Thành viên:Cao Trường Cung/nháp

Bách khoa toàn thư mở Wikipedia
Nam Hoa kinh
南華經
Trang Chu mộng hồ điệp, họa phẩm của Lục Trị thời Minh (khoảng 1550)
Thông tin sách
Tác giảTrang Chu
Quốc giaTrung Quốc
Ngôn ngữVăn ngôn
Thể loạiTriết học
Ngày phát hànhThế kỷ 3 TCN
Trang Tử
"Trang Tử" viết bằng chữ triện (trên), phồn thể (giữa) và giản thể (dưới)
Phồn thể莊子
Giản thể庄子
Nghĩa đen"[Tác phẩm] của người thầy [họ] Trang"

Trang Tử (tiếng Trung: 莊子), hay còn được biết đến rộng rãi hơn trong tiếng Việt dưới tên gọi Nam Hoa kinh (南華經), là một tác phẩm văn học Trung Quốc cổ được biên soạn vào cuối thời Chiến Quốc (476–221 TCN), thường được cho là do Trang Chu viết. Tác phẩm chứa đựng các điển tích, ngụ ngôn diễn đạt tư tưởng thái thậm vô vi của đạo gia. Nam Hoa kinh cùng với Đạo đức kinh là hai tác phẩm quan trọng nhất của Đạo giáo.

Nam Hoa kinh là một tập hợp các giai thoại, ngụ ngôn, trọng ngôn và chi ngôn được thể hiện bằng thủ pháp nghệ thuật đặc sắc. Các giai thoại và ngụ ngôn trong Nam Hoa kinh trình bày quan điểm tư tưởng triết lí nhân sinh, cũng như cách nhìn nhận của con người về thị phi, thiện ác, sinh tử và mối quan hệ giữa con người với tự nhiên. Trong khi các triết gia Trung Hoa khác thường chú trọng tới vấn đề luân thường đạo lý hay trách nhiệm của mỗi cá nhân thì Trang Tử lại đề cao sự vô vi, hướng con người tới cảnh giới tiêu diêu tự tại để đắc Đạo.

Tuy thường được biết đến dưới vai trò của một tác phẩm triết học, song Nam Hoa kinh được đánh giá là một trong những áng văn chương vĩ đại nhất trong lịch sử văn học Trung Quốc, được Kim Thánh Thán liệt vào hạng nhất trong lục tài tử thư và được các học giả hiện đại xem là "tác phẩm quan trọng nhất thời Tiên Tần trong ngành nghiên cứu văn học Trung Quốc". Là một tuyệt tác ở cả mặt triết học lẫn văn học, Nam Hoa kinh có ảnh hưởng sâu sắc tới nhiều tác giả Trung Quốc và các nước đồng văn trong suốt 2.000 năm lịch sử. Nhiều nhà văn, nhà thơ nổi tiếng như Tư Mã Tương Như, Tư Mã Thiên thời Tây Hán, Nguyễn Tịch, Đào Tiềm thời Ngụy-Tấn-Nam-Bắc triều (222–589), Lý Bạch thời Đường (618–907), Tô Đông Pha và Lục Du thời Tống (960–1279), hay Nguyễn Trãi thời Lê Sơ (1428–1527) ở Việt Nam đều chịu ảnh hưởng sâu sắc từ Nam Hoa kinh.

Lịch sử[sửa | sửa mã nguồn]

Tác giả và lịch sử nội dung[sửa | sửa mã nguồn]

Nam Hoa kinh thường được cho là do Trang Chu, cũng được gọi là Trang Tử, thời Chiến Quốc viết. Những sự tích truyền lại về cuộc đời Trang Chu thưởng rất mơ hồ. Ông được cho là sinh vào khoảng năm 369 TCN tại đất Mông (蒙), nước Tống (Thương Khâu, Hà Nam ngày nay) và qua đời vào khoảng năm 301, 295, hoặc 286 TCN.[1][2][3][4] Trang Chu có lẽ đã từng sinh sống một thời gian tại nước Sở và sau đó là tại kinh đô Lâm Truy của nước Tề.[2] Tuy tiểu sử của ông được Tư Mã Thiên ghi chép lại trong "Trang Tử liệt truyện" của Sử ký, nhưng hầu hết thông tin về ông trong tác phẩm này dường như cũng chỉ được rút ra từ các điển tích trong chính Nam Hoa kinh.[5]

