Nhà Pahlavi

Bách khoa toàn thư mở Wikipedia
Nhà nước Hoàng gia Irana
1925–1979
Quốc kỳ (1964–1979) Iran
Quốc kỳ (1964–1979)
Quốc huy Iran
Quốc huy
Tiêu ngữ: مرا داد فرمود و خود داور است
"Marâ dâd farmoudo xod dâvar ast"
"Justice He [God] bids me do, as He will judge me"[1]
Quốc ca: سرود شاهنشاهی ایران
Sorude Šâhanšâhiye Irân
(tiếng Anh: "Imperial Salute of Iran")
Location of Iran
Tổng quan
Vị thếĐế quốc
Thủ đô
và thành phố lớn nhất
Tehran
Ngôn ngữ thông dụngtiếng Ba Tư
Chính trị
Chính phủ
Shah 
• 1925–41
Reza Shah Pahlavi
• 1941–79
Mohammad Reza Shah Pahlavi
Thủ tướng Iran 
• 1925–1926 (đầu)
Mohammad-Ali Foroughi
• 1979 (last)
Shapour Bakhtiar
Lập phápDeliberative assembly
Thượng viện Iran
Quốc hội Cố vấn Iran
Lịch sử 
• Thành lập
Ngày 15 tháng 12 năm 1925
25 August – ngày 17 tháng 9 năm 1941
24 tháng 10 năm 1945
19 tháng 8 năm 1953
26 tháng 1, 1963
11 tháng 2 1979
Kinh tế
Đơn vị tiền tệRial
Mã ISO 3166IR
Tiền thân		 Kế tục
Nhà Qajar
Chính phủ lâm thời Iran
Hiện nay là một phần củaIran
  1. ^ From 1935 to 1979. From 1925 to 1935 it was known officially as the Imperial State of Persia.


Pahlavi
Imperial Coat of Arms of Iran.svg
Quốc giaIran
Tước hiệu
Người sáng lậpRezā Shāh
Quốc chủ cuối cùngMohammad Reza Shah
Người đứng đầu hiện nayReza Pahlavi
Năm thành lậpngày 15 tháng 12 năm 1925
Phế truấtngày 11 tháng 2 năm 1979
Dân tộcngười Ba Tư

Nhà Pahlavi (tiếng Ba Tư: دودمان پهلوی‎) hay còn gọi là Vương quốc Iran (tiếng Ba Tư: پادشاهی ایران) hoặc tên chính thức là Nhà nước Hoàng gia Iran là triều đại nắm quyền của Nhà nước Hoàng gia Iran, tồn tại từ năm 1925 đến năm 1979, khi cuộc Cách mạng Hồi giáo diễn ra và thay thế bằng Cộng hòa Hồi giáo Iran.

Nguồn gốc[sửa | sửa mã nguồn]

Vương triều Pahlavi là một triều đại hoàng gia Iran thuộc dân tộc Mazandarani. Vương triều Pahlavi có nguồn gốc từ tỉnh Mazandaran.[2][3][4][5] Năm 1878, Reza Shah Pahlavi sinh ra tại làng Alasht thuộc hạt Savadkuh, tỉnh Mazandaran. Cha mẹ của ông là Abbas Ali Khan và Noushafarin Ayromlou.[6][7] Mẹ của ông là một người nhập cư Hồi giáo từ Gruzia (khi đó là một phần của Đế quốc Nga),[8][9] gia đình của ông đã di cư đến Ba Tư sau khi Ba Tư bị buộc phải nhượng lại tất cả các lãnh thổ của mình ở Caucasus sau một số cuộc Chiến tranh Nga-Ba Tư. Nhiều thập kỷ trước khi Reza Shah ra đời, Cha của ông hoạt động trong Trung đoàn Savadkuh số 7, và phục vụ trong Chiến tranh Anh-Ba Tư năm 1856.

