Xem mã nguồn của Trưởng lão bộ

{{otheruses4|một trong hai [[bộ phái Phật giáo]] sơ khai|đại biểu Phật giáo Nam truyền hiện đại|Thượng tọa bộ}}
'''Trưởng lão bộ''' ([[tiếng Phạn]]: स्थविरवाद, ''sthaviravāda''，[[tiếng Pali]]: ''theravāda''，[[tiếng Tạng]]: ''Neten depa'', [[chữ Hán]]: 上座部）là một trong hai [[bộ phái Phật giáo]] đầu tiên của [[Phật giáo sơ kỳ]]. Bộ phái này gồm những tăng sĩ có tư tưởng bảo thủ, muốn duy trì nguyên vẹn những giới luật hình thành từ thời Phật tại thế, vì vậy sau [[Đại hội kết tập kinh điển Phật giáo lần thứ hai]] đã tách khỏi [[Tăng đoàn|tăng-già]] nguyên thủy với đa số là tăng sĩ có quan điểm cấp tiến.<ref name="harvey" >Harvey, Peter (2013). ''An Introduction to Buddhism: Teachings, History and Practices (2nd ed.).'' Cambridge, UK: Cambridge University Press. pg. 89-90.</ref>

==Hình thành==
Hầu hết các tài liệu đều cho rằng Trưởng lão bộ được hình thành từ sau [[Đại hội kết tập kinh điển Phật giáo lần thứ hai|Đại hội kết tập lần thứ hai]]. Tuy lý do để triệu tập của Đại hội kết tập lần thứ hai là khá khó hiểu và mơ hồ, nhưng các học giả đều thống nhất kết quả của nó là sự chia rẽ đầu tiên trong [[Tăng đoàn]], hình thành nên Trưởng lão bộ và [[Đại chúng bộ]] (''Mahāsāṃghika'').<ref name="harvey" />

Nguyên nhân của sự chia rẽ này vẫn chưa được các học giả thống nhất. Theo truyền thống của [[Theravāda]], dẫn theo [[Đại sự]] (''Mahāvastu''), nguyên nhân gây chia rẽ là sự tranh chấp về [[Mười điều phi Pháp]] (''Dasavatthūni'') do tăng chúng xứ [[Bạt-kỳ]] (''Vajji'') đề xuất. Một thuyết khác cũng phổ biến khác, nguyên nhân chia rẽ tăng đoàn là từ mâu thuẫn của [[Năm việc của Đại Thiên|5 luận điểm]] (''pañcavastu'') về [[A-la-hán]] do [[Đại Thiên]] (''Mahādeva'') đề xuất. Các nhà nghiên cứu hiện đại như [[André Bareau]], [[Paul Demiéville]], [[Nalinaksha Dutt]]... đều thiên về một trong hai thuyết chính trên, nhưng tất cả đều thống nhất quan điểm bản chất sự chia rẽ liên quan đến [[giới luật]] (''vinaya'').

==Phân chia thành các bộ phái nhỏ==
Sự bất đồng về giới luật tiếp tục là nguyên nhân của các sự chia rẽ tiếp theo đó ở cả Trưởng lão bộ (''Sthaviravāda'') và Đại chúng bộ (''Mahāsāṃghika''). Trưởng lão bộ sau đó phân chia thành các bộ phái nhỏ hơn, tuy nhiên số lượng, tên gọi và hệ truyền thừa của các bộ phái về sau ghi nhận không thống nhất. Khái quát sự khác biệt này theo hai nhánh [[Phật giáo Nam truyền|Nam tông]] và [[Phật giáo Bắc truyền|Bắc tông]] như sau:

<center>
{| class="wikitable" style="text-align:center"
|-
!colspan="2" bgcolor="#FFE8E8"|Bảng đối chiếu phân tách bộ phái
|- style="background:#cccccc"
!style="background:#e6e6aa" | [[Phật giáo Nam truyền|Truyền thống Nam tông]]
!style="background:#ffddaa" | [[Phật giáo Bắc truyền|Truyền thống Bắc tông]]
|-
| style="color:blue" bgcolor="#ffccff" colspan = "2"|
|-
|-
| style="color:blue" bgcolor="#ffffcc" colspan = "2"| Trưởng lão bộ <br>(''{{IAST|Sthaviravāda}}''）
|-
|style="background:#e6e6aa"|
*[[Phân biệt thuyết bộ]]（''{{IAST|Vibhajjavāda}}''）
**[[Thượng tọa bộ]]（''{{IAST|Theravāda}}''）
*[[Hóa Địa bộ]]（''{{IAST|Mahīśāsaka}}''）
**[[Pháp Tạng bộ]]（''{{IAST|Dharmaguptaka}}''）
**[[Nhất thiết hữu bộ]]（''{{IAST|Sarvāstivāda}}''）
***[[Ẩm Quang bộ]]（''{{IAST|Kāśyapīya}}''）
****[[Thuyết chuyển bộ]]（''{{IAST|Sankrantika}}''）
*****[[Thuyết kinh bộ]]（''{{IAST|Sautrāntika}}'')
*[[Độc Tử bộ]]（''{{IAST|Vatsīputrīya}}''）
**[[Pháp thượng bộ]]（''{{IAST|Dharmottarīya}}''）
**[[Hiền trụ bộ]]（''{{IAST|Bhadrayānīya}}''）
**[[Mật Lâm Sơn bộ]]（''{{IAST|Sannāgarika}}''）
**[[Chính lượng bộ]]（''{{IAST|Saṃmitīya}}''）
|style="background:#ffddaa" |
*[[Tuyết Sơn bộ]]（''{{IAST|Haimavata}}''）
*[[Nhất thiết hữu bộ]]（''{{IAST|Sarvāstivāda}}''）
**[[Độc Tử bộ]]（''{{IAST|Vatsīputrīya}}''）
***[[Pháp thượng bộ]]（''{{IAST|Dharmottarīya}}''）
***[[Hiền trụ bộ]]（''{{IAST|Bhadrayānīya}}''）
***[[Chính lượng bộ]]（''{{IAST|Saṃmitīya}}''）
***[[Mật Lâm Sơn bộ]]（''{{IAST|Sannāgarika}}''）
**[[Hóa Địa bộ]]（''{{IAST|Mahīśāsaka}}''）
***[[Pháp Tạng bộ]]（''{{IAST|Dharmaguptaka}}''）
**[[Ẩm Quang bộ]]（''{{IAST|Kāśyapīya}}''）
**[[Kinh lượng bộ]]（''{{IAST|Sautrāntika}}''）
|}
</center>

Theo các nhà nghiên cứu hiện đại, căn cứ vào việc khảo cứu đối chiếu giữa các tài liệu Trưởng lão bộ và Đại chúng bộ, sự phân chia bộ phái của Trưởng lão bộ có thể giản hóa.{{sfn |Skilton|2004|p=66-67}}<ref>[[Ấn Thuận]], ''Phật giáo Ấn Độ'' (印度之佛教), 1943. Chương 6.</ref><ref>[[Ấn Thuận]], ''Lịch sử tư tưởng Phật giáo Ấn Độ'' (印度佛教思想史), 1988. Chương 2, tiết 2.</ref>

