Những kẻ rỗng tuếch

Những kẻ rỗng tuếch (tiếng Anh: The Hollow Men) – là một bài thơ của nhà thơ Mỹ đoạt giải Nobel Văn học năm 1948 T. S. Eliot. Cùng với Bản tình ca của J. Alfred Prufrock, Đất hoang, Ngày thứ Tư tro bụi (bài thơ) – Những kẻ rỗng tuếch được coi là một tác phẩm quan trọng của thơ ca thế kỷ XX và có sự ảnh hưởng rất sâu rộng đến văn hóa thế giới.

Tổng quan và phân tích

Trường ca Những kẻ rỗng tuếch in đầy đủ lần đầu vào năm 1925 nhưng trước đó, 4 trong số 5 phần đã in riêng lẻ từng phần trong tạp chí Criterion. T. S. Eliot đem tập hợp thành một trường ca từ những bài thơ lẻ trước đó được tư duy một cách độc lập.

"Những kẻ rỗng tuếch" là cách Eliot gọi những trí thức châu Âu thời đó. Vì đánh mất lòng tin nên trong tâm hồn họ có một khoảng trống được lấp bằng những chính kiến rất ngẫu nhiên. Bởi thế, những người này vừa rỗng tuếch (hollow), vừa là hình nộm (stuffed) được kết bằng rơm rác…

Đề từ thứ nhất của trường ca là câu trích từ tiểu thuyết Giữa lòng tăm tối (The Heart of Darkness, 1902) của Joseph Conrad (1857-1924) nói về sự đánh mất lòng tin. "Mistah Kurtz – he dead" là lời cô người hầu da đen nói tiếng Anh còn chưa sõi, thông báo về cái chết của ngài Kurtz da trắng, người mà một bộ tộc da đen ở Công-gô coi như một vị thánh. Nhưng nếu như ngài đã chết thì có nghĩa là ngài không phải thánh thần.
Đề từ thứ hai xuất phát từ một tục lệ truyền thống – hàng năm cứ vào mồng 5 tháng 11 người ta đốt hình nộm Guy Fawkes, kẻ cầm đầu vụ mưu dùng thuốc nổ phá toà nhà Quốc hội Anh năm 1605. Tối mồng 4 sang ngày mồng 5 trẻ con mang hình nộm Guy Fawkes đến từng nhà "xin một hào cho Guy già", sau đó đem đốt hình nộm và tổ chức đốt pháo hoa.
Điểm khó hiểu thứ nhất của trường ca này là khái niệm "vương quốc cái chết" (death’s kingdom). Khái niệm này Eliot sử dụng trong trường ca theo 5 dạng. Vì rằng sự đánh mất lòng tin nghĩa là không còn tin vào sự bất tử nên "những kẻ rỗng tuếch" đang sống trong "vương quốc cái chết". Nhưng trong vương quốc cái chết này người ta vẫn mơ ước, vẫn thấy những giấc mơ nên mới có "vương quốc mơ màng cái chết" (death’s dream kingdom). Những kẻ rỗng tuếch này, đa số là sống trong vương quốc ảo nhưng trong số họ vẫn có những người sẵn sàng từ bỏ nó để đi về vương quốc khác (giống như tĩnh ngục) để tẩy rửa và chuộc lỗi lầm. Những người này đang ở trong "vương quốc cái chết hoàng hôn" (death’s twilight kingdom). Như vậy, đã có 3 dạng của vương quốc cái chết. Ngoài vương quốc cái chết ở trần gian còn có một vương quốc cái chết ở bên kia thế giới nữa, nên có thêm một khái niệm: "vương quốc cái chết khác" (death’s other kingdom). Và cuối cùng, để phân biệt "vương quốc cái chết khác" này với một vương quốc cũng ở bên kia thế giới dành cho những kẻ ngoan đạo (giống như thiên đường), Eliot viết hoa chữ "Kingdom" – "death’s other Kingdom". Đấy là 5 cách gọi một khái niệm "vương quốc cái chết" của Eliot.
Điểm khó hiểu thứ hai trong trường ca này là hình ảnh những đôi mắt. Những đôi mắt xuất hiện từ phần II của trường ca, và nhân vật vừa muốn được nhìn thấy những đôi mắt lại vừa sợ nhìn thấy chúng. Nhân vật muốn mặc quần áo cải trang để cho những đôi mắt kia không nhận ra. Hình tượng này Eliot mượn của Dante (Thần khúc_Tĩnh ngục, khúc ca XXXI). Không nhìn thấy đôi mắt của Beatrice thì không thể từ giã Tĩnh ngục để bước lên Thiên đường (Đôi mắt Beatrice Portinari tượng trưng cho Trí tuệ của Chúa).
Điểm khó hiểu thứ ba là hình tượng chiếc bóng đổ xuống "giữa ý tưởng/ và hiện thực cuộc đời/ giữa ý muốn/ và hành động con người…" Chiếc bóng là biểu tượng của tính nhu nhược, thiếu quyết đoán của "những kẻ rỗng tuếch".
Câu: "Bởi Vương quốc là Ngài" (For Thine is the Kingdom) trích từ lời cầu nguyện "Cha của chúng con" (lời Đức Chúa Giê-su trong bài giảng trên núi): "Bởi Ngài là Vương quốc, là quyền lực, là vinh quang muôn thuở. Amen!"(Vì nước, quyền, vinh hiển đều thuộc về Cha đời đời. Amen! – lời dịch của Hội Thánh Kinh tại Việt Nam. Tân Ước_Ma-thi-ơ 6:13). Chỉ có đôi mắt của tình yêu, đôi mắt của Beatrice Portinari có thể trả về nhãn quan cho "những kẻ rỗng tuếch". Những đôi mắt này là ngôi sao dẫn đường, là hoa hồng thần bí "là ngôi sao muôn đời tỏa sáng/ là muôn ngàn cánh hoa hồng/ của vương quốc cái chết hoàng hôn…" (muôn ngàn cánh hoa hồng là những thánh thần, những người ngoan đạo mà Dante nhìn thấy ở Thiên đường (Thần khúc_Thiên đường, khúc ca XXX, XXXIII).
Câu: "Cuộc đời ta rất dài" (Life is very long) trích từ tiểu thuyết Kẻ lưu đày của những hòn đảo (An Outcast of the Islands) của J. Conrad.
Câu: "Ta đi vòng quanh những bụi cây gai"(Here we go round the prickly pear) – nhại theo bài hát thiếu nhi "Here we go round the mulberry bush on a cold frosty morning". Cây xương rồng tượng trưng cho vùng đất khô cằn.
Điệp khúc: "Và như thế kết thúc cuộc đời" (This is a way the world ends) – nhại theo bài hát thiếu nhi "This is the Way we Clap our Hands".

