Tiếng Armenia cổ điển
| Tiếng Armenia cổ điển | |
|---|---|
| Tiếng Armenia cổ | |
| Khu vực | Sơn nguyên Armenia |
| Phân loại | Ấn-Âu
|
| Ngôn ngữ tiền thân | Armenia nguyên thủy
|
| Hệ chữ viết | chữ Armenia (bảng chữ cái Armenia cổ điển) |
| Mã ngôn ngữ | |
| ISO 639-3 | xcl |
| Glottolog | clas1249[1] |
| Linguasphere | 57-AAA-aa |
 |
| Lịch sử tiếng Armenia |
|---|
|
|
Bảng chữ cái Armenia Tiếng Armenia Latinh hóa |
Tiếng Armenia cổ điển (tiếng Armenia: գրաբար, trong cách phát âm tiếng Armenia Đông: Grabar, tiếng Armenia Tây: Krapar; nghĩa là "[ngôn ngữ] văn học"; còn được gọi là tiếng Armenia cổ hoặc tiếng Armenia thiêng liêng) là một dạng được chứng thực cổ nhất của tiếng Armenia. Đây là ngôn ngữ lần đầu tiên được viết vào đầu thế kỉ 5, và tất cả văn học Armenia đến thế kỉ 18 được viết bằng ngôn ngữ này. Ban đầu nhiều bản thảo cổ viết bằng tiếng Hy Lạp cổ đại, tiếng Ba Tư, tiếng Hebrew, tiếng Syriac và tiếng Latinh (chỉ tồn tại trong bản dịch tiếng Armenia).[2]
Tiếng Armenia cổ điển tiếp tục sử dụng làm một ngôn ngữ thiêng liêng của Giáo hội Tông truyền Armenia và Giáo hội công giáo Armenia và thường được họp bởi các học giả Kinh Thánh, Liên Ước, và Giáo Phụ dành riêng cho nghiên cứu văn bản. Ngôn ngữ này cũng quan trọng cho việc phục dựng tiếng Ấn-Âu nguyên thủy.
Ngữ âm[sửa | sửa mã nguồn]
Nguyên âm[sửa | sửa mã nguồn]
Có bảy nguyên âm đơn:
- /a/ (ա), /i/ (ի), /ə/ (ը), /ɛ/ hay e mở (ե), /e/ hay e đóng (է), /o/ (ո), và /u/ (ու) (phiên âm tương ứng là a, i, ə, e, ē, o, và u). Nguyên âm được phiên âm u được đánh vần bằng các chữ cái tiếng Armenia cho từ ow (ու) nhưng thật ra không phải là một nguyên âm đôi.
Ngoài ra còn có sáu nguyên âm đôi theo truyền thống:
- ay (այ), aw (աւ, sau đó là օ), ea (եա), ew (եւ), iw (իւ), oy (ոյ).
Phụ âm[sửa | sửa mã nguồn]
Dưới đây là bảng phụ âm trong tiếng Armenia cổ điển. Các phụ âm tắc và tắc-xát, ngoài chuỗi hữu thanh và vô thanh, chúng đều thuộc chuỗi âm bật hơi riêng biệt, phiên âm với ký hiệu được sử dụng cho âm thở thô trong tiếng Hy Lạp cổ đại sau chữ: p῾, t῾, c῾, č῾, k῾. Mỗi phụ âm có hai ký hiệu trong bảng. Bên trái biểu thị cách phát âm trong Bảng mẫu tự ngữ âm quốc tế (IPA); bên phải là ký hiệu tương ứng trong bảng chữ cái Armenia.
| Môi | Lợi | Ngạc cứng | Ngạc mềm / Lưỡi nhỏ |
Thanh hầu | |||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| thường | ngạc mềm hóa | ||||||
| Mũi | /m/ մ | /n/ ն | |||||
| Tắc | hữu thanh | /b/ բ | /d/ դ | /ɡ/ գ | |||
| vô thanh | /p/ պ | /t/ տ | /k/ կ | ||||
| bật hơi | /pʰ/ փ | /tʰ/ թ | /kʰ/ ք | ||||
| Tắc-xát | hữu thanh | /dz/ ձ | /dʒ/ ջ | ||||
| vô thanh | /ts/ ծ | /tʃ/ ճ | |||||
| bật hơi | /tsʰ/ ց | /tʃʰ/ չ | |||||
| Xát | hữu thanh | /v/ վ | /z/ զ | /ʒ/ ժ | |||
| vô thanh | /f/ ֆ [a] | /s/ ս | /ʃ/ շ | /χ/ խ | /h/ հ | ||
| Tiếp cận | bên | /l/ լ | /ɫ/ ղ | ||||
| giữa | /ɹ/ ր | /j/ յ | |||||
| Rung | /r/ ռ | ||||||
- ^ The letter f (or ֆ) was introduced in the Medieval Period to represent the foreign sound /f/, the voiceless labiodental fricative; it was not originally a letter in the alphabet.[3]
Xem thêm[sửa | sửa mã nguồn]
Nguồn[sửa | sửa mã nguồn]
- Adjarian, Hrachia. (1971-9) Etymological Root Dictionary of the Armenian Language. Vol. I – IV. Yerevan: Yerevan State University.
- Meillet, Antoine. (1903) Esquisse d'une grammaire comparée de l'arménien classique.
- Thomson, Robert W. (1989) An Introduction to Classical Armenian. Caravan Books. (ISBN 0-88206-072-4)
- Godel, Robert. (1975) An Introduction to the Study of Classical Armenian. Wiesbaden: Dr. Ludwig Reichert Verlag (ISBN 9783920153377)
Tham khảo[sửa | sửa mã nguồn]
- ^ Nordhoff, Sebastian; Hammarström, Harald; Forkel, Robert; Haspelmath, Martin biên tập (2013). “Classical-Middle Armenian”. Glottolog. Leipzig: Max Planck Institute for Evolutionary Anthropology.
- ^ “Armenian Language Program | Near Eastern Languages and Civilizations”. nelc.uchicago.edu. Truy cập ngày 26 tháng 3 năm 2023.
- ^ Dum-Tragut, Jasmine (2009). Armenian: Modern Eastern Armenian. John Benjamins Publishing Company. tr. 18. ISBN 9789027238146. Truy cập ngày 19 tháng 5 năm 2021.
Liên kết ngoài[sửa | sửa mã nguồn]
- Classical Armenian Online by Todd B. Krause and Jonathan Slocum, free online lessons at the Linguistics Research Center at the University of Texas at Austin
- New Dictionary of the Armenian Language (Nor Bargirk Haekazian Lezvi, Նոր Բառգիրք Հայկազեան Լեզուի), Venice 1836-1837. The seminal dictionary of Classical Armenian. Includes Armenian to Latin, and Armenian to Greek.
- Pocket Dictionary of the Armenian Language (Arrdzern Barraran Haekazian Lezvi, Առձեռն Բառարան Հայկազնեան Լեզուի), Venice 1865 (second edition).
- New Dictionary Armenian-English (Նոր Բառգիրք Հայ-Անգլիարէն), Venice, 1875-9.
- Grabar Dictionary (Գրաբարի Բառարան), Ruben Ghazarian, Yerevan, 2000.
- Grabar Thesaurus (Գրաբարի Հոմանիշների Բառարան), Ruben Ghazarian, Yerevan, 2006.
- A grammar, Armenian and English by Paschal Aucher and Lord Byron. Venice 1873
- Brief introduction to Classical Armenian also known as Grabar
- glottothèque - Ancient Indo-European Grammars online, an online collection of introductory videos to Ancient Indo-European languages produced by the University of Göttingen