Chánh sứ

Chánh sứ (正使) là chức danh của người được nhà vua lựa chọn, chỉ định dẫn đầu đoàn sứ bộ của một quốc gia dưới thời phong kiến, có quyền thay mặt vua tiến hành các hoạt động bang giao với các nước khác trong thời gian đi sứ.

Chánh sứ của Việt Nam sang Trung Quốc thời Nguyễn

Năm	Sứ bộ	Mục đích đi sứ	Hiệu đề trên đồ sứ tương ứng năm đi sứ	Ghi chú
Nhâm tuất (1802)	Chánh sứ (CS):Trịnh Hoài Đức Phó sứ (PS): Ngô Nhân Tĩnh, Huỳnh Ngọc Uẩn	Mang ấn vàng và sắc phong mà nhà Thanh phong cho triều Tây Sơn sang trả; báo tin Nguyễn Ánh chiến thắng Tây Sơn, lập triều đại mới và giao nộp cho nhà Thanh 3 tên cướp biển người Tàu là Mạc Quan Phù, Lương Văn Canh và Lương Văn Tài.	Chưa tìm thấy hiện vật	Năm này có hai sứ bộ sang Trung Hoa
	CS: Lê Quang Định PS: Lê Chính Lộ, Nguyễn Gia Cát	Xin phong vương cho vua Gia Long và xin đổi tên nước ta thành Nam Việt. Vua Gia Khánh nhà Thanh chuẩn cho tên nước ta là Việt Nam.		Sứ bộ này về nước vào tháng chạp năm Gia Long thứ 2 (tháng 1/1804)
Giáp tí (1804)	CS: Lê Bá Phẩm PS: Trần Minh Nghĩa, Nguyễn Đăng Đệ	Đi tạ ân việc nhà Thanh cử Tề Bố Sâm sang phong vương cho vua Gia Long trước đó. (Tề Bố Sâm sang đến Thăng Long vào khoảng cuối tháng 2, đầu tháng 3/1804). Sứ bộ này cũng mang lễ vật đi cống Thanh triều, thay cho đợt tuế cống năm 1803 và năm 1805.	– Giáp tí niên chế (có hình vuông kép bao quanh) – Giáp tí (có hình vuông kép bao quanh) – Giáp tí (có vòng tròn kép bao quanh) – Giáp tí niên chế – Giáp tí
Đinh mão (1807)	CS: Vũ Trinh PS: Ngô Nhân Tĩnh	Đi tuế cống	– Mậu thìn niên chế	Sứ bộ này về nước năm Mậu thìn (1808)
Kỷ tị (1809)	CS:Nguyễn Hữu Thận PS: Ngô (Thì) Vị, Lê Đắc Tần	Đi tuế cống theo lệ	– Kỷ tị niên chế – Canh ngọ niên chế	Năm này có hai sứ bộ sang Trung Hoa Sứ bộ Nguyễn Hữu Thận về nước năm Canh ngọ (1810)
	CS: Vũ Trinh PS: Nguyễn Đình Chất, Nguyễn Văn Thịnh	Đi mừng lễ Ngũ tuần Đại khánh của vua Gia Khánh
Quý dậu (1813)	CS: Nguyễn Du PS: Trần Văn Đại, Nguyễn Văn Phong	Đi tuế cống theo lệ	Chưa tìm thấy hiện vật
Đinh sửu (1817)	CS: Hồ Công Thuận PS: Nguyễn Huy Trinh, Phan Huy Thực	Đi tuế cống theo lệ	Chưa tìm thấy hiện vật
Kỷ mão 1819	CS: Nguyễn Xuân Tình PS: Đinh Phiên, Nguyễn Hựu Bổng	Đi mừng lễ Lục tuần Đại khánh của vua Gia Khánh	– Kỷ mão niên chế – Kỷ mão ngự chế – Kỷ mão
Canh thìn 1820	CS: Ngô (Thì) Vị, PS: Trần Bá Kiên, Hoàng Văn Thịnh	Đi báo tang vua Gia Long và xin phong vương cho vua Minh Mạng	– Canh thìn niên chế – Canh thìn	Sứ bộ này do Nguyễn Du làm CS nhưng chưa lên đường thì Nguyễn Du mất, Ngô (Thì) Vị được cử thay thế