Kể từ thời nhà Hán (206 TCN – 220), chỉ có 7 thiên đầu tiên của Nam Hoa kinh, gọi là "Nội thiên" (內篇), được xác định là do chính Trang Tử viết – một quan điểm được phần lớn học giả ngày nay chấp nhận.[6] Tuy nhiên, việc liệu có bất kỳ thiên nào trong số 26 thiên còn lại thuộc "Ngoại thiên" (外篇) và "Tạp thiên" (雜篇) do Trang Tử viết hay không vẫn luôn là một đề tài tranh luận trong giới nghiên cứu.[7] Các học giả Trung Quốc từ thời nhà Tống đã xác định rằng một phần của tác phẩm có thể không phải do Trang Tử biên soạn mà là do hậu thế thêm vào.[6] Tuy không chắc chắn về tác giả của các thiên thuộc các phần "Ngoại thiên" và "Tạp thiên" song hầu hết các học giả đều chấp nhận rằng toàn bộ 33 thiên của Nam Hoa kinh đều là những tác phẩm có niên đại từ thế kỷ 4 đến thế kỷ 2 TCN.[8]

Hình thái của Nam Hoa kinh trước thời nhà Hán vẫn còn là một bí ẩn, nhưng những ảnh hưởng của Nam Hoa kinh trong các tác phẩm triết học cuối thời Chiến Quốc như Quản Tử, Hàn Phi Tử, Hoài Nam Tử hay Lã thị Xuân Thu đã phần nào cho thấy sức ảnh hưởng của tác phẩm này tại các nước Tề và Sở trong thế kỷ 3 TCN.[9] Trong Sử ký, Tư Mã Thiên có nói rằng "sách Trang Tử có hơn mười vạn chữ", đồng thời cũng liệt kê một số thiên như "Ngư phủ", "Đạo chích", "Khư Khiếp", "Cang Tang Sở" nhưng không nhắc đến hai thiên quan trọng là "Tiêu dao du" và "Tề vật luận".[10] Trong Hán Thư, Ban Cố ghi rằng Nam Hoa kinh gồm 52 thiên, được nhiều học giả xem là hình thái gốc của tác phẩm.[11] Một vài dị bản khác của Nam Hoa kinh vẫn còn tồn tại tới tận thời nhà Đường (618–907), song một phiên bản ngắn hơn, phổ biến hơn gồm 33 thiên do Quách Tượng đời Tây Tấn chủ giải mới chính là nguồn gốc của phiên bản lưu truyền ngày nay.[11]

Năm 742, Đường Huyền Tông xuống chiếu sắc phong cho Trang Chu làm "Nam Hoa Chân nhân" (南華真人) và ban tên cho bộ sách của ông là Nam Hoa chân kinh (南華真經), chính thức liệt tác phẩm vào hàng kinh điển của Trung Hoa cổ đại. Tuy nhiên, phần lớn Nho gia Trung Quốc đều không xem Nam Hoa kinh là một "kinh" (經) thực sự do nó không phải là một tác phẩm Nho giáo.[12]

Các bản chép[sửa | sửa mã nguồn]

Thiên "Thiên vận" của bản Nam Hoa kinh thời Đường được bảo quản tại Nhật Bản (bản sao thập niên 1930)

Một vài trích đoạn của Nam Hoa kinh đã được tìm thấy trên thẻ tre được chôn cất trong các ngôi mộ thời Chiến Quốc và thời Lưỡng Hán, đặc biệt là tại các di chỉ khảo cổ Song Cổ Đôi và Trương Gia Sơn.[7] Bên cạnh đó, một thẻ tre thuộc nhóm Thẻ tre Quách Điếm có niên đại vào khoảng năm 300 TCN cũng có chứa một đoạn ngắn được cho là trích từ thiên "Khư Khiếp" (胠篋).[7]

Nhiều đoạn của Nam Hoa kinh có niên đại vào thời Sơ Đường đã được nhà thám hiểm người Anh gốc Hungary Aurel Stein và nhà Hán học người Pháp Paul Pelliot phát hiện tại hang Mạc Cao, Đôn Hoàng khi họ thực hiện chuyến thám hiểm tại Trung Quốc vào những năm đầu thế kỷ 20.[13] Những văn bản được phát hiện là tập hợp 12 thiên của phiên bản do Quách Tượng chú giải, hiện đang được cất giữ và bảo quản tại Thư viện Anh và Thư viện Quốc gia Pháp.[14]

Trong số những Quốc bảo Nhật Bản được bảo tại Chùa Cao Sơn ở Kyōto có một bản chép của Nam Hoa kinh có niên đại vào thời Muromachi (1338–1573). Bản chép này chứa tổng cộng 7 thiên hoàn chỉnh thuộc hai phần "Ngoại thiên" và "Tạp thiên", được cho là đã được sao chép từ phiên bản chú giải bởi đạo gia Thành Huyền Anh thời Sơ Đường.[14]

Nội dung[sửa | sửa mã nguồn]

