Vũ trụ quan sát được

Vũ trụ quan sát được
Vũ trụ khả kiến
	Hình dung về toàn bộ vũ trụ có thể quan sát được. Quy mô sao cho các hạt mịn đại diện cho tập hợp số lượng lớn các siêu đám. Siêu lớp Xử Nữ - nhà của Dải Ngân hà - được đánh dấu ở trung tâm, nhưng quá nhỏ để có thể nhìn thấy.
Đường kính	88×1026 m (28.5 Gpc hoặc 93 Gly)
Thể tích	4×1080 m3
Khối lượng (vật chất bình thường)	4.5 x 10 51 kg
Mật độ (tổng năng lượng)	99×10−27 kg/m3 (tương đương với 6 proton trên mét khối không gian)
Tuổi	13799±0021 tỷ năm
Nhiệt độ trung bình	2.72548 K
Vũ trụ chứa bên trong	Bình thường (baryonic) vật chất (4.9%); Năng lượng tối (26.8%); Vật chất tối (68.3%)

Vũ trụ quan sát được (hay còn gọi là vũ trụ khả kiến) đối với con người ở Trái Đất là một vùng không gian của vũ trụ tập hợp mọi vật chất, sự vật, hiện tượng mà con người với các phương tiện thiên văn có thể quan sát được trong thời điểm hiện tại.

Các nghiên cứu khoa học hiện đại thế kỷ 20 và đầu thế kỷ 21 đưa đến nhiều khả năng rằng phần quan sát được của vũ trụ là có giới hạn. Vật thể xa nhất mà con người đã quan sát được tính đến 26/1/2011 có lẽ là thiên hà UDFj-39546284, với dịch chuyển đỏ z^{[nb 1]} được ghi nhận xấp xỉ 10, tương ứng với thời gian ánh sáng di chuyển trong 13,2 tỉ năm, hay ở khoảng cách đồng chuyển động rời xa chúng ta khoảng 31,7 tỷ năm ánh sáng tính cả sự giãn nở của vũ trụ.^[8]

Lịch sử nghiên cứu[sửa | sửa mã nguồn]

Cùng với lịch sử quan sát thế giới nói chung và lịch sử quan sát thiên văn nói riêng, quan niệm của con người về vũ trụ ngày càng mở rộng. Khởi đầu bằng các quan sát về các hiện tượng thời tiết, sự mọc và lặn của Mặt Trời, người Babylon cách đây 4000 năm đã tính ra nhật thực, nguyệt thực và xây dựng âm lịch. Thuyết địa tâm của Claudius Ptolemaeus (90-168) hình dung vũ trụ là một quả cầu với Trái Đất ở tâm, mặt Trời, các hành tinh và các thiên thể khác quay xung quanh.

Thuyết nhật tâm được phát triển bởi Nicolaus Copernicus (1473-1543), Galileo Galilei (1564-1642) và Johannes Kepler (1571-1630) thay thế cho thuyết địa tâm với giả thiết chính rằng Mặt Trời ở giữa, Trái Đất và các hành tinh quay xung quanh đã mở ra một bước tiến mới trong nhận thức vũ trụ.

Hình ảnh[sửa | sửa mã nguồn]

Vũ trụ khả kiến với Siêu đám Xử Nữ được đánh dấu
UDFj-39546284, thiên hà đang giữ kỷ lục về khoảng cách
Vũ trụ khả kiến theo hình ảnh thu nhỏ,với hệ mặt trời là trung tâm

Chú thích[sửa | sửa mã nguồn]

^ Chỉ số z cho dịch chuyển đỏ được tính theo công thức

**Chỉ số dịch chuyển đỏ, $z$**
Theo bước sóng	Theo tần số
$z={\frac {\lambda _{\mathrm {obsv} }-\lambda _{\mathrm {emit} }}{\lambda _{\mathrm {emit} }}}$	$z={\frac {f_{\mathrm {emit} }-f_{\mathrm {obsv} }}{f_{\mathrm {obsv} }}}$
$1+z={\frac {\lambda _{\mathrm {obsv} }}{\lambda _{\mathrm {emit} }}}$	$1+z={\frac {f_{\mathrm {emit} }}{f_{\mathrm {obsv} }}}$

