Xem mã nguồn của Nguyễn Phúc Hồng Hưu

{{Thông tin nhân vật hoàng gia
| tên = Gia Hưng vương
| tên gốc = 嘉興王
| tước vị = [[Hoàng tử]] [[nhà Nguyễn]]
| hình =
| cỡ hình = 230px
| ghi chú hình = 
| tước vị đầy đủ = Gia Hưng công<br>Gia Hưng Quận vương<br>Gia Hưng vương
| tên đầy đủ = '''Nguyễn Phúc Hồng Hưu''' (阮福洪休)<br>'''Nguyễn Phúc Hồng Thuyên''' (阮福洪佺)
| kiểu tên đầy đủ = [[Tên húy]]
| sinh = [[2 tháng 10]] năm [[1835]]
| nơi sinh = [[Huế]], [[Tên gọi Việt Nam#Đại Nam|Đại Nam]]
| mất = {{ngày mất và tuổi|1885|5|9|1835|10|2}}
| nơi mất = [[Quảng Trị]], [[Tên gọi Việt Nam#Đại Nam|Đại Nam]]
| thụy hiệu = <font color = "grey">Cung Túc Gia Hưng vương<br>恭肅嘉興王</font>
| cha = Nguyễn Hiến Tổ<br>[[Thiệu Trị]]
| mẹ = Lương phi<br>[[Võ Thị Viên]]
| con cái = 10 con trai<br>15 con gái
}}
'''Nguyễn Phúc Hồng Hưu''' ([[chữ Hán]]: 阮福洪休; [[2 tháng 10]] năm [[1835]] – [[9 tháng 5]] năm [[1885]]), còn có tên khác là '''Thuyên''' (佺)<ref name=":2" />, tước phong '''Gia Hưng vương''' (嘉興王), là một [[hoàng tử]] con vua [[Thiệu Trị]] [[nhà Nguyễn]] trong [[lịch sử Việt Nam]].

Trong một thời gian, ông từng trong hội đồng [[Tôn nhân phủ]], trở thành Phụ chính đại thần giúp đỡ các đời vua [[Hiệp Hòa]], [[Kiến Phúc]], [[Hàm Nghi]]. Sau vì tội thông đồng với [[người Pháp]], lại tội loạn dâm với em gái khác mẹ là ''Phục Lễ Công chúa'' [[Nguyễn Phúc Gia Phúc|Gia Phúc]] nên bị hạch tội.

== Tiểu sử ==
Hoàng tử Hồng Hưu sinh ngày 11 tháng 8 (âm lịch) năm [[Minh Mạng]] thứ 16 ([[1835]]), là con trai thứ 8 của vua [[Thiệu Trị]], mẹ là ''Nhất giai Lương phi'' [[Võ Thị Viên]]<ref name=":2">''Nguyễn Phúc tộc thế phả'', tr.353</ref>. Lúc còn nhỏ, ông thông minh đĩnh ngộ, biết lĩnh hội việc học, chịu khó học kinh sử<ref name=":1">''Đại Nam liệt truyện'', tập 3, quyển 8 – phần ''Gia Hưng Quận vương Hồng Hưu''</ref>.

Tháng 11 (âm lịch) năm [[Thiệu Trị]] thứ 4 ([[1844]]), xa giá của vua dạo chơi, thăm ruộng [[tịch điền]], xem gặt lúa. Muốn cho các hoàng tử biết sự khó nhọc của việc cấy gặt, vua sai các hoàng tử xuống ruộng gặt lúa<ref>''Đại Nam thực lục'', tập 6, tr.673</ref>. Hoàng tử Hồng Hưu theo xa giá đi rắc thóc, được thưởng cho cái khánh ngọc cát tường, ngọc đeo, chén vàng mỗi thứ đều 1 cái<ref>''Đại Nam thực lục'', tập 6, tr.674</ref>.

