Jean-Antoine Nollet
Jean-Antoine Nollet, được biết đến nhiều hơn với tên Abbé Nollet (19/11/1700 - 24/4/1770) quê ở Pimprez là một nhà vật lý và tư tế người Pháp . Ông là nhà khoa học hợp tác với của Du Fay và Réaumur .
Nollet đã góp phần rất lớn vào việc truyền bá nghiên cứu vật lý ở Pháp thông qua những thí nghiệm công khai rõ ràng và hấp dẫn. Ông đặc biệt quan tâm đến điện : ông đã thiết kế những chiếc máy đo điện (électroscopes) đầu tiên, tạo ra chai Leyden nổi tiếng ở Pháp , trong đó ông đã sản xuất một phiên bản mạnh hơn và cảm nhận được hoạt động của Lửa thánh Saint-Elmo và điện sét.
Tiểu sử[sửa | sửa mã nguồn]
Jean-Antoine Nollet là con trai của gia đình nông dân nghèo ở vùng Compiègne. Nollet học ngành nhân văn tại Collège de Clermont ở Beauvais, bắt đầu từ năm 1715. Ông hoàn thành bằng thạc sĩ tại Khoa Thần học tại Đại học Paris năm 1724. Ông được thụ phong phó tế trong Nhà thờ Công giáo vào năm 1728, nhưng bị đình chỉ sự nghiệp giáo sĩ của mình. Sau đó ông làm gia sư cho Taitbout, thư ký tại tòa thị chính. Chính ở đó, vì quan tâm đến việc tráng men đèn, ông đã thành lập một phòng thí nghiệm nhỏ. Nhờ sự khéo léo của ông, ông đã được Bá tước Clermont chú ý , đưa ông vào Hiệp hội Nghệ thuật (Société des Arts) của mình vào năm 1728, một hội nhóm tò mò ,mong muốn tập hợp những kiến thức khoa học-nghệ thuật. Ở đó, ông đã gặp một thần đồng toán học trẻ tuổi tên là Alexis Claude Clairaut , cũng như La Condamine , những người thợ đồng hồ nổi tiếng như Julien Le Roy và Jean-Philippe Rameau , và cuối cùng là Fontenelle . Anh ấy là một trong những khách mời của các hội quán văn học ở Sceaux và của các lễ hội Grandes Nuits de Sceaux , do Nữ công tước xứ Maine tổ chức , là thành viên của Hiệp sĩ Ong Mật (Chevaliers de la Mouche à Miel), tại Château de Sceaux.
Từ 1730 đến 1732, ông cộng tác với du Fay , một chuyên gia về điện, một trong nhà điện học vĩ đại nhất đầu thế kỷ 18 cùng với người Anh Stephen Gray . Dufay đề nghị đi cùng Nollet đến Anh, điều này cho phép Nollet, như chính ông nói, có được kiến thức chính xác và chắc chắn hơn về phương pháp, quy trình và công cụ của khoa học thực nghiệm.
Tại London, ông đã gặp John Theophilus Desaguliers, học trò của Newton tại Hiệp hội Hoàng gia, chỉ đạo các thí nghiệm nổi tiếng về ánh sáng và màu sắc. Jean Torlais đã từng nói về ông:
Car les deux personnages étaient aussi dissemblables que possible. L'un était de haute taille, l'autre large et massif. L'un était abbé, l'autre pasteur. L'un était tout dévoué au trône et à l'autel. L'autre avait d'assez fortes raisons de leur en vouloir. L'un était cartésien, l'autre newtonien. Ils n'avaient en commun que leurs débuts difficiles et leur actuelle passion pour la physique expérimentale.
Nollet đã tháo dỡ các vật dụng thí nghiệm và nghiên cứu chúng. Ông đã thấy ngay những cải tiến cần thực hiện và những nhược điểm cần tránh. Desaguliers đã thực hành lâu dài về phương pháp giảng dạy rất mới này. Nollet chịu ảnh từ điều này và đã được đánh giá cao ở London, thành tích cao nhất trong chuyến đi của anh là được bầu vào và trở thành thành viên của Hiệp hội Hoàng gia.