{{familytree/start}}
{{familytree | | | | | | | | | | | | | | | | | |TL|TL=Trưởng lão bộ<br>(''Sthaviravāda'')}}
{{familytree | | | | | | | | | |,|-|-|-|-|-|-|-|-|^|-|-|-|-|-|-|-|-|.|}}
{{familytree | | | | | | | | |TL| | | | | | | | | | | | | | | |PBT|TL=Trưởng lão bộ<br>(''Sthaviravāda'')|PBT=[[Phân biệt thuyết bộ]]<br>(''Vibhajyavāda''){{sfn |Sujato|2006|p=61}}}}
{{familytree | |,|-|-|-|v|-|-|-|^|-|-|-|-|-|-|-|.| | | |,|-|-|-|v|-|^|-|v|-|-|-|.|}}
{{familytree |TS| |NTH| | | | | | | | | |DT| |HD| |PT| |DD| |AQ|TS=[[Tuyết Sơn bộ]]<br>(''Haimavata'')<ref>Nguyên là Trưởng lão bộ, sau khi Nhất thiết hữu bộ tách ra thì đại bộ phận tăng chúng dời đến [[Himalaya]], do đó có tên là Tuyết Sơn bộ.</ref>|NTH=[[Nhất thiết hữu bộ]]<br>(''Sarvāstivāda'')<ref>Còn gọi là Thuyết nhân bộ.</ref>|DT=[[Độc Tử bộ]]<br>(''Vatsīputrīya'')|DD=[[Đồng Diệp bộ]]<br>(''Tāmraśāṭīya'')|HD=[[Hóa Địa bộ]]<br>(''Mahīśāsaka'')|PT='''[[Pháp Tạng bộ]]'''<br>(''Dharmaguptaka'')|AQ=[[Ẩm Quang bộ]]<br>(''Kāśyapīya'')}}
{{familytree | | | |,|-|^|-|.| | | |,|-|-|-|v|-|^|-|v|-|-|-|.| | | |,|-|^|-|.| | | | | |}}
{{familytree | | |KL| |CNTH| |PT| |HT| |CL| |MLS| |DTP| |VUSP|KL=[[Kinh lượng bộ]]<br>(''Sautrāntika'')<ref>Còn gọi là Thuyết chuyển bộ.</ref>|CNTH='''[[Căn bản Nhất thiết hữu bộ|Căn bản <br>Nhất thiết hữu bộ]]'''<br>(''Mūlasarvāstivāda'')|PT=[[Pháp thượng bộ]]<br>(''Dharmottarīya'')|HT=[[Hiền trụ bộ]]<br>(''Bhadrayānīya'')|CL=[[Chính lượng bộ]]<br>(''Saṃmitīya'')|MLS=[[Mật Lâm Sơn bộ]]<br>(''Sannāgarika'')|DTP=[[Đại tự phái]]<br>(''Mahāvihāra'')|VUSP=[[Vô Úy Sơn phái]]<br>(''Abhayagiri'')}}
{{familytree | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |!| | | |!|}}
{{familytree | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | | |TT| |KVP|TT='''[[Thượng tọa bộ]]'''<br>(''Theravāda'')|KVP=[[Kỳ viên phái]]<br>(''Jetavana'')}}
{{familytree/end}}

==Liên hệ đến Theravāda==
Truyền thống [[Theravāda]] của ở [[Sri Lanka]] và [[Đông Nam Á]] đã tự nhận mình có nguồn gốc trực tiếp từ Trưởng lão bộ, vì từ "thera" trong [[tiếng Pali]] tương đương với "sthavira" trong [[tiếng Phạn]].{{sfn |Skilton|2004|p=66-67}} Điều này đã làm cho các nhà sử học phương Tây ban đầu nhầm lẫn và cho rằng hai trường phái này là giống hệt nhau.{{sfn |Skilton|2004|p=66-67}} Tuy nhiên, theo học giả [[Damien Keown]], qua các khảo cứu hiện đại, không có bằng chứng lịch sử nào cho thấy hệ phái Theravada đã phát sinh cho đến khoảng hai thế kỷ sau cuộc đại phân ly xảy ra sau [[Đại hội kết tập kinh điển Phật giáo lần thứ ba|Đại hội kết tập lần thứ ba]].{{sfn|Keown|2003|p=279-280}} Vào thời điểm đó, Trưởng lão bộ đã bị phân chia thành nhiều bộ phái nhỏ hơn.{{sfn |Skilton|2004|p=66-67}} Chỉ đến vào thế kỷ thứ IV, qua biên niên sử [[Dīpavaṃsa]] (Đảo sử), các tăng sĩ [[Mahāvihāra]] ở Sri Lanka đã bắt đầu cố gắng xác định nguồn gốc kết nối của mình với Trưởng lão bộ.{{sfn |Morgan|2010|p=113}} Theo học giả [[Bhante Sujato]], mối liên hệ này thực chất xác định Trưởng lão bộ (''Sthaviravāda'') là nguồn gốc của một nhóm các bộ phái liên quan, một trong số đó là [[Thượng tọa bộ]] (''Theravāda'').<ref>{{chú thích web|last=Sujato|first=Bhante|authorlink=Bhante Sujato|title=Why Devadatta Was No Saint|url=http://santifm.org/santipada/2010/why-devadatta-was-no-saint|ngày truy cập=2021-07-17|archive-date=2021-07-19|archive-url=https://web.archive.org/web/20210719083617/http://santifm.org/santipada/2010/why-devadatta-was-no-saint/|url-status=dead}}</ref>