Sự ảnh hưởng

Những kẻ rỗng tuếch có sự ảnh hưởng rất sâu rộng đến văn hóa thế giới nói chung và đến từ vựng học trong thế giới Anh ngữ nói riêng. Sự ảnh hưởng không chỉ đối với văn học mà cả âm nhạc, điện ảnh, truyền hình và trò chơi game. Danh mục rất dài các lĩnh vực cũng như những tác giả, tác phẩm cụ thể chịu ảnh hưởng của Những kẻ rỗng tuếch có thể xem link ở phần liên kết ngoài.

Tác phẩm

NHỮNG KẺ RỖNG TUẾCH

Ngài Kurtz đã chết

Xin một hào cho Guy già

I

Ta là những người trống rỗng

Ta là những hình nộm

Ta cúi xuống cùng nhau

Rơm xào xạc trên đầu

Giọng ta khô, nức nở

Khi cùng nhau to nhỏ

Lặng lẽ và hững hờ

Như gió trong cỏ khô

Như chuột trên kính vỡ

Trong hầm rượu cạn khô.

Hình thiếu nét, bóng thiếu màu

Sức lực đờ ra, cử chỉ không cử động

Những đôi mắt của ai nhìn thẳng

Từ Vương quốc cái chết khác đang nhìn

Nhắc ta, không như những kẻ vô hồn

Những tâm hồn sôi động, nhưng

Chỉ như những người trống rỗng

Như những hình nộm bằng rơm.

II

Những đôi mắt tôi sợ gặp trong mơ

Nhưng trong vương quốc mơ màng cái chết

Những đôi mắt không có bao giờ

Những đôi mắt này

Trên cột gãy là ánh mặt trời

Là cành cây nhún nhảy

Và giọng nói

Trong ngọn gió hát lên

Xa cách và trang nghiêm

Hơn những ngôi sao dần tắt.

Hãy cho tôi đến gần

Vương quốc mơ màng cái chết

Hãy cho tôi được mặc

Quần áo cải trang

Áo khoác của chuột, lông của quạ khoang

Đứng trên đồi như ngọn gió

Gió đi đâu, tôi đi đó

Nhưng đừng để đến gần –

Lần cuối cùng gặp gỡ

Trong vương quốc của hoàng hôn.

