Bước tới nội dung

Xe máy

Bách khoa toàn thư mở Wikipedia
(Đổi hướng từ Mô tô)
Honda Wave 125 S, đời 2007
Một mô tô ba bánh.

Xe máy (còn gọi là mô tô hay xe hai bánh, xe gắn máy, phiên âm từ tiếng Pháp: Motocyclette) là loại xe có hai bánh theo chiều trước-sau và chuyển động nhờ động cơ gắn trên nó. Xe ổn định khi chuyển động nhờ lực hồi chuyển con quay khi chạy. Thông thường, người lái xe điều khiển xe bằng tay lái nối liền với trục bánh trước. Chiếc Daimler Reitwagen được chế tạo bởi Gottlieb Daimler và Wilhelm Maybach tại Đức vào năm 1885, là chiếc xe máy chạy bằng nhiên liệu xăng dầu đầu tiên. Sau đó, vào năm 1894, Hildebrand & Wolfmüller trở thành hãng sản xuất mô tô hàng loạt đầu tiên.[1][2][3].

Có nhiều loại xe: xe chạy mọi địa hình (off-road), xe chạy trên đường thường (streetbike), xe đa dụng... Một vài loại xe có gắn thùng bên cạnh để chở người hoặc hàng và có 3 bánh gọi là xe ba bánh hay xe sidecar. Tại Việt Nam, để điều khiển xe máy nói riêng và xe cơ giới nói chung người điều khiển cần phải có giấy phép lái xe, ngoài ra tại Việt Nam, xe máy còn được gọi lóng là ngựa sắt.

Trên toàn thế giới, xe mô tô được xem là phương tiện di chuyển phổ biến tương đương với ô tô. Năm 2021, khoảng 58,6 triệu chiếc xe mô tô mới được bán trên toàn cầu,[4] ít hơn số lượng 66,7 triệu chiếc ô tô được bán trong cùng thời kỳ.[5]

Năm 2022, bốn nhà sản xuất xe mô tô hàng đầu về số lượng và loại xe là Honda, Yamaha, Kawasaki và Suzuki.[6] Ở các nước đang phát triển, xe mô tô được coi là phương tiện tiện dụng do giá cả thấp hơn và nhiều khả năng tiết kiệm nhiên liệu hơn.[4] Trong tổng số xe mô tô trên thế giới, 58% nằm ở khu vực châu Á-Thái Bình Dương và khu vực Nam và Đông Á, ngoại trừ Nhật Bản nơi ô tô chiếm ưu thế.

Theo Bộ Giao thông Hoa Kỳ (US Department of Transportation), số lượng người thiệt mạng trên mỗi dặm đi xe là 37 lần cao hơn đối với xe mô tô so với ô tô.[7]

Lịch sử

[sửa | sửa mã nguồn]
Bài chi tiết: Lịch sử xe máy

Thử nghiệm và sáng chế

[sửa | sửa mã nguồn]
Bản sao của Daimler-Maybach Reitwagen

Vào năm 1885, hai nhà phát minh người Đức, Gottlieb Daimler và Wilhelm Maybach, đã thiết kế và chế tạo chiếc xe máy đầu tiên sử dụng động cơ đốt trong và sử dụng dầu mỏ. Chiếc xe này có tên gọi là "Reitwagen" và nó ra đời tại Bad Cannstatt, Đức.[8] Khác với cả xe đạp an toàn và xe đạp "boneshaker" thời đại đó, chiếc xe này không có góc nghiêng trục lái và không có lệch phía trước, do đó nó không sử dụng các nguyên tắc động học của xe đạp và mô tô đã được phát triển từ trước đó tới gần 70 năm. Thay vào đó, nó dựa vào hai bánh ngoại vi để giữ thăng bằng khi lái xe.

Nhà phát minh đã đặt tên cho sáng chế của họ là "Reitwagen" (tạm dịch là "xe chạy"). Nó được thiết kế như một bộ khung thử nghiệm tạm thời cho động cơ mới của họ, thay vì là một mẫu xe thực tế.

Xe đạp Brevet của Butler

Thiết kế thương mại đầu tiên cho một chiếc xe đạp tự động là một mẫu thiết kế ba bánh được gọi là Butler Petrol Cycle. Nó được sáng tạo bởi Edward Butler tại Anh vào năm 1884.[9]Ông đã trưng bày kế hoạch cho chiếc xe này tại Triển lãm Xe đạp Stanley ở Luân Đôn vào năm 1884. Chiếc xe cuối cùng được xây dựng bởi công ty Merryweather Fire Engine ở Greenwich, Anh vào năm 1888.

Chiếc xe Butler Petrol Cycle là một phương tiện ba bánh, với bánh sau được truyền động trực tiếp bởi một động cơ hai xy-lanh nằm ngang có công suất 5/8 hp (0,47 kW), dung tích 40 cc (2,4 in khối), và khoảng cách giữa hai mặt trống xi-lanh là 2+1/4 in × 5 in (57 mm × 127 mm). Động cơ này được trang bị van xoay và bộ chế hòa khí dạng nổi (đây là công nghệ tiên tiến hơn so với Maybach vào thời điểm đó), cùng với hệ thống lái Ackermann, tất cả đều là công nghệ tiên tiến nhất trong thời kỳ đó. Khởi động được thực hiện bằng hơi nén. Động cơ được làm mát bằng chất lỏng và có bộ tản nhiệt phía trên bánh lái sau. Tốc độ được điều chỉnh thông qua cần gạt van ga. Xe không có hệ thống phanh; thay vào đó, nó dừng bằng cách nâng và hạ bánh lái sau bằng một cần gạt điều khiển bằng chân, và trọng lượng của xe sau đó được chịu bởi hai bánh xe nhỏ. Người lái ngồi ở giữa hai bánh trước. Tuy nhiên, dù có tiềm năng, xe không thành công do Butler không tìm được đủ nguồn tài chính để phát triển.

