Hiệp ước bất bình đẳng

Hiệp ước bất bình đẳng là tên gọi chung cho loại hiệp ước mà các nước thực dân phương Tây áp đặt đối với một vài nhà nước Đông Á - bao gồm nhà Thanh ở Trung Quốc, chính phủ Tokugawa ở Nhật Bản, nhà Triều Tiên ở Triều Tiên, nhà Nguyễn ở Việt Nam, và Nhật Bản áp đặt cho nhà Thanh hay Triều Tiên trong thời kỳ thế kỷ 19 và đầu thế kỷ 20. Đây là thời kỳ mà các nhà nước châu Á này nói chung không thể kháng cự nổi áp lực quân sự của các cường quốc phương Tây cũng như của Nhật Bản đang hiện đại hóa nhanh chóng. Những thất bại quân sự đã khiến họ phải chấp nhận ký các hiệp ước rất bất lợi cho mình.

Danh sách hiệp ước bất bình đẳng

Áp đặt cho Trung Quốc
Hiệp ước		Năm	Nước áp đặt
Tiếng Việt	Tiếng Trung
Hiệp ước Nam Kinh	南京條約	1842	Anh
Hiệp ước Hổ Môn	虎門條約	1843	Anh
Hiệp ước Vọng Hạ Trung-Mỹ	中美望廈條約	1844	Hoa Kỳ
Hiệp ước Hoàng Phố	黃埔條約	1844	Pháp
Hiệp ước Ái Hồn	璦琿條約	1858	Nga
Hiệp ước Thiên Tân	天津條約	1858	Pháp, Anh, Nga, Hoa Kỳ
Hiệp ước Bắc Kinh	北京條約	1860	Anh, Pháp, Nga
Hiệp ước Thiên Tân (1861)	中德通商條約	1861	Phổ, Liên minh Thuế quan Đức
Hiệp ước Yên Đài	煙台條約	1876	Anh
Hiệp ước Thiên Tân (1885)	中法新約	1885	Pháp
Hiệp ước Bắc Kinh Trung-Bồ	中葡北京條約	1887	Bồ Đào Nha
Hiệp ước Mã Quan	馬關條約	1895	Nhật Bản
Mật ước Trung Nga	中俄密约	1896	Nga
Hiệp ước mở rộng địa giới Hương Cảng	展拓香港界址專條	1898	Anh
Hiệp ước tô giới Quảng Châu Loan	廣州灣租界條約	1899	Pháp
Hiệp ước Tân Sửu	辛丑條約	1901	Anh, Hoa Kỳ, Nhật, Nga, Pháp, Đức, Ý, Áo-Hung, Bỉ, Tây Ban Nha, Hà Lan
Hòa ước hai mươi mốt điều	二十一條	1915	Nhật Bản
Hiệp định Đường Cô	塘沽協定	1933	Nhật Bản
Áp đặt đối với Nhật Bản
Hiệp ước		Năm	Nước áp đặt
Tiếng Việt	Tiếng Nhật
Hiệp ước hòa bình Nhật-Mỹ	日米和親条約	1854	Hoa Kỳ
Hiệp ước hòa bình Nhật-Anh	日英和親条約	1854	Anh
Hiệp ước Ansei	安政条約	1858	Anh, Hoa Kỳ, Nga, Hà Lan, Pháp
Hiệp ước hữu nghị và thương mại Nhật-Mỹ (Hiệp ước Harris)	日米修好通商条約	1858	Hoa Kỳ
Hiệp ước hữu nghị và thương mại Nhật-Anh	日英修好通商条約	1858	Anh
Áp đặt đối với Triều Tiên
Hiệp ước		Năm	Nước áp đặt
Tiếng Việt	Tiếng Triều Tiên
Hiệp ước Ganghwa	강화도 조약	1876	Nhật Bản
Hiệp ước hữu nghị và thương mại Triều-Mỹ	조미수호통상조약	1882	Hoa Kỳ
Hiệp ước thương mại Trung-Triều	조청상민수륙무역장정	1882	Đại Thanh
Hiệp ước Jemulpo	제물포조약	1882	Nhật Bản
Hiệp ước hữu nghị và thương mại Anh-Triều	조영수호통상조약	1883	Anh
Hiệp ước hữu nghị và thương mại Đức-Triều	조독수호통상조약	1883	Đức
Hiệp ước hữu nghị và thương mại Nga-Triều	한로수호통상조약	1884	Nga
Hiệp ước Hán Thành	한성조약	1885	Nhật Bản
Hiệp ước hữu nghị và thương mại Pháp-Triều	조불수호통상조약	1886	Pháp
Hiệp ước Nhật-Hàn 1904	제1차 한일 협약	1905	Nhật Bản
Hiệp định Taft-Katsura	가쓰라-태프트 밀약	1905	Hoa Kỳ - Nhật Bản
Hiệp ước Eulsa	을사조약	1905	Nhật Bản
Hiệp ước sáp nhập Nhật-Hàn (1907)	한일 신협약	1907	Nhật Bản
Hiệp ước sáp nhập Nhật-Hàn (1910)	한일 병합 조약	1910	Nhật Bản
Áp đặt cho Việt Nam
Hiệp ước		Năm	Nước áp đặt
Tiếng Việt	Tiếng Pháp
Hòa ước Nhâm Tuất	Traité de Saigon (1862)	1862	Pháp
Hòa ước Giáp Tuất	Traité de Saigon (1864)	1874	Pháp
Hòa ước Quý Mùi	Traité de Hué (1883)	1883	Pháp
Hòa ước Giáp Thân	Traité de Hué (1884)	1884	Pháp

Các hiệp ước bị coi là bất bình đẳng khác

Gần đây, cụm từ "hiệp ước bất bình đẳng" được lãnh tụ của RESPECT là George Galloway lãnh tụ Liberal Democrat là Menzies Campbell sử dụng để gọi hiệp định chuyển giao tội phạm giữa Anh và Mỹ năm 2003.

Hiệp ước Cuba-Hoa Kỳ năm 1903, cho phép Hoa Kỳ thuê vịnh Guantánamo, cũng được giáo sư Alfred de Zayas coi là một hiệp ước bất bình đẳng.

Tham khảo

• Michael R. Auslin, Negotiating with Imperialism: The Unequal Treaties and the Culture of Japanese Diplomacy (Cambridge, MA: Harvard University Press, 2004). ISBN 0-7391-1208-2
• Dong Wang, China's Unequal Treaties: Narrating National History (Lanham, Md.: Lexington Books, 2005). ISBN 0-7391-1208-2