Phúc Khang An

Phúc Khang An

Phúc Nhĩ Khang (Chữ Hán: 福康安) (1753-1796), tự Dao Lâm (瑤林), một vị tướng nhà Thanh trong lịch sử Trung Quốc thời phong kiến, ông từng làm quan dưới triều vua Càn Long và vua Gia Khánh và từng giữ chức Đại thần nội vụ phủ, Tổng đốc Lưỡng Quảng.

Tiểu sử

Phúc Nhĩ Khang sinh năm 1753 trong gia tộc Mãn châu Phú Sát thị, là con trai của Đại học sĩ Phó Hằng và là cháu trai của Hiếu Hiền Hoàng Hậu, vợ Càn Long. Năm 1767, ông trở được phong Vân Kị Úy và phục vụ trong Đại nội thị vệ. Năm 1772, ông được phong Hộ Bộ Thị Lang, sau đó được phong Tương Hoàng Kỳ Phó Đô Thống và nhận lệnh đến Tứ Xuyên hỗ trợ Tướng Quân A Quế dẹp loạn. Năm sau đó, ông đến doanh trại hậu bị với chức Lĩnh Đội Đại Thần. Năm 1776,Tứ Xuyên được bình định, ông được phong tước Tam đẳng Gia Dũng Nam, chức Hộ Bộ Tả Thị Lang, rồi Mông Cổ Tương Bạch Kỳ Đô Thống.

Trong khoảng thời gian 1777 -1780, Phúc Khang An phục vụ như là Cát Lâm Tướng Quân và Phụng Thiên Tướng Quân. Năm 1784, ông cùng tướng quân A Quế đi đánh dẹp cuộc nổi dậy của người Hồi ở Cam Túc,thành công trở về được phong tước Nhất Đẳng Gia Dũng Hầu. Năm 1787, ông nhận lệnh cùng Hải Lang Sát đến Đài Loan bình định Lâm Sảng Văn. Trong năm đó, ông dẫn quân từ Phúc Kiến cứu viện quân Thanh đang bị bao vây trên biển, loạn quân được bình định, ông được phong Nhất Đẳng Gia Dũng Công.

Năm 1790, quân Khuếch Nhĩ Khách tấn công Tây Tạng với ý định cướp bóc các tu viện Mật Tông nhưng lui quân nhờ sự thuyết phục của tướng quân Ba Trung. Năm sau, quân Khuếch Nhĩ Khách Mông Cổ lại tấn công và cướp bóc Tây Tạng mà không gặp phải sự kháng cự đáng kể từ Tạng binh và quân Thanh. Đạt Lại Lạt Ma trốn sang Nê-pan và cầu cứu Càn Long thu hồi lãnh thổ bị mất. Càn Long tức giận lệnh cho Phúc Khang An và Tham tán Đại thần Hải Lang Sát đem binh thảo phạt.

Năm 1792, quân Thanh đến Tây Tạng đánh bại quân Khuếch Nhĩ Khách. Quân Khuếch Nhĩ Khách nghị hoà và chấp nhận đề xuất của Phúc Khang An tiến cống cho nhà Thanh 5 năm một lần. Với chiến công này, Phúc Khang An được phong Vũ Anh Điện Đại Học Sĩ kiêm Quân Cơ Đại Thần, nhất đẳng Khinh Kỵ Đô uý, con trai ông sẽ được thừa tập; Càn Long còn nói rằng nếu ông đánh bại hoàn toàn quân Khuếch Nhĩ Khách thì sẽ phong ông tước Vương. Năm 1793, ông được gia phong Trung Duệ Gia Dũng Công.

Năm 1795, nhà Thanh điều Tổng đốc Vân Quý Phúc Khang An, Tổng đốc Tứ Xuyên Hoà Lâm, Tổng đốc Hồ Quảng Phúc Ninh dẫn quân 7 tỉnh, hơn 10 vạn đi trấn áp nổi loạn ở Cam Túc. Tháng tám năm đó, quân Thanh bao vây Miêu Vương Thạch Liễu Đặng tại Cam Túc.Phúc Khang An và Hoà Lâm vừa trấn áp vừa chiêu dụ; tháng chín, Ngô Bán Sinh bị bắt, tháng mười hai, Ngô Bát Nguyệt bị bắt. Với chiến thắng ban đầu, Càn Long phong cho Phúc Khang An là Bối Tử, tước vị chỉ dành cho Hoàng Tộc.

