Tiếng Trung Quốc

Tiếng Trung Quốc Tiếng Hán
汉语/漢語 Hànyǔ hay 中文 Zhōngwén
Hànyǔ (Hán ngữ) viết rằng chữ Hán phồn thể (trên) và giản thể (giữa} và Zhōngwén (Trung văn) (dưới)
Sử dụng tại	Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa, Trung Hoa Dân Quốc (Đài Loan), Singapore
Tổng số người nói	1,2 tỉ
Dân tộc	Người Hán
Phân loại	Hán-Tạng Gốc Hán Tiếng Trung Quốc Tiếng Hán
Ngôn ngữ tiền thân	Tiếng Trung Quốc cổ Tiếng Trung Quốc trung đại Tiếng Trung Quốc Tiếng Hán
Dạng chuẩn	Tiếng Trung Quốc chuẩn Tiếng Quảng Châu chuẩn
Phương ngữ	Quan thoại Tấn Ngô Cám Tương Mân Khách Gia Quảng Đông (Việt) Bình Huy Châu
Hệ chữ viết	Chữ Hán (giản thể và phồn thể) Chuyển tự: Chú âm phù hiệu Bính âm (chữ Latinh) Tiểu Nhi Kinh (chữ Ả Rập) Dungan (chữ Kirin) Chữ nổi tiếng Trung Quốc Chữ 'Phags-pa
Địa vị chính thức
Ngôn ngữ chính thức tại	Tiếng Quan thoại Trung Quốc Singapore Đài Loan Tiếng Quảng Đông: Hồng Kông Ma Cao Tiếng Khách Gia: Đài Loan
Quy định bởi	Quốc Gia Ngữ Ngôn Văn Tự Công Tác Ủy Viên Hội (Trung Quốc)china-language.gov.cn (tiếng Trung)</ref> Quốc Ngữ Suy Hành Ủy Viên Hội (Đài Loan) Công Vụ Viên Sự Vụ Cục (Hồng Kông) Tân Gia Ba Suy Quảng Hóa Ngữ Lý Sự Hội (Singapore) Mã Lai Tây Á Hoa Ngữ Quy Phạm Lý Sự Hội (Malaysia)
Mã ngôn ngữ
ISO 639-1	zh
chi (B) zho (T)
ISO 639-3	tùy trường hợp: cdo – Mân Đông cjy – Tấn cmn – Quan thoại cpx – Phủ Tiên czh – Huy Châu czo – Mân Trung gan – Cám hak – Khách Gia hsn – Tương mnp – Mân Bắc nan – Mân Nam wuu – Ngô yue – Quảng Đông och – Trung Quốc cổ ltc – Trung Quốc trung đại lzh – Văn ngôn
Glottolog	sini1245
Linguasphere	79-AAA
Bản đồ phân bố tiếng Trung Quốc Bản màu:   Những nước nơi tiếng Trung Quốc là ngôn ngữ chính thức, ngôn ngữ hành chính hay bản ngữ số đông   Những nước nơi tiếng Trung Quốc có hơn 5 triệu người nói tiếng Trung Quốc   Những nước nơi tiếng Trung Quốc có hơn 1 triệu người nói tiếng Trung Quốc   Những nước nơi tiếng Trung Quốc có hơn 500.000 người nói tiếng Trung Quốc   Những nước nơi tiếng Trung Quốc có hơn 100.000 triệu người nói tiếng Trung Quốc   Những tụ điểm người nói tiếng Trung