Có nhiều chuyên gia đã loại trừ các loại xe hai bánh chạy bằng hơi nước, xe máy điện hoặc diesel khỏi định nghĩa của "xe máy", và công nhận "Reitwagen" của Daimler là chiếc xe máy đầu tiên trên thế giới.[10][11] Sự phát triển nhanh chóng của việc sử dụng xe máy điện trên toàn cầu,[12], việc định nghĩa xe máy chỉ dựa trên những chiếc xe hai bánh chạy bằng động cơ đốt trong đang trở nên ngày càng khó khăn. Tuy nhiên, những chiếc xe máy đầu tiên chạy bằng động cơ đốt trong (sử dụng nhiên liệu dầu mỏ), như "Reitwagen" của Đức, cũng được xem là những chiếc xe máy thực tế đầu tiên.[11][13][14]

Nếu một phương tiện hai bánh với động cơ hơi nước được xem là xe máy, thì có thể coi chiếc Michaux-Perreaux steam velocipede của Pháp là một trong những chiếc xe máy đầu tiên. Nó được đăng ký sáng chế vào tháng 12 năm 1868 và được xây dựng cùng thời điểm với chiếc Roper steam velocipede của Mỹ, màSylvester H. Roper từ Roxbury, Massachusetts đã trình diễn tại các hội chợ và rạp xiếc ở phía đông nước Mỹ từ năm 1867.[8] Sylvester H. Roper đã xây dựng khoảng 10 chiếc ôtô và xe máy chạy bằng động cơ hơi nước từ những năm 1860 cho đến khi ông qua đời vào năm 1896.

Tóm tắt về những phát minh ban đầu

[sửa | sửa mã nguồn]
Năm Phương tiện Số bánh Nhà phát minh Loại động cơ Ghi chú
1867-1868 Michaux-Perreaux steam velocipede 2 Pierre Michaux
Louis-Guillaume Perreaux		 Động cơ hơi nước
  • One made
1867-1868 Roper steam velocipede 2 Sylvester Roper Động cơ hơi nước
  • One made
1885 Daimler Reitwagen 2 (cộng thêm 2 cánh chống) Gottlieb Daimler
Wilhelm Maybach		 Động cơ đốt trong nhiên liệu dầu
  • One made
1887 Butler Petrol Cycle 3 (cộng thêm 2 bánh đẩy) Edward Butler Động cơ đốt trong nhiên liệu dầu
1894 Hildebrand & Wolfmüller 2 Heinrich Hildebrand
Wilhelm Hildebrand
Alois Wolfmüller		 Động cơ đốt trong nhiên liệu dầu
  • Dạng cấu hình hiện đại
  • Xe máy được sản xuất hàng loạt đầu tiên
  • Máy đầu tiên được gọi là "motorcycle"

Các công ty mô tô đầu tiên

[sửa | sửa mã nguồn]

Năm 1894, Hildebrand & Wolfmüller trở thành chiếc mô tô được sản xuất hàng loạt đầu tiên và cũng là chiếc được gọi là mô tô đầu tiên (Motorrad)[15] Công ty Excelsior Motor, ban đầu là một công ty sản xuất xe đạp có trụ sở tại Coventry - Anh quốc, bắt đầu sản xuất mô hình mô tô đầu tiên của họ vào năm 1896.

Chiếc mô tô đầu tiên được sản xuất ở Mỹ là Orient-Aster, do Charles Metz xây dựng vào năm 1898 tại nhà máy của ông ở Waltham, Massachusetts.

Trong giai đoạn đầu của lịch sử mô tô, nhiều nhà sản xuất xe đạp đã điều chỉnh thiết kế của họ để phù hợp với động cơ đốt trong mới. Khi động cơ trở nên mạnh mẽ hơn và thiết kế không còn phụ thuộc vào xe đạp, số lượng nhà sản xuất mô tô tăng lên. Nhiều nhà phát minh thế kỷ 19, người đã làm việc trên những chiếc mô tô đầu tiên, thường chuyển sang phát minh khác. Ví dụ, Daimler và Roper đều đã tiếp tục phát triển ô tô.

1902 Orient motocycle

Vào cuối thế kỷ 19, những công ty sản xuất hàng loạt lớn đầu tiên đã được thành lập. Năm 1898, Triumph Motorcycles ở Anh bắt đầu sản xuất xe máy, và đến năm 1903, hãng đã sản xuất hơn 500 chiếc xe. Các công ty Anh khác bao gồm Royal Enfield, Norton, Douglas Motorcycles và Birmingham Small Arms Company đã bắt đầu sản xuất xe máy vào các năm 1899, 1902, 1907 và 1910, tương ứng.[16] Indian bắt đầu sản xuất vào năm 1901 và Harley-Davidson được thành lập hai năm sau. Đến khi Thế chiến thứ nhất bùng nổ, nhà sản xuất xe máy lớn nhất thế giới là Indian,[17] sản xuất hơn 20.000 xe mỗi năm.[18]

Thế chiến thứ nhất

[sửa | sửa mã nguồn]
Triumph Motorcycles Model H, được sản xuất hàng loạt cho nỗ lực chiến tranh và nổi bật với độ tin cậy

Trong Thế chiến thứ nhất, sự sản xuất xe máy đã tăng mạnh để đáp ứng nhu cầu trong cuộc chiến và cung cấp phương tiện liên lạc hiệu quả cho các đơn vị tại tiền tuyến. Xe máy đã thay thế ngựa trong việc truyền tin, thực hiện nhiệm vụ trinh sát và làm việc như cảnh sát quân sự. Công ty Mỹ Harley-Davidson đã dành hơn 50% sản lượng của nhà máy cho hợp đồng quân sự vào cuối cuộc chiến. Công ty Anh Triumph Motorcycles đã bán hơn 30.000 chiếc mô hình Triumph Type H cho lực lượng đồng minh trong cuộc chiến. Chiếc xe Triumph Type H được trang bị động cơ bốn thì, đơn xi-lanh làm mát bằng không khí, dung tích 499cc, và bánh sau được dẫn động bằng dây curoa. Đây cũng là mô hình Triumph đầu tiên không có pedal.[19]

