Wikipedia:Chính sách quản trị trong Sự kiện cuối cùng

Chính sách quản trị trong Sự kiện cuối cùng (Tiếng Anh: Terminal Event Management Policy, viết tắt là TEMP) (hoặc Dự án khẩn cấp Wikipedia) là một chính sách của Wikipedia nhằm hướng dẫn chi tiết quy trình cần được làm theo nhằm bảo tồn nội dung của bách khoa toàn thư trong trường hợp một sự kiện quy mô lớn xảy đến cho thấy việc tiếp tục Wikipedia ở trạng thái hiện tại là không khả thi.

Chính sách được thiết kế để tạo điều kiện thuận lợi cho việc bảo quản bách khoa toàn thư bằng cách chuyển đổi nội dung sang phương tiện phi điện tử một cách có trật tự, nhanh chóng, và bảo tồn bách khoa toàn thư bằng các phương tiện khác nếu hoàn cảnh cho phép. Các biên tập viên được yêu cầu làm quen quy trình này và trong trường hợp không may (và rất khó xảy ra) rằng quy trình này là cần thiết, hãy hành động theo các hướng dẫn quy trình, trong phạm vi hoàn cảnh cho phép.

Tổng quan lịch sử và phạm vi của chính sách này

Chính sách quản trị trong Sự kiện cuối cùng được đề xuất vào tháng 4, năm 2008 theo sau nhiều đánh giá chung bởi Đội đặc nhiệm Lưu giữ Dữ liệu Wikipedia về các rủi ro từ bên ngoài - ví dụ như rủi ro không hề mang mối liên hệ tới Wikipedia (và các dự án liên quan) - nhưng có thể gây nguy hại cho tính toàn vẹn và khả năng tồn tại lâu dài của toàn bộ nội dung Wikipedia.

Do sự phức tạp của các vấn đề kỹ thuật có liên quan, các quy trình và hướng dẫn sau đã được thông qua sau khi tham khảo ý kiến ​​của một tiểu ban kỹ thuật gồm các nhà phát triển Wikimedia về những sửa đổi cơ sở hạ tầng cần thiết. Phần mở rộng phần mềm cần thiết để triển khai các quy trình được nêu ở đây đã có sẵn từ phiên bản 1.14.0 của phần mềm MediaWiki vào tháng 8 năm 2008. Những phần mở rộng này có sẵn cho tất cả các dự án sử dụng phần mềm MediaWiki và được sử dụng bởi hầu hết 292 phiên bản của bách khoa toàn thư .

Sơ đồ minh họa độ phức tạp của máy chủ Wikimedia

Chính sách này không bao gồm việc dịch vụ bị cắt đứt tạm thời do các lý do, ví dụ như, thiên tai cục bộ, xung đột trong nước/trong khu vực hoặc các sự kiện tương tự, mà hiển nhiên sẽ được giải quyết một cách hợp lý trong khoảng thời gian vài tuần hoặc vài tháng. Những rủi ro này, có khả năng xảy ra cao, sẽ được xử lý theo các nguyên tắc và chính sách hiện có khác của Wikipedia. Ngoài ra, chính sách này không bao gồm các rủi ro ngắn hạn với một bài viết hay nội dung riêng lẽ; nói đúng hơn, chính sách này nên được xem như một phần của chiến lược quản lý thảm họa dài hạn hơn, chỉ được tuân theo trong trường hợp không chắc xảy ra sự kiện thảm khốc có tính chất toàn cầu.

