Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Andorra”

Sửa liên kết
Bách khoa toàn thư mở Wikipedia
Duyệt lịch sử tương tác
← Thay đổi trướcThay đổi sau →
Nội dung được xóa Nội dung được thêm vào
Trực quanMã wiki
Không có tóm lược sửa đổi
nKhông có tóm lược sửa đổi
Dòng 10: Dòng 10:
| Ngôn ngữ chính thức = [[tiếng Catalunya]]|
| Ngôn ngữ chính thức = [[tiếng Catalunya]]|
Thủ đô = [[Andorra la Vella]]
Thủ đô = [[Andorra la Vella]]
| Tọa độ thủ đô = 42°30′N 1°31′E|
| Tọa độ thủ đô = {{coord|42|30|N|1|31|E|display=inline,title}}
Vĩ độ = 42
| Vĩ độ phút = 30
| Hướng vĩ độ = N
| Kinh độ = 1
| Kinh độ phút = 31
| Hướng kinh độ = E
| Thành phố lớn nhất = [[Andorra la Vella]]
| Thành phố lớn nhất = [[Andorra la Vella]]
| Loại chính phủ = [[Quân chủ lập hiến|Quân chủ nghị viện]]
| Loại chính phủ = [[Quân chủ lập hiến|Quân chủ nghị viện]]
| Chức vụ 1 = Đồng thân vương
| Loại viên chức = &nbsp;• [[Hoàng thân Andorra|Hoàng thân TBN]]<br />&nbsp;• [[Hoàng thân Andorra|Hoàng thân Pháp]]<br />&nbsp;• [[Thủ tướng]]
| Tên viên chức = [[Joan Enric Vives Sicília]]<br />[[Emmanuel Macron]]<br />[[Antoni Martí]]|
| Viên chức 1 = [[Joan Enric Vives Sicília]]<br>[[Emmanuel Macron]]
| Chức vụ 2= Đại diện
⚫
Diện tích = 468
| Viên chức 2= [[Josep Maria Mauri]]<br>[[Patrick Strzoda]]
⚫
| Đứng hàng diện tích = 193
| Chức vụ 3 = Thủ tướng
| Viên chức 3 = [[Antoni Martí]]
⚫
| Diện tích = 467,63
⚫
| Đứng hàng diện tích = 179
| Độ lớn diện tích =
| Độ lớn diện tích =
| Phần nước = không đáng kể
| Phần nước = không đáng kể
| Dân số ước lượng = 71.882
| Dân số ước lượng = 85.470
| Năm ước lượng dân số = 2007
| Năm ước lượng dân số = 2014
| Đứng hàng dân số ước lượng = 194
| Đứng hàng dân số ước lượng = 194
| Dân số = 69.150|
| Dân số =
Năm thống kê dân số = 2006|
| Năm thống kê dân số =
Mật độ dân số = 154
| Mật độ dân số = 179,8
| Đứng hàng mật độ dân số = 69
| Đứng hàng mật độ dân số = 71
| Thành thị =
| Thành thị =
| Nông thôn =
| Nông thôn =
| Năm tính GDP PPP = 2006
| Năm tính GDP PPP =
| GDP PPP = 2,77 tỷ [[đô la Mỹ]]
| GDP PPP =
| Đứng hàng GDP PPP = 103
| Xếp hạng GDP PPP =
| GDP PPP trên đầu người = 38.800 [[đô la Mỹ]]
| GDP PPP bình quân đầu người =
| Đứng hàng GDP PPP trên đầu người = không xếp hạng
| Xếp hạng GDP PPP bình quân đầu người =
| Năm tính GDP danh nghĩa = 2014
| Ngày thành lập = [[2 tháng 7]] năm [[1976]]
| GDP danh nghĩa = 3,3 tỷ USD
⚫
| Sự kiện thành lập = [[Pareage]]|
| Xếp hạng GDP danh nghĩa =
⚫
Đơn vị tiền tệ = [[Euro]]
| GDP danh nghĩa bình quân đầu người = 45.000 USD
⚫
| Dấu đơn vị tiền tệ = €|
| Xếp hạng GDP danh nghĩa bình quân đầu người =
⚫
Mã đơn vị tiền tệ = EUR
| Loại chủ quyền = Độc lập
| Múi giờ = —
| Sự kiện 1 = Từ [[Vương quốc Liên hiệp Aragón|Aragón]]
| Ngày 1 = 1278
| Sự kiện 2 = Từ [[Đế quốc Pháp]]
| Ngày 2 = 1814
⚫
| Sự kiện 3 = Hiến pháp
| Ngày 3 = 1993
⚫
| Đơn vị tiền tệ = [[Euro]]
⚫
| Dấu đơn vị tiền tệ = €
⚫
| Mã đơn vị tiền tệ = EUR
| Múi giờ = [[Giờ chuẩn Trung Âu|CET]]
| UTC = +1
| UTC = +1
| Múi giờ DST = —
| Múi giờ DST = [[Giờ mùa hè Trung Âu|CEST]]
| UTC DST = +2
| UTC DST = +2
| Tên vùng Internet = [[.ad]]
| Tên vùng Internet = [[.ad]]
| Mã số điện thoại = 376
| Mã số điện thoại = +376
| Ghi chú =
| Ghi chú =
}}
}}