Nam Hoa kinh là tập hợp các giai thoại, ngụ ngôn, trọng ngôn và chi ngôn có phần hóm hỉnh, hài hước và ý vị.[15] Các giai thoại trong Nam Hoa kinh đa phần đều tương đối ngắn, ví dụ như câu chuyện vua Nam Hải tên là "Mau Lẹ" và vua Bắc Hải tên là "Thình Lình" đục bảy lỗ lên người vua Trung Ương là "Hỗn Độn" (thiên 7), hay câu chuyện Trang Tử ngồi xoạc chân gõ nhịp vào một cái vò và hát khi vợ ông mất (thiên 18). Tuy nhiên, Nam Hoa kinh cũng chứa một số giai thoại tương đối dài, ví dụ như câu chuyện về Liệt Ngư Khấu và Vu Hàm (thiên 7)[a] hay khúc tấu của Hoàng Đế (thiên 14). Không giống với phần lớn các văn bản thời Tiên Tần khác, Nam Hoa kinh không được viết theo lối luận mà viết theo lối ngụ ngôn hoặc đối đáp. Các mẫu chuyện thường hóm hỉnh, giàu cảm xúc và không bị giới hạn bởi những thứ trần tục, thực tế.

Khác với các tác phẩm văn học cổ Trung Quốc khác, các mẫu chuyện ngụ ngôn trong Nam Hoa kinh không được dựa trên các truyền thuyết, hay thành ngữ, tục ngữ đã được lưu truyền trong dân gian mà dường như đều do đích thân Trang Chu sáng tác. Một số giai thoại mang hơi hướng kỳ ảo, như chuyện vật hóa thành người (thiên 18) – ẩn dụ sự biến đổi của vạn vật, trong khi một số khác thì có phần hoang đường, huyễn hoặc. Nam Hoa kinh cũng chứa đựng nhiều nhân vật kỳ dị mà có thể dễ dàng nhận biết là hư cấu, ví dụ như Cuồng Khuất (thiên 22), "Sĩ Thành Khỉ" (thiên 13), "Tử Lê" (thiên 6), hay một người tưởng tượng cánh tay trái hóa làm con gà, cánh tay phải hóa làm hòn đạn, cái xương cùng hóa thành bánh xe.

Là một bậc thầy ngôn từ, Trang Chu nhiều khi sa vào luận lý và biện luận nhưng sau đó lại đột ngột đảo ngược luận điểm hoặc đưa ra những lý lẽ hết sức phi lý nhằm chứng minh những điểm hạn chế của tri thức con người cũng như thế giới duy lý.[16] Một số biện luận của Trang Chu, như trong cuộc tranh luận của ông với người bạn triết gia Huệ Thi về niềm vui của loài cá, thường được so sánh với Đối thoại Sokrates, và những nghịch lý mà Huệ Thi đưa ra ở gần cuối Nam Hoa kinh được cho là "giống Nghịch lý Zeno một cách ấn tượng."[16]

Những điển tích nổi tiếng[sửa | sửa mã nguồn]

"Trang Chu mộng hồ điệp"[sửa | sửa mã nguồn]

Bài chi tiết: Trang Chu mộng hồ điệp
Họa phẩm Trang Chu mộng hồ điệp của họa gia Nhật Bản Shibata Zeshin (1888)

Câu chuyện nổi tiếng nhất trong Nam Hoa kinh là tích "Trang Chu mộng hồ điệp", có nghĩa là "Trang Chu nằm mơ thấy mình hóa thành bướm", xuất hiện ở thiên thứ 2, "Tề vật luận".

     Có lần Trang Chu nằm mộng thấy mình hóa bướm vui vẻ bay lượn, mà không biết mình là Chu nữa. Rồi bỗng tỉnh dậy, ngạc nhiên thấy mình là Chu. Không biết phải mình là Chu nằm mộng thấy hóa bướm hay là bướm mộng thấy hóa Chu. Giữa Chu và bướm tất có chỗ khác nhau! Cái đó gọi là "vật hóa".

— Nam Hoa kinh, "Tề vật luận" (Nguyễn Hiến Lê dịch)[17]

Điển tích Trang Chu nằm mộng thấy mình hóa bướm gây ấn tượng sâu sắc tới mức đã xuất hiện những vở hí kịch dựa trên chủ đề này.[18] Nội dung câu chuyện xoay quanh chủ đề "vật hóa",[18] biểu thị rằng "sự phân biệt giữa tỉnh và mơ là một song đề sai. Nếu ta [cố gắng] phân biệt, làm cách nào để biết được liệu ta đang mơ hay đang tỉnh?"[19] Theo Ngô Quang Minh, Trang Chu "phấp phới giữa ảo và thực", vị trí của ông "là một vị trí của không vị trí, [ông] vượt qua vị trí những người khác bằng cách tiêu dao nhàn tản giữa họ."[20]

Cái chết của Hỗn Độn[sửa | sửa mã nguồn]

Một điển tích khác từ Nam Hoa kinh—"Cái chết của Hỗn Độn"—mô tả hậu quả nếu một người cố gắng làm trái tự nhiên.[21]