Lập quốc[sửa | sửa mã nguồn]

Năm 1925, Reza Khan, cựu Chuẩn tướng của Lữ đoàn Cossack Ba Tư, đã phế truất vương triều Qajar và tự xưng là vua (shah), gọi tên vương triều của mình là Pahlavi.[10] Vào giữa những năm 1930, sự cai trị thế tục mạnh mẽ của vua Rezā đã gây ra sự bất mãn trong một số nhóm, đặc biệt là giới tăng lữ, những người phản đối những cải cách của ông, nhưng tầng lớp trung lưu và thượng lưu của Iran thích những cải cách của nhà vua. Năm 1935, Rezā Shāh ban hành sắc lệnh yêu cầu các đại diện đến từ ngoài lãnh thổ Iran phải sử dụng thuật ngữ Iran trong thư từ chính thức. Người kế nhiệm ông, Mohammad Reza Pahlavi, tuyên bố vào năm 1959 rằng cả thuật ngữ Ba Tư và Iran đều có thể chấp nhận và có thể được sử dụng thay thế cho nhau.

Reza Shah đã nỗ lực tránh dính líu đến Anh và Liên Xô trong mọi tình huấn, mặc dù nhiều dự án phát triển mà ông đề ra cần đến chuyên môn và kỹ thuật nước ngoài, nhưng ông đã tránh trao hợp đồng cho các công ty của Anh và Liên Xô vì lịch sử trước đó không mấy tốt đẹp giữa cựu vương triều Qajar - Ba Tư với 2 cường quốc này. Mặc dù Vương quốc Anh, thông qua quyền sở hữu Công ty Dầu mỏ Anh-Iran, kiểm soát tất cả các nguồn tài nguyên dầu của Iran, Rezā Shāh vẫn muốn nhận hỗ trợ kỹ thuật từ Đức, Pháp, Ý và các nước châu Âu khác. Điều này đã tạo ra nhiều vấn đề cho Iran sau năm 1939, khi Đức và Anh trở thành kẻ thù trong Thế chiến thứ hai. Reza Shah tuyên bố Iran là một quốc gia trung lập, nhưng Anh khẳng định rằng các kỹ sư và kỹ thuật viên người Đức ở Iran là gián điệp với nhiệm vụ phá hoại các cơ sở dầu của Anh ở tây nam Iran. Anh yêu cầu Iran trục xuất tất cả công dân Đức, nhưng Rezā Shāh từ chối, cho rằng điều này sẽ ảnh hưởng xấu đến các dự án phát triển của đất nước mình.

Chiến tranh Thế giới II[sửa | sửa mã nguồn]

Iran tuyên bố là một quốc gia trung lập trong những năm đầu của Chiến tranh Thế giới II. Vào tháng 04/1941, cuộc chiến đã lan đến gần biên giới Iran khi Rashid Ali, với sự hỗ trợ của Đức và Ý, phát động cuộc đảo chính Iraq năm 1941, châm ngòi cho Chiến tranh Anh-Iraq bùng nổ vào tháng 05/1941. Đức và Ý nhanh chóng ủng hộ phe Iraq đối đầu với Anh. Các lực lượng ở Iraq nhận viện trợ quân sự từ Syria nhưng trong khoảng thời gian từ tháng 05 đến tháng 07, Anh và các đồng minh của họ đã đánh bại lực lượng ủng hộ phe Trục ở Iraq và sau đó là Syria và Lebanon.

