bộ nhiễm sắc thể giống nhau nhất định. Sự thích nghi các đặc điểm địa phương và phân cách địa lý đã làm cho loài có nhiều đặc điểm được chia nhỏ hơn tới phân loài (hay loài phụ).
Trong phân loại khoa học, một loài được gọi tên bằng danh pháp hai phần, in nghiêng, chữ thứ nhất là tên chi (ở động vật còn gọi là giống) được viết hoa, chữ thứ hai chỉ một đặc điểm nổi bật của loài, có thể kèm theo tên người phát hiện và/hoặc đặt tên loài. Ví dụ, tên khoa học của loài người là Homo sapiens: "Homo" là tên chi, "sapiens" chỉ đặc điểm "khôn ngoan" của loài người.
Một loài bất kỳ thì thường viết tắt là "sp." còn số nhiều là "spp.". Những từ viết tắt này thường đặt sau tên một chi/giống để chỉ một hay nhiều loài nào đó trong cùng một chi/giống, ví dụ "Canis" sp. nghĩa là một (sp.) hay một số loài (spp.) chó nào đó thuộc chi/giống "Canis".
Định nghĩa về "loài" và các phương pháp tin cậy trong việc xác định một loài cụ thể là rất cần thiết để tuyên bố và kiểm tra các học thuyết sinh học và đo đạc đa dạng sinh học, dù các cấp phân loại sinh học khác như họ có thể được xem xét ở các nghiên cứu trên quy mô lớn.[1] Các loài tuyệt chủng chỉ được biết qua các hóa thạch nhìn chung rất khó để xác định chính xác đến cấp độ loài, đó cũng là lý do tại sao các cấp phân loại cao hơn loài như họ thường được sử dụng trong nghiên cứu dựa trên hóa thạch.[1][2]
Ngoại trừ vi khuẩn và vi khuẩn cổ, tổng số loài trên thế giới ước tính 8,7 triệu,[3][4] so với ước tính trước đây từ 2 triệu đến 100 triệu.[5]
Định nghĩa
Các nhà sinh vật học và phân loại học đã có nhiều nỗ lực để định nghĩa "loài", bắt đầu từ hình thái cho tới di truyền học. Những nhà phân loại học thời đầu như Linnaeus không có lựa chọn nào ngoài cách mô tả những gì quan sát được: về sau được chính thức hóa thành quan điểm loài loại hình hoặc loài hình thái. Ernst Mayr nhấn mạnh về cách li sinh sản nhưng cũng giống như các quan điểm khác về loài, vấn đề này rất khó hoặc thậm chí không thể kiểm tra.[6] Các nhà sinh vật học về sau đã cố gắng hoàn thiện định nghĩa của Mayr bằng những quan điểm khác như thừa nhận và liên kết...[7] Nhiều quan điểm tương tự hoặc chồng lấn lên nhau nên không dễ đếm cho rõ ràng: nhà sinh vật học Mayden ghi lại khoảng 24 quan điểm,[8] còn triết gia khoa học John Wilkins đếm được 26. Wilkins tiếp tục nhóm các quan điểm thành bảy loại cơ bản: (1) loài vô tính cho sinh vật không giới tính, (2) loài sinh học cho sinh vật hữu tính cách ly sinh sản, (3) loài sinh thái dựa trên ổ sinh thái, (4) loài tiến hóa dựa trên dòng giống, (5) loài di truyền dựa trên vốn gen, (6) loài hình thái dựa trên dạng hoặc kiểu hình và (7) loài phân loại do nhà phân loại học xác định.[9]
Loài phân loại hay loài hình thái
Loài phân loại là một nhóm sinh vật trong đó các cá thể có cùng một đặc tính cố định nhất định (một loại), nên ngay cả những người không được học cũng có thể nhận ra đơn vị phân loại giống như cách các nhà phân loại học hiện đại.[11][12] Các cụm biến thể hoặc kiểu hình trong mẫu vật (ví dụ đuôi dài ngắn khác nhau) sẽ phân biệt loài. Đây là phương pháp "cổ điển" để xác định loài, như Linnaeus thời kỳ đầu thuyết tiến hóa. Tuy nhiên, kiểu hình khác nhau không quyết định loài khác nhau (ví dụ Drosophila bốn cánh sinh ra từ mẹ hai cánh vẫn cùng loài). Những loài được đặt tên theo cách này gọi là loài hình thái.[13][14]
Thập niên 1970, Robert R. Sokal, Theodore J. Crovello và Peter Sneath đề xuất một biến tấu về quan điểm loài hình thái là loài phân loại theo ngoại hình, được định nghĩa là tập hợp những sinh vật có kiểu hình tương tự nhau nhưng khác với các nhóm sinh vật khác.[15] Khác với loài hình thái, quan điểm này bao gồm số đo định lượng khoảng cách hoặc độ tương đồng cụm cá thể dựa trên so sánh đa biến số lượng lớn các tính trạng kiểu hình.[16]
Loài thừa nhận và gắn kết
Loài thừa nhận giao phối là nhóm sinh vật sinh sản hữu tính nhận ra nhau về khả năng kết đôi.[17][18] Mở rộng khái niệm này để cho phép cách li sau giao phối, loài gắn kết là quần thể bao gồm nhiều nhất những cá thể có tiềm năng gắn kết kiểu hình thông qua cơ chế gắn kết nội tại; dù cho có thể lai được hay không, quần thể vẫn là loài gắn kết riêng biệt nếu số lượng lai không đủ để trộn lẫn hoàn toàn vốn gen tương ứng.[19] Quan điểm thừa nhận được phát triển thêm nữa nhờ những quan điểm ký hiệu học sinh học[a] về loài.[21]
Loài mã vạch và tương tự di truyền
Trong vi sinh vật học, gen có thể di chuyển tự do ngay cả giữa vi khuẩn có họ hàng xa, khả năng mở rộng ra toàn bộ vực vi khuẩn. Theo nguyên tắc chung, các nhà sinh vật học giả định rằng những loại vi khuẩn hay cổ khuẩn với trình tự gen rRNA 16S giống nhau hơn 97% cần được kiểm tra bằng lai DNA-DNA để quyết định xem chúng có thuộc cùng một loài không.[22] Khái niệm này được làm chặt lại với mức tương tự 98,7% vào năm 2006.[23]
Phương pháp nhận dạng nucleotide trung bình định lượng khoảng cách di truyền giữa toàn bộ bộ gen, dùng các vùng chứa khoảng 10.000 cặp bazơ. Với dữ liệu gen đầy đủ cho một chi, xếp loại các loài có thể dùng thuật toán như Pseudomonas avellanae năm 2013,[24] cho tới tất cả vi khuẩn và cổ khuẩn được giải trình tự từ năm 2020.[25]