Sau khi về nước vào năm 1733, ông được giao nhiệm vụ quản lý phòng thí nghiệm của Réaumur. Ông đã nghĩ ra nhiều thiết bị mới và cải tiến nhiều vật dụng thí nghiệm cũ khác, đặc biệt là cải tiến nhiệt kế. Ông là người nảy ra ý tưởng hiệu chỉnh các điểm ống nhiệt kế và chọn nhiệt băng tan (0oC) làm điểm cố định cho nhiệt kế.
Hai năm sau, Nollet đi đến Hà Lan , nơi mà ông đã gặp Pieter van Musschenbroek, Willem Jacob 's Gravesande và Jean Allamand. Mối quan hệ giữa ông với họ được mở rộng bằng thư từ liên tục tác động rất nhiều đến tương lai của khoa học thực nghiệm ở Pháp.
Năm 1735, ông mở một khóa học về vật lý thực nghiệm ở Paris. Khóa học này nhanh chóng thành công và người học là nam nữ ở mọi lứa tuổi và điều kiện sống. Phải nói rằng, như Bernard Maitte đã viết: "đã có một lượng công chúng tương đối lớn vào thời điểm đó đã nhận được một nền giáo dục tốt từ một giáo sĩ thông minh và toàn năng".
Ông đã từng nghĩ về việc đột phá trong giáo dục vật lý, làm điều gì đó mới mẻ trong việc giảng dạy. Vào tháng 3 năm 1738, Nollet đã xuất bản tác phẩm có tựa đề: Programme ou Idée générale d'un cours de physique expérimentale avec un catalogue raisonné des instruments qui servent aux expériences . Ông đã suy nghĩ rất nhiều trước khi đảm nhận công việc giảng dạy này. Đối với ông, vật lý thực nghiệm không phải là "một tập hợp vô ích của những lý luận vô căn cứ hay những hệ thống ảo tưởng". Ông ấy đã đọc và đi du lịch rất nhiều và ông nhận ra rằng cần có một số lượng lớn các vật dụng để giảng dạy . Ông cũng biết rằng các thợ chế tạo không quen với việc chế tạo ra chúng, do việc sử dụng chúng ở các trường đại học lúc đó còn khá hạn chế."Mua chúng từ nước ngoài? Nhưng như thế nào cho đủ? Có được chúng bằng chi phí làm không? Nhưng liệu vị giáo sĩ có đủ quyền lực cần thiết để mạo hiểm đưa ra yêu cầu như vậy không? " Ông nghĩ rằng điều đơn giản và an toàn nhất là dựa vào chính mình. Một lần nữa, ông đã tận dụng sự khéo léo bẩm sinh được rèn luyện từ khi còn nhỏ, ông đã lấy giũa và đục, đào tạo và hướng dẫn các thợ chế tạo và khơi gợi sự tò mò của một số lãnh chúa đã đặt các sản phẩm của ông trong tủ của họ. Ông đã đưa ra một hình thức đóng góp tự nguyện cho việc sản xuất vật dụng. Ông thậm chí còn làm được hai hoặc ba nhạc cụ cùng loại, nhưng đáng tiếc chỉ còn lại một chiếc. Như vậy, nhờ làm việc chăm chỉ và không tiếc công sức, ông đã vượt qua những khó khăn đầu tiên này và ông có thể tự hào nói rằng từ nay ở Paris đã có một phòng thí nghiệm nơi mọi thứ cần thiết đều được xây dựng cho các thí nghiệm vật lý. Nhưng liệu ông có được sự chấp thuận của công chúng không, ông không muốn biến những bài tập này thành một cảnh tượng giải trí thuần túy, giống như những người tiền nhiệm.
