Khác biệt giữa bản sửa đổi của “Đỗ Tuệ Độ”
2 chú thích + 1 nguồn hỏng ==> không nguồn dùng đc Thẻ: Soạn thảo trực quan Sửa đổi di động Sửa đổi từ trang di động Sửa đổi di động nâng cao |
Không có tóm lược sửa đổi |
||
| Dòng 1: | Dòng 1: | ||
'''Đỗ Tuệ Độ''' (chữ Hán: 杜慧度, [[374]] – [[423]]) là quan viên [[nhà Đông Tấn]] và [[nhà Lưu Tống]] trong [[lịch sử Trung Quốc]]. Ông là người cai trị [[Giao Châu]] vắt qua 2 triều đại này. |
|||
==Xuất thân== |
|||
{{Không nguồn gốc}} |
|||
Tuệ Độ có sanh quán ở huyện [[Chu Diên]], quận [[Giao Chỉ]] {{efn|Nay là vùng giáp ranh giữa các [[tỉnh]] [[Bắc Ninh]], [[Hải Dương]] và [[Hưng Yên]], [[Việt Nam]].}}. Nhà họ Đỗ tự nhận là 1 nhánh của sĩ tộc họ Đỗ vào các [[đời Hán]] – [[Tào Ngụy|Ngụy]] – [[nhà Tấn|Tấn]], nên các sử liệu đều chép nguyên quán của Tuệ Độ là Kinh Triệu {{efn|Nay thuộc [[địa cấp thị]] [[Tây An]], [[tỉnh (Trung Quốc)|tỉnh]] [[Thiểm Tây]], [[Trung Quốc]].}}. Ông cụ là Đỗ Nguyên, được làm đến Ninh Phố {{efn|Nay [[huyện cấp thị]] [[Hoành Châu]], [[địa cấp thị]] [[Nam Ninh]], [[Khu tự trị dân tộc Choang Quảng Tây]], [[Trung Quốc]].}} thái thú nhà Tây Tấn {{efn|''[[An Nam chí lược]] quyển 15, Nhân vật, Những người làm quan ở Trung Quốc, Đỗ Viện'', ''[[Đại Việt sử ký toàn thư]] quyển 4, Ngoại Kỷ 4: Thuộc Tấn – Tống – Tề – Lương'' đều chép “Hợp Phố thái thú”; ''[[Khâm định Việt sử Thông giám cương mục]], Tiền biên quyển 3'', ''Tống thư, tlđd'', ''Nam sử, tlđd'' đều chép “Ninh Phố thái thú”.}}, dời nhà đến Giao Chỉ. <ref name="T">''[[Tống thư]] quyển 92, liệt truyện 52, Lương lại truyện: Đỗ Tuệ Độ''</ref> <ref name="N">''[[Nam sử]] quyển 70, liệt truyện 60, Tuần lại truyện: Đỗ Tuệ Độ''</ref> |
|||
Tuệ Độ là con trai thứ 5 của Giao Châu thứ sử [[Đỗ Viện]] nhà Đông Tấn. <ref name="T" /> <ref name="N" /> |
|||
'''Đỗ Tuệ Độ''' hay '''Đỗ Huệ Độ''' ({{zh|c=杜慧度|p=Dù Huìdù}}, [[374]] – [[423]]), sinh quán [[Chu Sương]], [[Giao Chỉ]], nguyên quán Kinh Triệu<ref>Quận Kinh Triệu bao gồm có kinh đô Tràng An</ref>, là quan nhà [[Đông Tấn]] và [[Lưu Tống]] trong [[lịch sử Trung Quốc]]. Ông giữ chức [[thứ sử]] [[Giao Châu]] (quan cai trị đứng đầu Giao châu - tức phần lớn lãnh thổ Bắc và Bắc Trung Bộ [[Việt Nam]] hiện nay) trải qua 2 triều đại này. |
|||
{{Thông tin nhân vật hoàng gia |
|||
| tên = Đỗ Tuệ Độ. |
|||
| tên gốc = |
|||
| tước vị = [[Thứ sử]] [[Nhà Tấn]] |
|||
| tước vị thêm = |
|||
| thêm = vietnam |
|||
| hình = |
|||
| cỡ hình = 250px |
|||
| ghi chú hình = Tượng |
|||
| chức vị = [[Thứ sử]] [[Giao Châu]] |
|||