     Vua Nam Hải tên là Mau Lẹ; vua Bắc Hải tên là Thình Lình; vua Trung Ương tên là Hỗn Độn. Một hôm Mau Lẹ và Thình Lình gặp nhau ở xứ của Hỗn Độn, được Hỗn Độn tiếp đã trọng hậu, muốn đáp lòng tốt đó, bàn với nhau: "Người ta ai cũng có bảy lỗ để nghe, ăn và thở; mà anh Hỗn Độn không có một lỗ nào cả, tụi mình thử đục cho ảnh có đủ lỗ đi". Thế là mỗi ngày họ đục một lỗ, tới ngày thứ bảy Hỗn Độn chết.

— Nam Hoa Kinh, thiên "Ứng đế vương" (Nguyễn Hiến Lê dịch)[22]

Trang Tử cho rằng, vạn vật, vật nào cũng có tính tự nhiên của nó. Con người nếu được phát triển tự do năng khiếu tự nhiên của mình thì có thể đạt được hạnh phúc và phát triển bản thân một cách hoàn thiện. Đối với giai thoại này, Mair cho rằng Trang Tử đã vận dụng "Hỗn Đỗn" – một thuật ngữ trong thần thoại Trung Quốc dùng để chỉ sự hỗn loạn thuở khai thiên lập địa, lúc trời đất chưa phân rành mạch – một cách hài hước và đầy ý tứ để chứng minh cho cái mà ông tin là hậu quả tai hại của việc không thuận theo lẽ tự nhiên của vạn vật.

Tranh luận về cái vui của cá[sửa | sửa mã nguồn]

Câu chuyện về cuộc tranh luận về cái vui của cá là một câu chuyện ngụ ngôn thường được so sánh với Đối thoại Sokrates ở Hy Lạp cổ đại.[16]

     Trang tử cùng với Huệ Tử đi dạo trên cầu sông Hào. Trang tử bảo:
— "Đàn cá du kia thung thăng bơi lội, đó là cái vui của cá."
     Huệ Tử bẻ:
— "Ông không phải là cá, làm sao biết được cái vui của cá?"
     Trang tử đáp:
— "Ông không phải là tôi, làm sao biết được rằng tôi không biết cái vui của cá?"
     [Huệ Tử mới nói]:
— "Tôi không phải là ông, dĩ nhiên tôi không biết được ông, nhưng ông không phải là cá thì hiển nhiên là ông không biết được cái vui của cá."
     Trang tử bảo:
— "Xin trở lại câu hỏi đầu tiên. Ông hỏi tôi làm sao biết được cái vui của cá. Như vậy tức là ông nhận rằng tôi đã biết cái vui đó rồi [nên mới hỏi làm sao tôi biết được?]. Làm sao biết tôi được ư? Thì đây: tôi đứng trên cầu sông Hào này mà biết được."

— Nam Hoa kinh, thiên "Thu thủy" (Nguyễn Hiến Lê dịch)[23]

Không rõ hàm ý thực sự của Trang Tử đằng sau cuộc đối thoại này là gì.[24] Câu chuyện dường như cố gắng truyền tải thông điệp rằng "sự biết" chỉ đơn thuần là một trạng thái của tâm trí và ta không thể xác định liệu "sự biết" đó có bất kỳ giá trị khách quan nào hay không.[25]

"Gõ nhịp vào một cái vò mà hát"[sửa | sửa mã nguồn]

Một câu chuyện nổi tiếng khác—"Gõ nhịp vào một cái vò mà hát"—miêu tả quan điểm của Trang Tử về cái chết.

     Vợ Trang tử chết, Huệ Tử lại điếu, thấy Trang tử ngồi xoạc chân ra, gõ nhịp vào một cái vò mà hát, bèn bảo: "Ăn ở với người ta, người ta nuôi con cho, nay người ta chết, chẳng khóc đã là bậy rồi, lại còn hát gõ nhịp vào cái vò, chẳng là quá tệ ư?"
     Trang tử đáp: "Không phải vậy. Khi nhà tôi mới mất, làm sao tôi không thương xót? Nhưng rồi nghĩ lại thấy lúc đầu nhà tôi vốn không có sinh mệnh; chẳng những không có sinh mệnh mà còn không có cả hình thể nữa; chẳng những không có hình thể mà đến cái khí cũng không có nữa. Hỗn tạp ở trong cái khoảng thấp thoáng, mập mờ mà biến ra thành khí, khí biến ra thành hình, hình biến ra thành sinh mệnh, bây giờ sinh lại biến ra thành tử, có khác gì bốn mùa tuần hoàn vận hành đâu. Nay nhà tôi nghỉ yên trong cái Nhà lớn mà tôi còn ồn ào khóc lóc ở bên cạnh thì tôi không hiểu lẽ sống chết rồi. Vì vậy mà tôi không khóc."