'''Andorra''' ([[tiếng Catala]]: ''Andorra'', phiên âm [[tiếng Việt]]: "An-đô-ra"), tên đầy đủ là '''Thân vương quốc Andorra''' (còn dịch là '''Công quốc Andorra''', tiếng Catala: ''Principat d'Andorra'') là một [[nước trong lục địa]] nhỏ ở tây nam [[Châu Âu]], nằm ở phía đông dãy [[Pyrénées|Pyrenees]], tiếp giáp với [[Tây Ban Nha]] và [[Pháp]]. Ngay cả khi bị cô lập, nó vẫn là một đất nước thịnh vượng nhờ vào [[du lịch]] và chính sách [[miễn thuế]]. Người dân ở đây có tuổi thọ cao nhất thế giới, khoảng 83.52 tuổi (thống kê 2007).
'''Andorra''' (phiên âm tiếng Việt: An-đô-ra; {{IPA-ca|ənˈdorə|lang}}, {{IPA-ca|anˈdɔra|local}}), gọi chính thức là '''Thân vương quốc Andorra''' ({{lang-ca|Principat d'Andorra}}), cũng dịch thành '''Công quốc Andorra''', là một [[Quốc gia không giáp biển|quốc gia nội lục]] có diện tích nhỏ tại Tây Nam Âu. Andorra nằm tại phần phía đông của dãy núi [[Pyrénées]], có biên giới với [[Tây Ban Nha]] và [[Pháp]]. Quốc gia này được thành lập theo một hiến chương vào năm 988, chính thể thân vương quốc hiện nay được thành lập vào năm 1278. Quốc gia này do hai đồng thân vương cùng cai trị: Giám mục của giáo xứ Urgell tại Tây Ban Nha và [[Tổng thống Pháp]].