| tại vị = [[410]] - [[423]] |
|||
| kiểu tại vị = Trị vì |
|||
| đăng quang = |
|||
| tiền nhiệm = [[Đỗ Viện]] |
|||
| nhiếp chính = |
|||
| kế nhiệm = [[Đỗ Hoằng Văn]] |
|||
| hoàng tộc = |
|||
| kiểu hoàng tộc = Gia tộc |
|||
| tôn hiệu = |
|||
| miếu hiệu = |
|||
| tên đầy đủ = |
|||
| tên tự = |
|||
| tên hiệu = |
|||
| kiểu tên đầy đủ = Tên húy |
|||
| tước hiệu = |
|||
| tước vị đầy đủ = |
|||
| thông tin tước vị đầy đủ = ẩn |
|||
| thụy hiệu = |
|||
| niên hiệu = |
|||
| thời gian của niên hiệu = |
|||
| phối ngẫu = |
|||
| vợ = |
|||
| con cái = [[Đỗ Hoằng Văn]] |
|||
| cha = |
|||
| mẹ = |
|||
| nơi sinh = [[Giao Chỉ]], [[Nhà Tấn]]. |
|||
| sinh = {{ngày sinh|374|8|28}} |
|||
| mất = {{ngày mất và tuổi|423|7|20|374|8|28}} |
|||
| nơi mất = [[Giao Châu]], [[Nhà Tấn]] |
|||
| ngày an táng = |
|||
| nơi an táng = |
|||
| học vấn = |
|||
| nghề nghiệp = |
|||
| tôn giáo = |
|||
| chữ ký = |
|||
}} |
|||
== |
==Sự nghiệp== |
||
Ban đầu Tuệ Độ làm Chủ bộ ở châu, rồi làm Lưu dân đốc hộ, được thăng làm Cửu Chân thái thú. Viện mất (410), quan viên ở châu cho rằng Giao Châu liền kề [[Lâm Ấp]], không nên thiếu người phụ trách, cùng nhau đưa Tuệ Độ lên làm Hành châu phủ sự; ông từ chối không được. Năm Nghĩa Hi thứ 7 (411), triều đình cho Tuệ Độ trừ làm Sứ trì tiết, Đốc Giao Châu chư quân sự, Quảng vũ tướng quân, Giao Châu thứ sử. <ref name="T" /> <ref name="N" /> <ref name="T1"> ''[[Tư trị thông giám]] quyển 116, Tấn kỷ 38''</ref> |
|||
Đỗ Tuệ Độ là con thứ năm của [[Đỗ Viện]] - thứ sử Giao châu của nhà [[Đông Tấn]]. Năm 410, khi Viện mất, Tuệ Độ được thay cha đảm nhiệm chức Thứ sử Giao Châu. |
|||
Chiếu thư chưa đến, mùa xuân năm ấy, nghĩa quân [[Lư Tuần]] tập kích, phá được [[Hợp Phố]], nhằm hướng Giao Châu. Tuệ Độ bèn soái văn võ 6000 người chống lại nghĩa quân ở Thạch Kỳ. Đôi bên giao chiến, quân Giao Châu bắt được trưởng sử của Tuần là Tôn Kiến Chi. Tuần dẫu thua trận, tàn dư còn 3000 người, đều rành rẽ việc binh. Con cháu của cựu Cửu Chân thái thú [[Lý Tốn]] là bọn Lý Dịch, Lý Di, Lý Thoát chạy đến Thạch Kỳ, liên kết các tộc Lý, Lão, đều có bộ khúc, Tuần biết bọn Dịch cùng họ Đỗ có oán (xem bài Đỗ Viện), sai sứ chiêu dụ. Bọn Dịch soái người các tộc Lý, Lão có năm, sáu ngàn người, chịu sự chỉ huy của Tuần. <ref name="T" /> <ref name="N" /> <ref name="T1" /> |
|||
==Dẹp khởi nghĩa Lư Tuần== |
|||
Tuệ Độ ban đầu làm Châu bộ, Lưu dân đốc hộ, dời sang làm [[thái thú]] [[Cửu Chân]]. Viện mất, quan lại trong châu cho rằng Giao Châu nhiều giặc cướp, không dám nhận chức, cùng nhau đưa Tuệ Độ lên nắm quyền, từ chối không được. |
