Nhà thờ chính tòa Wells

Bách khoa toàn thư mở Wikipedia
Nhà thờ chính tòa Wells
Nhà thờ chính tòa Thánh Andrew
Mặt tây nhà thờ chính tòa Wells
51°12′37″B 2°38′37″T / 51,2104°B 2,6437°T / 51.2104; -2.6437
Địa điểmWells, Somerset
Quốc giaEngland
Hệ pháiGiáo hội Anh
Trang chínhwellscathedral.org.uk
Kiến trúc
Di sản chỉ địnhTòa nhà được liệt kê Loại I
Chỉ định12 tháng 11 năm 1953[1]
Phong cáchGothic (Early English, Decorated, và Perpendicular)
Năm xây dựng1176 – k. 1490[1],[2]
Thông số
Chiều dài126,5 m (415 ft)[3]
Rộng20 m (66 ft)[3]
Chiều rộng (dài) cánh ngang47 m (154 ft)[3]
Chiều cao khoảng giữa20,5 m (67 ft)[3]
Số lượng tháp3
Chiều cao tháp55 m (180 ft) (giao nhau)[3]
Chuông10
Quản lý
Giáo phậnBath và Wells (since c. 909)
Giáo tỉnhCanterbury
Giáo sĩ
Giám mụcPeter Hancock
Niên trưởngJohn Davies
PrecentorNicholas Jepson-Biddle[4]
ChancellorAndrew Featherstone[5]
Kinh sĩ treasurerGraham Dodds (từ 2010)[6]
Tổng trợ tếNicola Sullivan, Phó giáo chủ của Wells (từ 2007)[7]
Laity
OrganistMatthew Owens[8]
Video Nhà thờ Wells nhìn từ trên không
Từ Hồ phản chiếu trong khuôn viên của Cung điện Giám mục

Nhà thờ chính tòa Wells (tiếng Anh: Wells Cathedral) là nhà thờ Anh giáo ở Wells, Somerset, Anh, được cung hiến theo Thánh Andrew Tông đồ. Đây cũng là trụ sở của Giám mục của Bath và Wells, được coi là nhà thờ chính tòa của Giáo phận Bath and Wells. Đóng vai trò là một nhà thờ Công giáo La Mã từ khoảng năm 1175 nhằm thay thế một nhà thờ trước đó từ năm 705, nó đã trở thành một nhà thờ Anh giáo khi Vua Henry VIII tách khỏi Rome. Nhà thờ có kích thước vừa phải như một nhà thờ Anh thông thường. Những đặc điểm nổi bật là mặt tiền phía tây rộng và tháp trung tâm lớn.[9] Nhà thờ được gọi là "chắn chắn là một trong những nơi đẹp nhất"[10] và "thơ mộng" nhất trong các thánh đường nước Anh.[11]

Kiến trúc Gothic của nhà thờ hầu hết lấy cảm hứng từ phong cách Anh thời kỳ đầu vào cuối thế kỷ 12 đến đầu thế kỷ 13, dù thiếu đi kiến trúc Romanesque như các thánh đường khác. Nhà thờ bắt đầu xây dựng vào khoảng năm 1175 ở cuối phía đông với kiến trúc choir. Nhà sử học John Harvey coi đây là cấu trúc Gothic thực sự đầu tiên của châu Âu, phá vỡ những ràng buộc cuối cùng của phong cách La Mã.[12] Công trình mái vòm bằng đá và rãnh cong có các đường gờ rõ rệt cũng như chạm khắc các đầu cột theo phong cách "lá cứng".[13] Mặt tiền kiểu Anh đi đầu với 300 hình điêu khắc[11] và được coi là "chiến thắng tối cao của nghệ thuật tạo hình kết hợp ở Anh".[14] Phần cuối phía đông vẫn giữ được nhiều kính màu cổ kính.[11] Không giống như nhiều thánh đường tiên phong, Wells có nhiều tòa nhà còn sót lại liên kết với các giáo sĩ, bao gồm Điện Giám mục và khu dân cư Vicars' Close thế kỷ 15.[9] Đây là tòa nhà được xếp hạng I.[1][15]