Năm [[Thiệu Trị]] thứ 6 ([[1846]]), tháng giêng, vua cho triệu các hoàng tử và hoàng đệ chưa được phong tước tất cả 10 người vào làm thơ ở điện Đông Các<ref>''Đại Nam thực lục'', tập 6, tr.818</ref>. Bảy người trong số đó là các hoàng tử [[Nguyễn Phúc Hồng Phó|Hồng Phó]], [[Nguyễn Phúc Hồng Y|Hồng Y]], [[Nguyễn Phúc Hồng Tố|Hồng Tố]], Hồng Hưu và các hoàng đệ [[Nguyễn Phúc Miên Tằng|Miên Tằng]], [[Nguyễn Phúc Miên Kiền|Miên Kiền]], [[Nguyễn Phúc Miên Lâm|Miên Lâm]] đều trúng cách<ref name=":0" />. Bài thơ của Hồng Hưu có câu: “''Quốc khánh tứ tuần trưng vạn thọ, chiếu thư trấp nhất huệ thiên phương''”<ref>Nghĩa là: “''Tuổi tứ tuần vui mừng cả nước, chứng tỏ điềm sống lâu muôn tuổi; 21 điều trong tờ chiếu, ban ơn cho cả nghìn phương''”.</ref>. Vua khen, bảo rằng: “''Đây là làm theo thơ vua làm, cũng có ý; nhưng trẻ con mới học, há nên cầu toàn? Còn chữ “quốc khánh” nên đổi là “hiệu quyển”'' (lòng trời yêu)'', chữ “chiếu thư” nên đổi là “quốc ân”'' (ơn của nước)”<ref name=":0" />.

Tháng 3 (âm lịch) năm đó, vua phong tước ban thưởng cho cả 7 hoàng thân được trúng cách, hoàng tử Hồng Hưu được phong ngay làm '''Gia Hưng công''' (嘉興公) khi mới 12 tuổi<ref name=":0">''Đại Nam thực lục'', tập 6, tr.846</ref>. Các hoàng thân được phong tước lần đầu thường chỉ làm [[Quận công]] hoặc [[Quốc công]], nhưng cả [[Nguyễn Phúc Hồng Y|Hồng Y]] và Hồng Hưu đều được đặc cách phong ngay đến tước Thân công, chứng tỏ hai ông rất được vua cha ưu ái.

Tháng 5 (âm lịch) cùng năm, vua sai các hoàng tử lớn chia nhau đến [[Đàn Nam Giao (triều Nguyễn)|đàn Nam Giao]], các miếu thờ tẩm điện, [[Đàn Xã Tắc (Huế)|đàn Xã Tắc]] để cáo lễ khánh tiết<ref>''Đại Nam thực lục'', tập 6, tr.852</ref>. Cuối tháng đó, vua làm lễ cày ruộng [[tịch điền]], Gia Hưng công Hồng Hưu theo hầu rắc thóc<ref>''Đại Nam thực lục'', tập 6, tr.864</ref>.

Năm [[1878]], nhân tiết Đại khánh ngũ tuần (mừng thọ vua 50 tuổi) của [[Tự Đức]], hoàng đệ Hồng Hưu chuẩn cho mỗi năm được tặng bổng thêm 200 [[quan tiền]] và 50 [[Hệ đo lường cổ Việt Nam#Thể tích|phương gạo]]<ref>''Đại Nam thực lục'', tập 8, tr.270</ref>.

Năm [[Tự Đức]] thứ 35 ([[1882]]), tháng 7 (âm lịch), đổi sung chức ở [[phủ Tôn nhân]], Gia Hưng công Hồng Hưu được sung chức ''Tả tôn nhân'', còn ''Lãng Quốc công'' [[Hiệp Hòa|Hồng Dật]] được sung chức ''Hữu tôn nhân''<ref>''Đại Nam thực lục'', tập 8, tr.541</ref>. Năm sau, vua [[Tự Đức]] băng hà, hai quyền thần [[Nguyễn Văn Tường]] và [[Tôn Thất Thuyết]] phế truất vua [[Dục Đức]] mới lên ngôi, lập quốc công Hồng Dật lên ngôi, tức vua [[Hiệp Hòa]]. Lễ lên ngôi xong, Hồng Hưu được vua em gia phong làm '''Gia Hưng Quận vương''' (嘉興郡王), lại cho ông kiêm nhiếp chức Hữu tôn nhân trước đây của vua<ref>''Đại Nam thực lục'', tập 8, tr.582</ref>.

