Xem mã nguồn của Deoxyribonucleotide

[[Tập tin:Desoxyribonucleotides.png|nhỏ|Sơ đồ hình thành bốn loại đêôxyribônuclêôtit: A, T, G và C (hay X).]]
'''Deoxyribonucleotide''' (đêôxyribônuclêôtit) là tên [[nucleotide|nuclêôtit]] của phân tử [[DNA]]. Mỗi đêôxyribônuclêôtit là một đơn vị cấu tạo nên đại phân tử sinh học DNA, nên cũng gọi là '''đơn phân của DNA'''.<ref>Campbell và cộng sự: "Sinh học" - [[Nhà xuất bản Giáo dục]], 2010.</ref><ref name=":0">Phạm Thành Hổ: "Di truyền học" - [[Nhà xuất bản Giáo dục]], 1998.</ref><ref>Đỗ Lê Thăng: "Di truyền học" - [[Nhà xuất bản Giáo dục]], 2005.</ref><ref>{{Chú thích web|url=https://www.dictionary.com/browse/deoxyribonucleotide|title=deoxyribonucleotide|tác giả=|họ=|tên=|ngày=|website=|url lưu trữ=|ngày lưu trữ=|url hỏng=|ngày truy cập=}}</ref> Đây là một thuật ngữ trong [[Hóa sinh|sinh hoá học]], thường được viết tắt là '''dNP''' dùng để chỉ đơn vị cơ bản hợp thành đại phân tử [[DNA]].

== Tổng quan ==

=== Thành phần ===

* Mỗi dNP (đêôxyribônuclêôtit) thông thường bao gồm ba phân tử thuộc ba loại khác nhau, liên kết với nhau hợp thành:<ref name=":0" /><ref>"Sinh học 12" - [[Nhà xuất bản Giáo dục]], 2019.</ref><ref>{{chú thích sách|title=The ACS style guide: effective communication of scientific information|year=2006|publisher=American Chemical Society|location=Washington, D.C.|isbn=978-0-8412-3999-9|edition=3rd|editor1=Coghill, Anne M.|editor2=Garson, Lorrin R.|page=244}}</ref>

-     một phân tử [[base nitơ]] (nitrogenous base),

-     một phân tử đường 5C loại [[deoxyribose|đêoxyribôza]] (C<sub>5</sub>H<sub>10</sub>O<sub>4</sub>),

-     một phân tử [[Axit phosphoric|axit phôtphoric]] (H<sub>3</sub>PO<sub>4</sub>).

* Bốn loại base nitơ thường gặp là [[Adenine|ađênin]] (A), [[Thymine|timin]] (T), [[Guanine|guanin]] (G) hoặc [[Cytosine|xitôzin]] (X).  Vị trí liên kết của base nitơ là nguyên tử [[cacbon]] số 1 của đường 5C ([[deoxyribose|đêoxyribôza]]), còn vị trí liên kết của gốc [[Phosphat|phôtphat]] là nguyên tử [[cacbon]] số 5 của đường này.<ref>Đỗ Quý Hai và cộng sự: "Giáo trình Hoá sinh" - Nhà xuất bản Đại học Huế.</ref>
[[Tập tin:Deoxyinosine monophosphate Haworth.svg|nhỏ|Một đơn vị của DNA hay một dNP:]]
*Trong mỗi dNP (đêôxyribônuclêôtit), thì đường và phôtphat chỉ có một loại, nhưng base nitơ có thể là một trong bốn loại (A, T, G, X), nên có ít nhất bốn loại dNP khác nhau, dựa vào đó mà tên gọi của mỗi loại khác nhau như sau:

-     d'''A'''MP (deoxy'''a'''denosine monophosphate): base nitơ là [[Adenine|A]],

-     d'''T'''MP (deoxy'''t'''hymidine monophosphate): base nitơ là [[Thymine|T]],

-     d'''G'''MP (deoxy'''g'''uanosine monophosphate): base nitơ là [[Guanine|G]],

-     d'''C'''MP (deoxy'''c'''ytidine monophosphate) có base nitơ là [[Cytosine|X]] (trong [[tiếng Anh]] viết tắt là C).