Mã vạch DNA được đề xuất là cách phân biệt các loài giúp cho những người không phải chuyên gia cũng có thể sử dụng.[26] Mã vạch là một vùng DNA ty thể trong gen cytochrome c oxidase. Hệ thống Dữ liệu mã vạch sự sống (Barcode of Life Data Systems) chứa các chuỗi mã vạch DNA từ hơn 190.000 loài.[27][28] Tuy nhiên, các nhà khoa học như Rob DeSalle bày tỏ lo ngại rằng phương pháp mã vạch DNA có sai lệch và cần thiết phải hòa hợp với phân loại cổ điển vì hai phương pháp phân định các loài khác nhau.[29] Sự dung hợp di truyền qua nội cộng sinh và các vectơ khác có thể làm cho mã vạch không hiệu quả trong việc nhận dạng loài.[30]
Loài chủng loại phát sinh hay miêu tả theo nhánh
Loài chủng loại phát sinh hoặc miêu tả theo nhánh học là "tập hợp nhỏ nhất của các quần thể (hữu tính) hoặc dòng giống (vô tính) có thể chẩn đoán được bằng sự kết hợp duy nhất những trạng thái đặc tính trong cá thể tương đương (semaphoronts)".[31] Những trạng thái đặc điểm được quan sát là cơ sở thực nghiệm cung cấp bằng chứng hỗ trợ các giả thuyết về dòng giống tiến hóa khác nhau đã duy trì tính toàn vẹn di truyền qua thời gian và không gian.[32][33] Những đánh dấu phân tử có thể được dùng để xác định khác biệt di truyền chẩn đoán trong hạt nhân hoặc DNA ty thể của các loài khác nhau.[31][34] Ví dụ, trong một nghiên cứu thực hiện trên nấm, việc dùng loài miêu tả theo nhánh để nghiên cứu đặc trưng nucleotide sẽ cho kết quả chính xác nhất về các loài nấm khác nhau theo tất cả các quan niệm loài đã được nghiên cứu.[35][36] Các phiên bản của quan niệm loài phát sinh chủng loại nhấn mạnh tính đơn ngành hoặc khả năng chẩn đoán[37] có thể dẫn đến việc chia tách các loài hiện có (như trong họ Bovidae) khi nhận diện loài phụ trước đây thành loài, dù thực tế cho thấy không có rào chắn sinh sản và quần thể có thể biến đổi hình thái.[38] Một số tác giả coi cách tiếp cận này là lạm phát phân loại (taxonomic inflation) vì làm khái niệm loài mất chặt chẽ và gây bất ổn cho phân loại học.[39] Bên cạnh đó, số khác bảo vệ cách tiếp cận này, cảm thấy đáng tiếc khi bị coi là "lạm phát phân loại" và phản pháo gọi quan điểm đối lập là "bảo thủ phân loại" (taxonomic conservatism). Họ tuyên bố việc tách loài và công nhận các quần thể nhỏ hơn ở cấp độ loài là phù hợp về mặt chính trị, với lý do chúng có thể dễ dàng được đưa vào danh sách Loài nguy cấp trong Sách đỏ IUCN, thu hút được chế tài bảo tồn và vốn tài trợ.[40]
Không giống với khái niệm loài sinh học, loài miêu tả theo nhánh không dựa vào cách ly sinh sản mà có bộ tiêu chí độc lập với những quá trình thiết yếu trong các khái niệm khác.[31] Do đó, khái niệm này còn áp dụng được cho dòng vô tính,[34] nhưng không phải lúc nào cũng cung cấp ranh giới phân loại rõ ràng và trực quan mà có thể phải cần nhiều nguồn bằng chứng bổ trợ (như locus đa hình) để đưa ra kết quả hợp lý.[35]
Loài tiến hóa
Năm 1951, George Gaylord Simpson đề xuất khái niệm loài tiến hóa là "thực thể gồm các sinh vật duy trì nhận dạng của mình so với những thực thể khác qua thời gian và theo không gian, và có số phận tiến hóa và khuynh hướng lịch sử độc lập riêng".[41] Quan niệm này khác với loài sinh học ở chỗ thể hiện sự bền bỉ của giống loài theo thời gian. Wiley và Mayden tuyên bố khái niệm loài tiến hóa "tương tự" như khái niệm dòng dõi loài của Willi Hennig, và khẳng định rằng khái niệm loài sinh học, "một số phiên bản" của khái niệm loài phát sinh chủng loại cũng như ý kiến xếp loài cùng loại với các đơn vị phân loại cao hơn không thích hợp cho nghiên cứu đa dạng sinh học (nhằm ước tính chính xác số lượng loài). Họ đề xuất thêm rằng khái niệm này phù hợp với cả loài sinh sản vô tính lẫn hữu tính.[42] Kevin de Queiroz đề ra "Khái niệm dòng dõi chung về loài" cũng thuộc khái niệm này.[43]
Loài sinh thái
Loài sinh thái là tập hợp các sinh vật thích nghi với một tập hợp ổ sinh thái cụ thể trong môi trường. Theo khái niệm này, các quần thể tạo ra những cụm phân loại (theo ngoại hình) rời rạc được nhận công nhận là loài, dưới xu hướng kiểm soát của những quá trình sinh thái và tiến hóa.[44]
Loài di truyền
Baker và Bradley địng nghĩa loài di truyền là tập hợp các quần thể giao phối được cách ly về mặt di truyền. Khái niệm này giống với khái niệm loài sinh học của Mayr nhưng nhấn mạnh vào yếu tố di truyền hơn là cách ly sinh sản. Trong thế kỷ 21, loài di truyền có thể xác định bằng cách so sánh trình tự DNA, nhưng trước đây đã có các phương pháp khác như so sánh karyotype (bộ nhiễm sắc thể) và allozyme (biến thể enzym).[45]
Đơn vị giữ tầm tiến hóa
Đơn vị giữ tầm tiến hóa (Evolutionarily significant unit - ESU) hay "loài hoang dã"[46] là quần thể sinh vật được xét là riêng biệt cho mục đích bảo tồn.[47]
Chronospecies
Ngành cổ sinh vật học áp dụng khái niệm Chronospecies vì chỉ có hóa thạch làm bằng chứng giải phẫu so sánh (hình thái học).[48] Trong tiến trình tái sinh mô (theo tiến hóa, không nhất thiết liên quan đến rẽ nhánh), các nhà cổ sinh vật học tìm cách xác định một chuỗi các loài, mỗi loài trong đó đều phát sinh từ loài giả định trước đó đã tuyệt chủng thông qua biến đổi liên tục, chậm chạp và ít đồng đều. Theo trình tự thời gian như vậy, các nhà cổ sinh vật học đánh giá mức độ thay đổi cần thiết cho một dạng hình thái khác biệt được coi là một loài mới so với loài tổ tiên.[49][50][51]
Giả loài virus