Do chiến đấu căng thẳng ở xa, Phúc Khang An bệnh nhưng vẫn tiếp tục chỉ huy quân đội. Ông qua đời năm 1795. Vua Càn Long hết sức đau buồn, truy tặng ông tước Gia Dũng Quận Vương, tên thuỵ Văn Tương, cho phối thờ ở Thái Miếu. Đến triều đại của Gia Khánh, ông bị Gia Khánh phê phán là hoang phí trong quân đội do những chiến dịch quân sự của ông nổi tiếng tốn kém. Năm 1808, con trai ông bị giáng xuống làm Bối tử.

Sự ưu ái của Càn Long dành cho Phúc Khang An được xem là bất thường, dấy lên mối nghi ngờ ông là con riêng của Càn Long. Con đường thăng tiến của ông quá chói lọi, ngay cả ông có nhiều chiến công đi nữa vẫn rất bất thường. Những viên tướng trong triều Thanh công trạng cả đời mới được phong nhất đẳng công, nhất đẳng hầu; trong khi đó ông đã là nhất đẳng hầu rồi nhất đẳng công khi mới ngoài 30 tuổi; đặc biệt ông còn được phong Bối tử, truy phong Quận Vương, những điều chưa từng có trong lịch sử nhà Thanh.

Phúc Khang An cũng là một trong những đại thần trong triều đối đầu với đại thần Hoà Thân. Ông được vua Càn Long bổ nhiệm tổng đốc Lưỡng Quảng nhằm chấn chỉnh mối quan hệ giữa nhà Thanh và Tây Sơn sau khi chiến tranh xảy ra giữa hai bên với thất bại nặng nề của nhà Thanh.

Sau khi Tôn Sĩ Nghị bại trận dưới triều Tây Sơn (khi đó Phúc Khang An được giao nhiệm vụ là đặc sứ phụ trách hậu cần) vua Càn Long đã cử Phúc Khang An sang Đại Việt lãnh đạo quân Thanh đánh Tây Sơn, nhưng lại bị vua Quang Trung mua chuộc, tìm cách hoà hoãn, Phúc Khang An đã thuyết phục được Càn Long làm hoà với Tây Sơn.

Với chủ trương khá ôn hoà, ông đã có những đóng góp tích cực vào quan hệ ngoại giao giữa nhà Thanh và Đại Việt thời Tây Sơn, đem lại sự hữu hảo trong quan hệ bang giao hai nước, tránh các xung đột hai bên. Ông còn là nhân vật trong các tiểu thuyết lịch sử và võ hiệp mà tiêu biểu là Thanh Cung mười ba Hoàng triều của Hứa Tiếu Thiên, Hoàng Châu cách cách của Quỳnh Dao và Phi Hồ ngoại truyện của Kim Dung.

Bang giao với Tây Sơn

Bài chi tiết: Ngoại giao Việt Nam thời Tây Sơn

Sau thất bại nặng nề của nhà Thanh trong chiến tranh với Tây Sơn, vua Càn Long đã cũng điều Phúc Khang An làm tổng đốc Lưỡng Quảng và điều động thêm 50 vạn quân để ứng chiến vùng biên giới nhưng thực chất chỉ để hư trương thanh thế.

Nhận biết được tình thế, Phúc Khang An, đã dâng biểu xin hoàng đế Càn Long bãi binh, đồng thời ông cũng chỉ thị cho Tả giang Binh bị đạo Thang Hùng Nghiệp gửi mật thư cho Quang Trung gợi ý nên tiến hành chính sách hoà hiếu, tránh binh đao.

Trong thư, thậm chí Thang Hùng Nghiệp thay mặt "thiên triều" ngầm công nhận Quang Trung là "An Nam Quốc vương", và dùng Phạm Công Trị đóng giả vua Quang Trung sang Trung Hoa diện kiến, mừng thọ vua Càn Long.

Phái đoàn Đại Việt được đón tiếp hết sức trọng thị. Phúc Khang An đều biết đó là "giả vương" nhưng vẫn phải chấp nhận sự việc này, lừa dối cả vua Càn Long.

Trong tiểu thuyết võ hiệp

Trong tiểu thuyết võ hiệp của Kim Dung, ông là một nhân vật trong bộ tiểu thuyết Phi Hồ ngoại truyện và được mô tả như một người lãng tử đa tình, từng trăng hoa với nhiều phụ nữ. Sau đó ông đã chủ trì thực hiện kế hoạch làm khuynh đảo võ lâm bằng cách dùng lợi ích để họ tàn sát lẫn nhau để tiện bề tiêu diệt các bang phái này, đặc biệt là Hồng Hoa Hội của Trần Gia Lạc.

Theo tiểu thuyết này thì ông được Kim Dung cho xuất hiện tại Thương gia bảo. Phúc Khang An cầm đầu đoàn người tiến vào bảo. Ông được mô tả là một "thanh niên công tử mặt đẹp như ngọc, tướng mạo tuấn tú, trạc ba mươi tuổi, ăn mặc rất hoa lệ, trên mũ gắn hai hạt minh châu lớn".