Với

\lambda _{\mathrm {obsv} }

và

\lambda _{\mathrm {emit} }

: bước sóng quan sát và phát xạ

f_{\mathrm {obsv} }

và

f_{\mathrm {emit} }

: tần số quan sát và phát xạ

Tham khảo[sửa | sửa mã nguồn]

^ Itzhak Bars; John Terning (tháng 11 năm 2009). Extra Dimensions in Space and Time. Springer. tr. 27–. ISBN 978-0-387-77637-8. Truy cập ngày 1 tháng 5 năm 2011.
^ lume+universe What is the Universe Made Of?
^ Multiply percentage of ordinary matter given by Planck below, with total energy density given by WMAP below
^ What is the Universe Made Of? WMAP- Content of the Universe 13/1/2015
^ Planck Collaboration (2015). “Planck 2015 results. XIII. Cosmological parameters (See Table 4 on page 31 of pfd)”. Astronomy & Astrophysics: A13. arXiv:1502.01589. Bibcode:2016A&A...594A..13P. doi:10.1051/0004-6361/201525830. Đã bỏ qua tham số không rõ |tích lume= (trợ giúp)
^ Fixsen, D. J. (tháng 12 năm 2009). “The Temperature of the Cosmic Microwave Background”. The Astrophysical Journal (2): 916–920. arXiv:0911.1955. Bibcode:2009ApJ...707..916F. doi:10.1088/0004-637X/707/2/916. Đã bỏ qua tham số không rõ |thể tích= (trợ giúp)
^ Space in Images - 2013 - 03 - Planck cosmic recipe
^ “Hubble finds a new contender for galaxy distance record” (Thông cáo báo chí). Kính viễn vọng không gian Hubble. 26 tháng 1 năm 2011. Truy cập ngày 11 tháng 9 năm 2011.

Liên kết ngoài[sửa | sửa mã nguồn]

Đại thiên hà tại Từ điển bách khoa Việt Nam
Calculating the total mass of ordinary matter in the universe, what you always wanted to know
"Millennium Simulation" of structure forming – Max Planck Institute of Astrophysics, Garching, Germany
Visualisations of large-scale structure: animated spins of groups, clusters, filaments and voids Lưu trữ 2014-09-01 tại Wayback Machine – identified in SDSS data by MSPM (Sydney Institute for Astronomy)
há.html NASA Astronomy Picture of the Day: The Sloan Great Wall: Largest Known Structure? (ngày 7 tháng 11 năm 2007)
Cosmology FAQ
Forming Galaxies Captured In The Young Universe By Hubble, VLT & Spitzer
NASA featured Images and Galleries
Star Survey reaches 70 sextillion
Animation of the cosmic light horizon
Inflation and the Cosmic Microwave Background by Charles Lineweaver
Logarithmic Maps of the Universe
List of publications of the 2dF Galaxy Redshift Survey
The Universe Within 14 Billion Light Years – NASA Atlas of the Universe – Note, this map only gives a rough cosmographical estimate of the expected distribution of superclusters within the observable universe; very little actual mapping has been done beyond a distance of one billion light-years.
Video: "The Known Universe", from the American Museum of Natural History
NASA/IPAC Extragalactic Database
Cosmography of the Local Universe at irfu.cea.fr (17:35) (arXiv)
Size and age of the Universe – at Astronoo

Bài viết liên quan đến thiên văn học này vẫn còn sơ khai. Bạn có thể giúp Wikipedia mở rộng nội dung để bài được hoàn chỉnh hơn.

Bài viết liên quan đến toán học này vẫn còn sơ khai. Bạn có thể giúp Wikipedia mở rộng nội dung để bài được hoàn chỉnh hơn.