Virus có những quần thể đông đảo, được đặt câu hỏi về tình trạng sống khi cơ thể chỉ gồm nhiều hơn một chuỗi DNA hoặc RNA nằm trong lớp vỏ protein, cũng như khả năng đột biến nhanh chóng. Tất cả những yếu tố này khiến cho hầu như không thể áp dụng các khái niệm loài thông thường.[52] Giả loài virus là nhóm các kiểu gen có liên hệ với nhau do đột biến tương tự, cùng cạnh tranh trong môi trường gây đột biến cao và bị quá trình cân bằng đột biến - chọn lọc chi phối. Có dự đoán rằng trong khung tiến hóa thích nghi, một giả loài virus tại miền thấp nhưng trung tính và khả năng liên kết cao sẽ vượt trội hơn giả loài ở đỉnh nhưng miền hẹp cùng với các đột biến xung quanh không phù hợp, điều này gọi là "hiệu ứng giả loài". Không có đề xuất nào về giả loài tương thích với khái niệm loài sinh học truyền thống.[53][54][55] Ủy ban quốc tế về phân loại virus từ năm 1962 đã phát triển hệ thống phân loại virus phổ quát; giúp cho việc phân loại virus được ổn định.[56][57]
Phân loại và đặt tên
Tên thông thường và danh pháp khoa học
Tên thường dùng cho các loài thường không rõ ràng chính xác: "mèo" có thể là mèo nhà Felis catus hoặc tất cả những loài trong Họ Mèo Felidae. Các tên này cũng thay đổi tùy theo ngôn ngữ hay địa phương: ví dụ trường hợp báo puma, báo sư tử, báo núi,... đều chỉ về loài Puma concolor mà ngay từ "báo" cũng có thể liên tưởng đến báo đốm Panthera onca ở châu Mỹ Latinh hay báo hoa mai (Panthera pardus) tại châu Phi và châu Á. Ngược lại, tên khoa học hay danh pháp khoa học của mỗi loài sẽ là duy nhất và phổ quát khắp nơi, gồm hai phần: tên chi như Puma, và tên cụ thể như concolor.[58][59]
Mô tả loài
Một loài được đặt tên phân loại khi một mẫu chuẩn được mô tả chính thức, được gán một tên khoa học duy nhất trong một ấn phẩm. Mô tả loài thường cung cấp các phương tiện để xác định loài mới, phân biệt với các loài khác đã được mô tả trước đó và các loài có liên quan hoặc dễ gây nhầm lẫn. Đồng thời cung cấp tên được công bố hợp lệ (trong thực vật học) hoặc tên dùng được (trong động vật học) khi chấp nhận xuất bản. Mẫu chuẩn thường được lưu giữ trong kho lưu trữ lâu dài, thường là bộ sưu tập nghiên cứu của bảo tàng hoặc trường đại học lớn, cho phép xác minh độc lập và là phương tiện để so sánh mẫu vật.[60][61][62] Theo Bộ danh pháp Động vật học Quốc tế khuyến nghị những người mô tả loài mới chọn tên "thích hợp, ngắn gọn, thuận tai, dễ nhớ và không gây xúc phạm".[63]
Tên viết tắt
Sách báo đôi lúc không viết đủ định doanh loài mà dùng từ viết tắt như "sp." ở số ít hoặc "spp." (viết tắt của species pluralis tiếng Latinh nghĩa "nhiều loài"), ví dụ như "Canis sp.". Việc này áp dụng khi một số cá thể chắc chắn thuộc một chi cụ thể nhưng không chắc thuộc loài nào, như thường thấy trong cổ sinh vật học.[64]
Tác giả cũng có thể dùng "spp." làm cách diễn đạt ngắn gọn về vấn đề áp dụng cho nhiều loài nhưng không phải tất cả trong cùng một chi. Còn nếu muốn bày tỏ rằng áp dụng cho tất cả loài trong một chi thì chỉ dùng tên chi mà không có tên loài. Tên chi và loài thường được in nghiêng nhưng chữ viết tắt như "sp." không nên in nghiêng.[64]
Khi định danh một loài không rõ, có thể dùng "cf." (confer) trước tên loài để chỉ rằng cần thêm thông tin xác nhận. Các chữ viết tắt "nr." (near) hoặc "aff." (affine) có thể được dùng khi định danh chưa rõ nhưng giống với loài được đề cập sau.[64]
Mã nhận dạng
Với sự gia tăng của cơ sở dữ liệu trực tuyến, mã nhận dạng các loài đã được khởi tạo và xác định, bao gồm:
- Trung tâm Thông tin Công nghệ sinh học Quốc gia (Hoa Kỳ) (National Center for Biotechnology Information - NCBI) sử dụng số nhận dạng 'taxid' (Taxonomy identifier) được coi là "định danh duy nhất (và) ổn định", ví dụ: taxid của Homo sapiens là 9606.[65]
- Bách khoa toàn thư Kyoto về gen và bộ gen (Kyoto Encyclopedia of Genes and Genome - KEGG) sử dụng mã ba hoặc bốn chữ cái cho một số loài hạn chế nhất định; ví dụ H. sapiens có mã đơn giản là hsa.[66]
- UniProt sử dụng "hệ thống dễ nhớ" không quá năm ký tự chữ và số, ví dụ: HUMAN cho H. sapiens.[67]
- Hệ thống Thông tin Phân loại Tích hợp (Integrated Taxonomic Information System - ITIS) cung cấp một số duy nhất cho mỗi loài. Homo sapiens có mã số TSN 180092.[68]
Gộp và tách
Việc đặt tên cho một loài cụ thể, hay cả chi (và đơn vị phân loại cao hơn) chứaa loài đó, là giả thuyết về mối quan hệ tiến hóa và khả năng phân biệt các loài trong nhóm sinh vật đó. Khi có thêm thông tin sẽ có thể chứng minh hoặc bác bỏ giả thuyết. Đôi lúc đặc biệt là trước kia khi còn khó khăn trong trao đổi thông tin, các nhà phân loại học làm việc riêng rẽ nên có thể đặt hai tên khác nhau mà sau này lại xác định đó lại cùng một lài. Khi đó, tên loài đặt trước thường được ưu tiên để giữ lại, còn các tên đặt sau coi là Danh pháp đồng nghĩa. Ngược lại cũng có khi một đơn vị phân loại phải tách thành các đơn vị khác. Việc gộp hay tách tùy thuộc vào cách tiếp cận cá nhân chỉ ra khác biệt hoặc điểm chung giữa các sinh vật.[64][69][70]
Sensu stricto và sensu lato
Bộ mã danh pháp như Bộ danh pháp Động vật học Quốc tế (International Code of Zoological Nomenclature - ICZN) và Bộ danh pháp Quốc tế về tảo, nấm và thực vật (International Code of Nomenclature for algae, fungi, and plants - ICN) chỉ hướng dẫn về việc đặt tên mà không đưa ra quy tắc để xác định ranh giới loài. Ranh giới loài có thể thay đổi dựa trên các nghiên cứu, nghĩa là định nghĩa loài cũng có thể thay đổi dựa trên bằng chứng mới. Định nghĩa ranh giới dùng để phân biệt các loài, tên loài có thể mang nghĩa sensu stricto (s.s. - "theo nghĩa hẹp") theo cách chính xác do tác giả đưa ra, còn sensu lato (s.l. - "theo nghĩa rộng") biểu thị cách dùng rộng hơn, như bao gồm cả các loài phụ khác.[71] Các chữ viết tắt khác như "auct." (auctōrum - tác giả) hay hạn định như "non" (không) có thể được dùng làm rõ thêm nghĩa chủ đích tác giả muốn diễn tả.[64]