Quý mùi (1823)	CS: Nhữ Bá Sĩ	Chỉ đi đến Quảng Đông, chưa rõ mục đích	– Giáp thân niên chế	Sứ bộ này về nước năm Giáp thân (1824)
Ất dậu (1825)	CS: Hoàng Kim Hoán PS: Phan Huy Chú, Trần Chấn	Đi tạ ân việc Thanh triều cử Tổng đốc Quảng Tây là Phan Cung Thân sang phong vương cho vua Minh Mạng năm 1821.	– Ất dậu – Ất dậu niên tạo – Ất dậu niên chế – Bính tuất – Bính tuất niên chế	Năm này có 2 sứ bộ đi sứ. Cả hai sứ bộ này đều lên đường vào tháng 10 năm Giáp thân (1824) và về nước vào năm Bính tuất (1826)
	CS: Hoàng Văn Quyền PS: Nguyễn Trọng Vũ, Nguyễn Hựu Nhân	Đi tuế cống theo lệ
Đinh hợi (1827)	CS: Phan Thế Trung	Chưa rõ mục đích	– Đinh hợi niên chế – Mậu tí niên chế	Sứ bộ này về nước năm Mậu tí (1828)
Kỷ sửu (1829)	CS: Nguyễn Trọng Vũ PS: Nguyễn Đình Tân, Đặng Văn Khải	Đi tuế cống theo lệ	– Canh dần niên chế – Canh dần	Sứ bộ này về nước năm Canh dần (1830)
Tân mão (1831)	CS: Hoàng Văn Đản	Đi mừng lễ Ngũ tuần đại khánh vua Đạo Quang	Chưa tìm thấy hiện vật	Năm này có hai sứ bộ sang Trung Hoa. Sứ bộ Hoàng Văn Đản về nước năm Nhâm thìn (1832)
	PS: Trương Hảo Hợp, Phan Huy Chú CS: Lý Văn Phức	Sang Phúc Kiến giao trả một nhóm quan quân nhà Thanh bị đánh giạt vào Việt Nam năm 1831
Quý tị (1833)	CS: Trần Văn Trung PS: Phan Thanh Giản, Nguyễn Huy Chiểu	Đi tuế cống theo lệ	Chưa tìm thấy hiện vật	Năm này có hai sứ bộ sang Trung Hoa. Sứ bộ Trần Văn Trung về nước năm Giáp ngọ (1834)
	CS: Lý Văn Phức	Sang Quảng Đông
Ất mùi (1835)	CS: Lý Văn Phức PS: Trần Tú Dĩnh, Đỗ Tuấn Đại	Chưa rõ mục đích	– Bính thân	Sứ bộ này về nước năm Bính thân (1836)
Đinh dậu (1837)	CS: Phạm Thế Trung PS: Nguyễn Đức Hoạt, Nguyễn Văn Nhượng	Đi tuế cống theo lệ	Chưa tìm thấy hiện vật
Tân sửu (1841)	CS: Lý Văn Phức PS: Nguyễn Đức Hoạt, Bùi Phụ Phong	Đi báo tang vua Minh Mạng và xin phong cho vua Thiệu Trị	– Tân sửu – Tân sửu niên chế	Năm này có 2 sứ bộ sang Trung Hoa
	CS: Hoàng Tế Mỹ PS: Nguyễn Đình Tân	Chưa rõ mục đích
Ất tị (1845)	CS: Trương Hảo Hợp PS: Phạm Chi Hương, Vương Hữu Quang	Đi tạ ơn việc sứ Thanh là Bảo Thang sang tuyên phong cho vua Thiệu Trị vào năm 1842.	– Ất tị – Ất tị niên chế
Bính ngọ (1846)	CS: Ngô Kim Thanh (phái đoàn này gồm 6 người)	Đi Quảng Đông mua hàng hóa	– Đinh mùi
Mậu thân (1848)	CS: Bùi (Ngọc) Quỹ PS: Vương Hữu Quang, Nguyễn Thu	Đi báo tang vua Thiệu Trị và xin phong cho vua Tự Đức	Năm này không ký kiểu đồ sứ
Kỷ dậu (1849)	CS: Phan Tỉnh PS: Mai Đức Thường, Nguyễn Văn Siêu	Đi tuế cống theo lệ	Chưa tìm thấy hiện vật