Vào tháng 06/1941, Đức Quốc xã phá vỡ Hiệp ước Molotov-Ribbentrop và xâm lược Liên Xô, nước láng giềng phía Bắc của Iran. Liên Xô nhanh chóng liên minh với các nước Đồng minh và vào tháng 07 và tháng 08/1941, người Anh yêu cầu chính phủ Iran trục xuất tất cả người Đức khỏi Iran. Reza Shah từ chối yêu sách này, thế là vào ngày 25/08/1941, Anh và Liên Xô mở một cuộc xâm lược bất ngờ vào lãnh thổ Iran, buộc chính phủ của Reza Shah nhanh chóng đầu hàng sau chưa đầy một tuần giao tranh.[11] Mục đích chiến lược của cuộc xâm lược là đảm bảo đường cung cấp hậu cần cho Liên Xô (sau này được đặt tên là Hành lang Ba Tư), bảo vệ các mỏ dầu và Nhà máy lọc dầu Abadan (thuộc Công ty Dầu mỏ Anh-Iran thuộc sở hữu của Anh), và hạn chế ảnh hưởng của Đức ở Iran. Sau cuộc xâm lược, vào ngày 16/09/1941, Reza Shah tuyên bố thoái vị và ngai vàng được trao lại cho Mohammad Reza Pahlavi, người con trai 21 tuổi của ông.[12][13][14]

Tham khảo[sửa | sửa mã nguồn]

  1. ^ “Iranian Empire (Pahlavi dynasty): Imperial standards”. Bản gốc lưu trữ ngày 12 tháng 4 năm 2007. Truy cập ngày 6 tháng 10 năm 2012.
  2. ^ کوروش, نوروز مرادی; نوری, مصطفی (1388). “سندی نویافته از نیای رضاشاه” (PDF). پیام بهارستان. د۲،س ۱،ش۴.
  3. ^ معتضد, خسرو (1387). تاج های زنانه . تهران: نشر البرز. tr. 46 47 48 49 50 51 جلد اول. ISBN 9789644425974.
  4. ^ نیازمند, رضا (1387). رضاشاه از تولد تا سلطنت . تهران: حکایت قلم نوین. tr. 15 16 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 39 40 43 44 45. ISBN 9645925460.
  5. ^ زیباکلام, صادق (1398). رضاشاه . تهران: روزنه،لندن:اچ انداس. tr. 61, 62. ISBN 9781780837628.
  6. ^ Gholam Reza Afkhami (ngày 27 tháng 10 năm 2008). The Life and Times of the Shah. University of California Press. tr. 4. ISBN 978-0-520-25328-5. Truy cập ngày 2 tháng 11 năm 2012.
  7. ^ Zirinsky, Michael P. (1992). “Imperial power and dictatorship: Britain and the rise of Reza Shah, 1921-1926”. International Journal of Middle East Studies. 24: 639–663. doi:10.1017/s0020743800022388. Truy cập ngày 2 tháng 11 năm 2012.
  8. ^ Afkhami, Gholam Reza (2009). The Life and Times of the Shah. University of California Press. tr. 4. (..) His mother, who was of Georgian origin, died not long after, leaving Reza in her brother's care in Tehran. (...).
  9. ^ GholamAli Haddad Adel; và đồng nghiệp (2012). The Pahlavi Dynasty: An Entry from Encyclopaedia of the World of Islam. EWI Press. tr. 3. (...) His mother, Nush Afarin, was a Georgian Muslim immigrant (...).
  10. ^ Ansari, Ali M. (2003). Modern Iran Since 1921: The Pahlavis and After. Longman. tr. 36. ISBN 978-0-582-35685-6. Truy cập ngày 14 tháng 2 năm 2016.
  11. ^ Glenn E. Curtis, Eric Hooglund; US Government Printing Office (2008). Iran: A Country Study. U.S. Government Printing Office. tr. 30. ISBN 978-0-8444-1187-3.
  12. ^ Farrokh, Kaveh (2011). Iran at War: 1500–1988. ISBN 978-1-78096-221-4.
  13. ^ David S. Sorenson (2013). An Introduction to the Modern Middle East: History, Religion, Political Economy, Politics. Westview Press. tr. 206. ISBN 978-0-8133-4922-0.
  14. ^ Iran: Foreign Policy & Government Guide. International Business Publications. 2009. tr. 53. ISBN 978-0-7397-9354-1.
Lấy từ “https://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Nhà_Pahlavi&oldid=68599615”