Khái niệm loài sinh học của Mayr
Hầu hết sách giáo khoa hiện đại sử dụng Khái niệm loài sinh vật của Mayr năm 1942 để phát triển định nghĩa loài.[72] Khái niệm này còn được gọi là khái niệm về sinh sản hay cách ly. Theo đó, loài được định nghĩa là "nhóm quần thể tự nhiên thực sự hoặc có khả năng giao phối với nhau, được cách ly sinh sản với các nhóm khác".[73]
Lập luận cho rằng định nghĩa này là hệ quả tất nhiên từ tác động của sinh sản hữu tính lên động lực chọn lọc tự nhiên.[74][75] Việc Mayr dùng từ "có khả năng" (potentially) là điểm tranh cãi; một số diễn giải đã loại trừ giao phối bất thường hoặc do con người can thiệp, hay với những động vật có khả năng giao phối nhưng thường không xảy ra trong tự nhiên.[73]
Vấn đề loài
Rất khó có một định nghĩa loài chung cho tất cả các sinh vật.[76] Tranh luận về khái niệm loài gọi là vấn đề loài (species problem).[77][78][79] Vấn đề này đã tồn tại từ khi Darwin viết Nguồn gốc các loài:
Không một định nghĩa nào có thể thỏa mãn tất cả các nhà tự nhiên học; vì vậy mỗi một nhà tự nhiên học đều hiểu một cách mơ hồ ý nghĩa của cái mà họ nói về loài. Nói chung thuật ngữ này bao gồm cả yếu tố chưa được biết đến của một hoạt động sáng tạo đặc biệt.[80]
Hạn chế của quan niệm Mayr
Định nghĩa đơn giản của Mayr khá phù hợp với sinh vật đa bào nhưng không áp dụng được trong một số trường hợp như:
- Các sinh vật sinh sản vô tính như sinh vật đơn bào (vi khuẩn và các sinh vật nhân sơ khác),[81] các sinh vật trinh sản hoặc tiếp hợp vô tính. Khi ấy thường dùng đến Mã vạch DNA và phát sinh loài.[82][83][84] Thuật ngữ giả loài (quasispecies) đôi khi được dùng cho các thực thể đột biến nhanh như virus.[85][86]
Xem thêm
Ghi chú
Tham khảo
- ^ a b Sahney, S., Benton, M.J. and Ferry, P.A. (2010). “Links between global taxonomic diversity, ecological diversity and the expansion of vertebrates on land”. Biology Letters. 6 (4): 544–547. doi:10.1098/rsbl.2009.1024. PMC 2936204. PMID 20106856.Quản lý CS1: nhiều tên: danh sách tác giả (liên kết) Lỗi chú thích: Thẻ
<ref>
không hợp lệ: tên “SahneyBentonFerry2010LinksDiversityVertebrates” được định rõ nhiều lần, mỗi lần có nội dung khác - ^ Sahney, S. and Benton, M.J. (2008). “Recovery from the most profound mass extinction of all time” (PDF). Proceedings of the Royal Society: Biological. 275 (1636): 759–65. doi:10.1098/rspb.2007.1370. PMC 2596898. PMID 18198148.Quản lý CS1: nhiều tên: danh sách tác giả (liên kết)
- ^ Mora, C.; Tittensor, Derek P.; Adl, Sina; Simpson, Alastair G. B.; Worm, Boris; và đồng nghiệp (ngày 23 tháng 8 năm 2011). Mace, Georgina M (biên tập). “How Many Species Are There on Earth and in the Ocean?”. PLoS Biology. 9 (8): e1001127. doi:10.1371/journal.pbio.1001127. “Và đồng nghiệp” được ghi trong:
|author=
(trợ giúp) - ^ Goldenberg, Suzanne (ngày 23 tháng 8 năm 2011). “Planet Earth is home to 8.7 million species, scientists estimate”. The Guardian. London. Truy cập ngày 23 tháng 8 năm 2011.
- ^ “Just How Many Species Are There, Anyway?”. ngày 26 tháng 5 năm 2003. Truy cập ngày 15 tháng 1 năm 2008.
- ^ Mallet 1995, tr. 294–299.
- ^ Masters & Spencer 1989, tr. 270–279.
- ^ Mayden, R. L. (1997). Claridge, M. F.; Dawah, H. A.; Wilson, M. R. (biên tập). A hierarchy of species concepts: the denouement of the species problem [Phân cấp quan điểm loài: biểu hiện của vấn đề loài]. The Units of Biodiversity – Species in Practice Special Volume 54 (bằng tiếng Anh). Systematics Association.
- ^ Zachos 2016, tr. 79.
- ^ Gooders 1986, tr. 246.
- ^ Gould 1980, tr. 204–213.
- ^ Maynard Smith 1989, tr. 273–274.
- ^ Ruse 1969, tr. 97–119.
- ^ Lewin 1981, tr. 609–613.
- ^ Claridge, Dawah & Wilson 1997, tr. 404.
- ^ Ghiselin 1974, tr. 536–544.
- ^ Claridge, Dawah & Wilson 1997, tr. 408–409.
- ^ Paterson, H. E. H. (1985). Vrba, E. S. (biên tập). Monograph No. 4: The recognition concept of species [Chuyên khảo số 4: Quan điểm thừa nhận loài]. Species and Speciation (bằng tiếng Anh). Pretoria: Transvaal Museum.
- ^ Mallet 1999, tr. 709–711.
- ^ Nguyễn Thùy Trang 2018, tr. 13.
- ^ Kull 2016, tr. 61–71.
- ^ Stackebrandt & Goebel 1994, tr. 846–849.
- ^ Stackebrandt & Ebers 2006, tr. 152–155.
- ^ Land và đồng nghiệp 2015, tr. 141–161.
- ^ Parks và đồng nghiệp 2020, tr. 1079–1086.
- ^ “What Is DNA Barcoding?” [Mã vạch DNA là gì?] (bằng tiếng Anh). Barcode of Life. Bản gốc lưu trữ ngày 1 tháng 7 năm 2017. Truy cập ngày 11 tháng 10 năm 2017.
- ^ Ratnasingham & Hebert 2007, tr. 355–364.
- ^ Stoeckle, Mark (2013). “DNA Barcoding Ready for Breakout” [Mã vạch DNA sẵn sàng để đột phá]. GeneWatch (bằng tiếng Anh). 26 (5). Bản gốc lưu trữ ngày 3 tháng 4 năm 2014.
- ^ DeSalle, Egan & Siddall 2005, tr. 1905–1916.
- ^ Whitworth và đồng nghiệp 2007, tr. 1731–1739.
- ^ a b c Nixon & Wheeler 1990, tr. 211–223.
- ^ Wheeler & Meier 2000, tr. 56.
- ^ Bernardo 2011, tr. 380–438.
- ^ a b Giraud và đồng nghiệp 2008, tr. 791–802.
- ^ a b Taylor và đồng nghiệp 2000, tr. 21–32.
- ^ Taylor và đồng nghiệp 2006, tr. 1947–1963.
- ^ Zachos 2016, tr. 91–92.
- ^ Groves, C.; Grubb, P. (2011), Ungulate taxonomy [Phân loại móng guốc] (bằng tiếng Anh), Baltimore, MD: The Johns Hopkins University Press
- ^ Heller và đồng nghiệp 2013, tr. 490–493.
- ^ Cotterill, Taylor & Gippoliti 2014, tr. 819–832.
- ^ Laporte 1994, tr. 141–159.
- ^ Wheeler & Meier 2000, tr. 70–92, 146–160, 198–208.
- ^ Howard & Berlocher 1998, tr. 57–75.
- ^ Ridley 2003, tr. 719.
- ^ Baker & Bradley 2006, tr. 643–662.
