Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Đường Văn Tông”
chuẩn bị viết lại toàn bộ |
|||
| Dòng 28: | Dòng 28: | ||
}} |
}} |
||
'''Đường Văn Tông''' |
'''Đường Văn Tông''' ([[chữ Hán]]: 唐文宗, [[bính âm]]: Tang Wenzong, [[20 tháng 11]] năm [[809]]<ref name=Acdemia Sinica>''[https://en.wikipedia.org/wiki/Academia_Sinica Academia Sinica]''.</ref> - [[10 tháng 2]] năm [[840]]<ref name=Acdemia Sinica>), thụy hiệu đầy đủ là '''Nguyên Thánh Chiếu Hiến Hiếu hoàng đế''' (元圣昭献孝皇帝), tên thật là '''Lý Hàm''' (李涵) hay '''Lý Ngang''' (李昂), là vị [[hoàng đế]] thứ 15 hay 17<ref>Trước đó hai vị vua Đường Trung Tông và Đường Duệ Tông đều ở ngôi hai lần không liên tục</ref> của triều đại [[nhà Đường]] trong [[lịch sử Trung Quốc]]. |
||
Lý Hàm là con trai thứ hai của [[Đường Mục Tông]] Lý Hằng, mẫu thân là Tiêu thị. Ban đầu ông được phong tước vị Giang vương. Sau cái chết của anh trai là [[Đường Kính Tông]] Lý Đam (827), Lý Hàm được bọn hoạn quan [[Vương Thủ Trừng]] ủng hộ lên ngôi, cải tên là Lý Ngang. Trong thời gian ở ngôi, |
|||
==Ý định bất thành== |
|||
Trong thời gian trị vì, ông đã cắt giảm trên 1.200 quan viên, cho ra khỏi cung trên 3.000 cung nữ. Tuy nhiên, dù loạn [[An Lộc Sơn]] đã bị dẹp yên nhưng [[hoạn quan]] trong triều vẫn lộng hành công việc triều chính. Sau này Văn Tông đã sử dụng [[Lý Huấn]] và [[Trịnh Chú]] với ý đồ tiêu diệt thế lực của hoạn quan nhưng không thành. |
|||
== Trước khi lên ngôi == |
|||
Năm Thái Hòa thứ 5 ([[831]]), Đường Văn Tông cùng tể tướng [[Tống Thân Tích]] ngầm bàn kế sách nhằm trừ diệt bè đảng hoạn quan, nhưng bị môn khách của [[Vương Thủ Trừng]] thám thính phát hiện được và vu cáo cho Tống Thân Tích có âm mưu lập Chương vương [[Lý Thấu]]. Đường Văn Tông trúng kế li gián và Tống Thân Tích bị xử tử. |
|||
Lý Hàm chào đời vào ngày [[20 tháng 11]] năm 809 dưới thời tổ phụ là [[Đường Hiến Tông]] Lý Thuần. Khi đó, phụ thân của ông là [[Đường Mục Tông]] Lý Hựu vẫn đang giữ tước vị Toại vương<ref>[[Cựu Đường thư]], [[:zh:s:舊唐書/卷16|quyển 16]]</ref>, chưa được phong làm hoàng thái tử<ref>Hiến Tông ban đầu lập trưởng tử [[Lý Ninh]] làm thái tử mặc dù Lý Hựu mới là con của vợ đích, đến năm 812 Lý Ninh qua đời thì Lý Hựu mới trở thành thái tử</ref>. Ông chào đời bốn tháng sau người anh là [[Đường Kính Tông]] Lý Đam (22 tháng 7 năm đó). Mẫu thân của Lý Hàm là Tiêu thị, về sau được truy phong Trinh Hiến hoàng hậu<ref name=CDT17>''[[Cựu Đường thư]]'', [[:zh:s:舊唐書/卷17|quyển 17]].</ref> |
|||
Năm Thái Hòa thứ 9 ([[835]]), [[Lý Huấn]] dẫn dụ hoạn quan tới tả kim ngô vệ nha nhằm tiêu diệt, nhưng âm mưu bị lộ và trên 1.000 quan viên bị sát hại (sử gọi là [[Cam Lộ chi biến]]). Kết quả là Văn Tông bị hoạn quan cầm giữ. Thời kỳ này các phiên trấn luôn luôn phản loạn. |
|||