— Nam Hoa kinh, thiên "Chí lạc" (Nguyễn Hiến Lê dịch)[26]

Trang Tử dường như xem cái chết chỉ là một quá trình tự nhiên, một sự chuyển tiếp từ hình thức này qua hình thức khác của một vật.[27] Ở thiên thứ 2 – "Tề vật luận" – Trang Tử lập luận rằng cái chết có thể tốt hơn cuộc sống: "Làm sao tôi biết được ham sống không phải là một thái độ lầm lẫn? Làm sao tôi biết được kẻ sợ chết không giống như một em nhỏ lạc lối, quên mất đường về nhà?"[28] Tóm lại, tác phẩm của ông dạy rằng "bậc thánh nhân xem cái chết nhẹ tựa lông hồng và bằng cách này họ đạt được hạnh phúc trọn vẹn",[27] vạn vật đều biến thiên, một việc lúc này cho là khổ, lúc khác lại cho là vui, lúc này cho là phải, lúc khác cho là trái.

Cái chết của Trang Tử[sửa | sửa mã nguồn]

Câu chuyện về cái chết của Trang Tử trong thiên 32 – "Liệt Ngư Khấu" – là một minh chứng cho sự hình thành của các giai thoại đầy màu sắc xoay quanh cuộc đời Trang Tử trong khoảng thời gian vài thập kỷ sau khi ông qua đời, đồng thời xây dựng và cũng cố những triết lý cốt lõi của phần "Nội thiên" xuất hiện trong "Ngoại thiên" và "Tạp thiên".[8]

     Trang tử hấp hối. Môn sinh bàn với nhau sẽ hậu táng. Ông nghe được bảo: "Đừng. Ta đã có trời đất làm quan quách, mặt trời mặt trăng làm ngọc bích, các tinh tú làm ngọc châu, vạn vật sẽ đưa ma ta, như vậy đồ táng ta chẳng đủ rồi sao? Còn phải thêm gì nữa?"
     Môn sinh đáp: "Chúng con sợ quạ và diều hâu sẽ rỉa xác thầy." Trang tử bảo: "Tại trên mặt đất thì bị quạ và diều hâu rỉa, ở dưới đất thì bị kiến và sâu đục (đằng nào cũng vậy). Tại sao các con lại thiên vị, cướp của các loài trên mà cho các loài dưới?"

— Nam Hoa kinh, thiên "Liệt Ngự Khấu" (Nguyễn Hiến Lê dịch)[29]

Danh sách thiên[sửa | sửa mã nguồn]

Ghi chú
"Nội thiên" (內篇) — thiên 1–7
"Ngoại thiên" (外篇) — thiên 8–22
"Tạp thiên" (雜篇) — thiên 23–33

Chủ đề[sửa | sửa mã nguồn]

Trang Chu lúc về già

Những câu chuyện ngụ ngôn trong Nam Hoa kinh chứa đựng những quan điểm diễn đạt tư tưởng triết học độc đáo và đặc sắc của Đạo gia. Chúng hướng đưa con người trở về nguồn gốc để sống với tự nhiên, tức hợp thể với "Đạo", tránh xa mọi bổn phận chính trị và trách nhiệm xã hội, xem cái chết như một quá trình tự nhiên, đề cao những thứ mà người khác coi là vô dụng hay vu vơ và kiên quyết bác bỏ những giá trị và lý lẽ truyền thống.[8] Các trường phái triết học khác của Trung Quốc cổ đại như Nho gia, Pháp gia, Mặc gia đều chú trọng đến những cải cách xã hội, chính trị hay đạo đức cụ thể nhằm giáo dưỡng con người và thông qua đó giải quyết những vấn đề nan giải và đau khổ trong nhân gian.[31] Ngược lại, Trang Chu cho rằng chìa khóa cho hạnh phúc đích thực của con người là sự giải thoát khỏi thế gian và những lề lối, chuẩn mực của nó thông qua thuyết "vô vi" (無為), tức là hành động không dựa trên bất kỳ mục đích phấn đấu hay động cơ vụ lợi nào. Về cơ bản, tư tưởng "vô vi" đối lập với các hệ thống như chuẩn mực đạo đức và thể chế pháp luật mà Trang Chu xem là sự áp đặt, cưỡng chế, can thiệp vào bản tính tự nhiên của con người.[32][33]