- ^ Government of Canada. Committee on the Status of Endangered Wildlife in Canada. “COSEWIC's Assessment Process and Criteria” [Quy trình và tiêu chí đánh giá của COSEWIC] (bằng tiếng Anh). COSEPAC. Bản gốc lưu trữ ngày 12 tháng 4 năm 2015. Truy cập ngày 7 tháng 4 năm 2015.
- ^ DeWeerdt, Sarah (ngày 29 tháng 7 năm 2002). “What Really is an Evolutionarily Significant Unit?” [Đơn vị giữ tầm tiến hóa thực sự là gì?] (bằng tiếng Anh). University of Washington. Lưu trữ bản gốc ngày 5 tháng 2 năm 2017. Truy cập ngày 15 tháng 7 năm 2022.
- ^ “Chronospecies” (bằng tiếng Anh). Oxford Reference. Lưu trữ bản gốc ngày 19 tháng 3 năm 2022. Truy cập ngày 17 tháng 7 năm 2022.
- ^ Carr, Steven M. (2005). “Evolutionary species and chronospecies” [Loài tiến hóa và chronospecies] (bằng tiếng Anh). Memorial University Newfoundland and Labrador. Lưu trữ bản gốc ngày 10 tháng 3 năm 2016. Truy cập ngày 18 tháng 7 năm 2022.
- ^ Dzik 1985, tr. 71–92.
- ^ O'Brien & Lyman 2007, tr. 146–149.
- ^ Van Regenmortel 2010, tr. 1–6.
- ^ van Nimwegen, Crutchfield & Huynen 1999, tr. 9716–9720.
- ^ Elena và đồng nghiệp 2008, tr. 478–483.
- ^ Fauquet & Fargette 2005, tr. 64.
- ^ Gibbs 2013, tr. 254.
- ^ “A Word About Species Names ...” [Một lời về tên loài ...] (bằng tiếng Anh). Smithsonian Marine Station at Fort Pierce. Bản gốc lưu trữ ngày 24 tháng 3 năm 2017. Truy cập ngày 11 tháng 3 năm 2017.
- ^ Hone, Dave (ngày 19 tháng 6 năm 2013). “What's in a name? Why scientific names are important” [Có gì trong tên gọi? Tại sao tên khoa học lại quan trọng]. The Guardian (bằng tiếng Anh). Lưu trữ bản gốc ngày 15 tháng 2 năm 2017. Truy cập ngày 29 tháng 7 năm 2022.
- ^ Wellner, Lodders & Kämpfer 2012, tr. 917–924.
- ^ Hitchcock 1921, tr. 251–255.
- ^ Nicholson, Dan H. “Botanical nomenclature, types, & standard reference works” [Danh pháp thực vật, mẫu chuẩn và công trình tham chiếu tiêu chuẩn] (bằng tiếng Anh). Smithsonian National Museum of Natural History, Department of Botany. Bản gốc lưu trữ ngày 16 tháng 9 năm 2015.
- ^ “International Code of Zoological Nomenclature, Recommendation 25C” (bằng tiếng Anh). Lưu trữ bản gốc ngày 23 tháng 7 năm 2022. Truy cập ngày 3 tháng 8 năm 2022.
- ^ a b c d e Winston 1999, tr. 141–144.
- ^ “Homo sapiens” (bằng tiếng Anh). NCBI. Lưu trữ bản gốc ngày 19 tháng 3 năm 2022. Truy cập ngày 7 tháng 8 năm 2022.
- ^ “KEGG Organisms: Complete Genomes” [Sinh vật KEGG: Bộ gen hoàn chỉnh] (bằng tiếng Anh). Genome.jp. Lưu trữ bản gốc ngày 5 tháng 6 năm 2022. Truy cập ngày 8 tháng 8 năm 2022.
- ^ “Taxonomy” [Phân loại]. UniProt (bằng tiếng Anh). Lưu trữ bản gốc ngày 27 tháng 5 năm 2022. Truy cập ngày 9 tháng 8 năm 2022.
- ^ “Homo sapiens Linnaeus, 1758” (bằng tiếng Anh). Catalogue of Life. Lưu trữ bản gốc ngày 14 tháng 6 năm 2022. Truy cập ngày 10 tháng 8 năm 2012.
- ^ Simpson 1945, tr. 23.
- ^ Chase 2005, tr. 202–206.
- ^ Wilson, Philip (2021). “sensu stricto, sensu lato”. AZ of tree terms (bằng tiếng Anh). Lưu trữ bản gốc ngày 20 tháng 3 năm 2022. Truy cập ngày 20 tháng 3 năm 2022.
- ^ Wheeler & Meier 2000, tr. 17–29.
- ^ a b de Queiroz 2005, tr. 6600–6607.
- ^ Hopf & Hopf 1985, tr. 27–50.
- ^ Bernstein và đồng nghiệp 1985, tr. 665–690.
- ^ Hanage 2013, tr. 41.
- ^ de Queiroz 2007, tr. 879–886.
- ^ Koch 2010, tr. 413–421.
- ^ Fraser và đồng nghiệp 2009, tr. 741–746.
- ^ Darwin 2009, tr. 85.
- ^ Gevers và đồng nghiệp 2005, tr. 733-739.
- ^ Templeton 1989, tr. 3–27.
- ^ Reekie & Bazzaz 2005, tr. 99.
- ^ Rosselló-Mora & Amann 2001, tr. 39–67.
- ^ Andino & Domingo 2015, tr. 46–51.
- ^ Domingo 2006, tr. 1–31.
Thư mục
- Bernardo, J. (2011), “A critical appraisal of the meaning and diagnosability of cryptic evolutionary diversity, and its implications for conservation in the face of climate change” [Đánh giá quan trọng về ý nghĩa và khả năng chẩn đoán của đa dạng tiến hóa bí hiểm và ý nghĩa với việc bảo tồn khi đối mặt với biến đổi khí hậu], trong Hodkinson, T.; Jones, M.; Waldren, S.; Parnell, J. (biên tập), Climate Change, Ecology and Systematics. Systematics Association Special Series [Biến đổi khí hậu, hệ sinh thái và hệ thống học. Loạt bài đặc biệt của Hiệp hội hệ thống học] (bằng tiếng Anh), Cambridge University Press, ISBN 978-0-521-76609-8
- Claridge, M. F.; Dawah, H. A.; Wilson, M. R. biên tập (1997), Species: The Units of Biodiversity [Loài: Đơn vị đa dạng sinh học] (bằng tiếng Anh), Chapman & Hall, ISBN 978-0-412-63120-7
- Darwin, Charles Robert (2009), Nguồn gốc các loài, Trần Bá Tín biên dịch, Nguyên tác tiếng Anh The origin of species, Hà Nội: Nhà xuất bản Tri thức
- Domingo, Esteban biên tập (2006), Quasispecies: Concept and Implications for Virology [Giả loài: Khái niệm và ý nghĩa với virus học], Current Topics in Microbiology and Immunology (bằng tiếng Anh), 299, Springer, ISBN 978-3-540-26397-5
- Gooders, John (1986), Kingfisher Field Guide to the Birds of Britain and Ireland [Hướng dẫn thực địa về các loài chim Anh và Ireland của Kingfisher] (bằng tiếng Anh), Kingfisher Books, ISBN 978-0-86272-139-8
- Gould, Stephen Jay (1980), The Panda's Thumb: More Reflections in Natural History [Ngón tay cái gấu trúc: suy ngẫm thêm về lịch sử tự nhiên] (bằng tiếng Anh), New York: W.W. Norton & Company, ISBN 978-0-393-30023-9
- Howard, D. J.; Berlocher, S. H. biên tập (1998), Endless forms: species and speciation [Các dạng thức vô tận: loài và đặc điểm] (bằng tiếng Anh), Oxford University Press
- Mallet, James (ngày 28 tháng 9 năm 1999). “Species, Concepts of” [Quan điểm về loài] (PDF). Trong Calow, P. (biên tập). Encyclopaedia of Ecology and Environmental Management (bằng tiếng Anh). Blackwell. ISBN 978-0-632-05546-3. Bản gốc (PDF) lưu trữ ngày 19 tháng 10 năm 2016.