Khi đó, Mã Xuân Hoa là con gái nhà bảo tiêu, hiểu biết rất rõ về giá trị của các loại minh châu. Thấy hai viên minh châu của gã công tử, cô biết chúng có giá trị liên thành. Cô so sánh Từ Tranh (là người được cha cô hứa hôn) với chàng công tử đẹp trai mới gặp, trước đó Từ Tranh lại có hành động thô bạo khiến lòng Mã Xuân Hoa hướng về gã thanh niên công tử điển trai này. Mã Xuân Hoa vốn là cô gái bị cha ruột buộc phải đính hôn với một người mà mình không tha thiết. Phản ứng với cuộc hôn nhân này, Xuân Hoa muốn thoát khỏi ràng buộc và ngả vào vòng tay của Phúc Khang An - một vị quan trăng hoa.

Trong một dịp, Mã Xuân Hoa chợt nghe tiếng tiêu, "tiếng tiêu uyển chuyển du dương, lại rất tình tứ" khiến cho lòng cô cảm thấy ngây ngất trong buổi chiều xuân. Cô đi về hướng người thổi tiêu trong trạng thái bị mê hoặc rất vô thức. Phúc Khang An ngưng thổi tiêu, dang tay ôm lấy tấm lưng thon của Mã Xuân Hoa, cô không phản đối.

Hôm sau, Mã Xuân Hoa lại chủ động đi tìm Phúc Khang An. Tiếng tiêu của anh đã thu hồn, đoạt phách của cô khiến cô say đắm không còn làm chủ được mình. Cô chỉ biết có chàng công tử đang quấn quýt, má tựa vai kề với cô. Từ Tranh đi tìm sư muội, thấy cả hai đang "mải miết trong cuộc hoan lạc". Anh ta nổi ghen, rượt chém Phúc Khang An. Mã Xuân Hoa chống cự lại sư huynh nhằm giải thoát cho Phúc Khang An và lạc mất anh ta.

Tiểu thuyết cho biết, vị công tử đó là Phúc Khang An, thượng thư bộ Binh của Thanh triều dưới đời vua Càn Long. Ngoài 30 tuổi, nhưng vẫn chưa lấy vợ. Anh ta chỉ coi Mã Xuân Hoa như một thứ hoa lạc, ăn ở với cô như một cách giải trí chứ chẳng có tình ý gì với cô. Anh ta đã tằng tịu với nhiều cô thiếu nữ khác nên quên mất Mã Xuân Hoa sau lần ăn ở tại Thương gia bảo.

Mã Xuân Hoa có thai. Cô vẫn làm đám cưới với Từ Tranh theo lời đính ước của cha ngày trước, vẫn cùng chồng rong ruổi trên đường bảo tiêu nhưng lòng thì chẳng thương yêu chồng. Từ Tranh biết thân biết phận, thấy Mã Xuân Hoa sinh hai đứa con trai đẹp như ngọc, biết rằng không phải là con mình nhưng vẫn thương yêu, đùm bọc chúng. Sau đó Từ Tranh bị Thương Bảo Chấn (một người dưới trướng Phúc Khang An giết chết).

Nghe tin Mã Xuân Hoa sinh ra hai con trai, tính ngày tháng, Phúc Khang An biết đó đúng là con mình. Ông ra lệnh cho bọn hào sĩ giang hồ dưới tay "mời" Mã Xuân Hoa và hai con trẻ vào vương phủ trong thành Bắc Kinh.

Mẹ của Phúc Khang An gặp hai cháu nội rất vui. Bà suy nghĩ Phúc Khang An đã ngoài ba mươi tuổi, chưa chịu lấy vợ mà đã có được hai tiểu công tử quá đẹp nên đã quyết giết Mã Xuân Hoa. Phúc Khang An can lại nhưng bà ta vẫn quyết giết. Mã Xuân Hoa thoát được nạn kiếp nhờ được mọi người cứu thoát.

Sau đó trước khi chết, cô vẫn mong muốn gặp lại Phúc Khang An một lần, thủ lĩnh Hồng Hoa hội có tướng mạo giống y Phúc Khang An, tuổi cũng cỡ Phúc Khang An đã cảm động và đóng giả Phúc Khang An, vào thăm Mã Xuân Hoa cho cô được toại nguyện. Trong cơn mê sảng, Mã Xuân Hoa nhìn Trần Gia Lạc cứ nghĩ là Phúc Khang An về thăm mình thật. Cô chết đi trong sự mãn nguyện.

Xem thêm

• Tôn Sĩ Nghị
• Càn Long
• Gia Khánh