|||
| ⚫ | Buổi sáng ngày 25/6 ÂL (tức ngày 31/7 DL), Tuần đến Nam Tân (phía đông Long Biên), mệnh cho ba quân vào thành mới được ăn. Tuệ Độ dốc hết gia tài của tông tộc, sung làm phần thưởng. Em trai Tuệ Độ là Giao Chỉ thái thú [[Đỗ Tuệ Kỳ]], Cửu Chân thái thú Đỗ Chương Dân đều đốc quân thủy bộ; Tuệ Độ tự trèo lên hạm cao, phối hợp chiến đấu. Người Giao Châu đốt tên lửa, đuốc đuôi trĩ, cho quân bộ ở hai bên bờ bắn ra, thuyền của nghĩa quân đều cháy, một lúc thì toàn quân tan vỡ. Tuần trúng tên, tự đâm đầu xuống nước mà chết. Tuệ Độ tìm thây để chém đầu Tuần, lại chém cha Tuần là Hỗ, 2 con của Tuần, thân tín của Tuần là Lục sự tham quân Nguyễn Tĩnh, Trung binh tham quân La Nông Phu và Lý Thoát, cả thảy 7 cái đầu, gởi về kinh sư. Triều đình phong Tuệ Độ làm Long Biên huyện hầu, thực ấp 1000 hộ. <ref name="T" /> <ref name="N" /> <ref name="T1" /> |
||
Năm Nghĩa Hi thứ 7 (411), ông được ban chức Sứ trì tiết, Đốc Giao Châu chư quân sự, Quảng vũ tướng quân, Giao Châu thứ sử. Chiếu thư chưa đến, mùa xuân năm ấy, [[Lư Tuần]] tập kích phá được Hợp Phố, nhắm đến Giao Châu. Tuệ Độ bèn soái 6000 người chống lại Tuần ở Thạch Kì, bắt được Trưởng sử Tôn Kiến Chi của địch. |
|||
| ⚫ | [[Lưu Tống Vũ đế]] lên ngôi (420), Tuệ Độ được tiến hiệu Phụ quốc tướng quân. Trong năm ấy, Tuệ Độ soái văn võ vạn người tấn công Lâm Ấp, giết quá nửa người nước ấy, những gì trước đây bị cướp đi, đều giành về cả. Lâm Ấp cầu hòa, nộp các thứ gia súc, voi lớn, vàng bạc, vải gai, Tuệ Độ mới bỏ qua. Tuệ Độ sai trưởng sử Giang Du dâng biểu báo tiệp. <ref name="T" /> <ref name="N" /> <ref name="T2"> ''[[Tư trị thông giám]] quyển 119, Tống kỷ 1''</ref> |
||
| ⚫ | |||
| ⚫ | Tuệ Độ ăn mặc đơn sơ, tính tiết kiệm, trong sạch, biết gảy đàn, rất thích học thuyết [[Lão Tử|Lão]], [[Trang Tử|Trang]]. Tuệ Độ cấm đoán thờ cúng dâm loạn, khuyến khích học tập, gặp năm mất mùa dân đói thì lấy của nhà ra chẩn cấp. Tuệ Độ thi hành chánh sự chặt chẽ, trị nước cũng như trị nhà, do vậy ân uy đằm thắm, trộm cướp không còn, đến nỗi đêm cửa thành không đóng, ngày trên đường không nhặt của rơi. <ref name="T" /> <ref name="N" /> <ref name="T2" /> |
||
==Đánh Lâm Ấp== |
|||
| ⚫ | |||
Năm Cảnh Bình đầu tiên (423) thời [[Lưu Tống Thiếu đế]], Tuệ Độ mất, hưởng thọ 50 tuổi, được truy tặng làm Tả tướng quân. <ref name="T" /> <ref name="N" /> |
|||
== |
==Gia đình== |
||
* Vợ họ Nguyễn, không rõ tên. <ref name="N" /> |
|||
| ⚫ | |||