- Mayr, Ernst (1942). Systematics and the Origin of Species [Hệ thống học và nguồn gốc các loài] (bằng tiếng Anh). New York: Columbia University Press.
- Maynard Smith, John (1989), Evolutionary Genetics [Di truyền học tiến hóa] (bằng tiếng Anh), Oxford University Press, ISBN 978-0-19-854215-5
- O'Brien, Michael J.; Lyman, R. Lee (2007), Applying Evolutionary Archaeology: A Systematic Approach [Áp dụng Khảo cổ học Tiến hóa: Cách tiếp cận có hệ thống] (bằng tiếng Anh), Springer, ISBN 978-0-306-47468-2
- Nguyễn Thùy Trang (2018), Tiểu thuyết Việt Nam giai đoạn 1986–2014 từ góc nhìn phê bình sinh thái (PDF), Luận án tiến sĩ văn học Việt Nam, Huế: Trường Đại học Khoa học, Đại học Huế
- Reekie, Edward G.; Bazzaz, Fakhri A. (2005), Reproductive allocation in plants [Phân bổ sinh sản ở thực vật] (bằng tiếng Anh), Academic Press, ISBN 978-0-12-088386-8
- Ridley, Mark (2003), Evolution [Tiến hóa] (bằng tiếng Anh) (ấn bản 3), Blackwell Science, ISBN 978-1-40510-345-9
- Templeton, A. R. (1989), “The meaning of species and speciation: A genetic perspective” [Ý nghĩa loài và hình thành loài: Quan điểm di truyền], trong Otte, D.; Endler, J. A. (biên tập), Speciation and its Consequences [Hình thành loài và hệ quả] (bằng tiếng Anh), Sinauer Associates
- Wheeler, Quentin; Meier, Rudolf biên tập (2000), Species Concepts and Phylogenetic Theory: A Debate [Quan niệm loài và lý thuyết phát sinh chủng loại: sự tranh cãi] (bằng tiếng Anh), Columbia University Press, ISBN 978-0-231-10143-1
- Winston, Judith E. (1999), Describing species. Practical taxonomic procedure for biologists [Mô tả loài. Quy trình phân loại thực tế cho các nhà sinh học] (bằng tiếng Anh), New York: Columbia University Press, ISBN 978-0-23106-825-3
- Zachos, Frank E. (2016), Species Concepts in Biology: Historical Development, Theoretical Foundations and Practical Relevance [Những khái niệm loài trong sinh học: Phát triển tính lịch sử, cơ sở lý thuyết và phù hợp với thực tiễn] (bằng tiếng Anh), Springer, ISBN 978-3-319-44964-7
- Andino, Raul; Domingo, Esteban (2015). “Viral quasispecies” [Giả loài virus]. Virology (bằng tiếng Anh). 479–480. doi:10.1016/j.virol.2015.03.022. PMC 4826558. PMID 25824477.
- Baker, Robert J.; Bradley, Robert D. (2006). “Speciation in Mammals and the Genetic Species Concept” [Đặc điểm loài thú và khái niệm loài di truyền]. Journal of Mammalogy (bằng tiếng Anh). 87 (4). doi:10.1644/06-MAMM-F-038R2.1. PMC 2771874. PMID 19890476.
- Bernstein, H.; Byerly, H. C.; Hopf, F. A.; Michod, R.E. (1985). “Sex and the emergence of species” [Giới tính và sự xuất hiện loài]. Journal of Theoretical Biology (bằng tiếng Anh). 117 (4). Bibcode:1985JThBi.117..665B. doi:10.1016/S0022-5193(85)80246-0. PMID 4094459.
- Chase, Bob (2005). “Upstart Antichrist” [Antichrist mới nổi]. History Workshop Journal (bằng tiếng Anh). 60 (1). doi:10.1093/hwj/dbi042.
- Cotterill, F.; Taylor, P.; Gippoliti, S.; và đồng nghiệp (2014). “Why one century of phenetics is enough: Response to 'are there really twice as many bovid species as we thought?'” [Tại sao thế kỷ của phân loại sinh học loại hình đã đủ: Phản hồi lại 'có thực sự nhiều loài sinh vật gấp đôi như chúng ta tưởng không?']. Systematic Biology (bằng tiếng Anh). 63 (5). doi:10.1093/sysbio/syu003. PMID 24415680.
- DeSalle, R.; Egan, M. G.; Siddall, M. (2005). “The unholy trinity: taxonomy, species delimitation and DNA barcoding” [Bộ ba bất khiết: phân loại, phân định loài và mã vạch DNA]. Philosophical Transactions of the Royal Society B: Biological Sciences (bằng tiếng Anh). 360 (1462). doi:10.1098/rstb.2005.1722. PMC 1609226. PMID 16214748.
- Dzik, J. (1985). “Typologic versus population concepts of chronospecies: implications for ammonite biostratigraphy” [Khái niệm nghiên cứu loại hình so với chronospecies: ý nghĩa đối với nghiên cứu sinh địa tầng ốc hoá thạch ammon]. Acta Palaeontologica Polonica (bằng tiếng Anh). 30 (1–2).
- Elena, S. F.; Agudelo-Romero, P.; Carrasco, P.; Codoñer, F. M.; Martín, S.; Torres-Barceló, C.; Sanjuán, R. (2008). “Experimental evolution of plant RNA viruses” [Thực nghiệm tiến hóa virus RNA thực vật]. Heredity (bằng tiếng Anh). 100 (5). doi:10.1038/sj.hdy.6801088. PMC 7094686. PMID 18253158.
- Fauquet, C. M.; Fargette, D. (2005). “International Committee on Taxonomy of Viruses and the 3,142 unassigned species” [Ủy ban quốc tế về phân loại virus và 3.142 loài chưa được gán mục]. Virology Journal (bằng tiếng Anh). 2. doi:10.1186/1743-422X-2-64. PMC 1208960. PMID 16105179.
- Fraser, C.; Alm, E. J.; Polz, M. F.; Spratt, B. G.; Hanage, W. P. (2009). “The bacterial species challenge: making sense of genetic and ecological diversity” [Thách thức với vi khuẩn: tạo ra ý nghĩa đa dạng di truyền và sinh thái]. Science (bằng tiếng Anh). 323 (5915). Bibcode:2009Sci...323..741F. doi:10.1126/science.1159388. PMID 19197054.