Thi hành chính sách

Biểu đồ thời gian của các sự kiện tuyệt chủng trong khoảng thời gian 500 triệu năm qua

Giao thức TEMP sẽ chỉ được triển khai trong các điều kiện xác định, có thể được chia thành hai nhóm:

1. Sự sụp đổ xã ​​hội sắp xảy ra, bắt đầu bởi các thảm họa tự nhiên hoặc nhân tạo như xung đột hạt nhân hạn chế, đại dịch, siêu bão, siêu núi lửa, sự phát triển nhanh chóng của biến đổi khí hậu hoặc thảm họa sinh thái toàn cầu khác, dịch bệnh toàn cầu hoặc bất kỳ sự kiện nào khác dẫn đến hậu quả không thể tránh khỏi là việc các điều kiện xã hội và công nghệ cần thiết để Internet tiếp tục hoạt động hoặc để công chúng truy cập Wikipedia bị cắt đứt.
2. Một sự kiện ở cấp độ tuyệt chủng sắp xảy ra bắt đầu bởi một cuộc chiến tranh nhiệt hạch toàn cầu quy mô lớn, tác động của tiểu hành tinh, vụ nổ tia gamma, sự tăng hoặc giảm mạnh sản lượng điện của Mặt trời, sự thay đổi đột ngột trục quay của hành tinh hoặc sự kiện khác có khả năng dẫn đến chấm dứt hoạt động sinh học của con người.

Việc xác định xem một sự kiện có đáp ứng các tiêu chí này hay không sẽ do Wikimedia Foundation đưa ra và do đó, mọi quyết định thực hiện chính sách này đều thuộc về Foundation. Mặc dù phần lớn chính sách này đề cập đến các quy trình cần tuân thủ sau khi xảy ra một sự kiện sẽ được đề cập trong kịch bản đầu tiên, nhưng các kế hoạch sẽ được tuân theo trong trường hợp của kịch bản thứ hai sẽ được vạch ra.

Thông báo và quy trình

Về việc thực hiện các quy trình TEMP, một bản mẫu thông báo sẽ đi vào hoạt động trên Wikipedia và các dự án Wikimedia khác để thông báo cho các biên tập viên về tình hình hiện tại và đề xuất hướng hành động. Các cảnh báo được đánh số theo thứ tự giảm dần; số thấp hơn cho thấy mức độ nghiêm trọng cao hơn. Các mẫu được mã hóa màu để cho biết sắp xảy ra bất kỳ sự kiện nào. Xin lưu ý rằng do tính chất hiển nhiên không thể đoán trước của các sự kiện này, không có gì đảm bảo có thể đưa ra thời hạn của bất kỳ cấp độ cụ thể nào và các mẫu thông báo này chỉ nên được sử dụng để tham khảo.

Cảnh báo cấp độ 3

Cảnh báo Cấp 3 cho biết Wikimedia Foundation đã đi đến kết luận rằng một sự kiện toàn cầu, với mức độ nghiêm trọng đến mức việc Wikipedia tiếp tục hoạt động được coi là khó xảy ra, có thể sẽ bắt đầu trong vòng 2 giờ nữa. Bản mẫu cho cấp độ này mang mã màu cam. Trong trường hợp có cảnh báo Cấp độ 3, các biên tập viên được yêu cầu:

• hoàn thành các chỉnh sửa một cách nhanh chóng
• tuân thủ các chính sách khác nhau của Wikipedia về văn minh và bút chiến. Mặc dù có thể thông cảm rằng các biên tập viên có thể đưa ra quyết định hấp tấp trong thời điểm căng thẳng gia tăng, nhưng họ được khuyến khích có tinh thần tập thể với các biên tập viên đồng nghiệp của mình. Các biên tập viên nhận thấy những nỗ lực chỉnh sửa bài viết theo cách để có một phiên bản cuối cùng mang tính chủ quan nên bày tỏ quan ngại của họ tại Wikipedia:Bảng thông báo Sự cố của Quản trị viên
• nếu thời gian và ngoại cảnh cho phép, hãy bắt đầu quy trình lưu trữ chi tiết bên dưới
• kiểm tra các bài viết hiện có để tìm lỗi đánh máy, lỗi thực tế và các vấn đề về văn phong
• làm quen với tình hình thế giới hiện tại bằng cách theo dõi đài phát thanh hoặc truyền hình địa phương hoặc sử dụng các nguồn tin tức khác