Ở trường hợp có nhiều hơn một gốc [[Phosphat|phôtphat]] liên kết với C<sub>5</sub> của đường 5C, thì từ "mono" (một) trong tên thay đổi thành "di" (nếu có hai) hoặc thành "t'ri" (nếu có ba [[Phosphat|phôtphat]]) - như [[Adenosine triphosphat|ATP]] tức adenosine triphosphate.

=== Phân biệt với rNP ===
[[Tập tin:Ribose Structure 2.svg|nhỏ|Sơ đồ cấu tạo phân tử [[Ribose|ribôza]].]]
'''rNP''' (ribônuclêôtit) là đơn phân của [[RNA]], có thành phần cơ bản như dNP, chỉ khác ở hai điểm chính:

* Đường pentôza (đường 5C) ở RNA là [[Ribose|ribôza]] (C<sub>5</sub>H<sub>10</sub>O<sub>5</sub> nghĩa là thêm một [[proton]] (-H) ở nguyên tử Cacbon số 2 (C2') trong hình bên.
* base nitơ không có [[Thymine|timin]] (T), mà thay bằng [[Uracil|uraxin]] (U).

== Cấu tạo chuỗi ==
[[Tập tin:Phosphodiester Bond Diagram.svg|nhỏ|Liên kết phôtphođieste giữa hai dNP.]]

* Trong phân tử axit nucleic, các đơn phân (là rNP hoặc dNP, gọi chung là [[Nucleotide|nuclêôtit]]) đều liên kết với nhau thành chuỗi pôlynuclêôtit. Sự liên kết này do phản ứng trùng ngưng giữa gốc phosphate của [[Nucleotide|nuclêôtit]] này với cacbon số 3 (C3') ở [[Nucleotide|nuclêôtit]] liền kề, tạo thành liên kết phôtphođieste (phosphodiester bond) theo chiều 5'P (nhóm [[Phosphat|phôtphat]] gắn với đường 5C ở C5') đến nhóm 3'OH (nhóm -OH tự do ở đường 5C vị trí C3') của [[Nucleotide|nuclêôtit]].
* Tuy cả DNA và RNA đều có cấu trúc cơ bản như trên và là các phân tử ổn định, nhưng DNA ổn định cao hơn do thường có cấu trúc hai mạch, còn RNA dễ bị thủy phân hơn.<ref>Wang S; Kool E.T., Origins of the large differences in stability of DNA and RNA helices: C-5 methyl and 2'-hydroxyl effects. ''Biochemistry'' '''34'''(12):4125-32 (Marzo, 1995)[http://www.ncbi.nlm.nih.gov/sites/entrez?cmd=retrieve&db=pubmed&list_uids=7535100&dopt=Abstract PubMed]</ref> Theo giả thuyết này, thì việc loại bỏ nhóm hydroxyl của [[Ribose|ribôza]] trong quá trình tiến hoá là một sự kiện quan trọng giúp DNA là cơ sở vật chất di truyền chủ yễu thay cho RNA tự sao ([[Ribozyme|ribôzym]]).<ref name="Berg_dna">[http://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/bv.fcgi?highlight=deoxy&rid=stryer.section.194#208 Berg's Biochemistry. Section 2.2.7 - DNA Is a Stable Storage Form for Genetic Information]</ref>
* Theo hiểu biết hiện nay, chuỗi dNP (của DNA) dài gấp bội chuỗi rNP (của RNA), do mỗi phân tử DNA có khả năng mã hóa nhiều phân tử RNA. Chuỗi rNP có chức năng ngắn nhất được biết là một loại tRNA chỉ có 80 rNP, trong khi DNA có tới hàng triệu dNP.

==Nguồn trích dẫn==
{{tham khảo}}

== Liên kết ngoài ==
* {{MeshName|Deoxyribonucleotides}}
{{Axit nucleic}}

[[Thể loại:DNA]]
[[Thể loại:Nucleotide]]
[[Thể loại:Hóa sinh]]
[[Thể loại:Di truyền học]]