- Gevers, Dirk; Cohan, Frederick M.; Lawrence, Jeffrey G.; Spratt, Brian G.; Coenye, Tom; Feil, Edward J.; Stackebrandt, Erko; De Peer, Yves Van; Vandamme, Peter; Thompson, Fabiano L.; Swings, Jean (2005). “Opinion: Re-evaluating prokaryotic species” [Ý kiến: Tái đánh giá các loài sinh vật nhân sơ]. Nature Reviews Microbiology (bằng tiếng Anh). 3 (9). doi:10.1038/nrmicro1236. PMID 16138101.
- Ghiselin, Michael T. (1974). “A Radical Solution to the Species Problem” [Giải pháp triệt để cho vấn đề loài]. Systematic Biology (bằng tiếng Anh). 23 (4). doi:10.1093/sysbio/23.4.536.
- Gibbs, A. J. (2013). “Viral taxonomy needs a spring clean; its exploration era is over” [Kỷ nguyên khám phá đã qua, phân loại virus cần được dọn sạch]. Virology Journal (bằng tiếng Anh). 10. doi:10.1186/1743-422X-10-254. PMC 3751428. PMID 23938184.
- Giraud, T.; Refrégier, G.; Le Gac, M.; de Vienne, D. M.; Hood, M. E. (2008). “Speciation in Fungi” [Phát sinh loài nấm]. Fungal Genetics and Biology (bằng tiếng Anh). 45 (6). doi:10.1016/j.fgb.2008.02.001. PMID 18346919.
- Heller, R.; Frandsen, P.; Lorenzen, E. D.; Siegismund, H. R. (2013). “Are there really twice as many bovid species as we thought?” [Có thực sự các loài móng guốc nhiều gấp đôi như chúng ta nghĩ không?]. Systematic Biology (bằng tiếng Anh). 62 (3). doi:10.1093/sysbio/syt004. PMID 23362112.
- Hitchcock, A. S. (1921). “The Type Concept in Systematic Botany” [Khái niệm mẫu chuẩn trong thực vật học hệ thống]. American Journal of Botany (bằng tiếng Anh). 8 (5). doi:10.2307/2434993. JSTOR 2434993.
- Hopf, F. A.; Hopf, F. W. (1985). “The role of the Allee effect on species packing” [Vai trò hiệu ứng Allee trong việc sắp xếp loài]. Theoretical Population Biology (bằng tiếng Anh). 27. doi:10.1016/0040-5809(85)90014-0.
- Koch, H. (2010). “Combining morphology and DNA barcoding resolves the taxonomy of Western Malagasy Liotrigona Moure, 1961” [Kết hợp hình thái học và mã vạch DNA giải quyết phân loại của Liotrigona Tây Malagasy của Moure, 1961]. African Invertebrates (bằng tiếng Anh). 51 (2). doi:10.5733/afin.051.0210.
- Kull, Kalevi (2016). “The biosemiotic concept of the species” [Quan điểm ký hiệu học sinh học về loài]. Biosemiotics (bằng tiếng Anh). 9. doi:10.1007/s12304-016-9259-2. Bản gốc lưu trữ ngày 7 tháng 2 năm 2018.
- Land, Miriam; Hauser, Loren; Jun, Se-Ran; Nookaew, Intawat; Leuze, Michael R.; Ahn, Tae-Hyuk; Karpinets, Tatiana; Lund, Ole; Kora, Guruprased (2015). “Insights from 20 years of bacterial genome sequencing” [Hiểu sâu về 20 năm giải trình tự bộ gen vi khuẩn]. Functional & Integrative Genomics. 15 (2). doi:10.1007/s10142-015-0433-4. PMC 4361730. PMID 25722247.
- Hanage, William P. (2013), “Fuzzy species revisited” [Xem xét lại các loài chưa rõ], BMC Biology (bằng tiếng Anh), 11 (41), tr. 41, doi:10.1186/1741-7007-11-41, PMC 3626887, PMID 23587266
- Laporte, L. O. F. (1994). “Simpson on species” [Quan điểm Simpson về loài]. Journal of the History of Biology (bằng tiếng Anh). 27 (1). doi:10.1007/BF01058629. PMID 11639257.
- Lewin, Ralph A. (1981). “Three Species Concepts” [Ba khái niệm loài]. Taxon (bằng tiếng Anh). 30 (3). doi:10.2307/1219942. JSTOR 1219942.
- Mallet, James (1995). “A species definition for the modern synthesis” [Một định nghĩa loài trong tổng hợp hiện đại]. Trends in Ecology & Evolution (bằng tiếng Anh). 10 (7). doi:10.1016/0169-5347(95)90031-4. PMID 21237047.
- Masters, J. C.; Spencer, H. G. (1989). “Why We Need a New Genetic Species Concept” [Lý do chúng ta cần khái niệm loài di truyền mới]. Systematic Zoology (bằng tiếng Anh). 38 (3). doi:10.2307/2992287. JSTOR 2992287.
- van Nimwegen, Erik; Crutchfield, James P.; Huynen, Martijn (tháng 8 năm 1999). “Neutral evolution of mutational robustness” [Tiến hóa trung tính của tính vững bền đột biến]. PNAS (bằng tiếng Anh). 96 (17). arXiv:adap-org/9903006. Bibcode:1999PNAS...96.9716V. doi:10.1073/pnas.96.17.9716. PMC 22276. PMID 10449760.
- Nixon, K. C.; Wheeler, Q. D. (1990). “An amplification of the phylogenetic species concept” [Khuếch đại khái niệm loài phát sinh chủng loại]. Cladistics (bằng tiếng Anh). 6 (3). doi:10.1111/j.1096-0031.1990.tb00541.x.
- Parks, D. H.; Chuvochina, M.; Chaumeil, P. A.; Rinke, C.; Mussig, A. J.; Hugenholtz, P. (tháng 9 năm 2020). “A complete domain-to-species taxonomy for Bacteria and Archaea” [Phân loại từ vực đến loài hoàn chỉnh cho vi khuẩn và cổ khuẩn]. Nature Biotechnology (bằng tiếng Anh). 38 (9). bioRxiv 10.1101/771964. doi:10.1038/s41587-020-0501-8. PMID 32341564.
- de Queiroz, K. (2005). “Ernst Mayr and the modern concept of species” [Ernst Mayr và khái niệm loài hiện đại]. PNAS (bằng tiếng Anh). 102 (Supplement 1). Bibcode:2005PNAS..102.6600D. doi:10.1073/pnas.0502030102. PMC 1131873. PMID 15851674.
- —— (2007). “Species concepts and species delimitation” [Khái niệm và phân định loài]. Systematic Biology (bằng tiếng Anh). 56 (6). doi:10.1080/10635150701701083. PMID 18027281.
- Ratnasingham, Sujeevan; Hebert, Paul D. N. (2007). “BOLD: The Barcode of Life Data System (http://www.barcodinglife.org)”. Molecular Ecology Notes (bằng tiếng Anh). 7 (3). doi:10.1111/j.1471-8286.2007.01678.x. PMC 1890991. PMID 18784790.
- Rosselló-Mora, Ramon; Amann, Rudolf (tháng 1 năm 2001). “The species concept for prokaryotes” [Khái niệm loài cho sinh vật nhân sơ]. FEMS Microbiology Reviews (bằng tiếng Anh). 25 (1). doi:10.1111/j.1574-6976.2001.tb00571.x. PMID 11152940.