III

Đấy là quê hương cái chết

Đấy là xứ sở của xương rồng

Nơi này những pho tượng đá

Và những cánh tay vật vã

Của những người chết van xin

Trong ánh sáng của ngôi sao tắt dần.

Có phải vậy chăng

Trong vương quốc cái chết khác

Khi thức dậy một mình

Và trong giờ khắc

Ta run lên với sự dịu dàng

Những bờ môi chờ hôn môi khác

Và nguyện cầu cho đá vỡ tan.

IV

Những đôi mắt không ở đây

Những đôi mắt không có ở nơi này

Trong thung lũng những ngôi sao đã chết

Trong thung lũng này rỗng tuếch

Đã gãy quai hàm những vương quốc đã mất của ta

Ở nơi của lần gặp gỡ cuối cùng

Ta cùng nhau mò mẫm

Và nói năng cùng nhau ta tránh

Trên bờ sông có dòng nước sưng lên

Không nhìn ra cho đến một khi mà

Những đôi mắt chưa hiện

Như ngôi sao muôn đời tỏa sáng

Như muôn ngàn cánh hoa hồng

Của vương quốc cái chết hoàng hôn

Và chỉ đấy là niềm hy vọng

Dành cho những người trống rỗng.

V

Ta đi vòng quanh những bụi cây gai

Những bụi cây gai những bụi cây gai

Ta đi vòng quanh những bụi cây gai

Vào lúc năm giờ sáng.

Giữa ý tưởng

Và hiện thực cuộc đời

Giữa ý muốn

Và hành động con người

Chiếc bóng kia đổ xuống

Bởi Vương quốc là Ngài

Giữa quan niệm

Và sự dựng xây

Giữa mối xúc động

Và câu trả lời

Chiếc bóng kia đổ xuống

Cuộc đời ta rất dài

Giữa niềm ước mong

Và sự rung cảm

Giữa khả năng

Và sự sống

Giữa hiện tượng

Và bản chất của đời

Chiếc bóng kia đổ xuống

Bởi Vương quốc là Ngài

Bởi Vương quốc là Ngài

Là Cuộc sống

Bởi Vương quốc là Ngài và

Và như thế kết thúc cuộc đời

Bằng tiếng nấc chứ không bằng đập mạnh.

Bản dịch của Nguyễn Viết Thắng

THE HOLLOW MEN

Mistah Kurtz -- he dead.

A penny for the Old Guy

I

We are the hollow men

We are the stuffed men

Leaning together

Headpiece filled with straw. Alas!

Our dried voices, when

We whisper together

Are quiet and meaningless

As wind in dry grass

Or rats' feet over broken glass

In our dry cellar

Shape without form, shade without colour,

Paralysed force, gesture without motion;

Those who have crossed

With direct eyes, to death's other Kingdom

Remember us -- if at all -- not as lost

Violent souls, but only

As the hollow men

The stuffed men.

II

Eyes I dare not meet in dreams

In death's dream kingdom

These do not appear:

There, the eyes are

Sunlight on a broken column

There, is a tree swinging

And voices are

In the wind's singing

More distant and more solemn

Than a fading star.

Let me be no nearer

In death's dream kingdom

Let me also wear

Such deliberate disguises

Rat's coat, crowskin, crossed staves

In a field

Behaving as the wind behaves

No nearer --

Not that final meeting

In the twilight kingdom

III

This is the dead land

This is cactus land

Here the stone images

Are raised, here they receive

The supplication of a dead man's hand

Under the twinkle of a fading star.

Is it like this

In death's other kingdom

Waking alone

At the hour when we are

Trembling with tenderness

Lips that would kiss

Form prayers to broken stone.

IV

The eyes are not here

There are no eyes here

In this valley of dying stars

In this hollow valley

This broken jaw of our lost kingdoms

In this last of meeting places

We grope together

And avoid speech

Gathered on this beach of the tumid river

Sightless, unless

The eyes reappear

As the perpetual star

Multifoliate rose

Of death's twilight kingdom

The hope only

Of empty men.

V

Here we go round the prickly pear

Prickly pear prickly pear

Here we go round the prickly pear

At five o'clock in the morning.

Between the idea

And the reality

Between the motion

And the act

Falls the Shadow

For Thine is the Kingdom

Between the conception

And the creation

Between the emotion

And the response

Falls the Shadow

Life is very long

Between the desire

And the spasm

Between the potency

And the existence

Between the essence

And the descent

Falls the Shadow

For Thine is the Kingdom

For Thine is

Life is

For Thine is the

This is the way the world ends

Not with a bang but a whimper.

Tham khảo

Liên kết ngoài