Ngày 24 tháng 4 năm 1739, Viện Hàn lâm Khoa học Hoàng gia đề xuất với nhà vua bổ nhiệm Trụ trì Nollet, lúc đó đã 39 tuổi, làm trợ lý thợ máy thay cho Buffon , người sau này trở thành nhà thực vật học. Sau đó ông được gọi tới Turin để giảng dạy một khóa học về vật lý thực nghiệm. Năm 1741, Học viện Bordeaux , do Montesquieu đứng đầu, đã quyết định mua một tủ vật lý hoàn chỉnh và yêu cầu Nollet (lúc này đã thành viện trưởng) trtrước tiên chủ trì việc chế tạo các thiết bị, sau đó tổ chức một loạt bài học công khai, trình bày chức năng của chúng và thông qua các bằng chứng thực tế để giúp những người mới học vật lý ở mọi điều kiện về các nguyên lý vật lý mới. Bordeaux luôn đi đầu trong tiến bộ và khóa học vật lý thực nghiệm này dường như là một trong những khóa học đầu tiên thuộc loại này trong tỉnh. Ngày 21 tháng 6 năm 1742, Nollet được bổ nhiệm làm cộng tác viên cơ khí tại Học viện Khoa học Hoàng gia.
Tám bài giảng đầu tiên trong Leçons de physique expérimentale xuất hiện vào năm 1743 gồm hai tập in tại nhà in Durand và bốn tập tiếp theo được tái bản bảy lần. Chúng tạo thành sự phát triển của chương trình dạy học của ông. Trong cuốn sách này, dường như ông đã liên tưởng đến sấm sét và điện. Trên thực tế, khi Dufay qua đời, Nollet tự nhận thấy mình là người có đủ năng lực nhất ở Pháp để đảm nhận việc chỉ đạo nghiên cứu về điện. Dưới sự lãnh đạo của Nollet-đại diện cho các nhà vật lý Pháp, Đức và Anh; việc giảng dạy vật lý thực nghiệm đã mang tính chất quốc tế thực sự.
-
Bản in thứ 3 của sách. -
Bản in thứ 3 của sách (bản khác) hiện tại Bảo tàng Nicéphore Niépce -
Tập 5 của sách tại Bảo tàng Nicéphore Niépce
Ghi nhận những quan sát của Maimbray, vào năm 1747-một thí nghiệm tiên phong trong kích thích thực vật bằng điện-Nollet, lúc đó đang nghiên cứu hiện tượng mao dẫn, đã quyết định nghiên cứu tác dụng của điện đối với thực vật.
Hơn nữa, ông đã phát hiện ra hiện tượng thẩm thấu vào năm 1748, sau đó ông đã xung đột với Thomas-François Dalibard , sau đó với Benjamin Franklin về lý thuyết điện và đặc biệt là về quyền tác giả của việc phát hiện ra tia sét có nguồn gốc điện.
Bài giảng khai giảng của Nollet diễn ra vào ngày 15 tháng 5 năm 1753, trong lễ khai mạc khoa vật lý thực nghiệm tại trường đại học Navarre , đánh dấu sự thắng lợi của ngành khoa học này. Trong giảng đường được xây dựng đặc biệt cho khóa học mới và là nơi có thể biểu diễn cho hơn 600 người, Nollet đã long trọng xác định mục tiêu của môn vật lý này là tìm hiểu các hiện tượng tự nhiên và chỉ ra nguyên nhân của chúng; từ đó nêu bật tính kỷ luật đòi hỏi chỉ thừa nhận bằng chứng; ông khẳng định rằng sự cần thiết phải có nhiều thứ tiếng, vật lý đã trở thành quốc tế, nhưng đề xuất, chứng minh và bình luận bằng tiếng Pháp: từ nay trở đi các bài tập vật lý thực nghiệm sẽ được thực hiện bằng ngôn ngữ này, và không còn bằng tiếng Latinh nữa.