* Con trai là [[Đỗ Hoằng Văn]], Đỗ Hoằng Du. Hoằng Văn được kế tục ông cha, làm Giao Châu thứ sử. <ref name="T" /> <ref name="N" /> |
|||
Sách [[Đại Việt sử lược]] đời [[nhà Trần]] đã nhận xét như sau về Đỗ Tuệ Độ: "Tuệ Độ thi hành chính sự, dân chúng nể sợ những vẫn mang lòng yêu mến. Cửa thành ban đêm vẫn mở, trên đường không ai nhặt của rơi" <ref>[http://thethaovanhoa.vn/133n20110502083002270t0/chu-nhan-mo-co-ciputra-la-nguoi-viet.htm Chủ nhân mộ cổ Ciputra là người Việt?]</ref>. |
|||
==Xem thêm== |
|||
* [[Bắc thuộc lần 2]] |
|||
* [[Đỗ Viện]] |
|||
* [[Lư Tuần]] |
|||
==Tham khảo== |
==Tham khảo== |
||
| ⚫ | |||
* [[Tống thư]] '''quyển 92, liệt truyện 52 - Lương lại truyện: Đỗ Tuệ Độ truyện''' |
|||
==Chú thích== |
|||
| ⚫ | |||
==Ghi chú== |
|||
[[Thể loại:Sinh năm 374]] |
|||
{{notelist}} |
|||
[[Thể loại:Mất 423]] |
|||
[[Thể loại:Người Hà Nội]] |
|||
[[Thể loại:Thứ sử Giao Châu]] |
|||
[[Thể loại:Nhân vật chính trị nhà Tấn]] |
|||
[[Thể loại:Nhân vật chính trị Lưu Tống]] |
|||
Phiên bản lúc 14:32, ngày 8 tháng 8 năm 2021
Đỗ Tuệ Độ (chữ Hán: 杜慧度, 374 – 423) là quan viên nhà Đông Tấn và nhà Lưu Tống trong lịch sử Trung Quốc. Ông là người cai trị Giao Châu vắt qua 2 triều đại này.
Xuất thân
Tuệ Độ có sanh quán ở huyện Chu Diên, quận Giao Chỉ [a]. Nhà họ Đỗ tự nhận là 1 nhánh của sĩ tộc họ Đỗ vào các đời Hán – Ngụy – Tấn, nên các sử liệu đều chép nguyên quán của Tuệ Độ là Kinh Triệu [b]. Ông cụ là Đỗ Nguyên, được làm đến Ninh Phố [c] thái thú nhà Tây Tấn [d], dời nhà đến Giao Chỉ. [1] [2]
Tuệ Độ là con trai thứ 5 của Giao Châu thứ sử Đỗ Viện nhà Đông Tấn. [1] [2]
Sự nghiệp
Ban đầu Tuệ Độ làm Chủ bộ ở châu, rồi làm Lưu dân đốc hộ, được thăng làm Cửu Chân thái thú. Viện mất (410), quan viên ở châu cho rằng Giao Châu liền kề Lâm Ấp, không nên thiếu người phụ trách, cùng nhau đưa Tuệ Độ lên làm Hành châu phủ sự; ông từ chối không được. Năm Nghĩa Hi thứ 7 (411), triều đình cho Tuệ Độ trừ làm Sứ trì tiết, Đốc Giao Châu chư quân sự, Quảng vũ tướng quân, Giao Châu thứ sử. [1] [2] [3]
Chiếu thư chưa đến, mùa xuân năm ấy, nghĩa quân Lư Tuần tập kích, phá được Hợp Phố, nhằm hướng Giao Châu. Tuệ Độ bèn soái văn võ 6000 người chống lại nghĩa quân ở Thạch Kỳ. Đôi bên giao chiến, quân Giao Châu bắt được trưởng sử của Tuần là Tôn Kiến Chi. Tuần dẫu thua trận, tàn dư còn 3000 người, đều rành rẽ việc binh. Con cháu của cựu Cửu Chân thái thú Lý Tốn là bọn Lý Dịch, Lý Di, Lý Thoát chạy đến Thạch Kỳ, liên kết các tộc Lý, Lão, đều có bộ khúc, Tuần biết bọn Dịch cùng họ Đỗ có oán (xem bài Đỗ Viện), sai sứ chiêu dụ. Bọn Dịch soái người các tộc Lý, Lão có năm, sáu ngàn người, chịu sự chỉ huy của Tuần. [1] [2] [3]