Lịch sử[sửa | sửa mã nguồn]

Những năm đầu[sửa | sửa mã nguồn]

Phần còn lại của nhà thờ ban đầu vốn là của một lăng mộ kiểu La Mã, được xác nhận trong các cuộc khai quật vào năm 1980.[15][16] Một tu viện được xây dựng ở Wells vào năm 705 do Aldhelm, giám mục đầu tiên của Giáo khu Sherborne mới thành lập dưới triều đại của Vua Ine xứ Wessex.[17][18] Nó được dành riêng cho Thánh Andrew và nằm ở vị trí tu viện của nhà thờ, nơi có thể nhìn thấy một số hài cốt được khai quật. Phòng rửa tội ở phía nam cánh ngang nhà thờ cũng là phần lâu đời nhất của tòa nhà hiện nay.[19][20] Năm 766 Cynewulf, Vua của Wessex, đã ký một hiến chương trao cho nhà thờ mười một Haiddơ đất.[a][22][23] Năm 909, trụ sở của giáo phận được chuyển từ Sherborne đến Wells.[15]

Giám mục đầu tiên của Wells là Athelm (909), sau đó lên ngôi Vua Æthelstan. Athelm và cháu trai Dunstan đều trở thành Tổng giám mục Canterbury.[17] Trong thời kỳ này, một dàn hợp xướng gồm các cậu bé đã được thành lập để hát phụng vụ. Trường Wells Cathedral được thành lập để giáo dục những cậu bé hợp xướng này, tính từ thời điểm đó.[24] Tuy nhiên, vẫn còn có một số tranh cãi về vấn đề này. Sau Cuộc xâm lược Anh của người Norman, John de Villula đã chuyển trụ sở giáo phận từ Wells đến Bath vào năm 1090.[25] Nhà thờ ở Wells, không còn là thánh đường nữa, có một trường đại học gồm giáo sĩ thế tục.[25]

Trụ sở giáo phận[sửa | sửa mã nguồn]

Nhà thờ được cho là đã được hình thành và bắt đầu vào khoảng năm 1175 bởi Reginald Fitz Jocelin, người đã qua đời vào năm 1191.[26][27][28] Mặc dù rõ ràng về quy mô ngay từ đầu, nhà thờ đã được lên kế hoạch trở thành nhà thờ chính tòa của giáo phận,[25] ghế của giám mục được di chuyển giữa Wells và các tu viện Glastonbury và Bath, trước khi định cư tại Wells. Năm 1197, người kế vị của Reginald là Savaric FitzGeldewin, với sự chấp thuận của Giáo hoàng Celestine III, chính thức chuyển chỗ đến Tu viện Glastonbury. Danh hiệu Giám mục của Bath và Glastonbury đã được sử dụng cho đến khi chính sách của Glastonbury bị hủy bỏ vào năm 1219.[29]

Nhà thờ Wells và vùng phụ cận
Nhà thờ Wells ở vùng ngoại ô Somerset
Từ khu vườn của Tòa Giám mục (Tháng 12 năm 2013)
Cung điện của Giám mục được xây dựng bởi Ralph of Shrewsbury
Nhìn từ trên không của nhà thờ và Vicars' Close (phía dưới bên trái của hình ảnh)

1660–1800[sửa | sửa mã nguồn]

Năm 1661, sau khi Charles II phục hồi ngai vàng, Robert Creighton, tuyên úy lưu vong của nhà vua, được bổ nhiệm làm trưởng giám mục trong hai năm trước khi ông qua đời vào năm 1672.[30] Bục giảng bằng đồng thau của ông nhận trong lễ tạ ơn nằm trong nhà thờ lớn. Ông hiến tặng cửa sổ lớn phía tây của gian giữa với giá 140 bảng Anh. Sau khi Creighton nhận chức giám mục, chức vụ trưởng thuộc về Ralph Bathurst, người từng là tuyên úy cho nhà vua, chủ tịch của Trinity College, Oxford và là thành viên của Hội Hoàng gia.[31] Trong nhiệm kỳ dài của Bathurst, nhà thờ đã được trùng tu, nhưng trong Cuộc nổi loạn Monmouth năm 1685, binh lính Thanh giáo đã phá hủy phần phía tây, lấy chì từ mái nhà để làm đạn, phá vỡ cửa sổ, đập vỡ đàn organ và đồ đạc, ngoài ra còn lấy gian giữa làm thành chuồng ngựa.[32]

