Xem mã nguồn của Tiếng Veneti

{{Infobox language
|name=Tiếng Veneti
|region=[[Veneto]]
|era=attested 5th–1st century BC
|ref=linglist
|familycolor=Indo-European
|fam2=[[Nhóm ngôn ngữ gốc Ý|gốc Ý]]?  
|iso3=xve
|linglist=xve
|glotto=vene1257
|glottorefname=Venetic
}}

[[Tập tin:Iron Age Italy.svg|thumb|240px|right|Bản đồ ngôn ngữ bán đảo Ý thời đồ đá. Tiếng Veneti màu nâu.]]

'''Tiếng Veneti''' là một [[Hệ ngôn ngữ Ấn-Âu|ngôn ngữ Ấn-Âu]], thường đặt trong [[nhóm ngôn ngữ gốc Ý]] (Italic). Đây là ngôn ngữ của người [[Người Veneti|Veneti]] thời cổ ở miền Đông Bắc [[Ý]] ([[Veneto]]) và một phần [[Slovenia]], giữa [[châu thổ]] [[sông Po]] và rìa nam dãy [[Alps]].<ref name="pell67"/><ref name="walla">Wallace, Rex (2004). ''Venetic'' in Roger D. Woodard (ed.), The Cambridge Encyclopedia of the World’s Ancient Languages, [[University of Cambridge]], pp. 840-856. {{ISBN|0-521-56256-2}} [http://www.umass.edu/classics/wallace.htm Online version] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20081208005230/http://www.umass.edu/classics/wallace.htm |date=2008-12-08 }}</ref><ref>The Illyrians  by J. J. Wilkes [https://books.google.com/books?id=iOWS4i5X9fgC&pg=PA77&dq=Venetic++Slovenia&lr=&sig=X0ZDoLdpHVMUsuOUm-5u5D6AbuQ#PPA78,M1 Page 77] {{ISBN|0-631-19807-5}}</ref>

Tiếng Veneti được biết đến nhờ 300 bản khắc ngắn niên đại từ thế kỷ VI đến I TCN. Đây được xác định là tính nói của dân tộc mà [[người La Mã]] gọi là ''[[Adriatic Veneti|Veneti]]'' còn [[Hy Lạp cổ đại|người Hy Lạp]] gọi là ''Enetoi''. Nó biến mất vào thế I TCN khi mà dân cư đồng hóa vào nền văn hóa La Mã. Phần lớn hiểu biết về ngôn ngữ này là nhờ những bản khắc dâng lên nữ thần [[Reitia]].<ref>{{Chú thích web |url=http://ebooks.cambridge.org/chapter.jsf?bid=CBO9780511486814&cid=CBO9780511486814A018 |ngày truy cập=2019-02-07 |tựa đề=Cambridge Ebooks, The Ancient Languages of Europe |archive-date=2016-03-03 |archive-url=https://web.archive.org/web/20160303171211/http://ebooks.cambridge.org/chapter.jsf?bid=CBO9780511486814&cid=CBO9780511486814A018 |url-status=dead }}</ref>

Đừng lầm lẫn với [[tiếng Veneto]], một [[nhóm ngôn ngữ Rôman|ngôn ngữ Rôman]] ngày nay hiện diện trên cùng vùng địa lý, phát triển từ [[tiếng Latinh thường dân]].

==Phân loại ngôn ngữ==
[[Hình:venetico.png|thumb|130px|Bản chữ cái Veneti]]
Tiếng Veneti là một ngôn ngữ [[centum]]. Loại chữ dùng để viết thứ tiếng này là một dạng [[Bảng chữ cái gốc Ý cổ|chữ gốc Ý Bắc]], tương tự [[bảng chữ cái Etruscan]].

Mối quan hệ chi tiết giữa tiếng Veneti với những ngôn ngữ Ấn-Âu khác vẫn đang được làm rõ, song hầu hết học giả đồng tình rằng tiếng Veneti mang nét tương đồng với [[Nhóm ngôn ngữ gốc Ý|các ngôn ngữ gốc Ý]] và do vậy có khi được đặt trong nhóm này. Tuy vậy, do nó cũng có nét giống hai nhánh Ấn-Âu miền tây ([[Ngữ tộc Celt|Celt]] và [[Ngữ tộc German|German]]), một số nhà [[ngôn ngữ học]] xếp nó đứng riêng, không nằm trong nhánh nào. Tiếng Veneti có lẽ dính dáng đến [[Nhóm ngôn ngữ Illyria|các ngôn ngữ Illyria]] một thời có mặt ở miền tây [[Balkan]], dù giả thuyết Illyria-Veneti là vấn đề tranh cãi trong giới học thuật ngày nay.