==Chú thích==
{{tham khảo}}

==Tham khảo==
* [[Paul Demiéville]], ''À propos du Concile de Vaiśāli''. ''T'oung Pao'' '''40''', 1951. Leiden: E.J. Brill, pp.&nbsp;239–296.
* [[André Bareau]], ''Les Sectes bouddhiques du petit véhicule  et leurs Abhidharmapiṭaka'', Paris, PEFEO, 1955, 310 p. [https://fr.scribd.com/document/216283702/Bareau-1955-Les-sectes-bouddhiques-du-petit-vehicule-pdf]
* André Bareau, ''Les premiers conciles bouddhiques'', Annales du Musée Guimet, 1955, XII-150 p.
* [[Ấn Thuận]] (印順), ''Phật giáo Ấn Độ'' (印度之佛教), 1943. 
* Ấn Thuận (印順), ''Tuyển tập Kinh văn Phật giáo nguyên thủy'' (原始佛教聖典之集成), 1971.
* Ấn Thuận (印順), ''Lịch sử tư tưởng Phật giáo Ấn Độ'' (印度佛教思想史), 1988.
* {{Citation|last1=Hirakawa|first1=Akira|last2=Groner|first2=Paul|title=A History of Indian Buddhism: From Śākyamuni to Early Mahāyāna|publisher=Motilal Banarsidass|year=1998|ISBN=9788120809550}}
* {{Citation|last=Dutt|first=Nalinaksha|title=Buddhist Sects in India|publisher=Motilal Banarsidass|year=2007|ISBN=978-8120804289}}
* {{Citation|last=Keown|first=Damien|authorlink=Damien Keown|title=A Dictionary of Buddhism|year=2003|publisher=[[Oxford University Press]]|ISBN=978-0198605607}}
* {{Citation |last=Morgan|first=Diane|title=Essential Buddhism: A Comprehensive Guide to Belief and Practice|year=2010|publisher=[[Greenwood Publishing Group|Praeger]]|ISBN=978-0313384523}}
* {{Citation|last=Skilton|first=Andrew|title=A Concise History of Buddhism|year=2004|publisher=Windhorse Publications|ISBN=978-0904766929}}
* {{Citation|last=Sujato|first=Bhante|authorlink=Bhante Sujato|title=Sects & Sectarianism: The Origins of Buddhist Schools|publisher=Santi Forest Monastery|year=2006|url=https://sites.google.com/site/sectsandsectarianism/home|access-date=2021-07-17|archive-date=2021-07-17|archive-url=https://web.archive.org/web/20210717035938/https://sites.google.com/site/sectsandsectarianism/home}}
* {{Citation |last=Williams|first=Paul|authorlink=Paul Williams (philosopher)|title=Buddhism: Critical Concepts in Religious Studies, vol. 2.|year=2004|publisher=[[Routledge]]|ISBN=978-0415332262}}
* {{Citation|last=Yao|first=Zhihua|title=The Buddhist Theory of Self-Cognition|year=2012|publisher=[[Routledge]]|ISBN=978-0415544382}}
* Thích Nguyên Lộc, [https://giacngo.vn/nguyen-nhan-phan-phai-dau-tien-trong-phat-giao-an-do-ky-kiet-tap-thu-hai-post22419.html Nguyên nhân phân phái đầu tiên trong Phật giáo Ấn Độ & kỳ kiết tập thứ hai]

[[Thể loại:Bộ phái Phật giáo]]