Năm [[820]], [[Đường Hiến Tông]] băng hà, Lý Hựu (lúc này đã đổi tên thành Lý Hằng) lên ngôi, xưng là [[Đường Mục Tông]]. Năm sau, [[821]], Mục Tông phong vương cho một số em trai và con trai của mình, trong đó Lý Hàm được phong làm Giang vương]<ref>''[[Tư trị thông giám]]'', [[:zh:s:資治通鑑/卷241|quyển 241]]</ref>. Năm [[824]], Mục Tông băng, người anh cả của Lý Hàm là Lý Đam nối ngôi, tức [[Đường Kính Tông]]]<ref>''[[Tư trị thông giám]]'', [[:zh:s:資治通鑑/卷242|quyển 242]]</ref>. Đến ngày [[9 tháng 1]] năm [[827]], Kính Tông bị bọn hoạn quan [[Lưu Khắc Minh]], [[Điền Vụ Trừng]], [[Hứa Văn Đoan]], [[Tô Tá Minh]] ... sát hại. [[Lưu Khắc Minh]] muốn khống chế triều đình và đưa con trai của [[Đường Hiến Tông]] là Giáng vương [[Lý Ngộ]] làm hoàng đế. Ngày [[10 tháng 1]], Khắc Minh giả di chiếu, đưa Giáng vương ra gặp chư tể tướng. Bọn Khắc Minh lại bố trí tay chân nắm giữ cung điện, mưu trừ các hoạn quan khác. Nhóm hoạn quan gồm Xu mật sứ [[Vương Thủ Trừng]], Trung úy [[Lương Thủ Khiêm]] ... nghe tin có biến động, bèn tập hợp binh lính tiến vào cung diệt tặc, đồng thời cho đón Lý Hàm vào cung. Cuối cùng quân Thần Sách của Vương Thủ Trừng và quân Phi Long giết chết hết bọn loạn đảng Lưu Khắc Minh, Giáng vương Ngộ cũng chết trong loạn quân<ref name=ZZTJ243>''[[Tư trị thông giám]]'', [[:zh:s:資治通鑑/卷243|quyển 243]].</ref>. |
|||
Năm Khai Thành thứ 5 ([[840]]), do uất ức phát bệnh và bị hoạn quan đầu độc tại điện Thái Hòa nên ông chết. Táng tại Chương lăng. |
|||
Ngày 10 tháng 1, có lệnh cho [[Bùi Độ]] làm nhiếp trùng tể, bách quan yết kiến Giang vương Hàm ở trong điện. Ngày [[13 tháng 1]], Lý Hàm chính thức lên ngôi, tức là '''Đường Văn Tông'''.<ref name=ZZTJ243 /> |
|||
== Làm hoàng thượng == |
|||
=== Sơ kì Thái Hòa (827 - 829) === |
|||
{{Bài chính|Ngưu Lý đảng tranh}} |
|||
=== Trung và hậu kì Thái Hòa (830 - 835) === |
|||
{{Bài chính|Sự biến Cam Lộ}} |
|||
=== Thời kì Khai Thành (836 - 840) === |
|||
=== Qua đời === |
|||
== Câu nói nổi tiếng == |
|||
:''Xưa kia các vua [[Chu Noản vương|Noản vương đời Chu]] và [[Hán Hiến Đế|Hiến Đế đời Hán]] bị cường thần bức hiếp, còn trẫm lại bị chính bọn nô lệ (tức [[hoạn quan) bức hiếp. Xét về điểm này thì trẫm cũng đã thua họ rồi''.<ref>[[Tư trị thông giám]], quyển 246</ref> |
|||
==Niên hiệu== |
==Niên hiệu== |
||
| Dòng 62: | Dòng 73: | ||
# [[Công chúa Quang Hóa]] (mất niên hiệu Quảng Minh) |
# [[Công chúa Quang Hóa]] (mất niên hiệu Quảng Minh) |
||
== |
== Chú thích == |
||
{{Tham khảo}} |
{{Tham khảo}} |
||
{{Navboxes |
{{Navboxes |
||
Phiên bản lúc 08:17, ngày 14 tháng 6 năm 2014
| Đường Văn Tông | |||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Hoàng đế Trung Hoa | |||||||||||||||||
| Hoàng đế nhà Đường | |||||||||||||||||
| Trị vì | 13/1/827 – 10/2/840[1] | ||||||||||||||||
| Tiền nhiệm | Đường Kính Tông | ||||||||||||||||
| Kế nhiệm | Đường Vũ Tông | ||||||||||||||||
| Thông tin chung | |||||||||||||||||
| Sinh | 20 tháng 11, 809 | ||||||||||||||||
| Mất | 10 tháng 2, 840 (30 tuổi) Trung Quốc | ||||||||||||||||
| An táng | Chương lăng | ||||||||||||||||
| Thê thiếp | Vương Đức phi Dương Hiền phi | ||||||||||||||||
| Hậu duệ | Xem văn bản. | ||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
| Triều đại | Nhà Đường | ||||||||||||||||
| Thân phụ | Đường Mục Tông | ||||||||||||||||
| Thân mẫu | Trinh Hiến hoàng hậu Tiêu thị | ||||||||||||||||
Đường Văn Tông (chữ Hán: 唐文宗, bính âm: Tang Wenzong, 20 tháng 11 năm 809Lỗi chú thích: Thẻ <ref> không hợp lệ, chẳng hạn thông số tên không hợp lệ, quá nhiều thông số, … - 10 tháng 2 năm 840Lỗi chú thích: Thẻ <ref> không hợp lệ, chẳng hạn thông số tên không hợp lệ, quá nhiều thông số, … của triều đại nhà Đường trong lịch sử Trung Quốc.