Model H cụ thể, được nhiều người coi là "xe máy hiện đại" đầu tiên.[20] Triumph Type H, được giới thiệu vào năm 1915, có động cơ bốn thì, xi-lanh nằm bên và dung tích 550cc. Nó được trang bị hộp số ba tốc độ và sử dụng truyền động bằng dây curoa. Mẫu xe này rất được ưa chuộng và nổi tiếng đến mức được gọi là "Trusty Triumph" (Triumph đáng tin cậy) bởi người sử dụng.[21]

Sau chiến tranh

[sửa | sửa mã nguồn]
Người điều khiển xe máy trên chiếc xe máy Rudge-Whitworth của mình, Australia, khoảng năm 1935

Vào năm 1920, Harley-Davidson trở thành nhà sản xuất lớn nhất,[22] với xe máy của họ được bán bởi các đại lý ở 67 quốc gia.[23][24]

Trong số nhiều nhà sản xuất xe máy ở Anh, Chater-Lea đã nổi bật với các mẫu xe có động cơ xi-lanh đôi, và sau đó là những chiếc xe đơn lớn trong những năm 1920. Ban đầu, họ sử dụng động cơ ohv Blackburne do Woodman thiết kế, và sau đó chuyển sang sử dụng động cơ 350cc đầu tiên vượt qua tốc độ 100 dặm/giờ (160 km/h). Vào tháng 4 năm 1924, một chiếc xe của Chater-Lea đã đạt tốc độ 100,81 dặm/giờ (162,24 km/h) trong một dặm bay, lập kỷ lục mới. Sau đó, Chater-Lea cũng lập kỷ lục thế giới về dặm bay cho các xe máy dung tích 350cc và 500cc, với tốc độ 102,9 dặm/giờ (165,6 km/h). Công ty đã sản xuất các biến thể của những mẫu xe thể thao này và trở nên nổi tiếng trong cộng đồng tay đua tại Isle of Man TT. Ngày nay, Chater-Lea được biết đến nhiều nhất thông qua hợp đồng dài hạn để sản xuất và cung cấp xe máy và xe thùng cho AA Patrol.

Vào cuối những năm 1920 và đầu những năm 1930, DKW của Đức đã trở thành nhà sản xuất xe máy lớn nhất.[25]

Xe máy NSU Sportmax được thiết kế theo kiểu streamline, vô địch hạng 250 cc trong mùa giải Grand Prix năm 1955

Vào những năm 1950, công nghệ streamline đã trở nên ngày càng quan trọng trong phát triển xe đua máy và "bộ quây bụi" đã mở ra những khả năng thay đổi đáng kể về thiết kế xe máy. Cả NSU và Moto Guzzi đã đứng đầu trong việc phát triển này, cả hai công ty đều sản xuất những thiết kế đột phá và tiên tiến vượt thời đại của mình. Trong số hai hãng, NSU đã tạo ra những thiết kế tiên tiến nhất. Tuy nhiên, sau cái chết của bốn tay đua NSU trong các mùa giải đua xe từ 1954 đến 1956, họ đã quyết định dừng phát triển và rút khỏi đua xe Grand Prix.[26]

Moto Guzzi sản xuất những chiếc xe đua cạnh tranh và cho đến cuối năm 1957 đã liên tục giành chiến thắng.[27] Năm tiếp theo, 1958, bộ quây đầy đủ bị cấm thi đấu bởi FIM do những lo ngại về an toàn.

Từ những năm 1960 đến 1990, các mô tô hai thì nhỏ phổ biến trên toàn thế giới, một phần là kết quả của công việc động cơ của người Đức Đông Đức Walter Kaaden vào những năm 1950.[28]

Ngày nay

[sửa | sửa mã nguồn]
Royal Enfield Bullet

Trong thế kỷ 21, ngành công nghiệp xe máy chủ yếu được thống trị bởi các công ty xe máy từ Ấn Độ và Nhật Bản. Ngoài các loại xe máy dung tích lớn, còn có một thị trường lớn cho xe máy dung tích nhỏ hơn (dưới 300cc), tập trung chủ yếu ở các nước châu Á và châu Phi, và được sản xuất tại Trung Quốc và Ấn Độ. Một ví dụ điển hình là Honda Super Cub năm 1958 của Nhật Bản, đã trở thành phương tiện bán chạy nhất mọi thời đại, với 60 triệu chiếc được sản xuất đến tháng 4 năm 2008.[29] Trong thời đại hiện đại, lĩnh vực xe máy chủ yếu được các công ty Ấn Độ thống trị, với Hero MotoCorp trở thành nhà sản xuất xe hai bánh lớn nhất thế giới. Hero MotoCorp đã bán được hơn 8,5 triệu xe cho đến nay, đánh dấu sự thành công nổi bật của họ trong ngành này.[30] Các nhà sản xuất lớn khác trong lĩnh vực này Bajaj và TVS Motors.[31]

Yamaha Troops motorbike

Phân loại

[sửa | sửa mã nguồn]
Honda VTX 1800 C.
BMW S1000 RR.
Honda Dream 110i thuộc dòng Honda Super Cub

Xe máy có thể được phân loại theo kiểu hộp số (hộp số tay và hộp số tự động), mục đích sử dụng (đa năng, đường trường, địa hình...), hình dáng (sườn cao và sườn thấp).