Bình nước thánh từ nhà thờ Saxon của Aldhelm (c. 705) có trước nhà thờ lớn hơn 400 năm.
Mặt phía tây thế kỷ 13 đã bị phá hoại trong Cuộc nổi dậy ở Monmouth, phá hủy nhiều hình chạm khắc và để lại những hình khác, chẳng hạn như hình trong Lễ đăng quang của Đức Trinh Nữ, không đầu.
Các gian của dàn hợp xướng có mái che bằng đá từ thế kỷ 19 và những bức tranh thêu hiện đại để tưởng nhớ các giám mục. Thế kỷ 19 chứng kiến sự phục hồi của tòa nhà chính và phụ của nó.
Một tác phẩm điêu khắc năm 1999, Sức nặng tội lỗi của chúng ta, của Josefina de Vasconcellos trong khuôn viên của Cung điện Giám mục

Thời đại Victoria đến nay[sửa | sửa mã nguồn]

Giữa thế kỷ 19, nhà thờ quyết định cần thiết phải có một chương trình phục hồi tổng thể. Dưới thời Linh mục Goodenough, các di tích cổ được chuyển đến tu viện, lớp sơn thời trung cổ còn sót lại đã bị dỡ bỏ và tẩy trắng trong một chiến dịch được gọi là "vụ cạo lớn".[33] Anthony Salvin phụ trách việc khôi phục lại dàn hợp xướng. Các phòng trưng bày bằng gỗ được lắp đặt vào thế kỷ 16 đã bị dỡ bỏ, cùng vối các quầy hàng có mái che bằng đá và đặt lùi ra xa hơn. Bức màn pulpitum bằng đá thời trung cổ được mở rộng ở phía trung tâm nhằm hỗ trợ bộ phận mới.[34]

Tháng 1 năm 2014, như một phần của liên hoan phim Bath, nhà thờ đã tổ chức một buổi chiếu đặc biệt bộ phim The Last Temptation of Christ của Martin Scorsese. Điều này đã gây ra một số tranh cãi, nhưng nhà thờ vẫn kiên quyết cho phép chiếu phim.[35][36]

Năm 2021, một tác phẩm điêu khắc đương đại của Anthony Gormley đã ra mắt trên một cột tạm bên ngoài nhà thờ.[37]

Kiến trúc[sửa | sửa mã nguồn]

Ngày tháng, phong cách và kiến trúc sư[sửa | sửa mã nguồn]

Bản mặt bằng của Nhà thờ Wells:[b]
  1. Mặt phía Tây
  2. Gian giữa của giáo đường
  3. Tháp trung tâm
  4. Dàn hợp xướng
  5. Dàn hợp xướng cổ điển
  6. Nhà Nguyện Đức Bà
  7. Lối đi
  8. Hành lang
  9. Hành lang hướng Đông
  10. Mái vòm phía Bắc
  11. Nhà nguyện chung
  12. Tu viện

Độ cao[sửa | sửa mã nguồn]

Về phần, nhà thờ có sự sắp xếp thông thường của một nhà thờ lớn: gian giữa ở giữa với lối đi ở mỗi bên, ngăn cách bởi hai mái vòm. Phần cao có ba đoạn, vòm, bao lơn và cửa sổ dọc tường.[38] Gian giữa có chiều cao 67 foot (20 m), rất thấp so với các nhà thờ lớn kiểu Gothic của Pháp.[39] Nó có điểm nhấn theo chiều ngang rõ rệt, do phần bao lơn có hình dạng độc đáo, một loạt các lỗ hẹp giống hệt nhau, không theo định nghĩa thông thường về các gian phòng. Bao lơn được ngăn cách với vòm bằng đoạn trang trí viền ngang duy nhất chạy thẳng suốt chiều dài của gian giữa. Không có đoạn trang trí dọc nối ba phần, vì các trục đã hỗ trợ phần vòm phía trên bao lơn.[38]

