Hòa thượng

Hòa thượng là một danh hiệu, chức danh dành cho một vị Tăng sĩ Phật giáo

Nghĩa gốc

Hòa thượng (zh. héshàng 和尚[上], sa. upādhyāya, pi. upajjhāya, ja. ōshō, bo. mkhan po མཁན་པོ་), dịch âm Hán-Việt là Ưu-ba-đà-la, Ô-ba-đà-na (zh. 鄔波駄耶). Hòa thượng có những nghĩa sau:

1. Là bậc tôn sư thân cận dìu dắt các Sa-di hoặc Tỉ-khâu, vì vậy cũng được gọi là Thân giáo sư (zh. 親教師) hoặc Lực sinh (zh. 力生). Trong thời gian đầu của Phật giáo tại Ấn Độ, người ta phân biệt hai vị thầy của một người mới nhập Tăng-già, đó là Hòa thượng và A-xà-lê (hoặc Giáo thụ, sa. ācārya, pi. ārcāriya). Hòa thượng là người dạy các đệ tử biết trì Giới, thực hành nghi lễ, và vị Giáo thụ là người giảng Pháp, ý nghĩa của kinh sách. Vì thế mà danh từ Hòa thượng đồng nghĩa với từ Luật sư hoặc Giới sư trong thời này.
2. Vị trụ trì, Tăng sĩ Phật giáo. Ở Nhật Bản, từ nầy được phát âm theo nhiều cách khác nhau: Thiền tông gọi là ōshō, Thiên thai tông gọi là kashō, Chân ngôn tông gọi là washō.

Tại Đông Á

Tại Đông Á và Nam Á, danh hiệu Hòa thượng là chức vị cao nhất mà một người tu hành có thể đạt được, cao hơn cả vị A-xà-lê. Muốn mang danh hiệu này một vị tăng phải đạt được những tiêu chuẩn đạo đức, thời gian tu tập (tuổi hạ).... và danh hiệu này được ban trong một buổi lễ long trọng. Danh từ này sau cũng được dùng chỉ những vị tăng cao tuổi, trụ trì một ngôi chùa và có đức hạnh, tư cách cao cả mặc dù chưa được chính thức phong hiệu.

Danh hiệu "Đại Hòa thượng" hay là "Đại sư" cũng thường được sử dụng trong Thiền tông để chỉ những vị Thiền sư. Theo những nghi thức tụng niệm trong một Thiền viện tại Nhật Bản, thiền sinh phải tưởng niệm đến hệ thống truyền thừa từ Phật Thích-ca Mâu-ni đến vị Lão sư (ja. rōshi) đang trụ trì và tụng danh hiệu của chư vị. Tên của chư vị thường được gài thêm danh hiệu "Đại Hòa thượng" phía sau để tăng thêm vẻ uy nghiêm, dù Phật giáo tại Nhật không có chế độ phân cấp các tu sĩ.

Tại Việt Nam

Theo Hiến Chương Giáo hội Phật giáo Việt Nam Thống Nhất năm 1964 quy định thì những Tăng sĩ đã thọ giới Tỳ Kheo có tuổi đời từ 20 đến 40 tuổi là Ðại Ðức, từ 40 đến 60 tuổi đời là Thượng tọa và từ 60 tuổi đời trở lên có thể được tấn phong là Hòa thượng. Hòa thượng là các vị đã thọ Tỳ kheo giới và có 60 tuổi đời sắp lên, trong đó có 30 tuổi hạ, và phải qua một tiến trình đề cử và suy tôn của một đại hội toàn quốc hay do giáo lệnh của Ðức Tăng thống phê chuẩn.

Hiện nay, theo quy định trong Hiến chương Giáo hội Phật giáo Việt Nam, "Được tấn phong Hòa thượng những Thượng tọa từ 60 tuổi đời, 40 tuổi đạo trở lên, có đạo hạnh, có công đức với Đạo pháp và dân tộc, do Ban Trị sự Tỉnh hội, Thành hội đề nghị lên Ban Thường trực Hội đồng Trị sự để xét duyệt, đệ trình Thường trực Hội đồng Chứng minh phê chuẩn, được Hội nghị Trung ương thông qua hay Đại hội Phật giáo toàn quốc tấn phong với một Nghị quyết và một giáo chỉ do Đức pháp chủ ban hành".