  • Xe sườn thấp: hay còn gọi là Mô tô sườn đầm hoặc xe nữ, có đặc điểm là sườn giữa được làm thấp xuống, bình xăng nhiên liệu được đưa xuống dưới yên. Loại xe này phù hợp với nữ giới để tiện bước lên xuống xe và có phân khối nhỏ từ 49 đến dưới 170 phân khối. Được định nghĩa theo giấy tờ đăng ký tại một số quốc gia như Việt Nam là xe nữ - underbone.
  • Xe sườn cao: hay còn gọi là Mô-tô, có đặc điểm là sườn xe cao ngang với yên hoặc cao hơn, sườn giữa thường là nơi chứa nhiên liệu. Lạo xe này thường có thiết kế hầm hố và có dung tích xi lanh lớn nhằm phù hợp với khích thước và trọng lượng của xe, ngoài ra còn do thị hiếu về dòng xe phân khối lớn của nam giới. Loại xe này rất phổ biến ở các nước phát triển như Mỹ, Cannada và các nước châu Âu. Tại các nước đang phát triển thì đã có sự phát triển rõ rệt vì thị hiếu và do thu nhập người dân tăng lên đáng kế. Cũng cần phải biết là loại xe sườn cao này thường là có giá bán khá cao. Chiếc moto có dung tích xi lanh và tốc độ lớn nhất hiện này là chiếc Dodge Tomahawk với dung tích xi lanh là 8,7 lít, sức mạnh đạt 500 mã lực có khả năng tăng tốc 0–100 km/h chỉ trong 2,3 giây và đạt vận tốc tối đa lên tới 560 km/h
  • Xe số tay: Một biến thể của xe nữ có kiểu dáng giống như xe tay ga, với phần yếm xe rất thấp hoặc không có, lòng xe rộng. Chuyên chạy trong đô thị với kiểu dáng đẹp, tiện lợi, ưu tiên hình thức và không quan trọng động cơ. Việc chuyển số được thực hiện bằng tay số (thường nối với hộp số bằng dây cáp), không phải bằng chân như các loại xe máy động cơ nhiệt khác, vì vậy dưới chân chỉ có cần đạp phanh chứ không có cần số.
  • Xe tay ga: loại động cơ đặc biệt sử dụng hộp số vô cấp, không cần chuyển số, chỉ cần tay ga là có thể hoạt động được. Có thể tiêu thụ nhiên liệu nhiệt hoặc điện.
  • Xe máy điện:xe chạy bằng điện từ cục pin gắn kèm với xe!

Tuy nhiên, kiểu phân loại phổ biến nhất là dựa trên tính chất, cấu tạo và công dụng của chiếc xe. Chúng ta có xe máy thông dụng thường thấy ở Việt Nam là kiểu xe Underbone và Scooter. Trong đó, Underbone là dòng xe số, như Wave, Future, Sirius, Exciter... Đặc điểm chính của loại xe này là động cơ đặt bên dưới khung xe, bình xăng ở dưới yên. Với thiết kế này, trọng tâm xe lùi về sau hoặc ở giữa, phần đầu xe nhẹ nhàng.

Phân loại theo pháp lý

[sửa | sửa mã nguồn]

Tại Việt Nam

[sửa | sửa mã nguồn]

Theo Quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về báo hiệu đường bộ năm 2016, gọi tắt là quy chuẩn 41, điều 3 giải thích từ ngữ, mục 3.39 và 3.40 ghi rõ:

:3.39. Xe môtô (hay còn gọi là xe máy) là xe cơ giới hai hoặc ba bánh và các loại xe tương tự, di chuyển bằng động cơ có dung tích xy lanh từ 50 cm3 trở lên, tải trọng bản thân xe không quá 400 kg đối với xe máy 2 bánh hoặc khối lượng chuyên chở cho phép xác định theo Giấy chứng nhận kiểm định an toàn kỹ thuật và bảo vệ môi trường phương tiện giao thông cơ giới đường bộ từ 350 kg đến 500 kg đối với xe máy 3 bánh. Khái niệm này không bao gồm xe gắn máy nêu tại Khoản 3.40 quy định tại Điều này.

: 3.40. Xe gắn máy là chỉ phương tiện chạy bằng động cơ, có hai bánh hoặc ba bánh và vận tốc thiết kế lớn nhất không lớn hơn 50 km/h. Nếu dẫn động là động cơ nhiệt thì dung tích làm việc hoặc dung tích tương đương không được lớn hơn 50 cm3.[32][33]

Khoản 20, điều 3, luật Giao thông đường bộ 2008 cũng quy định: Xe máy chuyên dùng gồm xe máy thi công, xe máy nông nghiệp, lâm nghiệp và các loại xe đặc chủng khác sử dụng vào mục đích quốc phòng, an ninh có tham gia giao thông đường bộ.[34]

Theo quy định của Bộ Giao thông vận tải Việt Nam, muốn lái xe gắn máy bắt buộc phải có Giấy phép lái xe. Tùy theo dòng xe máy mà người lái phải thi giấy phép lái xe các hạng A1, A2, A3, A4 sao cho phù hợp. Việc sở hữu giấy phép lái xe hợp lệ không chỉ giúp đảm bảo an toàn giao thông mà còn giúp người lái tránh được những hậu quả pháp lý không mong muốn. Ngoài ra, việc nắm vững các quy định liên quan đến việc sử dụng xe máy cũng là điều cần thiết để giảm thiểu rủi ro tai nạn giao thông.[cần dẫn nguồn]

Tính an toàn

[sửa | sửa mã nguồn]
Bài chi tiết: An toàn xe máy và Trang phục an toàn khi đi xe máy
Trang bị xe máy
Đội mũ bảo hiểm xe máy giảm nguy cơ tử vong hoặc chấn thương đầu trong tai nạn xe máy.