Nhà thờ lớn từ phía đông nam. Ở bên phải của tháp trung tâm là dàn hợp xướng với Nhà nguyện Đức bà nhô ra ngoài, và nhà nguyện chung, ngoài cùng bên phải.
Tháp trung tâm, gian giữa và cửa ngang phía nam nhìn từ hành lang tu viện. Gian giữa nhô lên trên mái dốc của lối đi. Các trụ có kết cấu thấp.
Phần cao bên trong của gian giữa có ba cấp độ: vòm, bao lơn và loạt cửa sổ trên khoảng tường. Bao lơn có hình dạng độc đáo với các vòm không chia thành các gian.

Mặt phía tây[sửa | sửa mã nguồn]

Mặt phía tây cao 100 foot (30 m) và rộng 147 foot (45 m),[40] được xây dựng bằng đá Inferior Oolite thuộc thời kỳ Trung Jura, xuất phát từ Mỏ đá Doulting Stone, khoảng 8 dặm (13 km) về phía đông.[41] Theo nhà sử học kiến trúc Alec Clifton -Taylor, đó là "một trong những thắng cảnh tuyệt vời của nước Anh".[42]

Sản phẩm hoàn chỉnh nhận nhiều chỉ trích vì thiếu các đỉnh nhọn và có khả năng các tòa tháp được dự tính là sẽ gánh các ngọn tháp nhưng chưa bao giờ xây dựng.[38] Mặc dù thiếu các ngọn tháp hoặc đỉnh, nhà sử học kiến trúc Banister Fletcher mô tả "mặt ngoài của nhà thờ là sự phát triển đỉnh nhất của phong cách Gothic Anh."[43]

Mặt phía tây thế kỷ 13 của Thomas Norreys. Là sự tổng hợp của hình thức, trang trí kiến trúc và tác phẩm điêu khắc tạo hình, nó được coi là vượt trội ở Anh.[42][14][43][9]
Christ the Judge, (cuối thế kỷ 20) nắm ở đầu hồi. Bên dưới là mười hai tông đồ và chín tổng lãnh thiên thần.
Các trụ nhô ra được xây rất chắc chắn và có hốc để tượng.
Biểu tượng của mặt phía tây[sửa | sửa mã nguồn]

Các hốc ở khu vực thấp nhất của đầu hồi chứa chín thiên thần, trong đó Cockerell xác định được Michael, Gabriel, Raphael và Uriel.[44] Trong khu vực tiếp theo là các tông đồ có vị thế cao hơn, chẳng hạn như John, Andrew và Bartholomew, có thể được nhận dạng rõ ràng bằng các thuộc tính mà họ mang.[45] Các hốc trên cùng của đầu hồi có hình Christ the Judge (Đấng Phán Xét) ở trung tâm, với Virgin Mary (Đức Trinh Nữ Maria) ở bên phải và thánh John the Baptist (Gioan Tẩy giả) ở bên trái. Tất cả các tượng đều bị phá hủy.[45] Một bức tượng Chúa Giê-su mới được tạc cho hốc trung tâm, nhưng hai hốc bên hiện có các tiểu thiên thần. Chúa Kitô và Đức Trinh Nữ Maria cũng được thể hiện bằng những nhân vật không đầu trong Lễ đăng quang của Đức Trinh Nữ trong một hốc phía trên cổng trung tâm. Hình tượng Đức mẹ đồng trinh và Chúa Hài đồng bị hư hại nằm ở ô vuông trong phần mắt cửa.[46]

Ở dãy thấp nhất, nhiều bức tượng đã bị mất nhưng nhóm các vị thánh này vẫn còn ở phía sau tháp phía bắc.
Có một tác phẩm điêu khắc Đức mẹ Đồng trinh và Chúa Hài đồng phía trên cửa phía tây.
Một phòng trưng bày của hoàng gia lấp đầy các hốc của các trụ ốp tường phía tây bắc, với các tu sĩ ở phía tây nam.