Cảnh báo cấp độ 2

Cảnh báo Cấp 2 cho biết Wikimedia Foundation đã đi đến kết luận rằng một sự kiện toàn cầu, với mức độ nghiêm trọng đến mức việc Wikipedia tiếp tục hoạt động được coi là khó xảy ra, có thể sẽ bắt đầu trong vòng 45 phút nữa. Bản mẫu cho cấp độ này mang mã màu đỏ. Trong trường hợp có cảnh báo Cấp độ 2, các biên tập viên được yêu cầu:

• chỉ giới hạn các chỉnh sửa của họ đối với sửa lỗi đánh máy và đảo ngược hành vi phá hoại
• bắt đầu lưu trữ nếu chưa làm
• lưu trữ cache các trang trong trình duyệt nếu trình duyệt chưa tự đông làm vậy, để bài viết vẫn xuất hiện trong trình duyệt ở môi trường hậu Wikipedia

Cảnh báo cấp độ 1

Cảnh báo Cấp 1 cho biết rằng một sự kiện toàn cầu, có mức độ nghiêm trọng đến mức việc Wikipedia tiếp tục hoạt động được coi là không khả thi, đã xảy ra hoặc có khả năng xảy ra trong vòng 10 phút. Bản mẫu cho cấp độ này mang mã màu đen. Trong trường hợp có cảnh báo cấp 1, Wikipedia sẽ hoạt động ở chế độ chỉ đọc và các biên tập viên được yêu cầu:

• tiếp tục lưu trữ bài viết càng lâu càng tốt cho đến khi:
  • Wikipedia không còn khả thi và dịch vụ bị chấm dứt
  • Internet cục bộ hay mạng điện đã bị cắt đứt hoặc các yếu tố khác cho thấy việc tiếp tục hoạt động là không nên. Nếu có thể, các biên tập viên có thể tiếp tục tạo các bản lưu trữ từ các phiên bản được lưu trong bộ nhớ cache của các trang được lưu trữ trên máy tính của họ

Bản mẫu

Bản mẫu Ví dụ
Bản mẫu cảnh báo cấp độ 3 Bản mẫu cảnh báo cấp độ 2 Bản mẫu cảnh báo cấp độ 1

Kỹ thuật và quy trình lưu trữ dữ liệu

Kế hoạch lưu trữ dữ liệu làm theo hai hướng tiếp cận: sao chép dữ liệu tập trung của toàn bộ nội dung và song song với đó, sao chép phi tập trung do các biên tập viên Wikipedia thực hiện. Người ta hy vọng rằng những cách tiếp cận này chạy song song sẽ cung cấp bảo mật bổ sung trong những điều kiện đặc biệt.

Các phương pháp và kỹ thuật lưu trữ dữ liệu phi tập trung

Hộp nhựa kín được bảo quản trong môi trường khí hậu phù hợp sẽ có thể bảo quản giấy trong nhiều thập kỷ

Cam kết của các bài viết cho phương tiện truyền thông phi điện tử

Sau khi thực hiện cảnh báo cấp 2, các biên tập viên dự kiến ​​sẽ bắt đầu chuyển bách khoa toàn thư sang các phương tiện khác. Như một biện pháp cấp thiết, các biên tập viên nên in càng nhiều bài viết càng tốt, nên tính đến bất kỳ mối nguy về an toàn của bản thân có thể gặp phải trong thời điểm bất thường này. Để hỗ trợ các sáng kiến ​​đối chiếu tiếp theo, các biên tập viên nên sử dụng các khổ giấy được sử dụng phổ biến nhất ở địa phương của họ – khổ giấy tiêu chuẩn Bắc Mỹ ở Hoa Kỳ, Canada và Mexico hoặc khổ A4 ở hầu hết các khu vực pháp lý khác.

Dẫu phương thức này có hơi tốn nhiều công sứ, các biên tập viên được yêu cầu lưu ý rằng việc chuyển thông tin sang phương tiện điện tử, chẳng hạn như CD, DVD hoặc thẻ nhớ, mặc dù nhanh hơn, nhưng sẽ không đạt được mục đích của chính sách này. Nếu chính sách này được triển khai, có nghĩa là sự kiện xảy đến sẽ gây thiệt hại rât lớn, và sau một sự kiện như vậy nguồn cung cấp điện sẽ khó có thể được duy trì và một khi bi cắt đứt, có thể mất hàng thập kỷ trước khi một khu vực có điện trở lại. Hơn nữa, nếu trình độ công nghệ giảm đáng kể, nhiều người có thể mất đi khả năng đọc các định dạng kỹ thuật số hiện tại. Các biên tập viên được khuyến khích xem xét các kỹ thuật lưu trữ dữ liệu có tác dụng dài hạn.