Hán ngữ
Phồn thể	漢語
Giản thể	汉语
Nghĩa đen	Tiếng Hán
Phiên âm Tiếng Hán tiêu chuẩn Bính âm Hán ngữ Hànyǔ Wade–Giles Han4-yu3 Bính âm Hán ngữ Tongyong Hàn-yǔ Yale la tinh hóa Hàn-yǔ IPA [xân.ỳ] Tiếng Ngô La tinh hóa hoe3 nyiu2 Tiếng Khách Gia La tinh hóa Hon Ngi Tiếng Quảng Châu Yale la tinh hóa hon yúh IPA [hɔ̄ːn.jy̬ː] Việt bính Hon3 jyu5 Tiếng Quảng Đông La tinh hóa hon3 yü5 Tiếng Mân Nam Tiếng Mân Tuyền Chương POJ Hàn-gí, Hàn-gú Tiếng Mân Đông Phúc Châu Phiên âm Bình thoại Háng-ngṳ̄
Trung văn
Tiếng Trung	中文
Phiên âm Tiếng Hán tiêu chuẩn Bính âm Hán ngữ Zhōngwén Wade–Giles Chung1-wên2 Bính âm Hán ngữ Tongyong jhong-wún Yale la tinh hóa jūng-wén IPA [ʈʂʊ́ŋ.wə̌n] Tiếng Ngô La tinh hóa tson1 ven1 Tiếng Khách Gia La tinh hóa Chung-Vun Tiếng Quảng Châu Yale la tinh hóa Jūng mán Việt bính Zung1 man4*2 Tiếng Quảng Đông La tinh hóa Zung1 men4*2 Tiếng Mân Nam Tiếng Mân Tuyền Chương POJ Tiong-bûn Tiếng Mân Đông Phúc Châu Phiên âm Bình thoại Dṳng-ùng

Tiếng Trung Quốc, tiếng Hán, hay tiếng Hoa (giản thể: 汉语; phồn thể: 漢語; Hán-Việt: Hán ngữ; bính âm: Hànyǔ; hay tiếng Trung: 中文; Hán-Việt: Trung văn; bính âm: Zhōngwén) là tập hợp những dạng ngôn ngữ có liên quan đến nhau, nhưng trong rất nhiều trường hợp không thông hiểu lẫn nhau, hợp thành một nhánh trong ngữ hệ Hán-Tạng. Tiếng Trung là bản ngữ của người Hán chiếm đa số tại Trung Quốc và là ngôn ngữ chính hoặc phụ các dân tộc thiểu số tại đây. Gần 1,2 tỉ người (chừng 16% dân số thể giới) nói một dạng tiếng Trung nào đó như bản ngữ.

Các dạng tiếng Trung thường được người bản ngữ coi như những "phương ngôn" của một ngôn ngữ duy nhất, song các nhà ngôn ngữ học đều cho rằng tiếng Trung đa dạng ngang một nhóm ngôn ngữ lớn. Sự đa dạng bên trong của tiếng Trung đã được so với của nhóm ngôn ngữ Rôman, nhưng có lẽ còn đa dạng hơn. Có từ 7 đến 13 phân nhánh tiếng Trung chính (tùy theo phân loại), trong đó có đông người nói nhất là Quan thoại (khoảng 960 triệu, ví dụ tiếng Quan thoại Tây Nam), theo sau là Ngô (80 triệu, ví dụ tiếng Thượng Hải), rồi Mân (70 triệu, ví dụ tiếng Mân Nam) và Quảng Đông (còn gọi là Việt) (60 triệu, ví dụ tiếng Quảng Châu), v.v... Các phân nhánh trên đều không thông hiểu lẫn nhau, và thậm chí những nhóm phương ngữ trong nhánh Mân cũng không thông hiểu lẫn nhau. Tuy vậy, có trường hợp như tiếng Tương và một số phương ngữ Quan thoại Tây Nam có thể hiểu nhau ở mức nào đó. Mọi dạng tiếng Trung đều có thanh điệu và là ngôn ngữ phân tích.