Tu viện[sửa | sửa mã nguồn]

Các hành lang được xây dựng vào cuối thế kỷ 13, phần lớn được xây dựng lại từ năm 1430 đến năm 1508[25][47] có các lỗ mở rộng được chia thành các thanh song và đố cửa trên, hoa văn theo phong cách Gothic vuông góc. Hầm có các gân vòm tạo thành các hình bát giác ở trung tâm của mỗi ngăn, các khớp của mỗi sườn có trang trí các phần nổi.[48] Dãy phía đông có hai tầng, trong đó tầng trên là thư viện được xây dựng vào thế kỷ 15.[25]

Bởi vì Nhà thờ Wells có tính thế tục hơn là tu viện, nên các tu viện không phải là một nhu cầu thực tế. Chúng đã bị loại bỏ khỏi một số thánh đường thế tục khác nhưng được xây dựng ở đây và tại Chichester. Những lời giải thích cho việc xây dựng của họ tại hai thánh đường thế tục này đến từ các nghi lễ và tính thẩm mỹ.[49] Cũng như tại Chichester, không có hành lang nào dẫn đến phần phía bắc. Trong các tu viện thì dãy phía bắc nhận nhiều ánh sáng mặt trời vào mùa đông nhất nên thường được sử dụng làm phòng viết lách.[50]

Lối đi phía bắc với mặt đồng hồ thời Trung cổ, mái hiên phía bắc và tháp phía tây bắc
Cổng của hiên phía bắc có những đường gờ phức tạp với những tán lá mọc lên ở những chỗ lõm xuống.
Ảnh dọc của tu viện cho thấy phần vòm gân của hầm
Các tu viện, được xây dựng trong nhiều giai đoạn, trang trí gân theo đường vuông góc.

Nội thất[sửa | sửa mã nguồn]

Dàn hợp xướng, xuyên gian và gian giữa[sửa | sửa mã nguồn]

Đặc điểm cụ thể của nội thất thời kỳ đầu ở Anh này phụ thuộc vào tỷ lệ của các vòm hình mũi mác đơn giản. Nó cũng phụ thuộc vào sự trau chuốt của các chi tiết kiến trúc, đặc biệt là các đường gờ.

Đường ngang của gian giữa được nhấn bởi các hàng lang không gián đoạn.
Mái vòm bốn bên của gian giữa được trang trí vào thế kỷ 19.
Cổng vòm Thập tự giá của Thánh Andrew dưới tháp
Các vòm Thập tự giá của Thánh Andrew nhìn từ cánh ngang.
Mái vòm của dàn hợp xướng có hình thù độc đáo, có lẽ là hoa văn trên mái gỗ.

Nhà nguyện Đức Bà và dàn đồng ca[sửa | sửa mã nguồn]

Eastern end of the cathedral, 1310–45
Nhà nguyện Đức bà có lẽ do Thomas Witney thiết kế, (1310–19). Các cửa sổ có hoa văn dạng lưới thông thường và có kính màu cổ điển.
Hầm hình sao của Nhà nguyện Đức bà có các xương sườn hình ngôi sao tạo nên hình ngôi sao lồng bên trong một ngôi sao.
Quang cảnh qua dàn hợp xướng cổ điển của William Joy vào Nhà nguyện Đức bà đã được mô tả là "một trong những triển vọng kiến trúc tinh tế và hấp dẫn nhất ở Châu Âu".[51]
Các gian phía đông của dàn đồng ca (1329–45) hiển thị mái vòm dạng lưới và phòng trưng bày các vị thánh bên dưới cửa sổ phía đông[52]

Nhà nguyện[sửa | sửa mã nguồn]

Video
Wells Cathedral, 7:54, July 15, 2017, Smarthistory[53]