Andorra là quốc gia nhỏ thứ sáu tại châu Âu, diện tích 468&nbsp;km<sup>2</sup> và dân số khoảng 85.000. Andorra là quốc gia nhỏ thứ 16 trên thế giới về diện tích đất và nhỏ thứ 11 thế giới về dân số.<ref>{{Cite web|url=http://tellmenothing.com/2017/04/18/andorra-unusual-facts-european/|title=Andorra: 10 Unusual Facts About The Tiny European Principality|last=Malankar|first=Nikhil|date=2017-04-18|website=Tell Me Nothing|access-date=2017-06-13}}</ref> Thủ đô [[Andorra la Vella]] là thủ đô cao nhất tại châu Âu, với cao độ 1.023 m trên mực nước biển.<ref>{{cite web|url=http://www.fallingrain.com/world/AN/0/Andorra_la_Vella.html|title=Maps, Weather, and Airports for Andorra la Vella, Andorra |publisher=Fallingrain.com |date= |accessdate=26 August 2012}}</ref> Ngôn ngữ chính thức là [[tiếng Catalunya]], song tiếng Tây Ban Nha, tiếng Bồ Đào Nha và tiếng Pháp cũng được nói phổ biến.<ref name="cia"/><ref>{{cite web|title=Background Note: Andorra|url=https://www.state.gov/r/pa/ei/bgn/3164.htm|publisher=State.gov|accessdate=2015-05-14}}</ref>

Ngành dịch vụ du lịch của Andorra ước tính tiếp đón 10,2 triệu du khách mỗi năm.<ref name="es2">{{cite web|url=http://www.estadistica.ad/serveiestudis/web/exportar_banc_dades_csv.asp?formules=anualinici&any1=01/01/2008&any2=01/01/2008&codi_divisio=380&lang=1&codi_subtemes=59&codi_tema=10|title=
HOTELERIA I TURISME|accessdate=14 May 2015 }}{{dead link|date=May 2016|bot=medic}}{{cbignore|bot=medic}}</ref> Andorra không phải là một thành viên của [[Liên minh châu Âu]], song [[euro]] là tiền tệ chính thức. Andorra trở thành một thành viên [[Liên Hiệp Quốc]] vào năm 1993.<ref>{{cite web|url=https://www.un.org/en/members/ |title=United Nations Member States |publisher=Un.org |date= |accessdate=2015-05-14}}</ref> Năm 2013, nhân dân Andorra có [[Bảng xếp hạng ước lượng tuổi thọ khi sinh theo quốc gia|tuổi thọ dự tính cao nhất]] thế giới với 81 năm, theo ''[[The Lancet]]''.<ref>{{cite journal|last1=GBD 2013 Mortality and Causes of Death|first1=Collaborators.|title=Global, regional, and national age-sex specific all-cause and cause-specific mortality for 240 causes of death, 1990-2013: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2013.|journal=Lancet|date=10 January 2015|volume=385|issue=9963|pages=117–71|doi=10.1016/S0140-6736(14)61682-2|pmid=25530442|pmc=4340604}}</ref>


== Lịch sử ==
== Lịch sử ==

Phiên bản lúc 06:53, ngày 12 tháng 9 năm 2017

Thân vương quốc Andorra
Principat d'Andorra
Quốc kỳ Huy hiệu
Bản đồ
Vị trí của Andorra
Vị trí của Andorra
Tiêu ngữ
Virtus Unita Fortior
(tiếng Latinh: "Đức hạnh là mạnh hơn)
Quốc ca
El Gran Carlemany, Mon Pare
Hành chính
Chính phủQuân chủ nghị viện
Đồng thân vươngJoan Enric Vives Sicília
Emmanuel Macron
Đại diệnJosep Maria Mauri
Patrick Strzoda
Thủ tướngAntoni Martí
Thủ đôAndorra la Vella
42°30′B 1°31′Đ / 42,5°B 1,517°Đ / 42.500; 1.517
Thành phố lớn nhấtAndorra la Vella
Địa lý
Diện tích467,63 km² (hạng 179)
Diện tích nướckhông đáng kể %
Múi giờCET (UTC+1); mùa hè: CEST (UTC+2)
Lịch sử
Độc lập
1278Từ Aragón
1814Từ Đế quốc Pháp
1993Hiến pháp
Ngôn ngữ chính thứctiếng Catalunya
Dân số ước lượng (2014)85.470 người (hạng 194)
Mật độ179,8 người/km² (hạng 71)
GDP (danh nghĩa) (2014)Tổng số: 3,3 tỷ USD
Bình quân đầu người: 45.000 USD
Đơn vị tiền tệEuro (EUR)
Thông tin khác
Tên miền Internet.ad