Tiếng Trung Quốc chuẩn (Pǔtōnghuà/Guóyǔ/Huáyǔ) là dạng chuẩn hóa tiếng Trung Quốc nói dựa trên cách phát âm của phương ngữ Bắc Kinh, nhánh Quan thoại. Nó là ngôn ngữ chính thức của Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa và Trung Hoa Dân Quốc (Đài Loan), và là một trong bốn ngôn ngữ chính thức của Singapore. Tiếng Trung Quốc chuẩn cũng là một trong sáu ngôn ngữ của Liên Hợp Quốc. Dạng viết của ngôn ngữ chuẩn (中文; Zhōngwén, Trung văn), dựa trên một dạng chữ tượng hình gọi là chữ Hán (汉字/漢字; Hànzì, Hán tự) và là cầu nối giữa các dạng nói không thông hiểu lẫn nhau.

Những di tích chữ Hán cổ nhất có niên đại từ thời nhà Thương (khoảng 1250 TCN). Những đặc điểm ngữ âm của tiếng Trung Quốc cổ có thể được phục dựng dựa trên cách gieo vần trong những bài thơ cổ. Thiết Vặn, một từ điển vần, cho ta biết những nét khác biệt giữa tiếng Trung miền bắc và nam đương thời. Trong thời kỳ Nam-Bắc triều, tiếng Trung Quốc trung đại trải qua nhiều sự biến đổi âm vị và chia tách thành nhiều phân nhánh. Triều đình nhà Minh và đầu nhà Thanh sau đó đã sử dụng một dạng ngôn ngữ koiné (cũng gọi là "Quan thoại").