Xe máy có tỷ lệ tai nạn gây tử vong cao hơn so với ô tô hoặc xe tải và xe buýt. Dữ liệu từ Hệ thống Báo cáo Phân tích Tử vong của Bộ Giao thông Hoa Kỳ cho năm 2005 cho thấy đối với ô tô, có 18,62 vụ tai nạn gây tử vong xảy ra trên mỗi 100.000 phương tiện được đăng ký. Đối với xe máy, con số này cao hơn là 75,19 trên mỗi 100.000 phương tiện được đăng ký – gấp bốn lần so với ô tô.[35] Cùng dữ liệu đó cho thấy có 1,56 người tử vong trên mỗi 100 triệu dặm xe di chuyển đối với ô tô, trong khi con số tương ứng cho xe máy là 43,47, tức là cao gấp 28 lần so với ô tô (37 lần nhiều vụ tử vong trên mỗi dặm di chuyển vào năm 2007).[7] Hơn nữa, tỷ lệ tai nạn xe máy đã tăng đáng kể kể từ cuối những năm 1990, trong khi tỷ lệ tai nạn đã giảm đối với ô tô.

Ở Hoa Kỳ, một trong những kiểu tai nạn mô tô phổ biến nhất là khi người điều khiển ô tô không chú ý và tấp vào lề đường hoặc rẽ trước một người đi mô tô, vi phạm quyền ưu tiên của người đi mô tô.[36] Có khi người ta gọi hiện tượng này là "SMIDSY", viết tắt của cụm từ "Sorry Mate, I Didn't See You" (Xin lỗi bạn, tôi không thấy bạn). Đây là cách mô tả phản ứng thông thường của tài xế khi họ không nhận ra sự hiện diện của người đi mô tô và cảm thấy xin lỗi về điều này.[37] Người điều khiển xe máy có thể đưa ra dự đoán và tránh một số tai nạn bằng cách nhận được đào tạo đúng cách, tăng cường khả năng hiển thị cho các phương tiện khác, tuân thủ giới hạn tốc độ và không sử dụng chất gây nghiện như rượu hoặc các chất gây nghiện khác trước khi lái xe.[38]

Ở Vương quốc Anh, có một số tổ chức chuyên về việc cải thiện sự an toàn của xe máy bằng cách cung cấp chương trình đào tạo người lái vượt qua mức độ cơ bản yêu cầu cho bài kiểm tra giấy phép lái xe máy. Hai trong số đó là Viện Người lái xe Nâng cao (IAM) và Hiệp hội Phòng ngừa Tai nạn Hoàng gia (RoSPA). Bên cạnh việc nâng cao mức độ an toàn cá nhân, những tay lái được đào tạo cao này còn có thể được hưởng lợi từ việc giảm chi phí bảo hiểm.[39]

Người phụ nữ Lào đang chở theo 4 đứa trẻ

Ở Nam Phi, chiến dịch Think Bike đã được thành lập với mục tiêu nâng cao mức độ an toàn và nhận thức về xe máy trên các con đường của quốc gia. Chiến dịch này có sự hiện diện mạnh mẽ nhất ở tỉnh Gauteng, và cũng có đại diện tại Western Cape, KwaZulu Natal và Free State. Để đạt được mục tiêu này, nhiều cảnh sát đã được đào tạo để tham gia vào các sự kiện như cuộc đua xe đạp và tham gia tích cực vào các dự án khác như Cuộc chạy Đồ chơi Xe máy hàng năm.[40]

Trên khắp Hoa Kỳ, việc giáo dục về an toàn xe máy được cung cấp bởi nhiều tổ chức khác nhau, bao gồm cả các cơ quan chính phủ, các tổ chức phi lợi nhuận và các tập đoàn. Hầu hết các tiểu bang sử dụng các khóa học được thiết kế bởi Tổ chức An toàn Xe máy (MSF), trong khi Oregon và Idaho đã phát triển khóa học riêng của họ. Tất cả các chương trình đào tạo bao gồm Khóa học lái xe cơ bản, Khóa học lái xe trung cấp và Khóa học lái xe nâng cao.

Ở Ireland, từ năm 2010,[41] ở Vương quốc Anh và một số khu vực của Úc như Victoria, New South Wales,[42] Vùng lãnh thổ Australian Capital Territory,[43] Tasmania[44] và Northern Territory,[45] bắt buộc hoàn thành một khóa đào tạo lái xe cơ bản trước khi được cấp Giấy phép Học viên, sau đó họ có thể lái xe trên đường công cộng.

Ở Canada, việc đào tạo lái xe mô tô chỉ bắt buộc ở Quebec và Manitoba, tuy nhiên, tất cả các tỉnh và vùng lãnh thổ đều có các chương trình cấp bằng tốt nghiệp và hạn chế đối với những người mới lái xe cho đến khi họ có đủ kinh nghiệm. Điều kiện để có được bằng lái mô tô đầy đủ hoặc xác nhận hoàn thành khóa học An toàn mô tô khác nhau tùy thuộc vào từng tỉnh. Trong trường hợp không có Khóa Học An Toàn Xe Máy, khả năng nhận được bảo hiểm xe máy là rất thấp. Hội đồng An toàn Canada, một tổ chức phi lợi nhuận chuyên về an toàn, cung cấp chương trình Chuẩn bị trên toàn quốc và được Hội đồng Công nghiệp Mô tô và Mô tô công nhận. [46] Học viên tốt nghiệp khóa đào tạo có thể đủ điều kiện để được giảm phí bảo hiểm.

Tác động đến môi trường

[sửa | sửa mã nguồn]

Hiệu suất tiêu thụ nhiên liệu thấp của xe máy và xe tay ga đã thu hút sự quan tâm từ phía những người quan tâm đến môi trường và cả những người bị ảnh hưởng bởi việc tăng giá nhiên liệu.[47][48] Piaggio Group Americas đã giới thiệu một trang web và nền tảng mới có tên là "Vespanomics". Họ khẳng định rằng mỗi dặm đi xe máy Vespa chỉ tạo ra 0,4 pound khí thải carbon (tương đương 113 gram/km), thấp hơn 65% so với xe ô tô trung bình. Điều này không chỉ giảm lượng khí thải gây hiệu ứng nhà kính mà còn giúp tiết kiệm nhiên liệu một cách hiệu quả.[49]