Nam Hoa kinh giải thích rằng vũ trụ là một thứ thay đổi theo cách tự nhiên mà không cần phải được điều khiển bởi một vị thần có ý thức nào và lập luận rằng con người có thể có hạnh phúc đích thực nếu sống thuận theo tự nhiên.[34] Theo đó, con người — vì nhận thức của mình — thường có xu hướng tạo ra những "phân biệt giả tạo" như thiện và ác, lớn và bé, hữu dụng và vô dụng, hay những hệ thống như Nho giáo, khiến họ bị tách rời khỏi sự tự nhiên của vũ trụ. Để mô tả những hành động ngớ ngẩn hay tự phát của con người, Trang Chu thường sử dụng phép loại suy về những người thợ thủ công hoặc nghệ nhân.[32] Theo Burton Watson, "người thợ mộc, đồ tể lành nghề [hay] một người bơi giỏi không suy nghĩ hay phân vân về hành động mà họ nên thực hiện; kỹ năng đã trở thành một phần trong con người họ, đến nỗi họ chỉ hành động theo bản năng và tự phát mà không hề hay biết tại sao họ lại thành công."[32] Thuật ngữ "du" (遊) thường được sử dụng xuyên suốt Nam Hoa kinh để mô tả cách một kẻ sĩ giác ngộ "tiêu dao giữa vạn vật, vui hưởng lạc thú mà không bị ràng buộc bởi bất kỳ điều gì."[32]

Nam Hoa kinh phản đối mạnh mẽ các hình thái chính phủ, có lẽ vì Trang Chu đã nhìn thấy được những vấn đề phức tạp của nó do "sự đối lập giữa con người và tự nhiên".[35] Quan điểm của ông là phải thuận theo dòng chảy tự nhiên,[36] các luật lệ để chuẩn hóa và cai trị chỉ dẫn tới một xã hội khó kiểm soát hơn. Tuy nhiên, không rõ Trang Chu liệu có quan điểm vô chính phủ hay không, vì các tham chiếu liên quan tới chính trị trong Nam Hoa kinh thường chú trọng hơn tới vấn đề rằng một chính phủ cần phải làm gì, hơn là việc loại chính phủ nào nên tồn tại.[35]

Các học giả phương tây từ lâu đã nhận thấy rằng Nam Hoa kinh mang khuynh hướng đối lập với chủ nghĩa duy lý. Trường phái Mặc gia, bắt nguồn từ Mặc Tử, là trường phái phức tạp nhất về mặt lý luận của Trung Quốc cổ đại. Trong khi lập luận và lý luận đã trở thành một trong những đặc điểm nổi bật của triết học Hy Lạp cổ đại và về sau là toàn bộ triết học phương Tây, thì các nhà triết học Trung Quốc lại thường chú trọng hơn về chuẩn mực hay trực giác đạo đức.[37] Trang Chu đóng một vai trò quan trọng trong tư tưởng hoài nghi truyền thống đối với chủ nghĩa duy lý, vì ông thường đảo ngược các luận điểm logic để châm biếm và khiến chúng trở nên thiếu tin cậy. Tuy vậy, Trang Chu không hoàn toàn chối bỏ các hình thức diễn đạt và lý luận, ông đơn thuần chỉ muốn chỉ ra rằng "việc quá phụ thuộc vào chúng có thể hạn chế sự linh hoạt của tư duy."[37]

Ảnh hưởng[sửa | sửa mã nguồn]

Nam Hoa kinh là tác phẩm văn học thuần túy có ảnh hưởng nhất tại Trung Quốc từ trước khi quốc gia này thống nhất vào năm 221 TCN. Vào thời điểm ra đời, chất lượng văn học, khả năng hư cấu và sáng tạo, năng lực ngôn từ của Nam Hoa kinh là vượt trội chưa từng có. Hầu như mọi đại thi hào trong lịch sử Trung Quốc, từ Tư Mã Thiên, Tư Mã Tương Như thời Lưỡng Hán, Nguyễn Tịch và Đào Tiềm thời Lục triều, Lý Bạch thời Đường, cho tới Tô Thức và Lục Du thời Tống đều "thấm nhuần sâu sắc tư tưởng và nghệ thuật của Nam Hoa kinh."

Thời kỳ đầu[sửa | sửa mã nguồn]

Một số bản dịch[sửa | sửa mã nguồn]

Tiếng Việt[sửa | sửa mã nguồn]

  • Nhượng Tống (1944), Nam Hoa kinh, Hà Nội: Nhà xuất bản Tân Việt.
  • Nguyễn Duy Cần (1963), Nam Hoa kinh, Sài Gòn: Nhà sách Khai Trí
  • Nguyễn Hiến Lê (1994), Trang Tử và Nam Hoa kinh, Hà Nội: Nhà xuất bản Văn hóa – Thông tin.