Vua [[Hiệp Hòa]] làm vua cũng chỉ được 4 tháng thì bị hai ông Tường và Thuyết phế truất và giết đi. Vua [[Kiến Phúc]] còn trẻ lên ngôi, hoàng thân phủ Tôn nhân khuyên Tân đế chọn thêm người thân thuộc để lo quản triều chính, vua y chuẩn chọn quận vương Hồng Hưu sung làm ''Phụ chính đại thần'', phụ lo việc triều chính<ref>''Đại Nam thực lục'', tập 9, tr.22</ref>. Vài ngày sau, quận vương Hồng Hưu tới điện Hòa Khiêm thay vua làm lễ bái yết, lễ xong thì các quan viên cho đến binh lính được ban các loại tiền đồng, vàng bạc theo thứ bậc<ref>''Đại Nam thực lục'', tập 9, tr.24</ref>. Quận vương Hồng Hưu được vua [[Kiến Phúc]] ban cho một đồng kim tiền hạng to, trên đó khắc 4 chữ ''Vạn sự vĩnh lai'' (“Muôn đời nhớ mãi”) và một cái nhẫn vàng có khảm đá mắt mèo, tỏ ý ưu ái ông<ref>''Đại Nam thực lục'', tập 9, tr.27</ref>.

Sang năm sau ([[1884]]), tháng 2 (âm lịch), vua lại tấn phong cho ông làm '''Gia Hưng vương''' (嘉興王), kiêm sung chức ''Tôn chính phủ Tôn nhân''<ref>''Đại Nam thực lục'', tập 9, tr.59</ref>. Vì lẽ tước Thân vương của triều Nguyễn rất ít khi được ban phong, thường chỉ dành để truy phong mà thôi, Hồng Hưu lại được tấn phong đến hàng Thân vương là điều khá vinh quý.

Tháng 9 (âm lịch) năm đó, là năm [[Hàm Nghi]] thứ nhất, ''Trấn Tĩnh Quận công'' [[Nguyễn Phúc Miên Dần|Miên Dần]] (hoàng tử thứ 45 của vua [[Minh Mạng]]) dâng sớ hặc tội Gia Hưng vương vì việc tư bỏ việc công, tiết lộ quốc gia trọng sự, lại chuyện loạn dâm với người em gái khác mẹ là ''Đồng Xuân Công chúa'' [[Nguyễn Phúc Gia Phúc|Gia Phúc]] (út nữ của vua [[Thiệu Trị]]) làm bại hoại gia phong, lệnh phủ Tôn nhân điều tra<ref name=":3">''Đại Nam thực lục'', tập 9, tr.111-112</ref>. [[Đại Nam thực lục]] chép lại, Gia Hưng vương và chúa [[Nguyễn Phúc Gia Phúc|Gia Phúc]] tư thông, sinh được một con gái<ref name=":4">''Đại Nam thực lục'', tập 9, tr.359</ref>.

Nguyễn Văn Tường và Tôn Thất Thuyết nhân đó cũng dâng sớ tâu bày, điều tra ra Gia Hưng vương Hồng Hưu hay qua lại với Khâm sứ Đại Pháp là Rheinart (tên [[tiếng Việt]] phiên âm là Lê Na), tố cáo thực hư, án thành<ref name=":3" />. Gia Hưng vương Hồng Hưu bị cách bỏ hết tước hiệu, đổi theo họ của mẹ là Vũ Hưu, cho đày đi an trí ở [[Lao Bảo]], [[Quảng Trị]]; các công tử con ông đều bị giáng làm [[Tôn Thất]], chia đi cai quản an trí<ref name=":1" /><ref name=":3" />. Công chúa [[Nguyễn Phúc Gia Phúc|Gia Phúc]] cũng vì chuyện này mà bị tước vị Công chúa, đổi thành tên Hồ thị Gia Đốc, lấy theo họ mẹ<ref name=":3" />.