- Ruse, Michael (1969). “Definitions of Species in Biology” [Định nghĩa loài trong sinh học]. The British Journal for the Philosophy of Science (bằng tiếng Anh). 20 (2). doi:10.1093/bjps/20.2.97. JSTOR 686173.
- Simpson, George Gaylord (1945). “The Principles of Classification and a Classification of Mammals” [Nguyên lý phân loại và việc phân loại thú]. Bulletin of the American Museum of Natural History (bằng tiếng Anh). 85.
- Stackebrandt, E.; Goebel, B. M. (1994). “Taxonomic note: a place for DNA-DNA reassociation and 16S rRNA sequence analysis in the present species definition in bacteriology” [Ghi chú phân loại: lĩnh vực tái liên kết DNA-DNA và phân tích trình tự rRNA 16S trong định nghĩa loài vi khuẩn học hiện thời]. International Journal of Systematic Bacteriology (bằng tiếng Anh). 44 (4). doi:10.1099/00207713-44-4-846.
- Stackebrandt, E.; Ebers, J. (2006). “Taxonomic parameters revisited: tarnished gold standards” [Xem lại tham số phân loại: tiêu chuẩn vàng bạc màu] (PDF). Microbiology Today (bằng tiếng Anh). 33 (4). Bản gốc (PDF) lưu trữ ngày 25 tháng 3 năm 2018.
- Taylor, J. W.; Jacobson, D. J.; Kroken, S.; Kasuga, T.; Geiser, D. M.; Hibbett, D. S.; Fisher, M. C. (2000). “Phylogenetic species recognition and species concepts in fungi” [Nhận dạng loài phát sinh chủng loại và khái niệm loài ở nấm]. Fungal Genetics and Biology (bằng tiếng Anh). 31 (1). doi:10.1006/fgbi.2000.1228. PMID 11118132.
- Taylor, J. W.; Turner, E.; Townsend, J. P.; Dettman, J. R.; Jacobson, D. (2006). “Eukaryotic microbes, species recognition and the geographic limits of species: Examples from the kingdom Fungi” [Vi sinh vật nhân chuẩn, nhận dạng loài và giới hạn địa lý của loài: Ví dụ từ giới Nấm]. Philosophical Transactions of the Royal Society B: Biological Sciences (bằng tiếng Anh). 361 (1475). doi:10.1098/rstb.2006.1923. PMC 1764934. PMID 17062413.
- Van Regenmortel, Marc H. V. (2010). “Logical puzzles and scientific controversies: The nature of species, viruses and living organisms” [Nan giải logic và tranh cãi khoa học: Bản chất loài, virus và thực thể sống]. Systematic and Applied Microbiology (bằng tiếng Anh). 33 (1). doi:10.1016/j.syapm.2009.11.001. PMID 20005655.
- Wellner, S.; Lodders, N.; Kämpfer, P. (2012). “Methylobacterium cerastii sp. nov., a novel species isolated from the leaf surface of Cerastium holosteoides” [Methylobacterium cerastii sp. nov., loài mới được phân lập từ bề mặt lá của Cerastium holosteoides]. International Journal of Systematic and Evolutionary Microbiology (bằng tiếng Anh). 62 (Pt 4). doi:10.1099/ijs.0.030767-0. PMID 21669927.
- Whitworth, T. L.; Dawson, R. D.; Magalon, H.; Baudry, E. (2007). “DNA barcoding cannot reliably identify species of the blowfly genus Protocalliphora (Diptera: Calliphoridae)” [Mã vạch DNA không thể nhận dạng một cách tin cậy các loài nhặng trong giống Protocalliphora (Diptera: Calliphoridae)]. Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences (bằng tiếng Anh). 274 (1619). doi:10.1098/rspb.2007.0062. PMC 2493573. PMID 17472911.
- Wilke, Claus O.; Wang, Jia Lan; Ofria, Charles; Lenski, Richard E.; Adami, Christoph (2001). “Evolution of digital organisms at high mutation rates leads to survival of the flattest” [Tiến hóa của sinh vật kỹ thuật số với tỷ lệ đột biến cao dẫn đến sự sống sót các loài ở vùng phẳng nhất]. Nature (bằng tiếng Anh). 412 (6844). Bibcode:2001Natur.412..331W. doi:10.1038/35085569. PMID 11460163.
Liên kết ngoài
Wikispecies có thông tin sinh học về Loài |
- http://users.rcn.com/jkimball.ma.ultranet/BiologyPages/S/Speciation.html Lưu trữ 2016-06-13 tại Wayback Machine
- ngày 31 tháng 12 năm 2003, ScienceDaily: Working On The 'Porsche Of Its Time': New Model For Species Determination Offered Quote: "...two species of dinosaur that are members of the same genera varied from each other by just 2.2 percent. Translation of the percentage into an actual number results in an average of just three skeletal differences out of the total 338 bones in the body. Amazingly, 58 percent of these differences occurred in the skull alone. "This is a lot less variation than I'd expected", said Novak..."
- ngày 8 tháng 8 năm 2003, ScienceDaily: Cross-species Mating May Be Evolutionarily Important And Lead To Rapid Change, Say Đại học Indiana Researchers Quote: "...the sudden mixing of closely related species may occasionally provide the energy to impel rapid evolutionary change..."
- ngày 9 tháng 1 năm 2004 ScienceDaily: Mayo Researchers Observe Genetic Fusion Of Human, Animal Cells; May Help Explain Origin Of AIDS Quote: "...The researchers have discovered conditions in which pig cells and human cells can fuse together in the body to yield hybrid cells that contain genetic material from both species... "What we found was completely unexpected", says Jeffrey Platt, M.D."
- ngày 18 tháng 9 năm 2000, ScienceDaily: Scientists Unravel Ancient Evolutionary History Of Photosynthesis Quote: "...gene-swapping was common among ancient bacteria early in evolution..."
Tổng bộ (magnorder) |
Đoạn (đv) (section) |
|||||||
Vực/Liên giới (domain/superkingdom) |
Liên ngành (superphylum) |
Liên lớp (superclass) |
Liên bộ (superorder) |
Liên họ (superfamily) |
Liên tông (supertribe) |
Liên loài (superspecies) | ||
Giới (kingdom) |
Ngành (phylum) |
Lớp (class) |
Đoàn (legion) |
Bộ (order) |
Họ (family) |
Tông (tribe) |
Chi/Giống (genus) |
Loài (species) |
Phân giới (subkingdom) |
Phân ngành (subphylum) |
Phân lớp (subclass) |
Đội (cohort) |
Phân bộ (suborder) |
Phân họ (subfamily) |
Phân tông (subtribe) |
Phân chi/Phân giống (subgenus) |
Phân loài (subspecies) |
Thứ giới/Nhánh (infrakingdom/branch) |
Thứ ngành (infraphylum) |
Thứ lớp (infraclass) |
Thứ bộ (infraorder) |
Đoạn (tv) (section) |
Thứ (tv) (variety) | |||
Tiểu ngành (microphylum) |
Tiểu lớp (parvclass) |
Tiểu bộ (parvorder) |
Loạt (tv) (series) |
Dạng (tv) (form) |