Andorra (phiên âm tiếng Việt: An-đô-ra; tiếng Catalunya: [ənˈdorə], địa phương: [anˈdɔra]), gọi chính thức là Thân vương quốc Andorra (tiếng Catalunya: Principat d'Andorra), cũng dịch thành Công quốc Andorra, là một quốc gia nội lục có diện tích nhỏ tại Tây Nam Âu. Andorra nằm tại phần phía đông của dãy núi Pyrénées, có biên giới với Tây Ban Nha và Pháp. Quốc gia này được thành lập theo một hiến chương vào năm 988, chính thể thân vương quốc hiện nay được thành lập vào năm 1278. Quốc gia này do hai đồng thân vương cùng cai trị: Giám mục của giáo xứ Urgell tại Tây Ban Nha và Tổng thống Pháp.

Andorra là quốc gia nhỏ thứ sáu tại châu Âu, diện tích 468 km2 và dân số khoảng 85.000. Andorra là quốc gia nhỏ thứ 16 trên thế giới về diện tích đất và nhỏ thứ 11 thế giới về dân số.[1] Thủ đô Andorra la Vella là thủ đô cao nhất tại châu Âu, với cao độ 1.023 m trên mực nước biển.[2] Ngôn ngữ chính thức là tiếng Catalunya, song tiếng Tây Ban Nha, tiếng Bồ Đào Nha và tiếng Pháp cũng được nói phổ biến.[3][4]

Ngành dịch vụ du lịch của Andorra ước tính tiếp đón 10,2 triệu du khách mỗi năm.[5] Andorra không phải là một thành viên của Liên minh châu Âu, song euro là tiền tệ chính thức. Andorra trở thành một thành viên Liên Hiệp Quốc vào năm 1993.[6] Năm 2013, nhân dân Andorra có tuổi thọ dự tính cao nhất thế giới với 81 năm, theo The Lancet.[7]

Lịch sử

Bài chi tiết: Lịch sử Andorra

Theo truyền thuyết thì Charles Đại đế (Charlemagne) công nhận một đặc quyền cho người Andorra đền đáp việc họ chiến đấu chống người Maroc. Chúa tể của vùng Urgell trở thành người đứng đầu Andorra và sau đó vùng đất lại được dâng cho Giám mục của Urgell. Vào thế kỷ 11, một cuộc tranh chấp nảy sinh giữa Giám mục và vùng đất phía bắc Andorra.

Cuộc tranh chấp được giải quyết năm 1278 bằng một paréage, chia sẻ quyền cai trị Andorra giữa bá tước Foix (sau đó chuyển thành người đứng đầu nước Pháp) và Giám mục của La Seu d'Urgell, ở Catalonia, Tây Ban Nha.

Andorra được xác nhập vào Aragon hai lần, vào 1396 và 1512.

Sau khi Henry xứ Navarre trở thành vua Henry IV của Pháp, ông ta ban hành một sắc lệnh (1607) theo đó người đứng đầu nhà nước Pháp và Giám mục xứ Urgell là đồng vương Andorra.

Ngày nay các Tổng thống dân cử của Pháp vẫn nhận danh vị là Đồng vương Andorra.