Nhà nguyện bắt đầu xây dựng vào cuối thế kỷ 13 và qua hai giai đoạn, hoàn thành vào khoảng năm 1310. Đây là một cấu trúc hai tầng với gian chính được nâng lên phía trên phần hầm mộ. Nó được dẫn vào từ một cầu thang chia đôi và các ngã rẽ, một nhánh dẫn qua tầng trên của Chain Gate đến Vicars' Close. Nội thất Geometric Decorated được Alec Clifton-Taylor mô tả là "đẹp nhất về mặt kiến trúc ở Anh".[54] Nó có hình bát giác, với các vòm có gân được hỗ trợ bằng một cột trung tâm. Bao quanh cột là các trục bằng Đá cẩm thạch Purbeck, vươn lên thành một khu trng tâm hình lá, gợn sóng liên tục với hình ảnh lá sồi và quả sồi cách điệu, hoàn toàn khác biệt về đặc điểm so với phong cách tán lá cứng của Anh thời kỳ đầu. Phía trên phần gờ có 32 đường gân chắc chắn, tạo hiệu ứng thường được ví như "một cây cọ vĩ đại".[54] Các cửa sổ lớn với hoa văn trang trí hình học được trang trí thể hiện độ căng và đường xoáy chữ S trong điều kiện ánh sáng yếu hơn, đặc trưng của cách trang trí hoa văn chảy. Những ngọn đèn bằng gỗ trắc vẫn chứa thủy tinh cổ.[54] Bên dưới cửa sổ là 51 gian, mái che của các gian đó trông rất sinh động nhờ vào các hình chạm khắc nhẹ nhàng .[54]

Một cầu thang dẫn từ nhà thờ (bên phải) đến nhà nguyện chung và Chain Gate dẫn đến Vicars Close.
Cầu thang lên nhà nguyện chung và Vicars' Close
Nhà nguyện nằm ngoài cầu thang bên phải. Cột và vòm trung tâm của nó thường được ví như một cây cọ. Các bức tường của nhà nguyện chung có năm mươi mốt hốc để ngồi.

Chuông[sửa | sửa mã nguồn]

Những quả chuông ở Nhà thờ Wells là chiếc chuông nặng nhất trong mười quả chuông trên thế giới,[55] chuông tenor (thứ 10 và lớn nhất), được gọi là Harewell, nặng 56,25 tạ Anh (2.858 kg).[56] Chúng được treo theo hình vòng tròn để có thể đổ chuông xoay vòng theo kiểu Anh. Những quả chuông này hiện treo ở tháp phía tây nam, mặc dù một số quả chuông ban đầu treo ở tháp trung tâm.[57]

Số Tên Ngày Người đúc Khối lượng
Tấn (Anh) lb kg
1st 1891 Mears & Stainbank 7 tạ dài 3 qr 12 lb 880 399
2nd 1891 Mears & Stainbank 9 tạ dài 0 qr  2 lb 1.010 458
3rd 1757 Abel Rudhall 10 tạ dài 0 qr  0 lb 1.120 508
4th 1757 Abel Rudhall 10 tạ dài 3 qr  0 lb 1.204 546
5th 1757 Abel Rudhall 12 tạ dài 2 qr  0 lb 1.400 635
6th 1964 Mears & Stainbank 15 tạ dài 1 qr 14 lb 1.722 781
7th 1757 Abel Rudhall 20 tạ dài 0 qr  0 lb 2.240 1.016
8th 1757 Abel Rudhall 23 tạ dài 0 qr  0 lb 2.576 1.168
9th 1877 John Taylor & Co 32 tạ dài 0 qr  0 lb 3.584 1.626
10th Harewell 1877 John Taylor & Co 56 tạ dài 1 qr 14 lb[58] 6.314 2.864

Hình ảnh[sửa | sửa mã nguồn]

  • Nhìn từ phía bắc.

    Nhìn từ phía bắc.

  • Vòm

    Vòm

  • Đồng hồ thiên văn

    Đồng hồ thiên văn

  • Nhìn từ vườn.