Các ngôn ngữ khác[sửa | sửa mã nguồn]

  • (tiếng Anh) Herbert Giles (1889), Chuang Tzŭ: Mystic, Moralist and Social Reformer, London: Bernard Quaritch; 2nd edition, revised (1926), Shanghai: Kelly and Walsh; reprinted (1961), London: George Allen and Unwin.
  • (tiếng Anh) James Legge (1891), The Texts of Taoism, trong Sacred Books of the East, vols. XXXIX, XL, Oxford: Oxford University Press.
  • (tiếng Anh) Phùng Hữu Lan (1933), Chuang Tzu, a New Selected Translation with an Exposition on the Philosophy of Kuo Hsiang, Shanghai: Shang wu.
  • (tiếng Anh) Burton Watson (1964), Chuang tzu: Basic Writings, New York: Columbia University Press; 2nd edition (1996); 3rd edition (2003) converted to pinyin.
  • (tiếng Nhật) Mitsuji Fukunaga 福永光次 (1966), Sōshi 荘子 [Trang Tử], 3 tập, Tokyo: Asahi.
  • Burton Watson (1968), The Complete Works of Chuang Tzu [Trang Tử toàn văn], New York: Columbia University Press.
  • (tiếng Pháp) Liou Kia-hway 劉家槐 (1969), L'œuvre complète de Tchouang-tseu [The Complete Works of Zhuangzi], Paris: Gallimard.
  • (tiếng Nhật) Kiyoshi Akatsuka 赤塚志 (1977), Sōshi 荘子 [Trang Tử], trong Zenshaku kanbun taikei 全釈漢文大系 [Toàn dịch Hán văn đại hệ], vols. 16-17, Tokyo: Shūeisha.
  • (tiếng Anh) A. C. Graham (1981), Chuang-tzu, The Seven Inner Chapters and Other Writings from the Book Chuang-tzu, London: George Allen and Unwin. Translation notes published separately in 1982 as Chuang-tzu: Textual Notes to a Partial Translation, London: School of Oriental and African Studies.
  • (tiếng Anh) Victor H. Mair (1994), Wandering on the Way: Early Taoist Tales and Parables of Chuang Tzu, New York: Bantam Books; republished (1997), Honolulu: University of Hawaii Press.
  • (tiếng Anh) Philip J. Ivanhoe, Bryan W. Van Norden (eds.) (2001) Readings in Classical Chinese Philosophy (Second Edition), Chapter 5, translated by Paul Kjellberg, Indianapolis: Hackett Publishing.
  • (tiếng Anh) Brook Ziporyn (2009), Zhuangzi: The Essential Writings with Selections from Traditional Commentaries, Indianapolis: Hackett Publishing.
  • (tiếng Anh) Brook Ziporyn (2020), Zhuangzi: The Complete Writings, Indianapolis: Hackett Publishing.

Tham khảo[sửa | sửa mã nguồn]

Ghi chú[sửa | sửa mã nguồn]

  1. ^ Vu (巫) có nghĩa là nghề đồng cốt. Nhân vật dùng nghề của mình làm họ.

Chú thích[sửa | sửa mã nguồn]

  1. ^ Mair (1998), tr. 21.
  2. ^ a b Mair (1994), tr. xxxi.
  3. ^ Knechtges (2014), tr. 2314.
  4. ^ Wilkinson (2015), tr. 697.
  5. ^ Mair (1994), tr. xxxi-xxxiii.
  6. ^ a b Roth (1993), tr. 56.
  7. ^ a b c Knechtges (2014), tr. 2315.
  8. ^ a b c Kern (2010), tr. 74.
  9. ^ Mair (2000), tr. 33.
  10. ^ Roth (1993), tr. 57.
  11. ^ a b Roth (1993), tr. 58.
  12. ^ Goldin (2001), tr. 87.
  13. ^ Roth (1993), tr. 61-62.
  14. ^ a b Roth (1993), tr. 62.
  15. ^ Mair (1998), tr. 23.
  16. ^ a b c Mair (1998), tr. 24.
  17. ^ Nguyễn Hiến Lê (1994), tr. 175.
  18. ^ a b Mair (1994), tr. xl.
  19. ^ Graham (1981), tr. 21-22.
  20. ^ Ngô Quang Minh (1990), tr. 6-7.
  21. ^ Mair (1994), tr. xxxix.
  22. ^ Nguyễn Hiến Lê (1994), tr. 237.
  23. ^ Nguyễn Hiến Lê (1994), tr. 339–40.
  24. ^ Nivison (1999), tr. 783.
  25. ^ Nivison (1999), tr. 784.
  26. ^ Nguyễn Hiến Lê (1994), tr. 345.
  27. ^ a b Mair (1994), tr. xxxiv.
  28. ^ Nivison (1999), tr. 789.
  29. ^ Nguyễn Hiến Lê (1994), tr. 529.
  30. ^ Tựa đề dịch từ Nguyễn Hiến Lê (1998): tr. 556-558.
  31. ^ Watson (2003), tr. 3.
  32. ^ a b c d Watson (2003), tr. 6.
  33. ^ Kern (2010), tr. 75.
  34. ^ Puett (2001), tr. 76-77.
  35. ^ a b Mair (1994), tr. xli.
  36. ^ Mair (1994), tr. xli–xlii.
  37. ^ a b Mair (1994), tr. xliii.