Tuy nhiên, khí thải từ ống xả của xe máy có thể chứa 10-20 lần nhiều hơn các oxit nitơ (NOx), carbon monoxit và hydrocacbon chưa đốt so với khí thải từ một ô tô hoặc SUV cùng năm.[47][50] Điều này xảy ra vì nhiều xe máy thiếu bộ chuyển đổi xúc tác và tiêu chuẩn khí thải cho xe máy được cho phép lỏng lẻo hơn so với các loại phương tiện khác.[47] Trong khi các bộ chuyển đổi xúc tác đã được lắp đặt trên hầu hết các ô tô và xe tải chạy bằng xăng kể từ năm 1975 tại Hoa Kỳ, chúng có thể gây khó khăn về lắp đặt và nhiệt độ trong trường hợp của xe máy.[47]

Báo cáo kết quả chứng nhận năm 2007 của Cơ quan Bảo vệ Môi trường Hoa Kỳ về tất cả các phương tiện so với xe máy trên đường (bao gồm cả xe tay ga),[51] mức chứng nhận trung bình của khí thải cho 12.327 phương tiện đã được kiểm tra là 0,734. Mức "Khí thải Nox+Co khi hết tuổi thọ sử dụng" trung bình cho 3.863 xe máy đã được kiểm tra là 0,8531. 54% trong số các xe máy kiểm tra mẫu 2007 được trang bị bộ chuyển đổi xúc tác.

Giới hạn khí thải tại Hoa Kỳ

[sửa | sửa mã nguồn]

Bảng dưới đây cho thấy mức tối đa cho phép về khí thải hợp pháp của sự kết hợp giữa hydrocacbon, oxit nitơ và carbon monoxit cho các xe máy mới được bán tại Hoa Kỳ có dung tích xi lanh 280 cc trở lên.[52]

Tier Năm sản xuất HC+NOx (g/km) CO (g/km)
Tier 1 2006–2009 1.4 12.0
Tier 2 2010 and later 0.8 12.0

Mức tối đa cho phép về khí thải hợp pháp của hydrocacbon và carbon monoxit cho các xe mô tô lớp I và II mới (tương ứng với dung tích xi lanh từ 50 cc đến 169 cc và từ 170 cc đến 279 cc) được bán tại Hoa Kỳ như sau:[52]

Năm sản xuất HC (g/km) CO (g/km)
2006 và sau đó 1.0 12.0

Châu Âu

[sửa | sửa mã nguồn]

Các tiêu chuẩn khí thải châu Âu cho xe máy tương tự như tiêu chuẩn cho ô tô.[53] Xe máy mới phải đáp ứng tiêu chuẩn Euro 5,[54] trong khi ô tô phải đáp ứng tiêu chuẩn Euro 6D-temp. Các biện pháp kiểm soát khí thải xe máy đang được cập nhật và đã được đề xuất cập nhật lên tiêu chuẩn Euro 5+ vào năm 2024.[55]

Kỷ lục

[sửa | sửa mã nguồn]
  • Kỷ lục thế giới về cú nhảy xe máy xa nhất được thiết lập vào năm 2008 bởi Robbie Maddison với khoảng cách 107 mét (351 ft).[56]
  • Từ cuối năm 2010, đội Ack Attack đã giữ kỷ lục tốc độ đạt được trên mặt đất của xe máy với 376,36 mph (605,69 km/h).[57]

Xem thêm

[sửa | sửa mã nguồn]