    Nhìn từ vườn.

  • Nhà thờ Wells.

    Nhà thờ Wells.

  • Cận cảnh mặt tiền.

    Cận cảnh mặt tiền.

  • Nội thất nhà thờ Wells.

    Nội thất nhà thờ Wells.


Tham khảo[sửa | sửa mã nguồn]

  1. ^ a b c Bản mẫu:National Heritage List for England
  2. ^ “Wells Cathedral – Wells, Somerset”. Bản gốc lưu trữ ngày 10 tháng 4 năm 2021. Truy cập ngày 14 tháng 1 năm 2023.
  3. ^ a b c d e “Dates and Dimensions” (Word). Wells Cathedral. Lưu trữ bản gốc ngày 3 tháng 12 năm 2013.
  4. ^ “The Precentor”. Wells Cathedral. Lưu trữ bản gốc ngày 13 tháng 11 năm 2013. Truy cập ngày 16 tháng 1 năm 2014.
  5. ^ “The Chancellor”. Wells Cathedral. Lưu trữ bản gốc ngày 23 tháng 5 năm 2013. Truy cập ngày 11 tháng 7 năm 2013.
  6. ^ “Graham Dodds”. Sarum College. Lưu trữ bản gốc ngày 4 tháng 3 năm 2016. Truy cập ngày 10 tháng 7 năm 2013.
  7. ^ “Nicola Sullivan”. Wells Cathedral. Bản gốc lưu trữ ngày 23 tháng 5 năm 2013. Truy cập ngày 10 tháng 7 năm 2013.
  8. ^ “Matthew Owens”. Wells Cathedral. Lưu trữ bản gốc ngày 14 tháng 7 năm 2013. Truy cập ngày 11 tháng 7 năm 2013.
  9. ^ a b c Swaan 1984, tr. 188–196.
  10. ^ Oggins, Robin S. (1996). Cathedrals (bằng tiếng Anh). Sterling Publishing Company, Inc. ISBN 978-1-56799-346-2.
  11. ^ a b c Clifton-Taylor 1967, tr. 274.
  12. ^ Harvey 1987, tr. 19.
  13. ^ Clifton-Taylor 1967, tr. 77.
  14. ^ a b Harvey 1961, tr. 63.
  15. ^ a b c Bản mẫu:PastScape
  16. ^ Adkins 1992, tr. 118–119.
  17. ^ a b “The History and Architecture of Wells Cathedral in Somerset, Part 1”. Britannia. Bản gốc lưu trữ 4 tháng Bảy năm 2013. Truy cập 11 tháng Bảy năm 2013.
  18. ^ Malden 1947, tr. 27.
  19. ^ Pepin 2004, tr. 141.
  20. ^ “Chronological History”. Wells Cathedral. Lưu trữ bản gốc ngày 1 tháng 4 năm 2014. Truy cập ngày 15 tháng 2 năm 2014.
  21. ^ “Glossary”. Domesday Book Online. Lưu trữ bản gốc ngày 5 tháng 2 năm 2014. Truy cập ngày 15 tháng 2 năm 2014.
  22. ^ Lapidge, Michael; Blair, John; Keynes, Simon; Scragg, Donald (2 tháng 10 năm 2013). “Hide”. The Wiley Blackwell Encyclopedia of Anglo-Saxon England. John Wiley & Sons. tr. 243–44. ISBN 978-1-118-31609-2. Lưu trữ bản gốc ngày 26 tháng 6 năm 2014.
  23. ^ “Wells Cathedral”. Somerset Historic Environment Record. Somerset County Council. Lưu trữ bản gốc ngày 3 tháng 10 năm 2016. Truy cập ngày 4 tháng 9 năm 2011.
  24. ^ “ETHOS AND HISTORY”. Wells Cathedral School. Truy cập 2 tháng 1 năm 2023.
  25. ^ a b c d e Tatton-Brown & Crook 2002, tr. 74–76.
  26. ^ Harvey 1987, tr. 57.
  27. ^ Powicke 1961, tr. 251.
  28. ^ Matthews 2005, tr. 13.
  29. ^ Brooke 1976, tr. 184–185.
  30. ^ Lehmberg 1996, tr. 55.