[a-8] Chỉ số z cho dịch chuyển đỏ được tính theo công thức
Chỉ số dịch chuyển đỏ, $z$
Theo bước sóng Theo tần số

$z={\frac {\lambda _{\mathrm {obsv} }-\lambda _{\mathrm {emit} }}{\lambda _{\mathrm {emit} }}}$ $z={\frac {f_{\mathrm {emit} }-f_{\mathrm {obsv} }}{f_{\mathrm {obsv} }}}$

$1+z={\frac {\lambda _{\mathrm {obsv} }}{\lambda _{\mathrm {emit} }}}$ $1+z={\frac {f_{\mathrm {emit} }}{f_{\mathrm {obsv} }}}$

Với

$\lambda _{\mathrm {obsv} }$ và $\lambda _{\mathrm {emit} }$ : bước sóng quan sát và phát xạ

$f_{\mathrm {obsv} }$ và $f_{\mathrm {emit} }$ : tần số quan sát và phát xạ

[1] Itzhak Bars; John Terning (tháng 11 năm 2009). Extra Dimensions in Space and Time. Springer. tr. 27–. ISBN 978-0-387-77637-8. Truy cập ngày 1 tháng 5 năm 2011.

[2] ume+universe What is the Universe Made Of?

[3] Multiply percentage of ordinary matter given by Planck below, with total energy density given by WMAP below

[4] What is the Universe Made Of? WMAP- Content of the Universe 13/1/2015

[Planck_2015-5] Planck Collaboration (2015). “Planck 2015 results. XIII. Cosmological parameters (See Table 4 on page 31 of pfd)”. Astronomy & Astrophysics: A13. arXiv:1502.01589. Bibcode:2016A&A...594A..13P. doi:10.1051/0004-6361/201525830. Đã bỏ qua tham số không rõ |tích lume= (trợ giúp)

[6] Fixsen, D. J. (tháng 12 năm 2009). “The Temperature of the Cosmic Microwave Background”. The Astrophysical Journal (2): 916–920. arXiv:0911.1955. Bibcode:2009ApJ...707..916F. doi:10.1088/0004-637X/707/2/916. Đã bỏ qua tham số không rõ |thể tích= (trợ giúp)

[7] Space in Images - 2013 - 03 - Planck cosmic recipe

[9] “Hubble finds a new contender for galaxy distance record” (Thông cáo báo chí). Kính viễn vọng không gian Hubble. 26 tháng 1 năm 2011. Truy cập ngày 11 tháng 9 năm 2011.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[nb 1]

[8]

x t s Thiên hà Tiên Nữ
Vị trí	Thiên hà Tiên Nữ→Phân nhóm Tiên Nữ→ Nhóm Địa phương → Local Sheet → Siêu đám Xử Nữ → Siêu đám Laniakea → Vũ trụ quan sát được → Vũ trụ Mỗi → có thể được hiểu là "nằm bên trong" hoặc "là một phần của".	Andromeda Galaxy
Thiên hà vệ tinh	M32 M110 NGC 185 NGC 147 Andromeda I Andromeda II Andromeda III Andromeda IV* Andromeda V Andromeda VI Andromeda VII Andromeda VIII Andromeda IX Andromeda X Andromeda XI Andromeda XII Andromeda XIII Andromeda XIV Andromeda XV Andromeda XVI Andromeda XVII Andromeda XVIII Andromeda XIX Andromeda XX Andromeda XXI Andromeda XXII Andromeda XXIII Andromeda XXIV Andromeda XXV Andromeda XXVI Andromeda XXVII Andromeda XXVIII Andromeda XXIX Thiên hà Tam Giác* *không chắc chắn
Danh mục sao	AE Andromedae M31-RV
Khác	Va chạm giữa thiên hà Tiên Nữ và Ngân Hà S Andromedae Mayall II M32p NGC 206 AE Andromedae
Thế loại