Có vài nét tương quan với [[ngữ tộc German|các ngôn ngữ German]], nhất là ở đại từ:<ref name="pokorny59">[[Julius Pokorny]] (1959), ''Indogermanisches Etymologisches Wörterbuch''. <!--PUBLISHER NEEDED-->Bern.
</ref>{{rp|p.708,882}}

:tiếng Veneti: ''ego'' "tôi", dạng đối cách ''mego''
:[[tiếng Goth]]: ''ik'', dạng đối cách ''mik''
:(tiếng Latinh: ''ego'', dạng đối cách ''me'')

:Tiếng Veneti: ''sselboi sselboi'' "với/cho chính mình"
:[[Tiếng Thượng Đức cổ]]: ''selb selbo''
:(Tiếng Latinh: ''sibi ipsi'')

Nghiên cứu cho thấy tiếng Veneti là một ngôn ngữ khá nguyên thủy gần gũi với nhóm Celt, trên phương diện hình thái học, và nằm giữa nhóm Celti và gốc Ý, về mặt âm vị học, dù nét gần gũi này có thể là do ảnh hưởng khu vực.<ref name="Jadranka">Gvozdanović, Jadranka (2012). "[http://www.jolr.ru/files/%2883%29jlr2012-7%2833-46%29.pdf On the linguistic classification of Venetic]. In ''[http://www.jolr.ru/ Journal of Language Relationship]''." p. 34.</ref> Nét tương tự âm vị học với [[tiếng Rhaetia]] cũng đã được chỉ ra.<ref>{{cite conference |first1=M. |last1=Silvestri |first2=G. |last2=Tomezzoli |title=Linguistic distances between Rhaetian, Venetic, Latin and Slovenian languages |conference=Proc. Int'l Topical Conf. Origin of Europeans |year=2007 |pages=184–190 |url=http://www.korenine.si/zborniki/zbornik07/tomezzoli_dist07.pdf |access-date=2019-02-07 |archive-date=2021-07-25 |archive-url=https://web.archive.org/web/20210725081748/http://www.korenine.si/zborniki/zbornik07/tomezzoli_dist07.pdf |url-status=dead }}</ref>

== Đặc điểm ==
Tiếng Veneti có sáu hay bảy [[cách ngữ pháp|cách]] danh từ và bốn hình thức [[chia động từ]] (giống tiếng Latinh). Ta chỉ biết có 60 từ, một vài trong đó mượn [[tiếng Latinh]] (''liber.tos.'' < ''libertus'') hay [[tiếng Etruscan]]. Một số từ cho thấy rõ rệt nguồn gốc Ấn-Âu.

== Âm vị học ==
Trong tiếng Veneti, ba âm tắc bật hơi của [[Tiếng Ấn-Âu nguyên thủy|PIE]] ''*bʰ'', ''*dʰ'' và ''*gʰ'' trở thành lần lượt /f/, /f/ và /h/ ở vị trí đầu từ, như thành /b/, /d/ và /g/ ở vị trí giữa nguyên âm.

Cũng có dấu vết cho thấy sự phát triển PIE ''*kʷ'' > ''kv'', ''*gʷ-'' > ''w-'' và PIE ''*gʷʰ-'' > ''f-'' trong tiếng Veneti, sự biến âm thứ ba cũng được ghi nhận trong tiếng Latinh; còn có sự đồng hóa ''*p...kʷ...'' > ''*kʷ...kʷ...'', một nét mà hai nhánh Celt và gốc Ý có chung.<ref name="leje74"/>{{rp|p.141}}

==Ví dụ==
Chuyển tự từ một bản khắc trên một cây đinh đồng tìm thấy ở [[Este, Ý|Este]] (Es 45):<ref name="pell67"/>{{rp|p.149}}

:Tiếng Veneti: ''Mego donasto śainatei Reitiiai porai Egeotora Aimoi ke louderobos''
:Tiếng Latinh (sát từng chữ): ''me donavit sanatrici Reitiae bonae Egetora [pro] Aemo liberis-que''
:Nghĩa: Egetora đưa tôi đến śainatei (người chữa bệnh) Reitiiai porai (tốt bụng) thay mặt Aemus và con ông ta

Một bản khắc khác, trên một ''[[situla]]'' (đồ đựng như vạc hay bình) ở [[Cadore]] (Ca 4 Valle):<ref name="pell67"/>{{rp|p.464}}