Chú thích

[sửa | sửa mã nguồn]
  1. ^ “Motorcycle Timeline - Evolution of Motorcycles”. www.bicyclehistory.net. Lưu trữ bản gốc ngày 25 tháng 2 năm 2020. Truy cập ngày 25 tháng 2 năm 2020.
  2. ^ “Hildebrand & Wolfmuller Motorcycle, circa 1894 - The Henry Ford”. www.thehenryford.org. Lưu trữ bản gốc ngày 25 tháng 2 năm 2020. Truy cập ngày 25 tháng 2 năm 2020.
  3. ^ “The First Motorcycle”.
  4. ^ a b Team, M. C. D. (10 tháng 3 năm 2022). “Thị trường xe mô tô toàn cầu - Dữ liệu và Sự thật 2022 | MotorCyclesData”. Motorcycles Data (bằng tiếng Anh). Lưu trữ bản gốc ngày 29 tháng 5 năm 2022. Truy cập ngày 4 tháng 5 năm 2022.
  5. ^ “Doanh số ô tô toàn cầu 2010-2021”. Statista (bằng tiếng Anh). Lưu trữ bản gốc ngày 29 tháng 4 năm 2022. Truy cập ngày 4 tháng 5 năm 2022.
  6. ^ “Danh sách cơ sở dữ liệu thông số kỹ thuật xe mô tô trên thế giới”. motorcyclespecs.us. Tháng 1 năm 2023. Lưu trữ bản gốc 18 tháng 1 năm 2023. Truy cập ngày 17 tháng 1 năm 2023.
  7. ^ a b “Traffic safety facts, 2008. Report no. DOT HS-811-159” (PDF). NHTSA's National Center for Statistics and Analysis. 2008. Lưu trữ (PDF) bản gốc ngày 4 tháng 7 năm 2010. Truy cập ngày 15 tháng 9 năm 2010.
  8. ^ a b “The Past – 1800s: First motorcycle”. The History and Future of Motorcycles and motorcycling – From 1885 to the Future, Total Motorcycle Website. Lưu trữ bản gốc ngày 8 tháng 6 năm 2017. Truy cập ngày 28 tháng 6 năm 2007.
  9. ^ “motorcycle (vehicle)”. Encyclopædia Britannica. Lưu trữ bản gốc ngày 1 tháng 9 năm 2014. Truy cập ngày 23 tháng 6 năm 2022.
  10. ^ “xe máy, n.”. Từ điển Oxford trực tuyến. Oxford University Press. Tháng 3 năm 2009. 1. Một phương tiện giao thông đường bộ hai bánh chạy bằng động cơ, giống xe đạp nhưng được cung cấp năng lượng bởi động cơ đốt trong; (hiện nay) cụ thể hơn là một chiếc có dung tích động cơ, tốc độ tối đa, hoặc trọng lượng lớn hơn một chiếc xe máy điện.
  11. ^ a b Long, Tony (30 Tháng 8 năm 2007). “Ngày 30 tháng 8 năm 1885: Daimler cho thế giới chiếc xe máy 'thực sự' đầu tiên”. Wired. ISSN 1059-1028. Lưu trữ bản gốc 22 Tháng 12 năm 2016. Truy cập 10 Tháng 3 năm 2017.
  12. ^ “Xe máy điện thúc đẩy doanh số bán hàng toàn cầu”. 24 Tháng 12 năm 2014. Lưu trữ bản gốc 20 Tháng 3 năm 2015. Truy cập 5 Tháng 3 năm 2015.
  13. ^ Barnum, Merritt H. (Tháng 8 năm 1963). “Hình ảnh mới trong ngành xe máy”. American Motorcyclist. 17: 5. ISSN 0277-9358.
  14. ^ Wineland, Lynn (1964). Sách đầy đủ về xe máy. Petersen Publishing Company. tr. 7. ASIN B0007E0SN8.
  15. ^ “Brief History of the Marque: Hildebrand & Wolfmuller”. Hildebrand & Wolfmuller Motorad, European Motorcycle Universe. Bản gốc lưu trữ ngày 10 tháng 12 năm 2013. Truy cập ngày 28 tháng 6 năm 2007.
  16. ^ “Lịch sử của xe máy”. Bikes4Sale. Lưu trữ bản gốc 25 Tháng 2, 2020. Truy cập 25 Tháng 2, 2020.
  17. ^ George Hendee. Bảo tàng Đại học danh tiếng của AMA. Lưu trữ bản gốc 13 Tháng 3, 2021. Truy cập 8 Tháng 8, 2009.
  18. ^ Youngblood, Ed (Tháng 6 2001). “Sự thăng trầm”. American Motorcyclist. 55 (6). Hiệp hội xe máy Mỹ. Kiểm tra giá trị ngày tháng trong: |date= (trợ giúp)
  19. ^ “Lịch sử Triumph”. Bản gốc lưu trữ 8 Tháng 9, 2008. Truy cập 20 Tháng 5, 2009.
  20. ^ “Lịch sử xe máy Triumph”. Bản gốc lưu trữ 21 Tháng 3, 2015. Truy cập 18 Tháng 11, 2013.
  21. ^ Chadwick, Ian. “Dòng thời gian xe máy Triumph”. Lưu trữ bản gốc 2 Tháng 4, 2018. Truy cập 18 Tháng 11, 2013.
  22. ^ “History of Harley-Davidson Motor Company”. pcmotors.com. Lưu trữ bản gốc ngày 25 tháng 2 năm 2020. Truy cập ngày 25 tháng 2 năm 2020.
  23. ^ Prashad, Sharda (16 tháng 4 năm 2006). “HOG WILD; U of T professor Brendan Calder is one of the legions of baby boomers who have helped to ensure the success of the Harley-Davidson brand name, not to mention its bottom line”. Toronto Star. Toronto, Ont. tr. A.16. Lưu trữ bản gốc ngày 30 tháng 6 năm 2017. Truy cập ngày 7 tháng 7 năm 2017.
  24. ^ Cato, Jeremy (8 tháng 8 năm 2003). “Harley-Davidson at 100”. Vancouver Sun. Vancouver, B.C. tr. E.1.Fro.
  25. ^ Vance, Bill (24 tháng 4 năm 2009). “Motoring Memories: DKW/Auto Union, 1928–1966”. Canadian Driver. Lưu trữ bản gốc ngày 25 tháng 2 năm 2021. Truy cập ngày 17 tháng 5 năm 2014.
  26. ^ “Rupert Hollaus”. Motorsport Memorial. Lưu trữ bản gốc ngày 19 tháng 1 năm 2019. Truy cập ngày 3 tháng 4 năm 2008.
  27. ^ “Moto Guzzi History”. Moto Guzzi. Lưu trữ bản gốc ngày 24 tháng 2 năm 2019. Truy cập ngày 23 tháng 2 năm 2019.
  28. ^ Youngblood, Ed. “Motocross goes International, 1947 through 1965”. The History of Motocross, Part Two, Motorcycle Hall of Fame Museum. Bản gốc lưu trữ ngày 13 tháng 11 năm 2007. Truy cập ngày 29 tháng 6 năm 2007.
  29. ^ Squatriglia, Chuck (23 tháng 5 năm 2008). “Honda Sells Its 60 Millionth – Yes, Millionth – Super Cub”. Autopia. Wired. Lưu trữ bản gốc ngày 27 tháng 4 năm 2014. Truy cập ngày 28 tháng 1 năm 2010.