Nollet đã không chỉ biến vật lý thực nghiệm thành niềm vui của những người nghiệp dư và một trò giải trí thời thượng mà sở thích thí nghiệm cũng đã chuyển từ học viện sang đại học, và các tỉnh khác không còn muốn tụt hậu so với thủ đô nữa. Các tu sĩ Dòng Tên và các cha xứ của nguyện đường, các cha đẻ của giáo lý Kitô giáo, cha đẻ của Thánh Lazarus, vào khoảng năm 1743, đã thiết lập các khóa học vật lý trong trường học của họ. Nollet nói rằng Đại học Reims có một bộ sưu tập nhạc cụ quan trọng; rằng ở Montbéliard có một khóa học vật lý bổ sung, ở Marseille có phòng máy và bảo vệ luận văn vật lý, ở Bordeaux cuối cùng có một trường vật lý. Ông cũng cho in các sách bài tập của khóa học với các số liệu trình diễn thử nghiệm và bán tại Sorbonne.
Ngày 10 tháng 12 năm 1757, ông thay ghế từ Réaumur tại Học viện Khoa học, nơi mà ông sẽ sớm làm chủ tịch từ năm 1758, đảm nhận chức danh thạc sĩ vật lý , thiết lập vật lý thực nghiệm ở triều đình Pháp.
Abbé Nollet cuối cùng xuất bản vào năm 1770 tác phẩm L'Art des expériences, được minh họa bởi Bradel gồm ba tập tạo thành tác phẩm cuối cùng của ông, trong đó ông mô tả một cách chính xác và tỉ mỉ cách chế tạo nhạc cụ. Nó phổ biến cách làm đồ gỗ, kim loại và thủy tinh, mô tả các công cụ cần thiết, cách sử dụng chúng, cung cấp phương tiện để chuẩn bị màu sắc, vecni và đồ trang trí.
Ông ra đi tại Paris vào ngày 24/4/1770, hưởng thọ 70 tuổi. Các vật dụng của ông đã được giao lại cho Mathurin Jacques Brisson nhưng sau đó bị thu trong Cách mạng Pháp rồi chuyển về Nhạc viện Thủ công và Nghệ thuật Quốc gia Pháp vào năm 1799.
Thí nghiệm, nghiên cứu[sửa | sửa mã nguồn]
Trong cuốn sách Leçons de physique expérimentale, Nollet đã cho biết một số thí nghiệm khoa học vật lý mà ông đã từng thực hiện, một số như:[1]
- Chứng minh điều gì xảy ra khi đặt một vật rỗng vào nước, trong khi ống thủy tinh được ngâm trong bình chứa chất lỏng màu để hiển thị mực nước trong các trường hợp khác nhau. (Tấm in 1, bài thứ 7, quyển 2)
- Tính chất không khí và thiếu hụt không khí với sinh vật. (Tấm in 5, bài thứ 10, quyển 3)
- Chứng minh sự giãn nở của không khí do nhiệt. (Tấm in 5, bài thứ 10, quyển 3)
- Tìm hiểu thủy ngân nóng lên nở ra như thế nào và nhiệt kế hoạt động như thế nào. (Tấm in 2, bài thứ 13, quyển 4)
- Tác dụng của nhiệt cũng như của hóa học. (Tấm in 2, bài thứ 13, quyển 4)
- Khi nước được trộn với rượu dẫn đến nhiệt độ tăng, thoát khí, giảm trọng lượng và giảm thể tích (Tấm in 2, bài thứ 13, quyển 4)
- Phản ứng cháy của nhựa thông và dầu (Tấm in 2, bài thứ 13, quyển 4)
- Hiện tượng quang học (Tấm in 9, bài thứ 17, quyển 5)
- Các đặc tính của nam châm và tác dụng của chúng đối với mạt sắt. (Tấm in 1, bài thứ 19, quyển 6)
Nollet trình diễn khá nhiều thí nghiệm công khai, một trong nhiều cuộc trình diễn thử nghiệm về tĩnh điện mà ông thực hiện là Cậu bé điện(Le garçon électrique), trong đó một chàng trai trẻ bị treo lơ lửng trên trần nhà bằng dây lụa hoặc dây thừng cách điện và bị nhiễm điện, khiến cơ thể anh ta tích tụ điện tích. Sau đó Nollet khiến cho các đồ vật bị thu hút bởi người bị treo, và đưa người khác chạm vào để bị giật điện nhẹ.