:Tiếng Veneti: ''eik Goltanos doto louderai Kanei''
:Tiếng Latinh (sát từng chữ): ''hoc Goltanus dedit liberae Cani''
:Nghĩa: Goltanus hiến dâng thứ này cho Kanis tự do

==Học giả==
Những học giả góp công giải mã những bản khắc tiếng Veneti hay đóng góp cho hiểu biết chung về thứ tiếng này là [[Carl Eugen Pauli]],<ref name="pauli">
  {{chú thích sách
  | title = Altitalische Forschungen
  | url = https://archive.org/details/altitalischefor04paulgoog
  | author = Carl Eugen Pauli
  | publisher = J.A. Barth
  | location = Leipzig
  | year = 1885–94}}
</ref> [[Hans Krahe]],<ref name="krahe">
  {{chú thích sách
  | title = Sprache und Vorzeit: europäische Vorgeschichte nach dem Zeugnis der Sprache
  | author = Hans Krahe
  | publisher = Quelle & Meyer
  | location = Heidelberg
  | year = 1954}}
</ref> Giovanni Battista Pellegrini,<ref name="pell67">
  {{chú thích sách
  | title = La Lingua Venetica: I- Le iscrizioni; II- Studi
  | author = Giovanni Battista Pellegrini
  |author2=Aldo Luigi Prosdocimi
   | publisher = Istituto di glottologia dell'[[University of Padua|Università di Padova]].
  | location = Padova
  | year = 1967}}
</ref> Aldo Luigi Prosdocimi,<ref name="pell67"/><ref name="pros02">
  Aldo Luigi Prosdocimi (2002), ''Veneti, Eneti, [[Euganei]], [[Este, Italy|Ateste]]''.
</ref><ref name="pros02b">
  Aldo Luigi Prosdocimi (2002).''Trasmissioni alfabetiche e insegnamento della scrittura'', in ''AKEO. I tempi della scrittura. Veneti antichi: alfabeti e documenti'', (Catalogue of an exposition at Montebelluna, 12/2001-05/2002). Montebelluna, pp.25-38.
</ref> và [[Michel Lejeune (nhà ngôn ngữ học)|Michel Lejeune]].<ref name="leje74">
  {{chú thích sách
  | title = Manuel de la langue vénète
  | author = Michel Lejeune
  | publisher = Carl Winter - Universitätsverlag
  | location = Heidelberg
  | year = 1974}}
</ref> Những học giả mới hơn gồm Loredana Calzavara Capuis<ref>
[http://www.istitutoveneto.it/iv/presentazione/soci/biografia_socio.php?id=252   Selected bibliography of Loredana Calzavara Capuis] {{Webarchive|url=https://archive.today/20050806081832/http://www.istitutoveneto.it/iv/presentazione/soci/biografia_socio.php?id=252 |date = ngày 6 tháng 8 năm 2005}}
</ref> và Anna Maria Chieco Bianchi.<ref name="bianchi">
  {{chú thích sách
  | title = Italia: omnium terrarum alumna: la civiltà dei Veneti, Reti, Liguri, Celti, Piceni, Umbri, Latini, Campani e Iapigi
  | author = Anna Maria Chieco Bianchi| publisher = Scheiwiller
  | location = Milano
  | year = 1988|display-authors=etal}}
</ref>

==Chú thích==
{{tham khảo}}
==Tài liệu==
*Beeler, Madison Scott. 1949. ''The Venetic Language.'' Berkeley: Univ. of California Press.
*Šavli, Jožef, Matej Bor, Ivan Tomažič, and Anton Škerbinc. 1996. ''Veneti: First Builders of European Community: Tracing the History and Language of Early Ancestors of Slovenes.'' Wien: Editiones Veneti.

==Liên kết ngoài==
{{Library resources box |by=no |onlinebooks=yes |others=yes |about=yes |label=tiếng Veneti
  |viaf= |lccn= |lcheading= |wikititle= }}
*[http://www.evolpub.com/LCA/VTLhome.html Víteliú: The Languages of Ancient Italy].
*[http://members.tripod.com/adolfozavaroni/venet.htm Venetic inscriptions] Adolfo Zavaroni.
*[https://web.archive.org/web/20050405220139/http://indoeuro.bizland.com/tree/balk/venetic.html Indo-European database: The Venetic language] Cyril Babaev.
*[https://web.archive.org/web/20080827194804/http://wwwa.britannica.com/eb/article-74687 Italic languages - Additional reading] Encyclopædia Britannica.

[[Thể loại:Ngữ hệ Ấn-Âu]]
[[Thể loại:Ngôn ngữ không còn ở Châu Âu]]