Buổi sáng ngày 25/6 ÂL (tức ngày 31/7 DL), Tuần đến Nam Tân (phía đông Long Biên), mệnh cho ba quân vào thành mới được ăn. Tuệ Độ dốc hết gia tài của tông tộc, sung làm phần thưởng. Em trai Tuệ Độ là Giao Chỉ thái thú Đỗ Tuệ Kỳ, Cửu Chân thái thú Đỗ Chương Dân đều đốc quân thủy bộ; Tuệ Độ tự trèo lên hạm cao, phối hợp chiến đấu. Người Giao Châu đốt tên lửa, đuốc đuôi trĩ, cho quân bộ ở hai bên bờ bắn ra, thuyền của nghĩa quân đều cháy, một lúc thì toàn quân tan vỡ. Tuần trúng tên, tự đâm đầu xuống nước mà chết. Tuệ Độ tìm thây để chém đầu Tuần, lại chém cha Tuần là Hỗ, 2 con của Tuần, thân tín của Tuần là Lục sự tham quân Nguyễn Tĩnh, Trung binh tham quân La Nông Phu và Lý Thoát, cả thảy 7 cái đầu, gởi về kinh sư. Triều đình phong Tuệ Độ làm Long Biên huyện hầu, thực ấp 1000 hộ. [1] [2] [3]
Lưu Tống Vũ đế lên ngôi (420), Tuệ Độ được tiến hiệu Phụ quốc tướng quân. Trong năm ấy, Tuệ Độ soái văn võ vạn người tấn công Lâm Ấp, giết quá nửa người nước ấy, những gì trước đây bị cướp đi, đều giành về cả. Lâm Ấp cầu hòa, nộp các thứ gia súc, voi lớn, vàng bạc, vải gai, Tuệ Độ mới bỏ qua. Tuệ Độ sai trưởng sử Giang Du dâng biểu báo tiệp. [1] [2] [4]
Tuệ Độ ăn mặc đơn sơ, tính tiết kiệm, trong sạch, biết gảy đàn, rất thích học thuyết Lão, Trang. Tuệ Độ cấm đoán thờ cúng dâm loạn, khuyến khích học tập, gặp năm mất mùa dân đói thì lấy của nhà ra chẩn cấp. Tuệ Độ thi hành chánh sự chặt chẽ, trị nước cũng như trị nhà, do vậy ân uy đằm thắm, trộm cướp không còn, đến nỗi đêm cửa thành không đóng, ngày trên đường không nhặt của rơi. [1] [2] [4]
Năm Cảnh Bình đầu tiên (423) thời Lưu Tống Thiếu đế, Tuệ Độ mất, hưởng thọ 50 tuổi, được truy tặng làm Tả tướng quân. [1] [2]
Gia đình
- Vợ họ Nguyễn, không rõ tên. [2]
- Con trai là Đỗ Hoằng Văn, Đỗ Hoằng Du. Hoằng Văn được kế tục ông cha, làm Giao Châu thứ sử. [1] [2]
Tham khảo
Ghi chú
- ^ Nay là vùng giáp ranh giữa các tỉnh Bắc Ninh, Hải Dương và Hưng Yên, Việt Nam.
- ^ Nay thuộc địa cấp thị Tây An, tỉnh Thiểm Tây, Trung Quốc.
- ^ Nay huyện cấp thị Hoành Châu, địa cấp thị Nam Ninh, Khu tự trị dân tộc Choang Quảng Tây, Trung Quốc.
- ^ An Nam chí lược quyển 15, Nhân vật, Những người làm quan ở Trung Quốc, Đỗ Viện, Đại Việt sử ký toàn thư quyển 4, Ngoại Kỷ 4: Thuộc Tấn – Tống – Tề – Lương đều chép “Hợp Phố thái thú”; Khâm định Việt sử Thông giám cương mục, Tiền biên quyển 3, Tống thư, tlđd, Nam sử, tlđd đều chép “Ninh Phố thái thú”.