Chính trị

Bài chi tiết: Chính trị Andorra

Mới đây, hệ thống chính trị của Andorra còn chưa có sự phân chia quyền lực rõ ràng giữa các cơ quan hành pháp, lập pháp và tư pháp. Bản Hiến pháp được công nhận và chấp thuận vào năm 1993 đã lập nên một nhà nước Andorra dân chủ đại nghị có chủ quyền, tuy vẫn chịu sự cai quản của hai đồng quốc vương, nhưng người đứng đầu Chính phủ có quyền hành pháp. Các đồng quốc vương được trao một số quyền nhất định nhưng không có quyền phủ quyết các hoạt động của Chính phủ. Họ cử đại diện thường trực tại Andorra, chủ yếu mang tính chất lễ tân. Hội đồng toàn dân gồm 28 thành viên, được bầu thông qua tuyển cử phổ thông đầu phiếu, nhiệm kỳ 4 năm. Từ năm 1981, Hội đồng toàn dân bầu ra Hội đồng hành pháp, tức là Chính phủ. Hai đồng quốc vương hiện nay của Andorra là Tổng thống Pháp và Tổng Giám mục xứ Catalan Tây Ban Nha. Thủ tướng Chính phủ hiện nay là ông Antoni Martí (thuộc đảng Dân chủ). Đảng Xã hội Dân chủ là đảng đối lập.

Hành chính

Bài chi tiết: Phân cấp hành chính Andorra

Andorra được chia thành 7 giáo xứ là:

Dân cư

Bài chi tiết: Nhân khẩu Andorra

Dân số của Andorra được ước tính là 85.082 người (tháng 7 năm 2011).[8] Dân số đã tăng từ 5.000 người trong năm 1900. Andorra là một nước đa sắc tộc gồm 31.363 người Andorra bản xứ chiếm 33% dân số, 27.300 người Tây Ban Nha chiếm 23% dân số, người Bồ Đào Nha 13,794 (21%), người Pháp 5213 (17%), 1085 người Anh và người Ý.[9] Người thuộc các sắc tộc khác không có quyền biểu quyết (bỏ phiếu) trong cuộc bầu cử xã. Hơn nữa, họ không được phép để được bầu làm thủ tướng hay sở hữu hơn 33% vốn cổ phần của một công ty tư nhân.[10]

Địa lý

Phong cảnh dãy núi Andorran
Bài chi tiết: Địa lý Andorra

Andorra là thân vương quốc nhỏ ở Tây Âu, nằm ở phía sườn Nam của dãy Pyrénées, giữa biên giới nước Pháp và Tây Ban Nha. Andorra là xứ sở tuyệt đẹp nhờ các hẻm núi và các thung lũng có sông Valira chảy qua và được bao bọc bởi các đỉnh núi cao.

Kinh tế

Bài chi tiết: Kinh tế Andorra

Du lịch là ngành kinh tế chủ yếu của Andorra, đóng góp tới 80% GDP của đất nước. Andorra lôi cuốn khách du lịch nhờ môn trượt tuyết và hàng hóa miễn thuế. Hàng năm có khoảng 9 triệu khách du lịch đến Andorra.

Dịch vụ ngân hàng cũng đóng góp nhiều cho nền kinh tế. Nông nghiệp kém phát triển, chỉ có khoảng 2% diện tích là đất trồng trọt. Thực phẩm chủ yếu là nhập khẩu.

Bản đồ địa hình Andorra.

Tôn giáo

Dân số của Andorra là chủ yếu là Công giáo Rôma (90%). Vị thánh bảo trợ của đất nước là Đức Mẹ Meritxell. Mặc dù nó không phải là một tôn giáo chính thức của quốc gia, nhưng hiến pháp thừa nhận một mối quan hệ đặc biệt với Giáo hội Công giáo, cung cấp một số ưu đãi đặc biệt cho Giáo hội. Cộng đồng Hồi giáo chủ yếu được tạo thành từ những người nhập cư Bắc Phi. Giáo phái Kitô giáo khác bao gồm Anh giáo, Giáo hội Thống Nhất, Nhà thờ Tông đồ mới, Giáo hội Các Thánh hữu Ngày sau của Chúa Giêsu Kitô, và Nhân chứng Giê-hô-va. Có một cộng đồng nhỏ của người Hindu và Bahá'ís.[11] Khoảng 100 người Do Thái giáo sống ở Andorra.[12]

Bản đồ 7 giáo xứ của Andorra

Ngôn ngữ

Ngôn ngữ chính thức và được sử dụng trong lịch sử là Catalan, thuộc Nhóm ngôn ngữ Rôman. Chính phủ Andorran khuyến khích việc sử dụng tiếng Catalan.