Ngày 25 tháng 3 (âm lịch) năm [[Ất Dậu]] ([[1885]]), Hồng Hưu mất ở tại Lao Bảo, hưởng thọ 51 tuổi<ref name=":2" />. Nguyễn Phúc tộc thế phả kể lại, Hồng Hưu bị [[Tôn Thất Thuyết]] sai người giết chết trong lúc đi an trí, vì hai ông Tường và Thuyết luôn tìm cách triệt hạ phe chủ hòa trong triều đình<ref name=":2" />.

Năm đó, kinh thành có biến, [[Hàm Nghi]] bị buộc phải rời bỏ quê hương, ''Thọ Xuân vương'' [[Nguyễn Phúc Miên Định|Miên Định]] nhiếp việc nước, tháng 7 (âm lịch) năm đó, vâng ý chỉ Thái hậu [[Từ Dụ]] chuẩn cho Hồng Hưu được tha tội, đem quan tài của ông về chôn ở kinh<ref name=":1" />. Mộ của Gia Hưng vương được táng tại làng Trúc Lâm ([[Hương Trà, Thừa Thiên - Huế]])<ref name=":5">''Nguyễn Phúc tộc thế phả'', tr.354</ref>.

Năm [[Đồng Khánh]] thứ nhất ([[1885]]), vua xuống dụ cho Hồng Hưu được khai phục làm ''Gia Hưng công'', các con cũng cho nhập lại tông tịch<ref>''Đại Nam thực lục'', tập 9, tr.194</ref>. [[Nguyễn Phúc Gia Phúc|Gia Phúc]] cũng được phục vị Công chúa, nhưng cải huy hiệu thành ''Phục Lễ''<ref name=":4" />.

Năm [[Thành Thái]] thứ nhất ([[1889]]), tháng giêng, vua cho Gia Hưng công Hồng Hưu được khai phục nguyên tước [[Quận vương]] như trước<ref>''Đại Nam thực lục'', phụ biên, mục 0019</ref>. Ông được ban [[thụy]] là '''Cung Túc''' (恭肅), phủ thờ nay tọa lạc tại phường [[Gia Hội, Huế]]<ref name=":5" />. Tháng 8 (âm lịch) năm đó, vua chuẩn cấp cho 1500 [[quan tiền]] trong kho tu sửa phần mộ của Gia Hưng Quận vương, lại sai [[bộ Công]] cấp cho ông một tấm bia đá, đều tuân theo ý chỉ của Thái hoàng [[Từ Dụ]]<ref>''Đại Nam thực lục'', phụ biên, mục 0096</ref>. Năm [[1941]], dưới thời vua [[Bảo Đại]], quận vương Hồng Hưu được tấn tặng làm '''Gia Hưng vương''' (嘉興王)<ref>[http://baochi.nlv.gov.vn/baochi/cgi-bin/baochi?a=d&d=WJMY19410325.2.4# Tin trong Hoàng gia - Truy phong Vương tước] (25 tháng 3 năm 1941), ''Tràng An báo'' (số 706)</ref>.

== Gia quyến ==
=== Anh chị em ===
Gia Hưng vương Hồng Hưu là con đầu lòng của bà Lương phi [[Võ Thị Viên]]. Ngoài ra, ông còn 5 người em cùng mẹ là:

*''An Phúc Quận vương'' [[Nguyễn Phúc Hồng Kiện|Hồng Kiện]] ([[6 tháng 5]] năm [[1837]] – [[15 tháng 7]] năm [[1895]]).
* Hoàng tử [[Nguyễn Phúc Hồng Bàng|Hồng Bàng]] ([[30 tháng 6]] năm [[1838]] – [[21 tháng 7]] năm [[1853]]), mất sớm chưa được phong tước.
*''Đồng Phú Công chúa'' [[Nguyễn Phúc Ý Phương|Ý Phương]] ([[1840]] – [[1915]]), lấy phò mã Trần Quang Phổ.
* Hoàng tử Hồng Thụ ([[22 tháng 10]] năm [[1842]] – [[26 tháng 8]] năm [[1843]]), chết non.
* Hoàng nữ Minh Tư ([[1845]]), chết non.