Cần chú ý đến cách thức bảo quản bài viết sau khi in. Về trung hạn, các bản sao của bài báo có thể được bảo quản trong các hộp kín khí thích hợp trong môi trường nhiệt độ được kiểm soát. Tuy nhiên, về lâu dài, ngay cả tài liệu được lưu trữ theo cách này cũng sẽ xuống cấp, vì vậy biên tập viên nên xem xét việc sao chép lần nữa sang một phương tiện như giấy da, nếu được chuẩn bị đúng cách, có khả năng bảo quản dự kiến ​​là hàng thế kỷ.

Một trang từ quyển sách Book of Kells, được viết trên giấy da, đã tồn tại hơn 1.200 năm

Những gì cần lưu trữ, cách sử dụng và ghi công

Các biên tập viên nên suy nghĩ trước về những bài viết mà họ lưu. Một biên tập viên trung bình sẽ không thể lưu trữ nhiều hơn vài nghìn bài viết, trong số hơn năm triệu bài viết hiện có trên Wikipedia. Một số bài viết sẽ có ích ngay lập tức khi hoàn cảnh thế giới thay đổi, chẳng hạn như chăn nuôi gia súc và nghề mộc, và nên nằm trong số những bài viết mà mọi biên tập viên nên có trong kho lưu trữ của mình, nhưng vẫn cần xem xét việc bảo tồn các bài viết có ý nghĩa văn hóa cao hoặc mang bản chất lưu truyền hơn. Những tài liệu lưu trữ này có thể là nguồn tài liệu chính cho các nỗ lực tái thiết, vì vậy hãy lựa chọn khôn ngoan.

Các lưu trữ viên nên xem xét việc sử dụng tìm trang ngẫu nhiên để tìm các bài viết có thể bị bỏ sót. Nếu mỗi người trong số hơn ba mươi triệu biên tập viên Wikipedia lưu được khoảng 2.000 bài viết, và đây chỉ là ước tính thấp nhất, thì tất cả bài viết trên Wikipedia đều sẽ được lưu trữ ở nhiều nơi.

Các lưu trữ viên nên cố gắng cung cấp nội dung của bách khoa toàn thư này cho công chúng trong phạm vi hoàn cảnh cho phép. Tất cả nội dung của bách khoa toàn thư đều được xuất bản theo các điều khoản của Giấy phép Creative Commons Ghi công-Chia sẻ tương tự. Vì giấy phép này cho phép phân phối nội dung trong bất kỳ phương tiện nào, thương mại hoặc phi thương mại, các bản sao của bài viết có thể được dùng để trao đổi để lấy những thứ thiết yếu như thức ăn và nước uống, nhưng "tất cả các tác giả trước đây của tác phẩm phải được ghi công" trong bất kỳ bản sao nào.

Mặc dù ta nên hy vọng rằng các điều kiện toàn cầu có thể quay trở lại ở mức đủ để thông tin có thể được thêm vào kho lưu trữ và các bài viết có thể được cải thiện, nhưng có ý kiến ​​cho rằng bất kỳ phần bổ sung nào như vậy nên được chú thích (hoặc "gắn cờ") là phần bổ sung sau sự kiện, để giá trị của chúng có thể được xem xét lại sau này theo cách xây dựng sự đồng thuận hoặc bằng một cơ chế giải quyết tranh chấp thích hợp.

Về lâu dài, các lưu trữ viên được khuyến khích thu thập các tai nguyên của bách khoa toàn thư vì lợi ích chung. Một mô hình cộng tác được đề xuất dựa trên Leibowitz-Canticle report xuất bản năm 1950, trong đó đề xuất thu thập các tài liệu đã lưu trữ tới một địa điểm tập trung, nơi có thể phục vụ như một trung tâm tái thiết.