Thư mục[sửa | sửa mã nguồn]

  • Goldin, Paul R. (2001). “The Thirteen Classics”. Trong Mair, Victor H. (biên tập). The Columbia History of Chinese Literature. New York: Columbia University Press. tr. 86-96. ISBN 0-231-10984-9.
  • Graham, A. C. (1981). Chuang-tzu, The Seven Inner Chapters and Other Writings From the Book Chuang-tzu. London: George Allen and Unwin. ISBN 0-04-299013-0.
  • Idema, Wilt; Haft, Lloyd (1997). A Guide to Chinese Literature. Ann Arbor: Center for Chinese Studies, University of Michigan. ISBN 0-89264-123-1.
  • Idema, Wilt (2010). “Prosimetric and Verse Narrative”. Trong Chang, Kang-i Sun (biên tập). The Cambridge History of Chinese Literature, Volume II: From 1375. Cambridge: Cambridge University Press. tr. 343–412. ISBN 978-0-521-85559-4.
  • Kern, Martin (2010). “Early Chinese Literature, Beginnings through Western Han”. Trong Owen, Stephen (biên tập). The Cambridge History of Chinese Literature, Volume I: To 1375. Cambridge: Cambridge University Press. tr. 1–115. ISBN 978-0-521-85558-7.
  • Knechtges, David R. (2014). “Zhuangzi 莊子”. Trong Knechtges, David R.; Chang, Taiping (biên tập). Ancient and Early Medieval Chinese Literature: A Reference Guide, Part Four. Leiden: Brill. tr. 2314–23. ISBN 978-90-04-27217-0.
  • Li, Wai-yee (2010). “Early Qing to 1723”. Trong Chang, Kang-i Sun (biên tập). The Cambridge History of Chinese Literature, Volume II: From 1375. Cambridge: Cambridge University Press. tr. 152–244. ISBN 978-0-521-85559-4.
  • Mair, Victor H. (1994). Wandering on the Way: Early Taoist Tales and Parables of Chuang Tzu. New York: Bantam Books. ISBN 0-553-37406-0. (Google Books)
  • Mair, Victor H. (1998). “Chuang-tzu”. Trong Nienhauser, William (biên tập). The Indiana Companion to Traditional Chinese Literature, Volume 2. Bloomington: Indiana University Press. tr. 20–26. ISBN 0-253-33456-X. (Google Books)
  • Mair, Victor H. (2000). “The Zhuangzi and its Impact”. Trong Kohn, Livia (biên tập). Daoism Handbook. Leiden: Brill. tr. 30–52. ISBN 978-90-04-11208-7.
  • Nivison, David Shepherd (1999). “The Classical Philosophical Writings”. Trong Loewe, Michael; Shaughnessy, Edward (biên tập). The Cambridge History of Ancient China. Cambridge: Cambridge University Press. tr. 745-812. ISBN 0-521-47030-7.
  • Puett, Michael (2001). “Philosophy and Literature in Early China”. Trong Mair, Victor H. (biên tập). The Columbia History of Chinese Literature. New York: Columbia University Press. tr. 70–85. ISBN 0-231-10984-9.
  • Roth, H. D. (1993). “Chuang tzu 莊子”. Trong Loewe, Michael (biên tập). Early Chinese Texts: A Bibliographical Guide. Berkeley: Society for the Study of Early China; Institute of East Asian Studies, University of California, Berkeley. tr. 56–66. ISBN 1-55729-043-1.
  • Shang, Wei (2010). “The Literati Era and Its Demise (1723–1840)”. Trong Chang, Kang-i Sun (biên tập). The Cambridge History of Chinese Literature, Volume II: From 1375. Cambridge: Cambridge University Press. tr. 245–342. ISBN 978-0-521-85559-4.
  • Watson, Burton; Graham, A. C. (1999). “The Way of Laozi and Zhuangzi — Transformation and Transcendence in the Zhuangzi”. Trong de Bary, Wm. Theodore; Bloom, Irene (biên tập). Sources of Chinese Tradition, Vol. 1: From Earliest Times to 1600 (ấn bản 2). New York: Columbia University Press. tr. 95–111. ISBN 978-0-231-10939-0.
  • Watson, Burton (2003). Zhuangzi: Basic Writings (ấn bản 3). New York: Columbia University Press. ISBN 0231129599.
  • Wilkinson, Endymion (2015). Chinese History: A New Manual (ấn bản 4). Cambridge, Mass.: Harvard University Asia Center. ISBN 978-0-674-08846-7.
Lấy từ “https://vi.wikipedia.org/w/index.php?title=Thành_viên:Cao_Trường_Cung/nháp&oldid=66898101”