  31. ^ Hopkins 2005, tr. 161.
  32. ^ “The Monmouth rebellion and the bloody assize”. Somerset County Council. Lưu trữ bản gốc ngày 29 tháng 8 năm 2007. Truy cập ngày 11 tháng 2 năm 2008.
  33. ^ “Victorian Restorations”. Wells Cathedral. Lưu trữ bản gốc ngày 6 tháng 8 năm 2011. Truy cập ngày 2 tháng 9 năm 2011.
  34. ^ Colchester 1987, tr. 126–7.
  35. ^ Michael Trimmer, "Wells Cathedral defends decision to screen 'The Last Temptation of Christ'", Christian Today, 10 January 2014.
  36. ^ "Cathedral Supports Showing of Last Temptation of Christ", Wells Journal, 16 January 2014  – via HighBeam Research (cần đăng ký mua).
  37. ^ “Anthony Gormley art unveiled outside Wells Cathedral”. BBC News. 26 tháng 8 năm 2021. Truy cập ngày 26 tháng 8 năm 2021.
  38. ^ a b c Pevsner 1958, tr. 278–310.
  39. ^ Clifton-Taylor 1967, tr. 74–79.
  40. ^ Colchester 1987, tr. 183.
  41. ^ “Quarry History”. Doulting Stone. Bản gốc lưu trữ ngày 14 tháng 8 năm 2013. Truy cập ngày 12 tháng 11 năm 2010.
  42. ^ a b Clifton-Taylor 1967, tr. 78.
  43. ^ a b Fletcher 1961, tr. 421.
  44. ^ Cockerell 1851, tr. 32.
  45. ^ a b Cockerell 1851, tr. 33.
  46. ^ Cockerell 1851, tr. 29–30.
  47. ^ Harvey 1987, tr. 163.
  48. ^ Clifton-Taylor 1967, tr. 226.
  49. ^ Clifton-Taylor 1967, tr. 136.
  50. ^ Crossley 1962, tr. 67–68.
  51. ^ Clifton-Taylor 1967, tr. 158–164.
  52. ^ Swaan 1984, tr. 193.
  53. ^ “Wells Cathedral”. Smarthistory. Lưu trữ bản gốc ngày 29 tháng 11 năm 2018. Truy cập ngày 20 tháng 7 năm 2017.
  54. ^ a b c d Clifton-Taylor 1967, tr. 156–158.
  55. ^ “Volunteer”. Wells Cathedral. Lưu trữ bản gốc ngày 2 tháng 11 năm 2011. Truy cập ngày 4 tháng 9 năm 2011.
  56. ^ Colchester 1987, tr. 21.
  57. ^ Colchester 1987, tr. 52.
  58. ^ “Great bells of GB”. The Keltek Trust. Bản gốc (Excel) lưu trữ ngày 21 tháng 2 năm 2014.

Thư mục chung[sửa | sửa mã nguồn]

Đọc thêm[sửa | sửa mã nguồn]

  • Ayers, Tim (2004). The Medieval Stained Glass of Wells Cathedral. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-726263-4.
  • Colchester, L. S.; Quilter, David Tudway; Quilter, Alan (1985). A History of Wells Cathedral School. Wells Cathedral School. OCLC 70336406.
  • Malone, Von Carolyn Marino (2004). Façade as Spectacle: Ritual and Ideology at Wells Cathedral. Brill Publishers. ISBN 978-90-04-13840-7.

Liên kết ngoài[sửa | sửa mã nguồn]


Lỗi chú thích: Đã tìm thấy thẻ <ref> với tên nhóm “lower-alpha”, nhưng không tìm thấy thẻ tương ứng <references group="lower-alpha"/> tương ứng, hoặc thẻ đóng </ref> bị thiếu

Lấy từ “https://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Nhà_thờ_chính_tòa_Wells&oldid=70533091”