Do sự nhập cư, các liên kết lịch sử, và khoảng cách địa lý gần, tiếng Tây Ban Nha, Bồ Đào Nha và Pháp cũng được sử dụng phổ biến. Hầu hết dân cư Andorra có thể nó một hoặc nhiều hơn trong các thứ tiếng này, ngoài Catalan. Tiếng Anh ít phổ biến hơn, tuy nhiên nó cũng được sử dụng ở những khu nghỉ dưỡng. Andorra là một trong 4 nước châu Âu (cùng với Pháp, Monaco, và Thổ Nhĩ Kỳ)[13] that have never signed the Hiệp ước của Hội đồng châu Âu về dân tộc thiểu số.[14]

Theo Observatori Social d'Andorra, các ngôn ngữ được sử dụng ở Andorra gồm:[15]

Tiếng mẹ đẻ %
Tiếng Catalan 38,8%
Tiếng Tây Ban Nha 35,4%
Tiếng Bồ Đào Nha 15%
Tiếng Pháp 5,4%
Khác 5,5%
2005 3 PoliticaLinguistica.pdf

Tham khảo

  1. ^ Malankar, Nikhil (18 tháng 4 năm 2017). “Andorra: 10 Unusual Facts About The Tiny European Principality”. Tell Me Nothing. Truy cập ngày 13 tháng 6 năm 2017.
  2. ^ “Maps, Weather, and Airports for Andorra la Vella, Andorra”. Fallingrain.com. Truy cập ngày 26 tháng 8 năm 2012.
  3. ^ Lỗi chú thích: Thẻ <ref> sai; không có nội dung trong thẻ ref có tên cia
  4. ^ “Background Note: Andorra”. State.gov. Truy cập ngày 14 tháng 5 năm 2015.
  5. ^ “HOTELERIA I TURISME”. Truy cập ngày 14 tháng 5 năm 2015.[liên kết hỏng]
  6. ^ “United Nations Member States”. Un.org. Truy cập ngày 14 tháng 5 năm 2015.
  7. ^ GBD 2013 Mortality and Causes of Death, Collaborators. (10 tháng 1 năm 2015). “Global, regional, and national age-sex specific all-cause and cause-specific mortality for 240 causes of death, 1990-2013: a systematic analysis for the Global Burden of Disease Study 2013”. Lancet. 385 (9963): 117–71. doi:10.1016/S0140-6736(14)61682-2. PMC 4340604. PMID 25530442.
  8. ^ //www.cia.gov/redirects/ciaredirect.html
  9. ^ Departament d'Estadistica, 2008
  10. ^ “Andorra, sólo inmigrantes sanos”. EL PAÍS. Truy cập 5 tháng 10 năm 2015.
  11. ^ "Andorra". International > Regions > Southern Europe. The Association of Religion Data Archives. 2005. Truy cập 2009-07-04.
  12. ^ “Andorra”. Truy cập 5 tháng 10 năm 2015.
  13. ^ “Framework Convention for the Protection of National Minorities (FCNM): National Minorities, ''Council of Europe'', 14 September 2010”. Coe.int. Truy cập ngày 26 tháng 8 năm 2012.
  14. ^ “Framework Convention for the Protection of National Minorities CETS No. 157”. Conventions.coe.int. Truy cập ngày 25 tháng 11 năm 2012.
  15. ^ “Observatori de l'Institut d'Estudis Andorrans” (bằng tiếng Catalan). Truy cập ngày 5 tháng 6 năm 2013.Quản lý CS1: ngôn ngữ không rõ (liên kết)[liên kết hỏng]
Lấy từ “https://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Andorra&oldid=30761308”