Sao chép quy mô tập trung các bài viết sang phương tiện phi điện tử

Sơ đồ minh họa nguyên lý khắc laser

Song song với các quy trình nêu trên, việc tiến hành một chiến lược dự phòng sẽ được thực hiện tại Cơ sở máy chủ Wikimedia. On the implementation of the TEMP protocol, một phiên bản khắc laser của Wikipedia sẽ được chế tạo bằng cách sử dụng các tấm hợp kim đàn hồi để lưu trữ các phiên bản thu nhỏ của mỗi trang.

Phiên bản này sẽ được lưu trữ trong một kho chứa ở khu vực ổn định về mặt địa chất. Mặc dù phương pháp này ngăn cản việc truy cập dễ dàng vào bách khoa toàn thư, nhưng nó sẽ đảm bảo rằng một hồ sơ lịch sử chính xác của Wikipedia sẽ tồn tại cho các thế hệ trong tương lai xa sau khi loài người đạt lại được trình độ công nghệ đủ để truy cập thông tin.

Viễn cảnh tồi tệ nhất: tưởng tượng điều không tưởng

Tiêu biểu một đoàn mồi trong thông điệp Wikipedia

Mặc dù nhiều thảm họa là có thể sống sót được, nhưng một sự kiện tuyệt chủng cũng có thể xảy ra, mặc dù cũng rất khó xảy ra, và các kế hoạch phải được bắt đầu để bảo tồn bách khoa toàn thư trong môi trường ngoài không gian. Để đạt được mục tiêu này, Đội đặc nhiệm lưu trữ dữ liệu Wikipedia đã liên kết với nhiều tổ chức khoa học trên thế giới để có quyền truy cập vào phần lớn kính viễn vọng vô tuyến của thế giới.

Bách khoa toàn thư hiện thời vẫn thường xuyên kết xuất dữ liệu, một bản sao dữ liệu từ cơ sở dữ liệu Wikipedia. Dữ liệu này được nén bằng phương pháp nén dữ liệu Honda-Beech hiệu suất cao, có thể nén dữ liệu theo tỷ lệ lên tới 1.000.000:1. Nếu một sự kiện cấp độ tuyệt chủng được xem là sắp xảy ra, dữ liệu này sẽ được truyền từ các kính viễn vọng vô tuyến của thế giới đến 300 ngôi sao gần nhất và đến trung tâm của thiên hà, lặp lại càng lâu càng tốt.

Luồng dữ liệu sẽ bao gồm một đoạn mồi được thiết kế đặc biệt, hoặc tập hợp các nguyên tắc và dữ liệu khoa học đơn giản chung cho tất cả trí thông minh ngoài trái đất, cung cấp cơ sở tham chiếu chung để cho phép những sinh vật nhận được tín hiệu bắt đầu nhiệm vụ vĩ đại là giải mã bách khoa toàn thư. Thông điệp sẽ được kèm theo một video ngắn từ Jimmy Wales, người đồng sáng lập Wikipedia và các hình ảnh cần thiết để tái tạo lại các biểu ngữ xin đóng góp.

Mặc dù đây thực sự là một nỗ lực cuối cùng để cứu vãn tri thức của nhân loại, nhưng có thể hy vọng rằng một ngày nào đó, nhiều năm trong tương lai và cách xa Trái đất nhiều năm ánh sáng, những bộ óc khác hẳn với chúng ta có thể nhìn vào các công trình của nhân loại và hiểu được. Để trích dẫn thông điệp của Jimmy Wales tới các vì sao:

“ Trong khi ánh sáng của nhân loại có thể chập chờn và lụi tàn, chúng ta nhẹ nhàng bước vào đêm tối này, được an ủi khi biết rằng một ngày nào đó Wikipedia sẽ có được vị trí xứng đáng của nó như một phần của cuốn Bách khoa toàn thư Thiên hà, có thể được chỉnh sửa bởi toàn thể chúng sinh mang tri giác trên cõi vũ trụ. ”