  30. ^ “Hero Honda splendor sells more than 8.5 million units”. indiacar.net. Bản gốc lưu trữ ngày 21 tháng 2 năm 2008. Truy cập ngày 10 tháng 8 năm 2008.
  31. ^ O'Malley Greenburg, Zack (13 tháng 8 năm 2007). “World's Cheapest Car”. Forbes. Lưu trữ bản gốc ngày 6 tháng 9 năm 2009. Truy cập ngày 28 tháng 1 năm 2010.
  32. ^ Phân biệt xe máy và xe gắn máy ở Việt Nam
  33. ^ Quy chuẩn QCVN41:2016/BGTVT
  34. ^ “LUẬT GIAO THÔNG ĐƯỜNG BỘ 2008”. Bản gốc lưu trữ ngày 4 tháng 6 năm 2017. Truy cập ngày 11 tháng 6 năm 2018.
  35. ^ “MOTORCYCLE ACCIDENT CAUSE FACTORS AND IDENTIFICATION OF COUNTERMEASURES VOLUME I: TECHNICAL REPORT, Traffic Safety Center - University of Southern California” (PDF). 1981. tr. 416. Bản gốc (PDF) lưu trữ ngày 23 tháng 8 năm 2014.
  36. ^ “The 'sorry mate I didn't see you' campaign”. South Gloucestershire Council. Bản gốc lưu trữ ngày 17 tháng 10 năm 2008. Truy cập ngày 21 tháng 5 năm 2008.
  37. ^ Quick Tips: General guidelines for riding a motorcycle safely (PDF), Motorcycle Safety Foundation, tháng 10 năm 2006, lưu trữ (PDF) bản gốc ngày 30 tháng 7 năm 2012, truy cập ngày 13 tháng 6 năm 2012
  38. ^ “Motorcycling : THINK! : Roadsafety”. think.direct.gov.uk. Lưu trữ bản gốc ngày 22 tháng 5 năm 2016. Truy cập ngày 1 tháng 6 năm 2016.
  39. ^ “About Think Bike”. Think Bike. Bản gốc lưu trữ ngày 8 tháng 2 năm 2013. Truy cập ngày 21 tháng 3 năm 2010.
  40. ^ “GDL rollout”. Road Safety Association of Ireland. Lưu trữ bản gốc ngày 29 tháng 7 năm 2015. Truy cập ngày 15 tháng 8 năm 2015.
  41. ^ “Learner riders licence”. Motorcycle Rider Training Scheme, Roads and Traffic Authority, NSW. Bản gốc lưu trữ ngày 2 tháng 3 năm 2011. Truy cập ngày 16 tháng 5 năm 2007.
  42. ^ “Learner Licence”. Road Transport Information Management, www.rego.act.gov.au. Bản gốc lưu trữ ngày 17 tháng 5 năm 2007. Truy cập ngày 16 tháng 5 năm 2007.
  43. ^ “TAS Learner Licence”. Department of Infrastructure, Energy and Resources. Bản gốc lưu trữ ngày 11 tháng 6 năm 2009. Truy cập ngày 13 tháng 6 năm 2009.
  44. ^ “Motorcyclist Education Training And Licensing (METAL)”. Northern Territory Department of Planning and Infrastructure, www.ipe.nt.gov.au. Bản gốc lưu trữ ngày 7 tháng 5 năm 2007. Truy cập ngày 16 tháng 5 năm 2007.
  45. ^ “MMIC Information”. Motorcycle and Moped Industry Council. Lưu trữ bản gốc ngày 22 tháng 4 năm 2007. Truy cập ngày 16 tháng 5 năm 2007.
  46. ^ a b c d Carpenter, Susan (11 tháng 6 năm 2008). “Motorcycles and emissions: The surprising facts”. LA Times. Lưu trữ bản gốc ngày 18 tháng 5 năm 2014. Truy cập ngày 8 tháng 8 năm 2008.
  47. ^ Dahl, Judy (tháng 9 năm 2007). “Baby, You Can Drive My Vespa”. Madison Magazine. Bản gốc lưu trữ ngày 11 tháng 10 năm 2007. Truy cập ngày 8 tháng 8 năm 2008.
  48. ^ “Vespanomics – Vespa Economics” (PDF). Piaggio Group USA. Bản gốc (PDF) lưu trữ ngày 13 tháng 1 năm 2010. Truy cập ngày 8 tháng 2 năm 2010.
  49. ^ Fisk, Umbra (28 tháng 5 năm 2003). “On motorcycles – Ask Umbra”. Grist. Lưu trữ bản gốc ngày 29 tháng 6 năm 2011. Truy cập ngày 28 tháng 1 năm 2010.
  50. ^ “Certified Highway Motorcycle Test Result Report Data (2007)”. US EPA. 8 tháng 1 năm 2008. Lưu trữ bản gốc ngày 15 tháng 7 năm 2008. Truy cập ngày 3 tháng 9 năm 2008.
  51. ^ a b “EPA Emissions Regulations for 1978 and Later New Motorcycles, General Provisions”. United States Environmental Protection Agency. Lưu trữ bản gốc ngày 30 tháng 3 năm 2014. Truy cập ngày 7 tháng 12 năm 2013.
  52. ^ Leonidas, Ntziachristos; Savas, Geivanidis; Zissis, Samaras; Anastasios, Xanthopoulos; Heinz, Steven; Bernd, Bugsel (tháng 9 năm 2009). “Study on possible new measures concerning motorcycle emissions” (PDF): 16. Lưu trữ (PDF) bản gốc ngày 5 tháng 12 năm 2020. Truy cập ngày 27 tháng 7 năm 2020. Chú thích journal cần |journal= (trợ giúp)
  53. ^ Madson, Bart (15 tháng 2 năm 2007). “Motorcycle Emissions Regs Examined”. Motorcycle-USA.com. Lưu trữ bản gốc ngày 8 tháng 2 năm 2010. Truy cập ngày 28 tháng 1 năm 2010.
  54. ^ “EURO 5 Cycle Emissions Proposed for 2015”. Dealernews.com. 8 tháng 12 năm 2008. Bản gốc lưu trữ ngày 17 tháng 2 năm 2015. Truy cập ngày 28 tháng 1 năm 2010.
  55. ^ Channell, Mike (5 tháng 8 năm 2019). “Is Robbie Maddison the world's sanest stuntman?”. Red Bull. Lưu trữ bản gốc ngày 25 tháng 11 năm 2020. Truy cập ngày 29 tháng 8 năm 2020.
  56. ^ “Fastest motorcycle speed achieved”. guinnessworldrecords.com/. Guinness World Records. Lưu trữ bản gốc ngày 4 tháng 10 năm 2021. Truy cập ngày 3 tháng 10 năm 2021.

Đọc thêm

[sửa | sửa mã nguồn]

Liên kết ngoài

[sửa | sửa mã nguồn]
Lấy từ “https://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Xe_máy&oldid=71922085”