Vào năm 1746, Nollet đã tập hợp khoảng hai trăm nhà sư thành một vòng tròn có chu vi khoảng một dặm (1,6 km), với những đoạn dây sắt họ cầm. Sau đó, ông đưa một chai Leyden qua dây sắt mà những nhà sư cầm và quan sát thấy dây chuyền phản ứng gần như giống nhau với cú sốc điện từ chai điện, cho thấy tốc độ truyền điện là rất cao.
Năm 1748 ông đã phát hiện ra hiện tượng thẩm thấu ở tự nhiên. Ông đã dùng bàng quang lợn bịt một miệng bình đựng ethanol rồi ngâm trong nước. Sau 6 giờ, bàng quang lợn phồng lên, khi ông chọc vào thì hỗn hợp bắn ra cao hơn 30 cm.
Năm 1750 Nollet là người đầu tiên báo cáo một hiện tượng mà ngày nay gọi là phun sơn điện. Ông cũng báo cáo rằng khi nước chảy từ một bình sẽ bị hóa hơi nếu bình được nhiễm điện và đặt gần mặt đất có điện.
Tác phẩm[sửa | sửa mã nguồn]
Nollet đã cho in khá nhiều tác phẩm về khoa học, danh sách sau sẽ kể chi tiết tất cả:
- Programme ou Idée générale d'un cours de physique expérimentale avec un catalogue raisonné des instruments qui servent aux expériences in năm 1738 tại Paris
- Leçons de physique expérimentale in từ năm 1745-1764 tại Paris
- Essai sur l'électricité des corps in năm 1746 tại Paris
- Conjectures sur les causes de l'Électricité des Corps-Mémoires de l'Académie Royale des Sciences de l'Année 1745 in năm 1749 tại Nhà in Hoàng gia
- Observations sur quelques nouveaux phénomènes d'Électricité-Mémoires de l'Académie Royale des Sciences de l'Année 1746 in năm 1751 tại Nhà in Hoàng gia
- Recherches sur les causes particulieres des phénoménes électriques, Et sur les effets nuisibles et avantageux qu'on peut en attendre in năm 1749 tại Paris
- Lettres sur l'électricité in năm 1753 tại Paris
- Art des expériences in năm 1770 tại Paris
Khác[sửa | sửa mã nguồn]
- Để chấm dứt lý thuyết về tự sinh sản , Nollet đã nảy ra ý tưởng cho ếch mặc đồ lót, làm ếch không còn sinh sản nữa. Từ đó ông suy luận lý thuyết này là vô nghĩa.
- Vào thời điểm Nollet đang làm gia sư cho trẻ em trong triều đình (năm 1753), ông đã mang lại niềm vui cho triều đình bằng những thí nghiệm về điện. Để đo tốc độ lan truyền của dòng điện, ông đã cho các vệ binh hoàng gia xếp hàng, liên kết với nhau . Người đầu tiên chạm vào chai Leyden; anh ta nhảy lên không trung và những người khác gần như cùng lúc. Nollet suy luận rằng điện lan truyền rất nhanh. (giống như thí nghiệm năm 1746 của ông).
Tham khảo[sửa | sửa mã nguồn]
- ^ “Jean Antoine Nollet”. Museum of the History of Science (bằng tiếng Anh). Truy cập ngày 24 tháng 6 năm 2024.
Liên kết[sửa | sửa mã nguồn]
Xem sách: (tất cả tại Google Books)
- Programme ou Idée générale d'un cours de physique expérimentale avec un catalogue raisonné des instruments qui servent aux expériences
- Leçons de physique expérimentale (tập 1,2,3,4,5,6)
- Essai sur l'électricité des corps
- Recherches sur les causes particulieres des phénoménes électriques, Et sur les effets nuisibles et avantageux qu'on peut en attendre
- Lettres sur l'électricité (tập 1,2,3)
- L'Art des expériences (tập 1,2,3)