=== Con cái ===
Gia Hưng vương Hồng Hưu có 10 con trai và 15 con gái<ref name=":1" />. Ông được ban cho bộ chữ ''Hành'' (行) để đặt tên cho các con cháu trong phòng<ref>''Đại Nam thực lục'', tập 7, tr.216</ref>. Trước đây, 7 công tử con ông bị bắt đi an trí là [[Nguyễn Phúc Ưng Huy|Ưng Huy]], Ưng Diễn (ở cùng chỗ với cha), Ưng Chân, Ưng Dũng (giao về [[Nghệ An]]), Ưng Linh, Ưng Tân, Ưng Vệ (giao về [[Hà Tĩnh]])<ref name=":3" />. Theo chỉ dụ của Từ Dụ, các công tử (trừ Ưng Diễn chết tại [[Quảng Trị]]) sau đó đều được tha bổng, cho phép về kinh trú ngụ<ref>''Đại Nam thực lục'', tập 9, tr.150</ref>. 

* Công tử Ưng Chân, con trai thứ 3 của Vương, là con của thứ thất Nguyễn Văn Thị Quang, sinh năm [[Mậu Ngọ]] ([[1858]])<ref name=":6">''Đại Nam thực lục'', tập 7, tr.1310</ref>. Thứ thất Nguyễn thị là con gái của thường dân Nguyễn Văn Đắc, quê ở phủ [[Thừa Thiên]]<ref name=":6" />.
* Công tử [[Nguyễn Phúc Ưng Huy|Ưng Huy]], con trai thứ 7 của Vương, được tập phong làm ''Gia Hưng Quận công'', sung chức ''Tả tôn khanh Tôn nhân phủ''<ref name=":1" />.

== Trong văn hoá đại chúng ==
{| class="wikitable" style="width:100%;"
|- style="background:gold; color:black; text-align:center;"
|'''Năm'''||'''Tác Phẩm'''||'''Diễn Viên||'''Nhân Vật'''
|-
| style="text-align:center;"|2020 || style="text-align:center;"|《[[Phượng khấu]]》|| style="text-align:center;"| Đinh Minh Quang || style="text-align:center;"| Nguyễn Phước Hồng Hưu
|}

== Tham khảo ==
* Hội đồng trị sự Nguyễn Phúc Tộc (1995), ''[http://www.namkyluctinh.com/a-sachsuvn/Nguyen_Phuc_Toc_The_Pha.pdf Nguyễn Phúc Tộc thế phả] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20200927051537/http://www.namkyluctinh.com/a-sachsuvn/Nguyen_Phuc_Toc_The_Pha.pdf |date=2020-09-27 }}'', Nhà xuất bản Thuận Hóa
* [[Quốc sử quán triều Nguyễn]] (2006), ''[[Đại Nam liệt truyện]] chính biên'', Tổ Phiên dịch [[Viện Sử học]] dịch, Nhà xuất bản Thuận Hóa
* [[Quốc sử quán triều Nguyễn]] (2006), ''[[Đại Nam thực lục]] chính biên'', Tổ Phiên dịch [[Viện Sử học]] dịch, Nhà xuất bản Giáo dục
* [[Quốc sử quán triều Nguyễn]] (2012), ''[[Đại Nam thực lục]] Chính biên Đệ lục kỷ phụ biên'', Cao Tự Thanh dịch, Nhà xuất bản Văn hóa - Văn nghệ

== Chú thích ==
{{tham khảo|3}}

{{Thời gian sống|1835|1885}}

[[Thể loại:Hoàng tử Thiệu Trị]]
[[Thể loại:Vương tước nhà Nguyễn]]