Lý Hàm là con trai thứ hai của Đường Mục Tông Lý Hằng, mẫu thân là Tiêu thị. Ban đầu ông được phong tước vị Giang vương. Sau cái chết của anh trai là Đường Kính Tông Lý Đam (827), Lý Hàm được bọn hoạn quan Vương Thủ Trừng ủng hộ lên ngôi, cải tên là Lý Ngang. Trong thời gian ở ngôi,
Trước khi lên ngôi
Lý Hàm chào đời vào ngày 20 tháng 11 năm 809 dưới thời tổ phụ là Đường Hiến Tông Lý Thuần. Khi đó, phụ thân của ông là Đường Mục Tông Lý Hựu vẫn đang giữ tước vị Toại vương[2], chưa được phong làm hoàng thái tử[3]. Ông chào đời bốn tháng sau người anh là Đường Kính Tông Lý Đam (22 tháng 7 năm đó). Mẫu thân của Lý Hàm là Tiêu thị, về sau được truy phong Trinh Hiến hoàng hậu[4]
Năm 820, Đường Hiến Tông băng hà, Lý Hựu (lúc này đã đổi tên thành Lý Hằng) lên ngôi, xưng là Đường Mục Tông. Năm sau, 821, Mục Tông phong vương cho một số em trai và con trai của mình, trong đó Lý Hàm được phong làm Giang vương][5]. Năm 824, Mục Tông băng, người anh cả của Lý Hàm là Lý Đam nối ngôi, tức Đường Kính Tông][6]. Đến ngày 9 tháng 1 năm 827, Kính Tông bị bọn hoạn quan Lưu Khắc Minh, Điền Vụ Trừng, Hứa Văn Đoan, Tô Tá Minh ... sát hại. Lưu Khắc Minh muốn khống chế triều đình và đưa con trai của Đường Hiến Tông là Giáng vương Lý Ngộ làm hoàng đế. Ngày 10 tháng 1, Khắc Minh giả di chiếu, đưa Giáng vương ra gặp chư tể tướng. Bọn Khắc Minh lại bố trí tay chân nắm giữ cung điện, mưu trừ các hoạn quan khác. Nhóm hoạn quan gồm Xu mật sứ Vương Thủ Trừng, Trung úy Lương Thủ Khiêm ... nghe tin có biến động, bèn tập hợp binh lính tiến vào cung diệt tặc, đồng thời cho đón Lý Hàm vào cung. Cuối cùng quân Thần Sách của Vương Thủ Trừng và quân Phi Long giết chết hết bọn loạn đảng Lưu Khắc Minh, Giáng vương Ngộ cũng chết trong loạn quân[7].
Ngày 10 tháng 1, có lệnh cho Bùi Độ làm nhiếp trùng tể, bách quan yết kiến Giang vương Hàm ở trong điện. Ngày 13 tháng 1, Lý Hàm chính thức lên ngôi, tức là Đường Văn Tông.[7]
Làm hoàng thượng
Sơ kì Thái Hòa (827 - 829)
Trung và hậu kì Thái Hòa (830 - 835)
Thời kì Khai Thành (836 - 840)
Qua đời
Câu nói nổi tiếng
- Xưa kia các vua Noản vương đời Chu và Hiến Đế đời Hán bị cường thần bức hiếp, còn trẫm lại bị chính bọn nô lệ (tức [[hoạn quan) bức hiếp. Xét về điểm này thì trẫm cũng đã thua họ rồi.[8]
Niên hiệu
Dưới đây là các niên hiệu của Đường Văn Tông (niên hiệu, chữ Hán, bính âm, khoảng thời gian)
- Thái Hòa (Tài hé 太和) 827-835
- Khai Thành (開成 Kāi chéng) 836-840
Gia đình
Cha mẹ
- Cha: Đường Mục Tông Lý Hằng
- Mẹ: Trinh Hiến hoàng hậu Tiêu thị
Hậu phi
- Vương Đức phi
- Dương Hiền phi
Con cái
Trai
- Lỗ vương → Hoàng thái tử → Trang Khác thái tử Lý Vĩnh, con của Vương Đức phi.
- Tương vương Lý Tông Kiệm
Gái
Đường Văn Tông có 4 con gái[9]:
- Công chúa Hưng Đường
- Công chúa Tây Bình
- Công chúa Lang Ninh (mất niên hiệu Hàm Thông)
- Công chúa Quang Hóa (mất niên hiệu Quảng Minh)
Chú thích
- ^ Ghi chú chung: Ngày tháng tại đây lấy theo lịch Julius. Nó không phải là lịch Gregory đón trước.
- ^ Cựu Đường thư, quyển 16
- ^ Hiến Tông ban đầu lập trưởng tử Lý Ninh làm thái tử mặc dù Lý Hựu mới là con của vợ đích, đến năm 812 Lý Ninh qua đời thì Lý Hựu mới trở thành thái tử
- ^ Cựu Đường thư, quyển 17.
- ^ Tư trị thông giám, quyển 241
- ^ Tư trị thông giám, quyển 242
- ^ a b Tư trị thông giám, quyển 243.
- ^ Tư trị thông giám, quyển 246
- ^ Tân Đường thư: Chư đế công chúa liệt truyện