Tham khảo

Tài liệu

• Bailey, Charles-James N. (1973), Variation and Linguistic Theory, Arlington, VA: Center for Applied Linguistics.
• Baxter, William H. (1992), A Handbook of Old Chinese Phonology, Berlin: Mouton de Gruyter, ISBN 978-3-11-012324-1.
• Campbell, Lyle (2008), “[Untitled review of Ethnologue, 15th edition]”, Language, 84 (3): 636–641, doi:10.1353/lan.0.0054.
• Chappell, Hilary, “Variation in the grammaticalization of complementizers from verba dicendi in Sinitic languages”, Linguistic Typology, 12 (1): 45–98, doi:10.1515/lity.2008.032.
• Chinese Academy of Social Sciences (2012), Zhōngguó yǔyán dìtú jí (dì 2 bǎn): Hànyǔ fāngyán juǎn 中国语言地图集(第2版):汉语方言卷 [Language Atlas of China (2nd edition): Chinese dialect volume], Beijing: The Commercial Press, ISBN 978-7-100-07054-6.
• Coblin, W. South (2000), “A brief history of Mandarin”, Journal of the American Oriental Society, 120 (4): 537–552, doi:10.2307/606615, JSTOR 606615.
• DeFrancis, John (1984), The Chinese Language: Fact and Fantasy, University of Hawaii Press, ISBN 978-0-8248-1068-9.
• Handel, Zev (2008), “What is Sino-Tibetan? Snapshot of a Field and a Language Family in Flux”, Language and Linguistics Compass, 2 (3): 422–441, doi:10.1111/j.1749-818X.2008.00061.x.
• Haugen, Einar (1966), “Dialect, Language, Nation”, American Anthropologist, 68 (4): 922–935, doi:10.1525/aa.1966.68.4.02a00040, JSTOR 670407.
• Hudson, R. A. (1996), Sociolinguistics (ấn bản 2), Cambridge: Cambridge University Press, ISBN 0521565146.
• Hymes, Dell (1971), “Sociolinguistics and the ethnography of speaking”, trong Ardener, Edwin (biên tập), Social Anthropology and Language, Routledge, tr. 47–92, ISBN 1136539417.
• Groves, Julie (2008), “Language or Dialect—or Topolect? A Comparison of the Attitudes of Hong Kongers and Mainland Chinese towards the Status of Cantonese” (PDF), Sino-Platonic Papers (179)
• Kane, Daniel (2006), The Chinese Language: Its History and Current Usage, Tuttle Publishing, ISBN 978-0-8048-3853-5.
• Kornicki, P.F. (2011), “A transnational approach to East Asian book history”, trong Chakravorty, Swapan; Gupta, Abhijit (biên tập), New Word Order: Transnational Themes in Book History, Worldview Publications, tr. 65–79, ISBN 978-81-920651-1-3.
• Kurpaska, Maria (2010), Chinese Language(s): A Look Through the Prism of "The Great Dictionary of Modern Chinese Dialects", Walter de Gruyter, ISBN 978-3-11-021914-2.
• Lewis, M. Paul; Simons, Gary F.; Fennig, Charles D. biên tập (2015), Ethnologue: Languages of the World , Dallas, Texas: SIL International.
• Liang, Sihua (2014), Language Attitudes and Identities in Multilingual China: A Linguistic Ethnography, Springer International Publishing, ISBN 978-3-319-12619-7.
• Mair, Victor H. (1991), “What Is a Chinese "Dialect/Topolect"? Reflections on Some Key Sino-English Linguistic terms” (PDF), Sino-Platonic Papers, 29: 1–31.
• Matthews, Stephen; Yip, Virginia (1994), Cantonese: A Comprehensive Grammar, Routledge, ISBN 978-0-415-08945-6.
• Miller, Roy Andrew (1967), The Japanese Language, University of Chicago Press, ISBN 978-0-226-52717-8.
• Miyake, Marc Hideo (2004), Old Japanese: A Phonetic Reconstruction, RoutledgeCurzon, ISBN 978-0-415-30575-4.
• Norman, Jerry (1988), Chinese, Cambridge: Cambridge University Press, ISBN 978-0-521-29653-3.
• Norman, Jerry (2003), “The Chinese dialects: phonology”, trong Thurgood, Graham; LaPolla, Randy J. (biên tập), The Sino-Tibetan languages, Routledge, tr. 72–83, ISBN 978-0-7007-1129-1.
• Ramsey, S. Robert (1987), The Languages of China, Princeton University Press, ISBN 978-0-691-01468-5.
• Romaine, Suzanne (2000), Language in Society: An Introduction to Sociolinguistics, Oxford: Oxford University Press, ISBN 0198751338.
• Schuessler, Axel (2007), ABC Etymological Dictionary of Old Chinese, Honolulu: University of Hawaii Press, ISBN 978-0-8248-2975-9.
• Shibatani, Masayoshi (1990), The Languages of Japan, Cambridge University Press, ISBN 978-0-521-36918-3.
• Sohn, Ho-Min (2001), The Korean Language, Cambridge University Press, ISBN 978-0-521-36943-5.
• Sohn, Ho-Min; Lee, Peter H. (2003), “Language, forms, prosody, and themes”, trong Lee, Peter H. (biên tập), A History of Korean Literature, Cambridge University Press, tr. 15–51, ISBN 978-0-521-82858-1.
• Thomason, Sarah Grey (1988), “Languages of the World”, trong Paulston, Christina Bratt (biên tập), International Handbook of Bilingualism and Bilingual Education, Westport, CT: Greenwood, tr. 17–45, ISBN 978-0-3132-4484-1.
• Van Herk, Gerard (2012), What is Sociolinguistics?, John Wiley & Sons, ISBN 978-1-4051-9319-1.
• Wardaugh, Ronald; Fuller, Janet (2014), An Introduction to Sociolinguistics, John Wiley & Sons, ISBN 978-1-11873229-8.
• Wilkinson, Endymion (2000), Chinese History: A Manual (ấn bản 2), Harvard Univ Asia Center, ISBN 978-0-674-00249-4.
• Wurm, Stephen Adolphe; Li, Rong; Baumann, Theo; Lee, Mei W. (1987), Language Atlas of China, Longman, ISBN 978-962-359-085-3.
• Zhang, Bennan; Yang, Robin R. (2004), “Putonghua education and language policy in postcolonial Hong Kong”, trong Zhou, Minglang (biên tập), Language policy in the People's Republic of China: Theory and practice since 1949, Kluwer Academic Publishers, tr. 143–161, ISBN 978-1-4020-8038-8.