Tân hợi (1851)	CS: Trương Đăng Quế	Đi chúc mừng vua Thanh là Hàm Phong mới lên ngôi	– Nhâm tí mạnh đông	Sứ bộ này về nước năm Nhâm tý (1852)
Quý sửu (1853)	CS: Phan Huy Vịnh PS: Vũ Văn Tuấn, Phạm Chi Hương	Đi tuế cống theo lệ	Chưa tìm thấy hiện vật	Sứ bộ này về nước năm Ất mão (1855)
Đinh tị (1857)	CS: Nhữ Bá Sĩ	Đi tuế cống theo lệ	– Đinh tị niên chế – Đinh tị
Tân dậu (1861)	CS: Hoàng Thiện Trường PS: Văn Đức Khuê, Nguyễn Huy Kỷ	Đi tuế cống theo lệ	Chưa tìm thấy hiện vật
Ất sửu (1865)	Đặng Huy Trứ	Đi Quảng Đông, Áo Môn và Hương Cảng để thăm dò tình hình các nước Âu Mỹ (thám phỏng Dương tình)	Chưa tìm thấy hiện vật
Đinh mão (1867)	Đặng Huy Trứ	Đi Quảng Đông thăm dò tình hình các nước Âu Mỹ và mua sắm vật dụng, vũ khí cho triều đình.	Các đồ sứ có hiệu đề giống nhau ở 12 chữ đầu tiên:Tự Đức mậu thìn trung thu Đặng quý từ đường tế khí + 2 (hoặc 4 chữ) thể hiện chủ đề trang trí.	Do bị ốm nặng, phải ở lại Trung Hoa để dưỡng bệnh nên đến năm 1868, Đặng Huy Trứ mới về nước.
Mậu thìn (1868)	CS: Nguyễn Thuật PS: Lê Tuấn, Hoàng Tịnh, Nguyễn Tư Giản	Đi tuế cống theo lệ, đồng thời yêu cầu nhà Thanh gửi quân sang vùng rừng núi Bắc Việt Nam để tiêu diệt các nhóm tàn quân Thái bình thiên quốc.	– Mậu thìn niên chế	Sứ bộ này về nước vào năm 1869
Canh ngọ (1870)	CS: Trần Bích San PS: Phạm Hy Lượng	Đi điều tra tình hình chính trị của Trung Hoa và đối sách của họ trước sự xâm lược của phương Tây.	– Tự Đức tân mùi – Tân mùi niên chế	Sứ bộ này về nước vào năm Tân Mùi (1871)
Quý dậu (1873)	CS: Phan Sĩ Thục PS: Hà Văn Quan	Đi tuế cống theo lệ	Chưa tìm thấy hiện vật
Bính tí (1876)	CS: Bùi Văn Dị PS: Lâm Hoàng	Đi chúc mừng vua mới lên ngôi của nhà Thanh là Quang Tự, kết hợp đi cống theo lệ.	– Bính tí ngự chế	Sứ bộ này về nước vào năm Đinh sửu (1877)
Canh thìn (1880)	CS: Nguyễn Thuật PS: Trần Khánh Tiến	Đi tuế cống theo lệ
Nhâm ngọ (1882)	CS: Phạm Thận Duật PS: Nguyễn Thuật, Phạm Văn Trữ	Đầu tiên chỉ đi tới Thiên Tân cầu viện sự trợ giúp của Thanh triều để chống lại Pháp sau khi H. Rivière đưa quân chiếm thành Hà Nội. Sau đó đi tới Yên Kinh.		Sứ bộ này về nước vào tháng 2 năm Giáp thân (1884)
Tân Dậu (1921)	Không rõ tên các thành viên trong sứ bộ	Đi mua đồ sứ ở Quảng Đông chuẩn bị cho lễ Tứ tuần Đại Khánh của vua Khải Định.	– Khải Định niên tạo – Khải Định niên chế – Khải Định Tân dậu niên tạo
Giáp tí (1924)	Không rõ tên các thành viên trong sứ bộ	Đi mua đồ sứ ở Quảng Đông chuẩn bị cho lễ Tứ tuần Đại Khánh của vua Khải Định.	– Khải Định Giáp tí niên tạo
Ất sửu (1925)	Không rõ tên các thành viên trong sứ bộ	Đi mua đồ sứ ở Quảng Đông.	– Khải Định Ất sửu