Bên cạnh đó, danh hiệu "Đại lão Hòa thượng" được dùng để gọi những vị Hòa thượng có tuổi đạo từ 60 năm trở lên tính theo hạ lạp, thông thường là 80 tuổi đời trở lên. Đối với người nữ xuất gia, chức vụ Ni Trưởng được xem là ngang hàng với chức vị Hòa thượng là các vị Ni sư có trên 60 tuổi đời và trên 40 tuổi đạo.

Các Hòa Thượng Còn Sống

	Miền Bắc Việt Nam
STT	Pháp Danh	Năm Sinh	Năm Thọ Giới Tỳ Kheo	Chức Vụ giáo hội	Trụ Xứ	Địa Phương	Ghi chú
1	Thích Phổ Tuệ	1917	1937	Pháp Chủ Hội Đồng Chứng Minh	chùa Ráng	Hà Nội
2	Thích Minh Tâm	1917		Uỷ Viên hội đồng chứng minh		Nam Định
3	Thích Thanh Đàm	1924	1948	Phó Pháp Chủ HDCM	Chùa Yên Hòa	Kim sơn Ninh Bình
4	Thích Trí Tịnh	1925		Phó Pháp Chủ HDCM	Chùa Trung Hậu	Hà Nội
5	Thích Thanh Dục	1927		Uỷ viên HDCM	Chùa Thánh Long	Thái Bình
6	Thích Thanh Dũng	1932		Phó Pháp Chủ Chánh Thư Ký HDCM	Chùa Hàm Long	Bắc Giang
7	Thích Thanh Minh			Chứng Minh BTS Huyện Thanh Oai	Chùa Kim Bài	Hà Nội
8	Thích Thanh Quang					Hà Nội
9	Thích Thanh Nhã	1950		Phó Trưởng BTS TP. Hà Nội	Chùa Trấn Quốc	Hà Nội
10	Thích Thanh Duệ	1951		Trưởng Ban Trị Sự PG Vĩnh Phúc	Chùa Quán Sứ	Hà Nội
11	Thích Thanh Nhiễu	1952	1972	Phó chủ tịch thường trực HDTS	Chùa Quán Sứ	Hà Nội
12	Thích Thanh Lương	1949		Chứng Minh BTS Tỉnh Nam Định		Nam Định
13	Thích Thanh Nghị	1951		Chứng Minh BTS Tỉnh Nam Định		Nam Định
14	Thích Thanh Hưng	1952		Phó ban hướng dẫn Phật Tử TW	Chùa Thiên Phúc	Hà Nội
15	Thích Gia Quang	1954		Phó Chủ tịch HDTS	Chùa Liên Phái	Hà Nội
16	Thích Bảo Nghiêm	1956	1975	Phó chủ tịch HDTS , Trưởng BTS Hà Nội	Chùa Bằng	Hà Nội
17	Thích Quảng Tùng	1953		Phó chủ tịch HDTS, Trưởng BTS Hải Phòng	Chùa Dư Hàng	Hải Phòng
18	Thích Thanh Điện	1958		Phó Tổng thư ký HDTS , chánh VP1 TW	Chùa Duệ Tú	Hà Nội
19	Thích Thanh Đạt	1955		Ủy viên thường trực HDTS	Chùa Đồng Ngọ	Hải Dương
20	Thích Thanh Dương	1959			Chùa Quán Sứ	Hà Nội
21	Thích Thanh Chính	1959		Phó trưởng ban thường trực BTS TP.Hà Nội	Chùa Đồng Dương	Hà Nội
22	Thích Thanh Giác	1957		Phó trưởng BTS TP. Hải Phòng	Chùa Phổ Chiếu	Hải Phòng
23	Thích Thanh Hiện	1960		Trưởng BTS PG . Tỉnh Hưng Yên		Hưng Yên
24	Thích Thanh Cao					Hà nội

Tham khảo

• Hiến chương Giáo hội Phật giáo Việt Nam
• Fo Guang Ta-tz'u-tien 佛光大辭典. Fo Guang Ta-tz'u-tien pien-hsiu wei-yuan-hui 佛光大辭典編修委員會. Taipei: Fo-kuang ch'u-pan-she, 1988. (Phật Quang Đại Từ điển. Phật Quang Đại Từ điển biên tu uỷ viên hội. Đài Bắc: Phật Quang xuất bản xã, 1988.)
• Das Lexikon der Östlichen Weisheitslehren, Bern 1986.